Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 6

Kɛzi Yɛkpa Anyelielɛ Ninyɛne La

Kɛzi Yɛkpa Anyelielɛ Ninyɛne La

“Bɛyɛ ɔ muala bɛwula Nyamenle anyunlunyia.”​—1 KƆLENTEMA 10:31.

1, 2. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛkpa anyelielɛ ninyɛne la ɛ?

FA YE kɛ ɛkulo kɛ ɛdi bakama bie, noko wɔnwu kɛ ye foa ko ɛkpɔlɔ. Duzu a ɛbayɛ a? Asoo ɛbali ɔ? Ɛbavuandi wɔado ye lɔ ɔ? Anzɛɛ ɛbapɛ ɛleka mɔɔ ɛkpɔlɔ la wɔado ye lɔ na wɔali ɛleka mɔɔ le kpalɛ la ɔ?

2 Wɔ ndenle dɔɔnwo azo, anyelielɛ ninyɛne le kɛ zɔhane bakama ne la. Bie mɔ bahola ayɛ anyelielɛ kpalɛ, noko dɔɔnwo ne ala ɛkpɔlɔ ɔluakɛ ɛbɛlatane, basabasayɛlɛ anzɛɛ sunsum ɛtane nyɛleɛ wɔ nu. Ɔti saa ɛlɛkpa debie mɔɔ ɛbava wɔalielie ɛ nye la a, asoo ɛka kɛ, “Ɔle medame me edwɛkɛ. Mekola mekpa debie biala mɔɔ mekulo la mefa medielie me nye” ɔ? Anzɛɛ ɛka kɛ, “Anyelielɛ ninyɛne kɔsɔɔti ɛnle kpalɛ” ɔ? Anzɛɛ ɛto ɛ rɛle aze ɛkpa debie mɔɔ ɛbava wɔalielie ɛ nye, ɛkpo mɔɔ le ɛtane na ɛfa mɔɔ le kpalɛ la ɔ?

3. Saa yɛlɛkpa anyelielɛ ninyɛne a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛdwenle nwo a?

3 Ɔhyia kɛ yɛ muala yɛdie yɛ menle na yɛdielie yɛ nye, noko yɛkulo kɛ yɛkpa mɔɔ le kpalɛ la. Ɔti ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kɛzi ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛdielie yɛ nye la baha ɛzonlenlɛ mɔɔ yɛfa yɛmaa Gyihova la.

“BƐYƐ Ɔ MUALA BƐWULA NYAMENLE ANYUNLUNYIA”

4. Baebolo ngyinlazo ko boni a bahola aboa yɛ yeamaa yɛakpa debie mɔɔ yɛbava yɛalielie yɛ nye la ɛ?

4 Saa yɛyila yɛ nwo zo yɛmaa Gyihova a, ɛnee yɛbɔ ye ɛwɔkɛ kɛ yɛbazonle ye wɔ yɛ ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu. (Kenga Nolobɔvo 5:4.) Yɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ yɛbayɛ debie biala ‘yɛawula Nyamenle anyunlunyia.’ (1 Kɔlentema 10:31) Ɛhye kile kɛ yɛyila yɛ nwo zo yɛmaa Nyamenle wɔ mekɛ bɔbɔ mɔɔ yɛlɛdie yɛ menle anzɛɛ yɛlɛdie yɛ nye la, na tɛ mekɛ mɔɔ yɛhɔ debiezukoalɛ anzɛɛ yɛwɔ daselɛlilɛ nu la ala.

5. Ɛzonlenlɛ boni a ɔwɔ kɛ yɛfa yɛmaa Gyihova a?

5 Debie biala mɔɔ yɛyɛ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la ka ɛzonlenlɛ mɔɔ yɛfa yɛmaa Gyihova la. Pɔɔlo hilehilele ɛhye anu wɔ mekɛ mɔɔ ɔhanle kɛ: “Bɛva bɛ sonlabaka ne bɛmaa Nyamenle kɛ afɔlebɔlɛ mɔɔ de ngoane nu, nwolɛ te na ɔsɔ Nyamenle anye . . . la.” (Wulomuma 12:1) Gyisɛse hanle kɛ: “Fa wɔ ahonle muala nee wɔ ɛkɛla muala nee wɔ adwenle muala nee wɔ anwosesebɛ muala kulo Gyihova wɔ Nyamenle ne.” (Maake 12:30) Yɛkulo kɛ yɛfa debie kpalɛ yɛmaa Gyihova dahuu. Wɔ tete Yizilayɛ, saa menli fa nane abɔ afɔle amaa Gyihova a, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛfa nane mɔɔ te kpɔkɛ la. Saa nvonleɛ wɔ afɔlebɔdeɛ ne anwo a, Nyamenle ɛnlie ɛndo nu. (Lɛvitikɔso 22:18-20) Zɔhane ala a yɛ ɛzonlenlɛ ne bahola ayɛ debie mɔɔ Gyihova ɛnlie ɛndo nu a. Wɔ adenle boni azo?

