Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 14

Di Nɔhalɛ Wɔ Debie Biala Anu

Di Nɔhalɛ Wɔ Debie Biala Anu

“Yɛkulo kɛ yɛfa nɔhalɛlilɛ yɛbɔ yɛ ɛbɛla wɔ debie biala anu.”​—HIBULUMA 13:18.

1, 2. Saa Gyihova nwu kɛ yɛlɛbɔ mɔdenle yɛali nɔhalɛ a, kɛzi ɔte nganeɛ ɛ?

KENLE ko bie mɔɔ kakula bie vi sukulu ɛlɛba sua nu la, ɔnwunle baage bie mɔɔ ezukoa dɔɔnwo wɔ nu la kɛ ɔla azɛlɛ nwo. Duzu a ɔbayɛ a? Anrɛɛ ɔbahola yeava. Noko ɔvale baage ne ɔhɔmaanle ɔ menle. Mɔɔ ye mame dele mɔɔ yeyɛ la, ɔ nye liele ɔ nwo kpalɛ.

2 Saa awovolɛ dɔɔnwo nwu kɛ bɛ mra di nɔhalɛ a, bɛ nye die. Gyihova, yɛ Ze mɔɔ wɔ anwuma la le “Nyamenle mɔɔ ka nɔhalɛ,” na saa ɔnwu kɛ yɛdi nɔhalɛ a, ɔ nye die. (Edwɛne 31:5) Yɛkulo kɛ yɛyɛ mɔɔ sɔ ɔ nye la na “yɛfa nɔhalɛlilɛ yɛbɔ yɛ ɛbɛla wɔ debie biala anu.” (Hibuluma 13:18) Maa yɛzuzu yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu ɛleka nna mɔɔ ɔbahola yeayɛ se kɛ yɛbali nɔhalɛ la anwo. Akee yɛbazuzu nvasoɛ bie mɔ mɔɔ yɛdi nɔhalɛ a ɔbavi nu yeara la anwo.

YƐDI NƆHALƐ YƐMAA YƐ NWO

3-5. (a) Kɛzi yɛbahola yɛabɛlɛbɛla yɛ nwo ɛ? (b) Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛali nɔhalɛ yɛamaa yɛ nwo ɛ?

3 Yɛbahola yɛali nɔhalɛ yɛamaa awie mɔ a, ɔwɔ kɛ yɛdimoa yɛdi nɔhalɛ yɛmaa yɛ nwo. Tɛ dahuu a ɛhye ɛyɛlɛ la aze a. Wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, mediema mɔɔ wɔ Lawɔdesia asafo ne anu la bɛlɛbɛlale bɛ nwo na bɛnyianle adwenle kɛ bɛlɛyɛ mɔɔ sɔ Nyamenle anye la, noko ɛnee ɔnle zɔ fee. (Yekile 3:17) Yɛdayɛ noko yɛbahola yɛabɛlɛbɛla yɛ nwo wɔ sonla holɛ ko mɔɔ yɛde la anwo.

4 Ɛdoavolɛ Gyemise hilehilele nu kɛ: “Saa awie dwenle kɛ ɔsonle Nyamenle noko ɔngola ɔngomo ɔ tafinlima azo a, ɛnee ɔlɛbɛlɛbɛla ɔdaye mumua ne ye ahonle, na ye ɛzonlenlɛ ne le mgbane.” (Gyemise 1:26) Saa yɛnyia adwenle kɛ mekɛ tendenle ala mɔɔ yɛlɛyɛ ninyɛne mgbalɛ bie mɔ la, saa yɛmbu debie anzɛɛ yɛle agolobɛnwo anzɛɛ yɛbɔ adalɛ a Nyamenle ɛndwenle nwo a, ɛnee yɛlɛbɛlɛbɛla yɛ nwo. Duzu a baboa yɛ amaa yɛambɛlɛbɛla yɛ nwo a?

