1, 2. (a) E na a wee lu bɛābu pya ba iya ziī aā a? (b) Pya amunu ebip na i gaa le kɔ ue nyɔɔ bu ekobee ue ama a?

NAA kɛɛrɛbu ziī dam le wa ba le bu ɛɛbu dee ba gaa iya ziī. Ba le bu ɛɛŋa kɔ wa kɛ̄tɔɔ̄ li deesī gaa le lee sa kpeloo kaāna. Ba bɛābu kɔ wa iya dam le wa ebia bu ɛɛbu.

² Kerewo, gbɛnɛ-edo iya dam le wa a bee bɔātɛ̄ leere naa bia doo wo. Lokwa iya dam le wa kiisī sa le bu ɛɛbu, alu ebɛɛ̄ kɔ dam le wa a ɛrɛ baɛloo a aabah Bari. Nyɔɔwo, i naa kɔ ue nyɔɔ ture Baibol akiiloo pya ebip ama: Pya amunu biī na iya dam le wa dɔ a? Lo o gaa le iya dam ale ii wa, o tɛɛ̄ doodoo wa dap sagɛ wa ale dam a lee? O tɛɛ̄ doodoo wa dap lu le dam ale le wa? Sa e na edap yerebah nɛ dam le wa kɔ ba a tɔɔ̄ bialoo ziī a?—Buū Kam 3:5, 6.

3. O kɛɛrɛge kɔ nɛɛ ɛrɛ e’ii wa ale iya dam lokwa a ɛrɛ ɛɛbu ni? Naa baatɛ̄.

³ Pio nɛɛ kɛɛrɛ kɔ lo nɛɛ naa ii wa ale iya dam, a  naale ele bu ɛɛbu. Mɛ a naale doo wo. Jizɔs bee kɔ tɔ̄tɔɔ̄ aba ɔɔ dap lu dɔɔ̄nu. (Matiu 19:11, 12) E nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee kɔ a ɛrɛ pio biī a le bu tɔɔ̄ aba ɔɔ. (1 Pya Kɔrint 7:32-38) A bia a bah lo ebiaɛfii lo o ii wa ale o iya dam. O aa yiga kɔ pya o gbo, o butɔ, ale doonu bui barasī a zū a kɔ o ii wa ale o iya dam.

4. Pio amunu biī na iya dam le wa a lee wee dɔ a?

⁴ Baibol kɔ iya dam le wa lunage dɔɔ̄nu a aabah Bari le kɔ a dɔnage pio biī. Jɛhova bee kɔ nɛ tuatua nɛɛ a kura Adam kɔ: “A naa lee kɔ nɛɛ ama a tɔɔ̄ aba ɛɛ; m gaa le kwa nɛɛ yerebah a bɔloo ye nɛ.” (Jɛnɛsis 2:18) Jɛhova bee dɛm Iv nɛ Adam nua ye wa, sa ba lu tuatua butɔ miɔŋɔ nɛɛ. Lo dam le wa ɛrɛ gbomiɔŋɔ, ba a kwa kɛ̄tɔɔ̄ leere lo ekpɔā pya wa miɔŋɔ. Mɛ a naale nyɔɔ aba ɛrɛ gbomiɔŋɔ na anua iya dam le wa le a.—Le-yɔɔ 127:3; Pya Ɛfɛsɔs 6:1-4.

5, 6. Bu mɛ sīdee na iya dam le wa dap le doodoo “taa eziī a bee lu epig nua ziī” a?

⁵ Mɛnɛ Solomɔn bee ɛm kɔ: “Baɛ aba lee ee ziī, nyɔnɛbee ba ɛrɛ le ekpɛanu bu wa epiaga tam. Nyɔnɛbee lo a le ba dɔ, ziī aba gaa le dana ziī lɛɛ kɛ̄; mɛ ekiɛ̄nu le nɛ nɛɛ aba ɛɛ le, sɔ̄ a gaa dɔ sa naa ɛrɛ nɛɛ esikɛ̄ ye dana lɛɛ. . . . Taa eziī a bee lu epig nua ziī naa nwaabah fura.”—Eklisiastis 4:9-12.

⁶ Dam le wa a lee loo ziī dap lu baɛ gbo ba waɛloo ziī ee dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ, ba yerebah, gbɔ̄nyiɛ sa baɛloo  ziī. Wereloo dap doo kɔ iya dam le wa a agatɛ̄, mɛ lo iya dam le wa ekiisī lo e’agatɛ̄ lo dam le wa a gbaa taāŋabah Jɛhova. Lo sɔ̄ wa iya dam le wa e le doodoo “taa ezii a bee lu epig bu ziī,” eziī alu epig bu ziī agɛrɛ. Dua eziī a le doo wo wee agaloo ee eziī alu epig aba baɛ ekpo loo ziī. Iya dam le wa e’agatɛ̄ sɔ̄ Jɛhova le yɛɛ.