6, 7. Kɛzi ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛdielie yɛ nye la bahola aha ɛzonlenlɛ mɔɔ yɛfa yɛmaa Gyihova la ɛ?

6 Gyihova ka kile yɛ kɛ: “Bɛyɛ nwuanzanwuanza, ɔluakɛ mele nwuanzanwuanza.” (1 Pita 1:14-16; 2 Pita 3:11) Saa Gyihova balie yɛ ɛzonlenlɛ ado nu a kyesɛ ɔyɛ nwuanzanwuanza anzɛɛ nwolɛ te. (Ditilɔnomi 15:21) Saa yɛyɛ ninyɛne mɔɔ Gyihova kyi, mɔɔ le kɛ ɛbɛlatane, basabasayɛlɛ anzɛɛ debie mɔɔ sunsum ɛtane nyɛleɛ wɔ nu la a, yɛ ɛzonlenlɛ ne anwo ɛnrɛde. (Wulomuma 6:12-14; 8:13) Eza saa yɛfa ninyɛne zɔhane mɔ yɛdielie yɛ nye a, Gyihova anye ɛnrɛlie nwo. Ɔbamaa yɛ ɛzonlenlɛ ne anwo agua evinli na Gyihova ɛnrɛlie ɛnrɛdo nu, yɛɛ ɔbahola yeazɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee ye lɛ la.

7 Ɔti kɛ ɔkɛyɛ na yɛakpa anyelielɛ ninyɛne nrɛlɛbɛ nu ɛ? Ngyinlazo boni mɔ a baboa yɛ yeamaa yɛanwu ninyɛne mɔɔ le kpalɛ kɛ yɛfa yɛdielie yɛ nye nee mɔɔ ɛnle kpalɛ la ɛ?

KYI MƆƆ LE ƐTANE LA

8, 9. Anyelielɛ ninyɛne boni mɔ a yɛtwe yɛ nwo yɛfi nwo a? Duzu ati ɔ?

8 Ɛnɛ, anyelielɛ ninyɛne dɔɔnwo ɛbu zo. Bie mɔ le kpalɛ maa Kilisienema, noko dɔɔnwo ɛnle kpalɛ ɛmmaa bɛ. Mɔɔ limoa, maa yɛnlea anyelielɛ ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi nwolɛ la.

9 Ɛbɛlatane, basabasayɛlɛ anzɛɛ sunsum ɛtane nyɛleɛ wɔ vidio, yintanɛte, TV zo gyimalilɛ, vidio zo nwɔhoalilɛ yɛɛ edwɛne dɔɔnwo anu. Bɛta bɛye ninyɛne mɔɔ ɛnle kpalɛ la wɔ adenle mɔɔ zɔho kɛ edwɛkɛ ɛnle nwo na ɔyɛ ɛzelekɛ bɔbɔ la azo. Noko Kilisienema nea boɛ kɛ bɛbakpo anyelielɛ ninyɛne mɔɔ ko tia Gyihova ngyinlazo ne mɔ mɔɔ anwo te la. (Gyima ne 15:28, 29; 1 Kɔlentema 6:9, 10) Saa yɛkpo anyelielɛ ninyɛne ɛhye mɔ a, yɛmaa Gyihova nwu kɛ yɛkyi mɔɔ le ɛtane la.​—Edwɛne 34:14; Wulomuma 12:9.