5 Saa yɛnea neanleɛ nu a, yɛnwu kɛzi yɛ nwo de la. Saa yɛkenga Baebolo ne a, yɛnwu kɛzi yɛde wɔ yɛ nu la. Baebolo ne kola boa yɛ maa yɛnwu ɛleka mɔɔ yɛbɔ mɔdenle nee ɛleka mɔɔ yɛtɔ sinli la. Yɛnwu nzenzaleɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ wɔ kɛzi yɛdwenle, yɛyɛ yɛ nyɛleɛ na yɛtendɛ la anu. (Kenga Gyemise 1:23-25.) Noko saa yɛka yɛkile yɛ nwo kɛ nvonleɛ biala ɛnle yɛ nwo a, ɔnrɛmaa yɛnrɛyɛ nzenzaleɛ mɔɔ hyia la. Ɔti ɔwɔ kɛ yɛfa Baebolo ne yɛneɛnlea yɛ nu wɔ nɔhalɛ nu. (Awolɛyelɛ 3:40; Hagae 1:5) Asɔneyɛlɛ noko boa yɛ maa yɛnwu kɛzi yɛde la bɔkɔɔ. Yɛbahola yɛazɛlɛ Gyihova wɔ asɔneyɛlɛ nu kɛ ɔnleɛnlea yɛ nu na ɔboa yɛ ɔmaa yɛnwu yɛ sinlidɔlɛ amaa yɛali nwolɛ gyima. (Edwɛne 139:23, 24) Yɛkakye kɛ “Gyihova kyi mɛlɛbɛla sonla, noko Ɔ nee tenlenema nyia agɔnwolɛvalɛ kyengye.”​—Mrɛlɛbulɛ 3:32.

NƆHALƐLILƐ WƆ ABUSUA NE ANU

6. Duzu ati a ɔwɔ kɛ kunli nee yelɛ di nɔhalɛ maa bɛ nwo ɛ?

6 Nɔhalɛlilɛ hyia kpole wɔ abusua ne anu. Saa kunli nee yelɛ di nɔhalɛ maa bɛ nwo a, bɛte nganeɛ kɛ bɛlɛ banebɔlɛ yɛɛ bɛkola bɛdie bɛ nwo bɛdi kpalɛ. Ninyɛne dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ ɛngile nɔhalɛlilɛ wɔ agyalɛ nu a. Kɛ neazo la, awie mɔɔ ɛgya la bahola ava ɔ nwo awula anyezohulolɛ anzɛɛ nlanwonvoninli ɛnleanlɛ nu anzɛɛ ɔbahola yeahulo awie gyɛne wɔ fealeranu. Yɛ mɔɔ edwɛndolɛnli ne hanle la nzonlɛ: “Me nee adalɛma ɛndɛnla, yɛɛ me nee nabalabama ɛndu.” (Edwɛne 26:4) Saa ɛnyia awie gyɛne anwo nzuzulɛ ɛtane bɔbɔ a, ɔngile nɔhalɛlilɛ ɔmmaa ɛ ye anzɛɛ ɛ hu, na ɔbazɛkye wɔ agyalɛ ne.

Yɛ ye ndɛndɛ kpo debie biala mɔɔ ɔbazɛkye wɔ agyalɛ ne la

7, 8. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛava Baebolo ne yɛahilehile ngakula nvasoɛ mɔɔ wɔ nɔhalɛlilɛ zo la ɛ?

7 Ɔwɔ kɛ ngakula noko sukoa kɛ nɔhalɛlilɛ hyia. Awovolɛ bahola ava Baebolo ne ahilehile bɛ ɛhye. Menli mɔɔ anli nɔhalɛ la anwo neazo wɔ nu: Ekan mɔɔ yɛle awule; Gɛheezae mɔɔ bɔle adalɛ amaa yeanyia ezukoa; yɛɛ Dwudase mɔɔ wuale ezukoa na nzinlii ɔyele Gyisɛse ɔmaanle ɔliele dwɛtɛ fufule 30 la.​—Dwɔhyua 6:17-19; 7:11-25; 2 Arelemgbunli 5:14-16, 20-27; Mateyu 26:14, 15; Dwɔn 12:6.

