Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 11

Bɛyɛ Atɔfolɛlielɛ Ne Bɛwie A

Bɛyɛ Atɔfolɛlielɛ Ne Bɛwie A

“Ɛlɔlɛ ɛmkpo aze ɛlɛ.”​—1 KƆLENTEMA 13:8.

1, 2. Asoo agyalɛ nu ngyegyelɛ kile kɛ agyalɛ ne anyɛ kpalɛ ɔ? Kilehile nu.

AGYALƐ le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ vi Gyihova ɛkɛ. Ɔkola ɔmaa awie nyia anyelielɛ kpalɛ wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu. Noko agyalɛ biala lɛ ye ngyegyelɛ. Bie a ɔzɔho bɔbɔ kɛ ngyegyelɛ ne ɛnrɛra awieleɛ, na kunli nee yelɛ bahola ade nganeɛ kɛ bɛmbikye bɛ nwo kɛ mɔɔ ɛnee mekɛ bie bɛde la.

2 Saa ngyegyelɛ ba yɛ agyalɛ nu wɔ mekɛ bie mɔ anu a, ɔnle kɛ ɔsi yɛ nwo. Noko ngyegyelɛ ɛngile kɛ yɛ agyalɛ ne anyɛ kpalɛ. Agyalɛma mɔɔ bɛyiale ngyegyelɛ mgbole bɔbɔ la kpondɛle ndenle ngakyile luale zo zieziele bɛ avinli na bɛmaanle agyalɛ ne anu mianle kpalɛ. Adenle boni azo?

BƐBIKYE NYAMENLE NEE BƐ NWO

3, 4. Duzu a ɔdwu mekɛ ne bie a ɔkola ɔsi agyalɛ nu a?

3 Agyalɛ ka menli ngakyile nwiɔ mɔɔ asolo mɔɔ biala kulo nee mɔɔ ɔngulo, biala nzuzulɛ nee ndenle mɔɔ biala dua zo yɛ debie la bɔ nu. Eza bie a asolo kunli ne nee yelɛ ne amaamuo nee ɛleka mɔɔ bɛvi la. Ɔhyia mekɛ dɔɔnwo nee mɔdenlebɔlɛ amaa agyalɛma anwu bɛ nwo na bɛade biala edwɛkɛ bo kpalɛ.

4 Mekɛ ɛlɛkɔ la, bɛ nuhua ko biala bahola amaa ninyɛne mɔɔ hyia ye la ali ye adwenle somaa na yeamaa bɛ avinli atete. Ɔbayɛ kɛ asɛɛ biala ɛlɛbɔ ye ɛbɛla la. Duzu a bahola aboa bɛ yeamaa bɛabikye bɛ nwo a?

Baebolo ne anu folɛdulɛ bamaa agyalɛ ayɛ kpalɛ

5. (a) Duzu a baboa Kilisienenli amaa yeabikye ɔ ye anzɛɛ ɔ hu a? (b) Kɛ mɔɔ Hibuluma 13:4 ka la, kɛzi ɔwɔ kɛ yɛbu agyalɛ ɛ?

5 Gyihova ɛmaa yɛ folɛdulɛ kpalɛ mɔɔ bahola aboa wɔ nee ahenle mɔɔ ɛgya ye la amaa bɛabikye ye nee bɛ nwo kpalɛ a. (Edwɛne 25:4; Ayezaya 48:17, 18) Ɔka ɔkile yɛ kɛ: “Bɛ muala bɛli agyalɛ eni.” (Hibuluma 13:4) Ɛdi debie mɔɔ ɛbu ye kɛ ɔsonle bolɛ yɛɛ nvasoɛ wɔ zo la eni. Ɛbɔ nwolɛ bane na ɛntoto ye aze. Zɔhane ala a Gyihova kulo kɛ yɛbu agyalɛ a.