10. Saa yɛsi kpɔkɛ ɛtane wɔ anyelielɛ ninyɛne nwo a, duzu a bavi nu ara a?

10 Noko bie mɔ te nganeɛ kɛ nvonleɛ biala ɛnle anyelielɛ ninyɛne mɔɔ basabasayɛlɛ, ɛbɛlatane anzɛɛ sunsum ɛtane nyɛleɛ wɔ nu la anwo. Bɛnyia adwenle kɛ: ‘Esiane boni a wɔ nu a? Menrɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ ɛlɛ.’ Saa yɛnyia adwenle ɛhye a, ɛnee yɛlɛbɛlɛbɛla yɛ nwo. Baebolo ne ka kɛ: “Ahonle le mɛlɛbɛla tɛla debie biala yɛɛ ɔ nwo yɛ ɛvɛlɛ.” (Gyɛlɛmaya 17:9) Saa yɛfa ninyɛne mɔɔ ɛnzɔ Gyihova anye la yɛdielie yɛ nye a, kɛ ɔkɛyɛ na yɛaha kɛ yɛkyi ninyɛne ɛhye mɔ ɛ? Mekɛ mɔɔ yɛlɛkɔ zo yɛava yɛalielie yɛ nye la, ɛnee yɛlɛdie yɛado nu kɛ ɔle kpalɛ. Nzinlii, yɛ adwenle ne bawu na ɔnrɛbɔ yɛ kɔkɔ wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛsi kpɔkɛ ɛtane bie la.​—Edwɛne 119:70; 1 Timote 4:1, 2.

11. Kɛzi Galeehyeama 6:7 kola boa yɛ maa yɛkpa ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛdielie yɛ nye la ɛ?

11 Nyamenle Edwɛkɛ ne ka kile yɛ kɛ: “Mɔɔ sonla kɛlua la yɛɛ ɔbu a.” (Galeehyeama 6:7) Nɔhalɛ nu, saa yɛfa ninyɛne mɔɔ ɛnle kpalɛ la yɛdielie yɛ nye a, nzinlii yɛbayɛ bie. Kɛ neazo la, ɛbɛlatane mɔɔ wɔ anyelielɛ debie mɔɔ bie mɔ nleanle la anu la ɛha bɛ ɛmaa bɛbɔ ɛbɛlatane. Noko Gyihova ɛmaa yɛ debie mɔɔ baboa yɛ yeamaa yɛakpa anyelielɛ ninyɛne nrɛlɛbɛ nu la.

DUA BAEBOLO NGYINLAZO ZO SI KPƆKƐ

12. Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛazi kpɔkɛ kpalɛ wɔ ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛdielie yɛ nye la anwo a?

12 Ɔda ali wienyi kɛ Gyihova anye ɛnlie anyelielɛ ninyɛne bie mɔ anwo, na yɛze kɛ ɔwɔ kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi nwo. Na saa ɔnla ali wienyi ɛ? Gyihova ɛtɛmaanle yɛ debie mɔɔ yɛkola yɛnea, yɛtie anzɛɛ yɛkenga nee mɔɔ yɛngola la anwo mɛla fɔɔnwo. Emomu, ɔkulo kɛ yɛfa yɛ adwenle ne mɔɔ yɛva Baebolo ne yɛtete ye la yɛdi gyima. (Kenga Galeehyeama 6:5.) Gyihova maa yɛ ngyinlazo, mɔɔ le nɔhalɛ titili bie mɔ mɔɔ maa yɛnwu kɛzi ɔbu ninyɛne bie mɔ la. Ngyinlazo ɛhye mɔ boa maa yɛtete yɛ adwenle ne. Bɛboa yɛ bɛmaa ‘yɛnwu Gyihova ɛhulolɛdeɛ’ amaa yɛahola yɛazi kpɔkɛ mɔɔ ɔ nye die nwolɛ la.​—Ɛfɛsɛsema 5:17.

Baebolo ngyinlazo boa yɛ maa yɛkpa anyelielɛ ninyɛne

13. Duzu ati a Kilisienema si kpɔkɛ ngakyile wɔ anyelielɛ ninyɛne nwo a? Noko duzu a anwo hyia Kilisienema kɔsɔɔti a?

13 Fane dɔɔnwo ne ala, mɔɔ Kilisienenli bie fa dielie ɔ nye la le ngakyile fi ɔ gɔnwo ɛdeɛ nwo. Duzu ati ɔ? Yɛ muala yɛkulo ninyɛne ngakyile. Bieko, debie mɔɔ awie anye die nwolɛ la, awie gyɛne anye ɛnlie nwolɛ. Saa ɔle zɔ bɔbɔ a, amaa yɛazi kpɔkɛ kpalɛ la, ɔwɔ kɛ Kilisienema kɔsɔɔti maa Baebolo ngyinlazo kile bɛ adenle. (Felepaema 1:9) Ɛhye baboa yɛ yeamaa yɛakpa anyelielɛ ninyɛne mɔɔ sɔ Nyamenle anye la.​—Edwɛne 119:11, 129; 1 Pita 2:16.