8 Menli noko mɔɔ lile nɔhalɛ la anwo neazo kpalɛ dɔɔnwo wɔ Baebolo ne anu: Gyekɔbo mɔɔ hanle hilele ɔ mra ne mɔ kɛ bɛva ezukoa ne mɔɔ bɛnwu ye la bɛzia bɛhɔ; Gyɛfeta nee ɔ ra raalɛ ne mɔɔ lile ɛwɔkɛ mɔɔ bɛbɔle Nyamenle la azo; yɛɛ Gyisɛse mɔɔ lile nɔhalɛ wɔ tɛnlabelɛ bɔbɔ mɔɔ anu yɛ se la anu la. (Gyɛnɛsese 43:12; Ndɛnebuavolɛma 11:30-40; Dwɔn 18:3-11) Neazo ɛhye mɔ boa ngakula maa bɛte nvasoɛ mɔɔ wɔ nɔhalɛlilɛ zo la abo.

9. Saa awovolɛ di nɔhalɛ a, kɛzi ɔbaboa bɛ mra ɛ?

9 Awovolɛ bahola azukoa debie avi Baebolo ngyinlazo ɛhye mɔɔ hyia la anu: “Wɔmɔ mɔɔ ɛkilehile awie mɔ la, duzu ati a ɛngilehile ɛ nwo ɛ? Wɔmɔ mɔɔ ɛka kɛ, ‘Mmawua’ la, ɛwua ɔ?” (Wulomuma 2:21) Saa awovolɛ ka edwɛkɛ na bɛnli zo a ngakula nwu ye. Saa yɛka yɛkile yɛ mra kɛ bɛli nɔhalɛ na yɛdayɛ mumua ne yɛnli nɔhalɛ a, bɛnrɛnwu mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛyɛ la. Saa ngakula nwu kɛ bɛ awovolɛ bɔ adalɛ wɔ ninyɛne ngyikyi bɔbɔ anu a, bie a bɛdabɛ noko bɛbayɛ bie. (Kenga Luku 16:10.) Noko saa ngakula nwu kɛ bɛ awovolɛ di nɔhalɛ a, saa bɛwo bɛ mra a, bie a ɔbaboa bɛ yeamaa bɛayɛ awovolɛ mɔɔ bɛdie bɛ bɛdi a.​—Mrɛlɛbulɛ 22:6; Ɛfɛsɛsema 6:4.

NƆHALƐLILƐ WƆ ASAFO NE ANU

10. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛali nɔhalɛ wɔ yɛ nee yɛ mediema Kilisienema adwelielilɛ nu ɛ?

10 Eza ɔwɔ kɛ yɛdi nɔhalɛ yɛmaa yɛ mediema Kilisienema. Ɔnyɛ se kɛ adwelie mɔɔ yɛdi ye alehyenlɛ biala la bahakyi ndɛneyelɛ, anzɛɛ dumazɛkyelɛ bɔbɔ. Saa yɛka edwɛkɛ mɔɔ yɛngola yɛnnwu ye kɛ ɔle nɔhalɛ la yɛkile awie a, bie a yɛbamaa adalɛ edwɛkɛ bie asalo. Ɔle kpalɛ kɛ ‘yɛkɛnlea yɛ nloa boɛ.’ (Mrɛlɛbulɛ 10:19) Saa yɛdi nɔhalɛ a ɔngile kɛ ɔwɔ kɛ yɛka edwɛkɛ biala mɔɔ yɛdwenle nwo, yɛze anzɛɛ yɛde la. Saa mɔɔ yɛkpondɛ kɛ yɛka la le nɔhalɛ bɔbɔ a, bie a ɔnvale yɛ nwo, anzɛɛ bie a nwolɛ ɛngyia yɛɛ ɔngile ɛlɔlɛ kɛ yɛbaha. (1 Tɛsalonaekama 4:11) Bie mɔ fa edwɛkɛ ye bɛ nloa wɔ bɛ nye mɔɔ ɛnzɔ debie la anwo na bɛka kɛ: “Nɔhalɛ ne ala a melɛka a.” Noko kɛmɔ yɛle Gyihova menli la ati, yɛkulo kɛ dahuu yɛ edwɛkɛ yɛ fɛ na ɔyɛ kɛnlɛma.​—Kenga Kɔlɔsaema 4:6.