7, 8. Amunu zuurabahtɔ̄ na Pɔɔl bee nɛ nyɔɔ iya dam le wa a?

⁷ Sɔ̄ dam le wa e iya ziī, ba dap mmɛɛ̄ wa taɛ lo e maloo ziī. (Kam 5:18) Kerewo, lo nɛɛ ii wa ale iya dam aba nyɔɔ mmɛɛ̄ pya taɛ ama, a naale edap sagɛ ye dam ale wa bu suānu. Nu anua Baibol kɔ nɛɛ a ii wa ale iya dam sɔ̄ a ‘naa lena kina nwiī,’ sɔ̄ taɛ nyɔɔnɛ nɛɛ maniakɛ̄ wee agabah gbɛnɛ lo. (1 Pya Kɔrint 7:36) A lee edasī yira lo e’ii wa ale iya dam mmɛ sɔ̄ taɛ ama ekira kɛ̄. Lo sɔ̄ na nɛɛ edap kɛɛrɛ leere sa sagɛ nɛɛ e’ii ale e’iya leere a.—1 Pya Kɔrint 7:9; Jemes 1:15.

⁸ Lo o gaa gbī e’ii wa ale iya dam, lee kɔ o aa dag aba ɔɔ sa o suā kɔ dɛ̄dɛɛ̄ iya dam le wa wee kpesī taāŋa. Pɔɔl bee kɔ pya ba ii ale iya “e’ɛrɛ etɛɛrɛloo namloo.” (1 Pya Kɔrint 7:28) Kere iya dam le wa a lee eera ekpe nage sī taāŋa. Nyɔɔwo, lo o biaɛfii kɔ o iie wa ale o iyae dam, muɛ̄ kɔ o su suānu saŋɛ nɛɛ o ii ale o iya.

9, 10. E na esira lo i ii ale iya nɛɛ a naa taāŋabah Jɛhova a?

⁹ Ziī gbɛnɛ ue Baibol kɔ a lee enyɛŋiabu sɔ̄ i  gaa sagɛ i dam ale i wa na: “Bɔɔlo bui aa su loo i yere loo pya a naa yira.” (2 Pya Kɔrint 6:14) Lu esu kɛ̄ a wee lu esitam wii doo su nɛa edoba ama. Lo baɛ nam naa lu kuna-kuna bu wa ekpo le kɛ̄ ba kuī ka doo, nɛɛ foh nu naa wee gba baɛ aba loo ziī kɔ ba a sitam kɛ̄ uwe. Naale elee loo baɛ lo nam, nyɔnɛbee baɛ aba etɔga. Bu aba sīdee ama, sɔ̄ nɛɛ a taāŋabah Jɛhova le nɛɛ a naa taāŋabah Jɛhova iya ziī, gbɛnɛ-edo taāŋa ɛrɛge esira. Nyɔɔbee wo, Baibol nɛ i zuurabahtɔ̄ suānu le loo kɔ i ii sa iya “aba bu Nɛɛ-a-i-ɛrɛ.”—1 Pya Kɔrint 7:39.

¹⁰ Pio sɔ̄, pio pya Nɛɛ Kraist kɛɛrɛ kɔ ba e’ii e ale iya nɛɛ a naa taāŋabah Jɛhova taā ba tɔɔ̄ aba aba. Mɛ, sɔ̄ ii su zuurabahtɔ̄ Baibol, wee nua ezialoo le ekiɛ̄nu. Doodoo pya a gaa taāŋabah Jɛhova, si tam ye nɛ kuī i loo ee dɛ̄dɛɛ̄ nu bu i dum. Etɔɔ̄ a loo doodoo wa lo oo dap nyɔɔnɛ o wa ale o dam ponia nu a a kuī loo eera bu dum ni? Gbɛnɛ-edo nɛɛ ebiara fii lo etɔɔ̄ aba aba taā ba iya ale ii nɛɛ a naa wereloo sa taāŋabah Jɛhova.—Buū Le-yɔɔ 32:8.