GYIHOVA ANWO ƐLƆLƐ KOLA BOA WƆ AGYALƐ NE

6. Duzu a Mateyu 19:4-6 la ka ye wɔ kɛzi Gyihova bu agyalɛ la anwo a?

6 Gyihova a hanle menli mɔɔ limoa la bɔle nu wɔ agyalɛ nu a. Ɔ Ra Gyisɛse hanle kɛ: “Bɛtɛkengale kɛ ahenle mɔɔ bɔle bɛ la bɔle bɛ nrenyia nee raalɛ wɔ mɔlebɛbo ne na ɔhanle kɛ: ‘Ɛhye ati a nrenyia bagyakyi ye papa nee ye mame na yeahɔbeta ɔ ye anwo na bɛ mu nwiɔ bɛayɛ nwonane ko la ɔ’? Yemɔti bɛnle nwiɔ bieko, emomu nwonane ko. Zɔhane ati, mɔɔ Nyamenle ɛha ɛbɔ nu la, mmamaa awie biala kpakye nu.” (Mateyu 19:4-6) Ɔvi mɔlebɛbo ne ala, ɛnee Gyihova kulo kɛ agyalɛ tɛnla ɛkɛ ne dahuu. Ɛnee ɔkulo kɛ mbusua bikye bɛ nwo, bɛ nye die na bɛbɔ nu bɛbɔ bɛ ɛbɛla.

7. Kɛ ɔkɛyɛ na kunlima nee yelɛma amaa bɛ agyalɛ nu amia ɛ?

7 Noko ɛnɛ, agyalɛma yia ngyegyelɛ dɔɔnwo tɛla mekɛ biala. Ɔdwu mekɛ ne bie a ngyegyelɛ ne yɛ kpole ɔti ɔmaa bɛnyia adwenle kɛ bɛ agyalɛ ne ɛnrɛyɛ boɛ, na ɔmaa bɛ sa nu to. Noko saa yɛte kɛzi Gyihova bu agyalɛ la abo a, ɔbaboa yɛ.​—1 Dwɔn 5:3.

8, 9. (a) Mekɛ boni a ɔwɔ kɛ yɛdi Gyihova adehilelɛ mɔɔ fale agyalɛ nwo la azo a? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛ agyalɛ ne sonle bolɛ maa yɛ ɛ?

8 Gyihova adehilelɛ le kpalɛ maa yɛ dahuu. Kɛ mɔɔ yɛnwu ye la, ɔtu yɛ folɛ kɛ: “Bɛli agyalɛ eni.” (Hibuluma 13:4; Nolobɔvo 5:4) Saa yɛdi Gyihova adehilelɛ zo wɔ mekɛ mɔɔ ɔyɛ se bɔbɔ la a, ɔbaboa yɛ kpalɛ.​—1 Tɛsalonaekama 1:3; Hibuluma 6:10.

9 Kɛmɔ yɛ agyalɛ ne sonle bolɛ maa yɛ la ati, yɛngulo kɛ yɛyɛ debie anzɛɛ yɛka edwɛkɛ biala mɔɔ ɔbahola yeazɛkye ye la. Emomu, yɛkulo kɛ yɛmaa agɔnwolɛvalɛ mɔɔ wɔ yɛ nee ahenle mɔɔ yɛgya ye la avinli la anu mia. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahola yɛayɛ ɛhye ɛ?

DUA MƆƆ ƐKA NEE MƆƆ ƐYƐ LA AZO DI WƆ AGYALƐ ENI

10, 11. (a) Ngyegyelɛ mɔɔ anu yɛ se la boni mɔ a wɔ agyalɛ bie mɔ anu a? (b) Duzu ati a kɛzi yɛtendɛ yɛkile yɛ hu anzɛɛ yɛ ye la anwo hyia a?

10 Ndenle ngakyile wɔ ɛkɛ mɔɔ awie bahola alua zo yeamaa ɔ ye anzɛɛ ɔ hu ali nyane a. Yɛze kɛ ɔnle kɛ Kilisienema bo bɛ hu mɔ anzɛɛ bɛ ye mɔ anzɛɛ yɛ debie mɔɔ ɔbaboda bɛ la. Noko yɛbahola yɛalua yɛ edwɛkɛ zo yɛaboda yɛ nwo. Edwɛkɛ bahola ayɛ akodeɛ. Raalɛ ko hanle kɛ: “Me hu fa edwɛkɛ wowɔ me. Bie a bɛnnwu kɛ me nwo ɛpepɛ ɛdeɛ, noko ye edwɛkɛ mɔɔ yɛ nyane mɔɔ le kɛ ‘Ɛle adesoa!’ nee ‘Nvasoɛ biala ɛnle ɛ nwo zo!’ la ɛyɛ ahapenle wɔ me ahonle nu.” Kunli ko hanle kɛ dahuu ɔ ye ka edwɛkɛ mɔɔ gua ɔ nyunlu aze la kile ye na ɔfa aluma ngakyile ɔfɛlɛ ye. Ɔhanle kɛ: “Menrɛhola menrɛha edwɛkɛ mɔɔ ɔka ɔkile me la menrɛhile awie. Ɛhye ati a mengola me nee ye ɛndendɛ na mekyɛ wɔ gyima nu la. Ɔle kpalɛ ɔtɛla kɛ mekɛra sua nu.” Aholoba, edwɛkɛ mɔɔ yɛ nyane na ɔngile ɛlɔlɛ mɔɔ bɛka bɛmaa menli di nyane la ɛbu zo ɛnɛ.