11, 12. (a) Saa awie mɔɔ ɛyɛ ɛtane la anga nɔhalɛ a, kɛzi ɔbazɛkye ye edwɛkɛ ne ɛ? (b) Kpuya mɔɔ yɛbahola yɛabiza la bie mɔ a le boni? (d) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛali nɔhalɛ yɛamaa Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛ?

11 Gyihova ɛmaa asafo nu mgbanyima gyima kɛ bɛboa asafo ne. Saa yɛka nɔhalɛ yɛkile bɛ a, ɔnyɛ se kɛ bɛbaboa yɛ. Duzu ati ɔ? Saa ɛnde kpɔkɛ, na ɛkɔ dɔketa bie ɛkɛ kɛ ɛkakpondɛ moalɛ a, asoo ɛbava wɔ ewule ne anwo edwɛkɛ bie wɔavea ye ɔ? Saa ɛyɛ zɔ a, kɛ ɔkɛyɛ na yeaboa wɔ ɛ? Zɔhane ala a saa yɛyɛ ɛtane kpole bie a, ɔnle kɛ yɛbɔ nwolɛ adalɛ a. Emomu, ɔwɔ kɛ yɛkɔ mgbanyima ne mɔ ɛkɛ na yɛka nɔhalɛ mɔɔ wɔ nu la. (Edwɛne 12:2; Gyima ne 5:1-11) Akee suzu tɛnlabelɛ gyɛne bie anwo nea: Saa ɛnwu kɛ ɛ gɔnwo bie ɛyɛ ɛtane kpole bie noko ɛ? (Lɛvitikɔso 5:1) Asoo ɛbaha kɛ: “Saa ɔle me gɔnwo amgba a, mebavea zo” ɔ? Anzɛɛ asoo ɛbahakye kɛ mgbanyima ne mɔ wɔ ɛkɛ ne kɛ bɛfa moalɛ mɔɔ hyia la bɛamaa ye amaa yeahola yɛaziezie ɔ nee Gyihova avinli na bɛ agɔnwolɛvalɛ ne anu amia ɔ?​—Hibuluma 13:17; Gyemise 5:14, 15.

12 Eza ɔwɔ kɛ yɛdi nɔhalɛ yɛmaa Gyihova ahyehyɛdeɛ ne wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛhyehyɛ yɛ daselɛlilɛ mgbondabulɛ ne la. Eza saa yɛlɛbiza adekpakyelɛ gyima anzɛɛ ɛzonlenlɛ gyima ne foa biala anwo adenle a, yɛdi nɔhalɛ.​—Kenga Mrɛlɛbulɛ 6:16-19.

13. Saa yɛ nee adiema Kilisienenli bie yɛ gyima a, kɛ ɔkɛyɛ na yɛali nɔhalɛ ɛ?

13 Ɔnle kɛ mediema Kilisienema fa gyima nu edwɛkɛ boka ɛzonlenlɛ nwo. Kɛ neazo la, saa yɛwɔ Belemgbunlililɛ Asalo anzɛɛ daselɛlilɛ nu a yɛnzi kongo. Yɛɛ yɛnsisi yɛ mediema wɔ gyima nwo edwɛkɛ nu. Saa ɛfa mediema wɔ wɔ gyima nu a, tua bɛ kakɛ wɔ ye mekɛ nloa, fa ezukoa mɔɔ ɛhanle kɛ ɛbadua la maa bɛ na maa bɛ sa ɛha moalɛ biala mɔɔ mɛla kile kɛ ɔwɔ kɛ bɛnyia la. Ɛhye bie a le kɛ ɛbayɛ bɛ kpɔkɛdelɛ nwo ngyehyɛleɛ anzɛɛ ɛbamaa bɛ mekɛ mɔɔ bɛfa bɛdie bɛ menle la. (1 Timote 5:18; Gyemise 5:1-4) Saa ɛ diema Dasevolɛ fa wɔ gyima nu a, mmamaa ɛ nye da kɛ ɔbayɛ debie titili bie yeamaa wɔ yeadɛla menli mɔɔ ɛha la. (Ɛfɛsɛsema 6:5-8) Nea kɛ ɛbava mekɛ dodo mɔɔ bɛlie bɛdo nu la wɔayɛ gyima na yɛ gyima mɔɔ bɛtua wɔ nwolɛ kakɛ la.​—2 Tɛsalonaekama 3:10.