11. Bu mɛ sīdee na o dap sagɛ nɛɛ o ii ale nɛɛ o iya leere a?

¹¹ Lo ama naa kura kɔ ɛrɛgeba nɛɛ a le bu bɔŋanaloo na elu le dam ale le wa a nɛ a. Lo o gaa gbī e’ii wa ale iya dam, gbī nɛɛ bu a ɛɛloo kaāna le nɛɛ le ɔɔ edap gbaa tɔnia. Tɔɔ̄ baɛ mmɛ sɔ̄ o muɛ̄ nɛɛ bui ɛrɛ aba nu seea sī sa su taāŋabah Bari nua tuatua. Su sɔ̄ ɛma sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya  zuurabahtɔ̄ zooro a bɔloo eture nyiɛ loo sa suānu nɛ nyɔɔ iya dam le wa.—Buū Le-yɔɔ 119:105.

12. E na i dap nɔ aāloo pya iya dam le wa a le bu Baibol a?

¹² Bu doonu pio barasī, pya tɛ le ka wee sagɛ dam ale wa nɛ wa miɔŋɔ nɛɛdam ale wa miɔŋɔ nɛɛwa. Ba wee kɔ tɛ le ka suā nɛɛ elee loo wa nwiī. Lo doonu ama wee sira nage bu Baibol. Nyɔɔwo, lo pya o butɔ gbī enyɔɔnɛ lo doonu, Baibol dap yerebah nɛ pya tɛ le ka kɔ ba a suā pya elap dogo ba e’ɛp bu lo nɛɛ. Bu edoba, sɔ̄ Abreham bee sagɛ wa nɛ Aizik ye nwiīnɛɛdam, naale kpugi ale kɛ̄  pya nɛɛ ye yere ka loo doo na a bee ye kuī loo a, mɛ a bee le kɔ lo wa a wereloo Jɛhova.—Jɛnɛsis 24:3, 67; buū 25 Ue ale kɛɛ̄.

13-15. (a) Bu mɛ sīdee na nɛɛdam ekpɛ̄naloo elu le dam a? (b) Bu mɛ sīdee na nɛɛwa ekpɛ̄naloo elu le wa a?

¹³ Lo o gaa gbī e’ii wa ale iya dam, muɛ̄ kɔ o dasī kpɛ̄naloo. O dap kɛɛrɛ kɔ o ekpɛ̄nae loo, mɛ i naa kɔ ue nyɔɔ taɛ nu a le bu kpɛ̄naloo loo iya dam le wa. Ye ture dap alu nyɛŋia loo.

¹⁴ Baibol tɔgɛ kɔ pya dam le wa ɛrɛ keekee tam esi butɔ. Nyɔɔwo, kɛ̄ nɛɛdam a gaa gbī e’ii wa le nɛɛwa a gaa gbī e’iya dam ekpɛ̄naloo doo lu keekee. Lo nɛɛdam gbī e’ii wa, alu ebɛɛ̄ kɔ a bip aba ɛɛ kɔ m ekpɛ̄na ge loo elu ekobee loo butɔ ni? Jɛhova ɛmadɛɛ̄ kɔ dam a ɛp kɛ̄ nu tɔɔ̄ loo ye wa le pya ye miɔŋɔ doo sa a kuūdɛɛ̄loo wa ebɛɛ̄. Lo a kuī eera na bee, alu ebɛɛ̄ kɔ dam a zaāsī pya ye butɔ bu taāŋabah Bari. Baibol kɔ nɛɛdam a naa kuūdɛɛ̄loo pya ye butɔ “bee piya ee nɛɛ a naa yira.” (1 Timɔti 5:8) Nyɔɔwo, lo o gaa kɛɛrɛbu e’ii wa, kɛɛrɛ kɛ̄ ue a le bu Baibol a kɔ: “Kwa o tam kɛ̄ ee, sere dɛ̄dɛɛ̄ o nu leere bu wii; e sɔ̄ a e saa, wu o tɔ,” edɔbiī a nɛ doo. Lo a kura kɔ lɛɛ o gae ii wa, muɛ̄ kɔ o lu dua dam Jɛhova gbī kɔ o lu.—Kam 24:27.

¹⁵ Lu ebɛɛ̄ kɔ nɛɛ a gaa gbī e’iya dam a bip aba ɛɛ lo a le ekpɛ̄nage loo edoo nu a kuu wa ale lo a  kuu ka. Baibol kɔ pio sīdee le wa wee kuūdɛɛ̄loo ye dam le pya ye miɔŋɔ. (Kam 31:10-31) Nii’ee, gbɛnɛ-edo nɛɛ kɛɛrɛ aba nu ye wa ale ye dam edoo ye nɛ. Mɛ, Jɛhova gbī kɔ i kɛɛrɛ nu i dap doo nɛ i dam ale i wa.