11 Saa kunli nee yelɛ ka edwɛkɛ ɛtane kile bɛ nwo a, ɔmaa bɛdi nyane yɛɛ ɔkyɛ na bɛ rɛle avi. Ɔda ali kɛ tɛ kɛzi Gyihova kulo kɛ kunli nee yelɛ tɛnla la ɛne. Noko ɔbahola yeara ye kɛ ɛbamaa ahenle mɔɔ ɛgya ye la ali nyane bɔbɔ mɔɔ ɛnze a. Bie a ɛsuzu kɛ ɛda atiakunlukɛnlɛma ali ɛkile ye, noko kɛzi ɔte nganeɛ ɛ? Saa edwɛkɛ bie mɔɔ ɛhanle la maanle ɔlile nyane a, asoo ɛlɛ ɛhulolɛ kɛ ɛbahakyi ɔ?​—Galeehyeama 5:15; kenga Ɛfɛsɛsema 4:31.

12. Duzu a bahola azɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ awie mɔɔ ɛgya la nee Gyihova lɛ la ɛ?

12 Kɛzi ɛtendɛ ɛkile ɛ hu anzɛɛ ɛ ye wɔ bagua nu anzɛɛ fealeranu bɔbɔ la hyia Gyihova. (Kenga 1 Pita 3:7.) Gyemise 1:26 kakye yɛ kɛ: “Saa awie dwenle kɛ ɔsonle Nyamenle noko ɔngola ɔngomo ɔ tafinlima azo a, ɛnee ɔlɛbɛlɛbɛla ɔdaye mumua ne ye ahonle, na ye ɛzonlenlɛ ne le mgbane.”

13. Adenle boni bieko azo a awie bahola amaa ɔ ye anzɛɛ ɔ hu ali nyane a?

13 Ndenle gyɛne wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ agyalɛma dua zo da ye ali kɛ bɛdwenle bɛ nganeɛdelɛ nwo a. Kɛ neazo la, saa ɛbɔ ɔ bo kɛ ɛnyia mekɛ dɔɔnwo wɔamaa awie gyɛne a, kɛzi ɛ ye anzɛɛ ɛ hu bade nganeɛ ɛ? Bie a debie kpalɛ a ɛlɛyɛ a, mɔɔ le kɛ daselɛlilɛ ɛhɔlɛ anzɛɛ ɛlɛboa ahenle wɔ ngyegyelɛ bie anwo, noko asoo ɔbagyegye ɛ ye anzɛɛ ɛ hu ɔ? Yelɛ bie mɔɔ le Kilisienenli la hanle kɛ: “Saa menwu kɛ me hu nyia mekɛ dɔɔnwo maa adiema raalɛ bie wɔ asafo ne anu na ɔmaa ɔ nye kɔ ɔ nwo somaa a, ɔyɛ me nyane. Ɔmaa mete nganeɛ kɛ me nwo ɛngyia.”

14. (a) Nɔhalɛ titili boni a yɛsukoa yɛfi Gyɛnɛsese 2:24 anu a? (b) Kpuya boni a ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo a?

14 Kɛmɔ yɛle Kilisienema la ati, yɛlɛ ninyɛne dɔɔnwo yɛyɛ yɛmaa yɛ awovolɛ nee yɛ mediema mɔɔ wɔ asafo ne anu la. Noko saa yɛgya a, yɛ hu anzɛɛ yɛ ye a yɛdi ɔ nwo ɛzonle titili a. Gyihova hanle kɛ kunli ‘bahɔbeta ɔ ye anwo.’ (Gyɛnɛsese 2:24) Ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ hu anzɛɛ yɛ ye nganeɛdelɛ kyia yɛ kpalɛ. Biza ɛ nwo kɛ: ‘Asoo menyia mekɛ memaa me ye anzɛɛ me hu, metie ye na mekulo ye kɛ mɔɔ ɔhyia nwo anzɛɛ ɔfɛta ye la ɔ?’