14. Kolaa na Kilisienema abɔ nu ayɛ gyima bie la, duzu a ɔwɔ kɛ bɛyɛ a?

14 Na saa yɛ nee adiema bie bɔ nu kɛ yɛyɛ gyima ɛ? Ɛhye bahola ayɛ ezukoa mɔɔ bɛva bɛwula gyima bie anu anzɛɛ bosea. Wɔ tɛnlabelɛ zɛhae mɔ anu, Baebolo ngyinlazo bie wɔ ɛkɛ mɔɔ baboa kpalɛ a: Bɛyɛ nwolɛ ngɛlata! Mekɛ mɔɔ ngapezonli Gyɛlɛmaya dɔle azɛlɛ bie la, ɔyɛle ngyehyɛleɛ ne anwo ngɛlata nwiɔ, ɔmaanle alasevolɛ vale bɛ sa wulale ko abo na ɔvale ngɛlata nwiɔ ne ɔziele ɔmaanle kenle bie. (Gyɛlɛmaya 32:9-12; eza nea Gyɛnɛsese 23:16-20) Bie mɔ te nganeɛ kɛ, saa bɛyɛ ngyehyɛleɛ bie anwo ngɛlata a, ɔbamaa yeayɛ kɛ bɛnlie bɛ diema ne bɛnli. Noko nɔhalɛ nu, saa bɛyɛ ngyehyɛleɛ ne anwo ngɛlata a, ɔnrɛmaa akɛsakɛsa, arɛlebɔlɛ anzɛɛ kpolerazulɛ ɛnrɛra. Wɔ gyima nwo edwɛkɛ nu bɔbɔ, kakye kɛ anzodwolɛ mɔɔ wɔ asafo ne anu la hyia kpole tɛla gyima nwo ngyehyɛleɛ biala.​—1 Kɔlentema 6:1-8; nea Awieleɛdwɛkɛ 30.

NƆHALƐLILƐ WƆ EWIADE NE ANU

15. Kɛzi Gyihova bu nɔhalɛ mɔɔ bɛnli wɔ gualilɛ nu la ɛ?

15 Ɔwɔ kɛ yɛdi nɔhalɛ yɛmaa awie biala, bɔbɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛnle Gyihova Alasevolɛ la. Nɔhalɛ mɔɔ yɛdi la hyia Gyihova. “Gyihova kyi nzisi tone, noko ɔ nye die ɛzuzudeɛ mɔɔ di munli la anwo.” (Mrɛlɛbulɛ 11:1; 20:10, 23) Wɔ Baebolo mekɛ nu, ɛnee bɛta bɛfa tone bɛdi gyima wɔ gualilɛ nu. Noko gualilɛma bie mɔ sisi menli mɔɔ tɔ bɛ ninyɛne la na bɛnva ninyɛne mɔɔ bɛdua nwolɛ kakɛ la amuala bɛmmaa bɛ anzɛɛ bɛmaa bɛtua dɔɔnwo bɛtɛla mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛtua la. Kɛ mɔɔ ɛnee ɔde wɔ Baebolo mekɛ nu la, bɛnli nɔhalɛ wɔ gualilɛ dɔɔnwo anu ɛnɛ. Na kɛ mɔɔ ɛnee Gyihova kyi nzisi la, zɔhane ala a ɔkyi ye ɛnɛ a.

16, 17. Ninyɛne mɔɔ ɛngile nɔhalɛlilɛ la boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi nwo a?