16, 17. Lo o gaa gbī e’ii wa ale iya dam, e na a lee kɔ o ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ a?

¹⁶ Lɛɛ o gae ii wa ale iya dam, ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu Jɛhova kɔ akiiloo pya dam le wa. Lu ekobee butɔ naa kura kɔ nɛɛdam elu nɛɛ ebe be ale kɔ pɔrɔ-pɔrɔ muɛ̄ ue. Nɛɛ alu ekobee bu sīdee a lee wee nɔ Jizɔs, wereloo sa lu fɛgɛ loo pya a ye le kɛɛ̄ dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄. (Pya Ɛfɛsɔs 5:23) E kiiloo nɛɛwa a, alu ebɛɛ̄ kɔ a kɛɛrɛ lo edap ale a naale edap yere kpotɛ̄ biaɛfii ye dam sa ye gba bee bah. (Pya Rom 7:2) A bip aba ɛɛ kɔ, bu ye e’ɛɛge lo etɔɔ̄ kɛɛ̄ nɛɛdam a naa mmana ni? Lo a suā kɔ a naale edabe, a dap biaɛfii lo edage sī tɔɔ̄ aba ɛɛ.

¹⁷ Alu ebɛɛ̄ kɔ pya dam le pya wa a kuūdɛɛ̄loo ebɛɛ̄ wa wa ale wa dam ee lo alaba. (Buū Pya Filipai 2:4.) Pɔɔl bee ɛm kɔ: “Doolo ziī ziī nɛɛ a i le yɛɛ wereloo ye wa doodoo alɛɛ loo, sa doo kɔ wa a ɛrɛ enwadɛɛ̄ loo ye dam.” (Pya Ɛfɛsɔs 5:21-33) Pya nɛɛdam le nɛɛwa wee gbī kɔ alu ewere wa loo sa wa nwadɛɛ̄. Mɛ, lokwa iya dam le wa kiā leere, dam wee gbī emuɛ̄ kɔ ye wa nwa ye dɛɛ̄, e wa wee gbī e muɛ̄ kɔ ye dam weree ye loo.

18. E na anua baɛ nɛɛ a gaa gbī e’iya ziī enwaɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄ ba eyiga kɔ ba e’iyae ziī a?

¹⁸ Sɔ̄ ziī nɛɛdam le nɛɛwa yiga kɔ ba e iyae ziī  alu sɔ̄ ba etɔɔ̄ bu ɛɛbu sa suāloo ziī leere. Alu nage sɔ̄ ba e kɔ kaka nɛ ziī lokwa ba dap biaɛfii lo a le ba edapge gbaa tɔnia naa e. Sɔ̄ ba eyiga kɔ ba e iyae ziī, nɛɛdam le nɛɛwa a a nɔ lo enyɔɔnɛ ziī kɔnia ue sa piiga lo esuā taɛ nu a le bu nyiɛ ziī. Kuma sɔ̄ wa gbanialoo gaa kiisī, wa taɛ le wa yiiloo ziī enyim yiiloo. Mɛ alu ebɛɛ̄ kɔ ba a baɛbee kɛ̄ ba ɛrɛ nia bu ziī doo lɛɛ ba gae iya ziī lokwa ba naa kunagā. Kaāna wereloo eyerebah wa nɛ kɔ ba  a aa wa loo sa doo kɔ ba aa doo lɔgɔ nu egbee gbanialoo ba ɛrɛ kumaloo ɛnia aba le Jɛhova.—1 Pya Tɛsalɔnaika 4:6.

19, 20. Pya Nɛɛ Kraist ɛmadɛɛ̄ iya dam le wa doodoo wa?

¹⁹ Gbɛnɛ-edo kpa le fim tɔgɛ iya dam le wa a kiisī leere. Kɛ̄ a le doo na bee, doonu iya dam le wa lu kunɛ bɔātɛ̄. Jɛhova gbī kɔ biakɛ̄ gbaaloo a le yɛɛ dam le wa.—Jɛnɛsis 2:24.

²⁰ Nii’ee, gbɛnɛ-edo nɛɛ ɛmadɛɛ̄ iya dam le wa nua kunɛ nu ba etɔɔ̄ bu bu nwīkere sɔ̄. A waɛ e’iya ziī, e a waɛ nage e aaloo ziī. Pio nɛɛ kɛɛrɛ kɔ sɔ̄ taāŋa bɔātɛ̄, lee e aaloo ziī sa doo kɔ lo iya dam le wa a ina kuma. Mɛ nyɛŋiabu edoba Baibol nɛ akiiloo kɛ̄ taa ekpo eziī a lu esu pig loo ziī wee agaloo doo. Dua eziī ama naa wee nwaabah fura. Sɔ̄ i gbī yerebah aābah Jɛhova, i iya dam le wa ekiisī leere. Jizɔs bee kɔ: “Nu Bari ebee bɔp lɔgɔ nɛɛ aa yɔbara.”—Matiu 19:6.