15. Duzu ati a ɔnle kɛ Kilisiene agyalɛma nee awie mɔɔ ɔnle bɛ ye anzɛɛ bɛ hu la tu kyengye a?

15 Saa yɛ nee awie mɔɔ ɔnle yɛ hu anzɛɛ yɛ ye la tu kyengye a, ɔbava ngyegyelɛ yeara yɛ agyalɛ nu. Ɔbamaa yɛabikye ahenle kpalɛ na yɛanyia ɔ nwo ɛhulolɛ. (Mateyu 5:28) Nganeɛdelɛ zɔhane bahola ayɛ kpole na yeamaa wɔayɛ debie mɔɔ ɛnli wɔ agyalɛ ne eni la.

“BƐMMAGUA AGYALƐ ƐKPA NE ANWO EVINLI”

16. Agyalɛ nwo mɛla boni a Baebolo ne fa maa a?

16 Mɔɔ Baebolo ne hanle kɛ, “Bɛli agyalɛ eni” la, eza ɔhanle kɛ: “Bɛmmagua agyalɛ ɛkpa ne anwo evinli, ɔluakɛ Nyamenle babua bɛdabɛ mɔɔ bɛle adwɔmane nee agyalɛzɛkyelɛma la ndɛne.” (Hibuluma 13:4) Wɔ ɛke, “agyalɛ ɛkpa ne” kile nla nu ngitanwolilɛ mɔɔ kɔ zo wɔ agyalɛma avinli la. (Mrɛlɛbulɛ 5:18) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia ɛbulɛ yɛamaa ngitanwolilɛ ɛhye na yɛangua nwolɛ evinli ɛ?

17. (a) Kɛzi menli dɔɔnwo bu agyalɛzɛkyelɛ ɛnɛ ɛ? (b) Kɛzi ɔwɔ kɛ Kilisienema bu agyalɛzɛkyelɛ ɛ?

17 Ɛnɛ, menli bie mɔ dwenle kɛ bɛanli nɔhalɛ bɛammaa awie mɔɔ bɛgya ye la a nvonleɛ biala ɛnle nwo. Ɔnle kɛ yɛda subane ɛhye bie ali. Gyihova ɛla ye ali wienyi kɛ ɔkyi adwɔmane ɛbɛla nee agyalɛzɛkyelɛ. (Kenga Wulomuma 12:9; Hibuluma 10:31; 12:29) Saa yɛ nee awie gyɛne biala mɔɔ ɔnle yɛ ye anzɛɛ yɛ hu la da a, yɛbagua yɛ agyalɛ ne anwo evinli. Ɔbahile kɛ yɛmbu Gyihova ngyinlazo ne mɔ na yɛbazɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee ye lɛ la. Ɔti ɔwɔ kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi debie mɔɔ limoa mɔɔ bahola yeamaa yɛazɛkye agyalɛ la bɔbɔ anwo. Ɛhye bie a le kɛ yɛbakpo kɛ yɛbanyia awie anwo nzuzulɛ mɔɔ ɛnfɛta la.​—Dwobu 31:1.

18. (a) Duzu ati a agyalɛzɛkyelɛ le kɛ awozonlezonlenlɛ la ɛ? (b) Kɛzi Gyihova bu agyalɛzɛkyelɛ ɛ?

18 Mekɛ mɔɔ tete Yizilayɛma wɔ Mosisi Mɛla ne abo la, ɛnee agyalɛzɛkyelɛ le ɛtane kpole, ɛnee ɔle ɛtane kpole kɛ awozonlezonlenlɛ la. Saa awie yɛ nuhua ko biala bie a bɛku ye. (Lɛvitikɔso 20:2, 10) Kɛzi ɛnee agyalɛzɛkyelɛ le kɛ awozonlezonlenlɛ la ɛ? Ɛnee saa Yizilayɛnli bie kɔsonle adalɛ nyamenle a, ɔkile kɛ yeanli ɛwɔkɛ mɔɔ yebɔ Gyihova la azo. Saa ɔsɛkye agyalɛ noko a, ɔkile kɛ yeanli ɛwɔkɛ mɔɔ ɔbɔle kɛ ɔbali nɔhalɛ yeamaa ɔ hu anzɛɛ ɔ ye la azo. (Ɛzɛdɔso 19:5, 6; Ditilɔnomi 5:9; kenga Malakae 2:14.) Ɔda ali wienyi kɛ, Gyihova bule agyalɛzɛkyelɛ kɛ ɔle ɛtane kpole wɔ tete ne.

19. Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛabɔ kpɔkɛ kɛ yɛnrɛzɛkye agyalɛ a?

19 Na ɛnɛ noko ɛ? Yɛnle Mosisi Mɛla ne abo bieko ɛdeɛ, noko kɛzi Gyihova bu agyalɛzɛkyelɛ la ɛtɛkakyile. Kɛ mɔɔ yɛnrɛzonle adalɛ nyamenle la, zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛdi nɔhalɛ yɛmaa awie mɔɔ yɛgya ye la a. (Edwɛne 51:1, 4; Kɔlɔsaema 3:5) Saa yɛanli nɔhalɛ a, ɔnrɛmaa enililɛ ɛnrɛra yɛ agyalɛ ne anu yɛɛ ɔnrɛwula Gyihova yɛ Nyamenle ne anyunlunyia.​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 26.

KƐZI ƐBAMAA WƆ AGYALƐ NU AMIA LA

20. Kɛ ɔkɛyɛ na nrɛlɛbɛ aboa wɔ agyalɛ nu ɛ?

20 Kɛ ɔkɛyɛ na wɔamaa wɔ agyalɛ nu amia ɛ? Nyamenle Edwɛkɛ ne ka kɛ: “Bɛdua nrɛlɛbɛ zo a bɛsi sua a, yɛɛ bɛdua adwenlenunwunlɛ zo bɛmaa ɔgyinla kpundii.” (Mrɛlɛbulɛ 24:3) Sua bie anu bahola ayɛ ɛleka mɔɔ anyelielɛ nee anwobanebɔlɛ ɛnle ɛkɛ anzɛɛ ɔbahola yeayɛ ɛleka mɔɔ anyelielɛ nee anwobanebɔlɛ wɔ ɛkɛ la. Zɔhane ala a agyalɛ noko de a. Awie mɔɔ ze nrɛlɛbɛ la banlea kɛ anwobanebɔlɛ, anyelielɛ nee ahunlundwolɛ wɔ ye agyalɛ ne anu.

21. Kɛ ɔkɛyɛ na adwenle amaa agyalɛ nu amia ɛ?

21 Baebolo ne toa zo ka sua zɔhane anwo edwɛkɛ kɛ: “Bɛdua adwenle zo bɛfa anwonyia mɔɔ sonle bolɛ nee ninyɛne ngɛnlɛma kɔsɔɔti bɛyi ye ekpumgbunli ne mɔ tetɛkɛɛ.” (Mrɛlɛbulɛ 24:4) Mɔɔ ɛbazukoa wɔavi Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la bamaa wɔ agyalɛ ne ayɛ kpalɛ. (Wulomuma 12:2; Felepaema 1:9) Saa bɛbɔ nu kɛ agyalɛma bɛkenga Baebolo ne nee yɛ mbuluku ne mɔ a, bɛzuzu kɛzi bɛbava bɛali gyima la anwo. Bɛkpondɛ ndenle mɔɔ bɛdua zo a bɛbahola bɛanyia ɛlɔlɛ nee ɛbulɛ bɛamaa bɛ nuhua ko biala, nee kɛzi bɛbayɛ atiakunlukɛnlɛma na bɛadwenle bɛ nwo kpalɛ la anwo. Sɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛnyia subane mɔɔ bamaa wɔ agyalɛ ne anu amia na ɛ hu anzɛɛ ɛ ye ahulo wɔ kpole la.​—Mrɛlɛbulɛ 15:16, 17; 1 Pita 1:7.

Ɛlɛyɛ abusua ɛzonlenlɛ a, kpondɛ adehilelɛ fi Gyihova ɛkɛ

22. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛda ɛlɔlɛ, ɛbulɛ nee enililɛ ali yɛkile awie mɔɔ yɛgya ye la ɛ?

22 Ɔwɔ kɛ yɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la yɛkulo yɛ ye anzɛɛ yɛ hu, yɛbu ye na yɛdi ye eni. Ɛhye bamaa yɛ agyalɛ ne ayɛ kɛnlɛma na nuhua amia. Na mɔɔ hyia kpalɛ la, yɛbamaa Gyihova anye alie.​—Edwɛne 147:11; Wulomuma 12:10.