14. (a) Duzu a ɔhyia kɛ yɛsuzu nwo wɔ kɛzi yɛfa yɛ mekɛ yɛdi gyima la anwo a? (b) Folɛ boni a Pɔɔlo dule Kilisienema a?

14 Debie bieko mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsuzu nwo la a le mekɛ dodo mɔɔ yɛfa yɛdielie yɛ nye la. Ɛhye bahola amaa yɛanwu kɛzi anyelielɛ ninyɛne hyia yɛ la. Yɛle Kilisienema la ati, ɛzonlenlɛ mɔɔ yɛfa yɛmaa Gyihova la a anwo hyia kpalɛ wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu a. (Kenga Mateyu 6:33.) Noko yɛbahola yɛamaa anyelielɛ ninyɛne alie yɛ mekɛ dɔɔnwo mɔɔ yɛnrɛnwu ye a. Pɔɔlo dule Kilisienema folɛ kɛ: “Bɛnlea boɛ kpalɛ na kɛzi bɛbɔ bɛ ɛbɛla la anyɛ kɛ menli mɔɔ ɛnze nrɛlɛbɛ emomu kɛ nrɛlɛbɛvolɛma, na bɛva bɛ mekɛ bɛli gyima kpalɛ.” (Ɛfɛsɛsema 5:15, 16) Ɔti ɔwɔ kɛ yɛte mekɛ dodo mɔɔ yɛfa yɛdielie yɛ nye la azo na yɛnea kɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ yɛfa yɛmaa Nyamenle la balimoa wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu dahuu.​—Felepaema 1:10.

15. Kɛzi yɛbɔ yɛ nwo bane yɛfi anyelielɛ ninyɛne mɔɔ bahola azɛkye yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne la anwo ɛ?

15 Ɔda ali kɛ ɔwɔ kɛ yɛkpo anyelielɛ ninyɛne mɔɔ yɛze kɛ Gyihova anye ɛnlie nwolɛ la. Na anyelielɛ ninyɛne mɔɔ yɛ adwenle nu yɛ yɛ kesee wɔ nwolɛ la noko ɛ? Ɔdaye noko ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ wɔ nwo ɔ? Dwenle ɛhye anwo nea. Saa ɛlua adenle bie mɔɔ la boka zo la anu na ɛnwu kɛ kuma wɔ ye foa ko a, asoo ɛbabikye ɔ nloa kpalɛ ɔ? Kyɛkyɛ. Saa wɔ ngoane hyia wɔ a, ɛbahwe ɛ nwo wɔavi esiane nwo. Zɔhane ala a kpɔkɛ mɔɔ yɛsi wɔ anyelielɛ ninyɛne nwo la de a. Nyamenle Edwɛkɛ ne ka kile yɛ kɛ: “Ye ɛ gyakɛ fi ɛtane nwo.” (Mrɛlɛbulɛ 4:25-27) Yemɔti tɛ anyelielɛ ninyɛne mɔɔ yɛze kɛ ɔnle kpalɛ la angome a yɛkpo a, eza yɛtwe yɛ nwo yɛfi nuhua biala mɔɔ yɛsuzu kɛ bie a ɔnle kpalɛ ɔmmaa yɛ na ɔbahola yeazɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la anwo.

NYIA GYIHOVA ADWENLE NE BIE

16. (a) Ninyɛne mɔɔ Gyihova kyi la bie mɔ a le boni? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛkyi mɔɔ Gyihova kyi la ɛ?