21. E na eyerebah nɛ dam le wa kɔ ba a wereloo ziī a?

²¹ Dɛ̄dɛɛ̄ ii ɛrɛ kɛ̄ i agaloo le kɛ̄ i ɔloo. A waɛ gbɛnɛ lo emuɛ̄ kɛ̄ pya dɔɔ̄na ɔloo, eetɔɔ̄ na lo i dam ale i wa. Mɛ lo i doo wo, ii le ele bu ɛɛbu. Bu dɔɔ̄na sīdee, lo i sere ekɛɛrɛ nyɔɔ pya le elap dogo i dam ale i wa, i iya dam le wa ele bu ɛɛbu. A bɔge loo e’ɛmadɛɛ̄ o dam ale o wa a naa mmana doo wo ni? Aiī! Jɛhova suā kɔ ii mmana, kerewo a ɛp pya le dogo a i le bu. Naa kɛɛrɛ kɔ a naa bee  doo wo! Nɛɛ uɛ le-yɔɔ bee kɔ: “Lo a le olo, Aa Jɛhova, ɛp dɛ̄dɛɛ̄ doo gbee, Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, mɛɛ̄ na a edap yira a?” (Le-yɔɔ 130:3) Pya dam le wa dap nɔ Jɛhova tɛ̄maloo e’ɛp le a le bu wa dam ale wa wa sa nwaabah aaloo pɔrɔ nɛ ziī.—Buū Pya Kɔlɔsi 3:13.

22, 23. Bu mɛ sīdee na Abreham le Sera sere le edoba kɛ̄ nɛ pya ba e’iya ziī a?

 ²² Sɔ̄ sɔ̄ gaa kiisī, iya dam le wa dap agaloo. Abreham le Sera bee tɔnia doodoo dam le wa bu nyɔɔnyɔɔ sɔ̄ le bu ɛɛbu. Sɔ̄ Jɛhova bee kɔ nɛ Abreham kɔ a aa ye be li buɛ̄ Ur, Sera ebee dap eeloo 60 zua. Naa kɛɛrɛ kɛ̄ a bee ye agabah lo e aa ye ekpeloo be sa tɔɔ̄ bu tɔkpo doo. Mɛ Sera bee lu le gbo le le wa nɛ ye dam, e a bee ye nɛ enwadɛɛ̄ gbɛnɛ. Nyɔɔwo, a bee yere kpotɛ̄ biaɛfii Abreham sa yerebah doo kɔ ba a kiisī leere.—Jɛnɛsis 18:12; 1 Pita 3:6.

²³ Kerewo, iya dam le wa a kiisī leere naa kura kɔ dam le wa egbaa ɛrɛ aba ekɛɛrɛ nyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu. Ɛrɛ sɔ̄ Abreham naa bee yiga nu Sera bee kɔ, sa Jɛhova kɔ ye nɛ kɔ: “Gbaɛ̄ ye tɔ̄loo.” Abreham bee doo wo, sa nu bee kiā leere. (Jɛnɛsis 21:9-13) Lo o dam ale o wa le ɔɔ naa kuūnɛ muɛ̄ nyɔɔ pio nu, o aa pee beenyiɛ a. Mɛ nu a kuī na bee kere buii ɛrɛ kuūnɛ muɛ̄, bui le gaa wereloo sa nɛ enwadɛɛ̄ ziī.

24. Bu mɛ sīdee na i iya dam le wa enua ka loo Jɛhova a?

²⁴ Bu bɔŋanaloo pya Nɛɛ Kraist, i ɛrɛ booboo pya ba e’iya ziī wa iya dam le wa le bu ɛɛbu. Lo o gbī e’ii wa ale iya dam, nyɛŋiabu kɔ sagɛ o dam ale o wa lu ziī biaɛfii a kuī eera o doo. E ɛrɛ pah nyɔɔ o tɔɔ̄dum aā lo sɔ̄ kiisī, nyɔɔwo, su baɛloo a aabah Jɛhova. Lo sɔ̄, o dap sagɛ o dam ale o wa bu suānu, kpɛ̄naloo loo o iya dam le wa leere, sa piiga lo e agɛrɛtɛ̄ bui gbanialoo sa tɔgɛ wereloo lo enɛ ka Jɛhova.