16 Yɛ muala yɛyia tɛnlabelɛ bie mɔ mɔɔ bie a ɔnrɛmaa yɛnrɛli nɔhalɛ a​—bie a le mekɛ mɔɔ yɛlɛkpondɛ gyima, yɛlɛhyehyɛ arane ngɛlata anzɛɛ yɛlɛyɛ sukulu sɔnea bie la. Menli dɔɔnwo die di kɛ nvonleɛ biala ɛnle nwo kɛ bɛbabɔ adalɛ, bɛbawudu edwɛkɛ nu anzɛɛ bɛbamaa mualɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ la. Ɛhye ɛnzi yɛ nwo. Baebolo ne hanle dole ɛkɛ ne kɛ, ewiade ɛhye mekɛ mɔɔ li awieleɛ la anu, menli ‘bahulo bɛ ngome bɛ nwo, bɛbahulo ezukoa, bɛnrɛhulo kpalɛyɛlɛ.’​—2 Timote 3:1-5.

17 Ɔdwu mekɛ ne bie a, ɔzɔho kɛ ɔwie menli mɔɔ ɛnli nɔhalɛ la boɛ wɔ ewiade ye anu. (Edwɛne 73:1-8) Kilisienenli bie bɔbɔ gyima bahola avi ɔ sa, bɛasisi ye wɔ ezukoa nu anzɛɛ bɛ nee ye ɛnrɛli ye boɛ wɔ gyima nu ɔlua ye nɔhalɛlilɛ ti. Noko afɔle biala mɔɔ nɔhalɛlilɛ ti yɛbɔ la fɛta. Duzu ati ɔ?

ƐDI NƆHALƐ A ƐBANYIA NYILALƐ

18. Duzu ati a nvasoɛ kpole wɔ duma kpalɛ zo ɛ?

18 Duma kpalɛ mɔɔ awie balie kɛ ɔdi nɔhalɛ, bɛdie ye bɛdi na bɛkola bɛfa bɛ nwo bɛto ɔ nwo zo la sonle bolɛ yɛɛ bɛnda bɛnnyia ye wɔ ewiade ɛhye anu. Yɛ nuhua ko biala bahola anyia duma kpalɛ zɛhae. (Maeka 7:2) Nɔhalɛ nu, awie mɔ bahola agolo ɛ nwo kɛ ɛdi nɔhalɛ la na bɛaha kɛ ɛle koasea. Noko bie mɔ anye balie wɔ nɔhalɛlilɛ ne anwo na ɔlua zo bɛalie wɔ bɛali. Wɔ ewiade amuala, bɛze Gyihova Alasevolɛ kɛ bɛdi nɔhalɛ. Gyimamenle bie mɔ kulo kɛ bɛfa Gyihova Alasevolɛ gyima nu ɔluakɛ bɛze kɛ bɛbali nɔhalɛ. Na saa bɛye gyimayɛvoma bie mɔ gyima nu ɔluakɛ bɛanli nɔhalɛ la ati a, bɛnda bɛnye Alasevolɛ ne mɔ gyima nu.

Yɛbahola yɛalua gyima ɛsesebɛ ɛyɛlɛ zo yɛawula Gyihova anyunlunyia

19. Kɛzi ɛdi nɔhalɛ a ɔbaha ɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne ɛ?

19 Saa ɛdi nɔhalɛ wɔ debie biala anu a, ɛbanyia adwenle mɔɔ anu te la na ɛ nzo nu adwo wɔ. Yɛbahola yɛayɛ kɛ Pɔɔlo mɔɔ hɛlɛle kɛ, “Yɛdie yɛdi kɛ yɛlɛ adwenle mɔɔ anu te” la. (Hibuluma 13:18) Mɔɔ hyia kpalɛ la, Gyihova, ɛ Ze mɔɔ wɔ anwuma la banwu mɔdenle mɔɔ ɛlɛbɔ kɛ ɛdi nɔhalɛ wɔ debie biala anu la na ɔ nye alie nwolɛ.​—Kenga Edwɛne 15:1, 2; Mrɛlɛbulɛ 22:1.