16 Edwɛndolɛnli ne hɛlɛle kɛ: “O bɛmɛ mɔɔ bɛkulo Gyihova la, bɛhyi ɛtane.” (Edwɛne 97:10) Baebolo ne kilehile yɛ kɛzi Gyihova dwenle na ɔte nganeɛ la. Suzu kɛzi debie mɔɔ ɛsukoa la bahola aboa wɔ yeamaa wɔabu ninyɛne kɛ mɔɔ Gyihova bu ye la anwo. Kɛ neazo la, yɛzukoa kɛ Gyihova kyi ‘ɛtafinlimalɛ nee ɛsalɛ mɔɔ ka tenlenenli mogya gua, ahonle mɔɔ fa amumuyɛ adwenle nee egyakɛ mɔɔ nriandi ndɛndɛ kɔyɛ ɛtane la.’ (Mrɛlɛbulɛ 6:16-19) Yɛzukoa kɛ ɔwɔ kɛ yɛkpo “adwɔmane ɛbɛla, . . . awozonle ɛzonlenlɛ, sunsum ɛtane nyɛleɛ, . . . nungule, ɛya, . . . anyebolo, nzabolɛ, anyelielɛ mgbane mgbane nee ninyɛne mɔɔ le kɛ ɛhye mɔ la.” (Galeehyeama 5:19-21) Asoo wɔnwu kɛzi Baebolo ngyinlazo ɛhye mɔ bahola aboa wɔ yeamaa wɔazi ninyɛne mɔɔ ɛfa ɛdielie ɛ nye la anwo kpɔkɛ la ɔ? Yɛkulo kɛ yɛfa Gyihova ngyinlazo ne mɔ yɛdi gyima wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ kɔsɔɔti anu, mekɛ mɔɔ awie mɔ wɔ yɛ nwo ɛkɛ anzɛɛ awie ɛnle yɛ nwo ɛkɛ la. (2 Kɔlentema 3:18) Nɔhalɛ nu, kpɔkɛ mɔɔ yɛsi wɔ mekɛ mɔɔ awie ɛnle yɛ nwo ɛkɛ la ta maa bɛnwu sonla holɛ ko mɔɔ yɛde la.​—Edwɛne 11:4; 16:8.

17. Kolaa na yɛazi anyelielɛ ninyɛne nwo kpɔkɛ la, kpuya boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo a?

17 Yemɔti saa ɛlɛsi anyelielɛ ninyɛne nwo kpɔkɛ a, biza ɛ nwo kɛ: ‘Kɛzi me kpɔkɛzilɛ ne baha me nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne ɛ? Kɛzi ɔbaha me adwenle ɛ?’ Maa yɛzuzu ngyinlazo gyɛne mɔɔ baboa yɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛsi anyelielɛ ninyɛne nwo kpɔkɛ la bie mɔ anwo.

18, 19. (a) Folɛ boni a Pɔɔlo dule Kilisienema a? (b) Ngyinlazo boni mɔ a baboa yɛ yeamaa yɛakpa anyelielɛ ninyɛne a?

18 Saa yɛlɛkpa anyelielɛ ninyɛne a, ɛnee yɛlɛkpa debie mɔɔ yɛbava yɛawula yɛ adwenle nu la. Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Debie biala mɔɔ le nɔhalɛ, debie biala mɔɔ nwolɛ hyia, debie biala mɔɔ le tenlene, debie biala mɔɔ nwolɛ te, debie biala mɔɔ maa bɛnyia ɛlɔlɛ, debie biala mɔɔ bɛka nwolɛ edwɛkɛ kpalɛ, ɛbɛla kpalɛ biala, nee debie biala mɔɔ ayɛlɛyelɛ wɔ nwolɛ la, bɛhɔ zo bɛzuzu ninyɛne ɛhye mɔ anwo.” (Felepaema 4:8) Saa yɛfa ninyɛne mgbalɛ ɛhye mɔ yɛwula yɛ adwenle nu a, yɛkola yɛka kɛ: “O Gyihova, . . . maa ɛ nye ɛlie me nloa anu edwɛkɛ nee me ahonle nu nzuzulɛ nwo.”​—Edwɛne 19:14.

19 Biza ɛ nwo kɛ: ‘Duzu a melɛfa meawula me adwenle nu a? Saa menea vidio bie mewie a, ninyɛne mɔɔ mesuzu nwo la maa me nye die na ɔmaa me anwosesebɛ ɔ? Asoo me nzo nu dwo me na menyia adwenle kpalɛ ɔ? (Ɛfɛsɛsema 5:5; 1 Timote 1:5, 19) Asoo mekola mefi me ɛhulolɛ nu mesɛlɛ Gyihova ɔ? Anzɛɛ ɔmmaa me nye ɛnlie ɔ? Asoo deɛ ne mɔɔ menvale menlieliele me nye la maa medwenle basabasayɛlɛ anzɛɛ ɛbɛlatane nwo ɔ? (Mateyu 12:33; Maake 7:20-23) Asoo ninyɛne mɔɔ mefa medielie me nye la maa ‘mesukoa ewiade ɛhye anu menli ne’?’ (Wulomuma 12:2) Saa yɛfa nɔhalɛlilɛ yɛbua edwɛkɛ ɛhye mɔ a, ɔbaboa yɛ yeamaa yɛanwu mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ na yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne anu amia kpalɛ la. Yɛkulo kɛ yɛyɛ asɔne kɛ mɔɔ edwɛndolɛnli ne yɛle la kɛ: “Ye me nye fi ninyɛne mgbane mgbane ɛnleanlɛ nwo.” *​—Edwɛne 119:37.

YƐ KPƆKƐZILƐ KA AWIE MƆ

20, 21. Saa yɛlɛkpa anyelielɛ ninyɛne a, duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛsuzu awie mɔ nganeɛdelɛ nwo a?

20 Debie bieko mɔɔ hyia kɛ yɛkakye la a le ɛhye: “Debie biala anwo adenle wɔ ɛkɛ, noko tɛ ɔ muala a nvasoɛ wɔ zo a. Awie biala mmakpondɛ ɔ ngome ye boɛyɛlɛ, ɔkpondɛ awie mɔ noko ɛdeɛ.” (1 Kɔlentema 10:23, 24) Saa yɛlɛ fanwodi kɛ yɛkola yɛyɛ debie a, ɔngile kɛ ɔwɔ kɛ yɛyɛ. Ɔwɔ kɛ yɛsuzu kɛzi yɛ kpɔkɛzilɛ ne ka yɛ mediema la anwo kpalɛ.

21 Asolo awie biala adwenle. Kɛ neazo la, wɔ adwenle bahola amaa wɔanlea TV zo gyimalilɛ bie. Noko bie a wɔnwu kɛ zɔhane TV zo gyimalilɛ ne bahola agyegye ɛ diema bie adwenle. Duzu a ɛbayɛ a? Ɛlɛ adenle ɛnea ɛdeɛ, noko bie a ɛbazi kpɔkɛ kɛ ɛnrɛnlea. Duzu ati ɔ? Kɛmɔ ɛngulo kɛ ‘ɛyɛ ɛtane ɛtia ɛ mediema’​—anzɛɛ bɔbɔ ‘ɛyɛ ɛtane ɛtia Kelaese’ la ati ɔ. (1 Kɔlentema 8:12) Yɛngulo kɛ yɛyɛ debie biala mɔɔ bamaa yɛ mediema Kilisienema akpo aze la.​—Wulomuma 14:1; 15:1; 1 Kɔlentema 10:32.

22. Saa ɔba ye wɔ kpɔkɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ Kilisienema si la anwo a, kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛlɛ ndelebɛbo ɛ?

22 Na saa wɔ adwenle ɛmmaa wɔ adenle kɛ ɛnlea, ɛgenga anzɛɛ ɛyɛ debie mɔɔ awie gyɛne te nganeɛ kɛ ɔle kpalɛ la ɛ? Kɛmɔ ɛkulo ɛ diema ne na ɛbu ye la ati, ɛnrɛpiepia ye kɛ ɔzi kpɔkɛ ko ne ala mɔɔ ɛzile la bie. Awie mɔɔ ɛlɛka kale la ze kɛ awie mɔ bahola aha kale ndɛndɛ anzɛɛ aha ye bɛtɛɛ adɛla ye noko bɛle delavama kpalɛ. Zɔhane ala a ɛ nee adiema gyɛne bie di Baebolo ngyinlazo zo noko bɛlɛ adwenle ngakyile wɔ anyelielɛ ninyɛne mɔɔ le kpalɛ la anwo a.​—Nolobɔvo 7:16; Felepaema 4:5.

23. Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛakpa debie kpalɛ mɔɔ yɛbava yɛalielie yɛ nye la ɛ?

23 Ɔti duzu a baboa yɛ yeamaa yɛakpa debie kpalɛ mɔɔ yɛbava yɛalielie yɛ nye la ɛ? Saa yɛfa yɛ adwenle ne mɔɔ yɛva Baebolo ngyinlazo yɛtete ye la yɛdi gyima na yɛdwenle yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ nwo kpalɛ a, yɛbazi kpɔkɛ kpalɛ. Na yɛ nye balie kɛ yɛlɛyɛ debie biala ‘yɛawula Nyamenle anyunlunyia’ la.

^ ɛden. 19 Yɛbahola yɛanwu ngyinlazo dɔɔnwo mɔɔ baboa yɛ yeamaa yɛakpa anyelielɛ ninyɛne la wɔ Mrɛlɛbulɛ 3:31; 13:20; Ɛfɛsɛsema 5:3,4; yɛɛ Kɔlɔsaema 3:5, 8, 20.