1, 2. E na anua o gbī nu etɔgɛ a dee sɔ̄ o le kɛ̄ oo suā dee ani? Amunu nu baɛloo na Jɛhova enɛa i a?

SU KƆ o gaa kiā tɛɛ̄ bu kpo sagara wii a bɛɛasī. Ye kɛnɛkɛ̄ lu kee loo ziī nyɔɔ kɛ̄ efɔp fuuri esaā lɛɛ pio kɛ̄ doo. O dap nwaabah dag pe. O tɛɛ̄ doodoo wa suā dee ni? O gbī nɛɛ ale nu etɔgɛ a dee. Dap lu compass, zue le zina, map, GPS (Nu a wee tɔgɛ kɛ̄ ziī ziī nu le bu nyɔuwe), ale nɛɛ a suā kɛ̄ lo kpo sagara wii wee mɛā doo. Ɛrɛ nɛɛ etɔgɛ a dee  lu ebɛɛ̄, nyɔɔbee susuā kɛ̄ o gaa kii dap kpɔā o dum.

² Dɛ̄dɛɛ̄ ii kpesī gbɛnɛ-edo nu finiabah bu dum, sa pio sɔ̄ ii suā taɛ kɛ̄ edoo. Mɛ lo ebaɛ i loo, Jɛhova enɛa ekɛɛrɛ beenyiɛ ziī ziī ii. (Jemes 1:17) Doo i gbītɛ̄ nu ekɛɛrɛ beenyiɛ lu, le kɛ̄ a si tam doo. Lɛɛ i nɔ kɛ̄ ekpɔā i ekɛɛrɛ beenyiɛ doo, nu anua i kɛɛrɛbu loo ekɛɛrɛ beenyiɛ pya dɔɔ̄na, le kɛ̄ ekɛɛrɛ beenyiɛ a le ɛɛ dap doo kɔ i dum a lee anyaawo doo.

3. E na i ekɛɛrɛ beenyiɛ kura a?

³ I ekɛɛrɛ beenyiɛ lu ziī le dɔɔ̄nu a aaba Jɛhova. Ɛɛ na nu a wee doo kɔ i suā nu a lee le nu a bee piya a. Nu bee ue Grik alu etap bu Baibol nua “ekɛɛrɛ beenyiɛ” kura na “suā nu nyɔɔ oloo.” Sɔ̄ i ekɛɛrɛ beenyiɛ le le, a yerebah i nɛ lo esuā dua nɛɛ i lu. A dap i yerebah nɛ lo ekɔ taɛ nu i gaa kɛɛrɛ le kɛ̄ nu i tɔɔ̄ loo doo. A zū i kɔ i doo le sa i kpega lɛɛ loo doo pɔrɔ. A dap nage doo kɔ bu i a ɛɛ sɔ̄ i biaɛ nu fii leere ale ebegee i ue sɔ̄ i doo nu bu pɔrɔ sīdee.—Buū 5 Ue ale dumɛ.

4, 5. (a) E na bee sira sɔ̄ Adam le Iv naa bee gbaɛ̄tɔ̄loo wa ekɛɛrɛ beenyiɛ a? (b) Pio amunu edoba a le bu Baibol na a tɔgɛ kɛ̄ ekɛɛrɛ beenyiɛ wee si tam doo a?

⁴ Ziī ziī ii dap biaɛfii sɛh i gbaɛ̄tɔ̄loo i ekɛɛrɛ beenyiɛ ale ii le egbaɛ̄. Adam le Iv naa bee gbaɛ̄tɔ̄loo wa ekɛɛrɛ beenyiɛ, e nu a bee sira aabu na bee  ba bee doo pɔrɔ. Sɔ̄ a esaa nyiɛ wa bee wa begee ue, mɛ ba naa bee dapna nyaana wa biaɛfii. Ba ebee lɛɛbeekɛɛ̄ Bari. (Jɛnɛsis 3:7, 8) Kere ba bee ɛrɛ ekɛɛrɛ beenyiɛ a mmana sa ba bee suā kɔ a bee piya lo elɛɛbeekɛɛ̄ Bari, ba bee biaɛfii kɔ ba naale egbaɛ̄e tɔ̄ wa ekɛɛrɛ beenyiɛ.

⁵ Kerewo, gbɛnɛ-edo pya nɛɛ a naa mmana egbaɛ̄na tɔ̄ wa ekɛɛrɛ beenyiɛ. Job bee lu le edoba. Nyɔɔbee a bee biaɛ nu fii leere a, bee dap kɔ: “Na beenyiɛ naa begee mɛ ue nyɔɔ ɛrɛgeba na biradee.” (Job 27:6) Sɔ̄ Job bee kɔ nu akiiloo ye “beenyiɛ,” a gaa bee kɔ nu akiiloo ye ekɛɛrɛ beenyiɛ, lo a le nu a doo kɔ a suā nu a lee le nu a bee piya. Mɛ, Devid naa bee gbaɛ̄tɔ̄loo nu ye ekɛɛrɛ beenyiɛ ye kɔ nɛ pio sɔ̄, sa lo ama bee doo kɔ a lɛɛbeekɛɛ̄ Jɛhova. Sɔ̄ lo ama esira sah, nyiɛ ye bee ye begee ue sa a bee le doodoo bee ye beenyiɛ gaa ye ‘zip.’ (1 Samuel 24:5) Bu lo sīdee na ekɛɛrɛ beenyiɛ Devid bee ye kɔ nɛ kɔ nu a bee doo bee piya a. Tɛ̄maloo egbaɛ̄tɔ̄ loo ye ekɛɛrɛ beenyiɛ, a dap nɔ e’ɔbɛ tɛɛ̄ aba lo ekwɔ dɔɔ̄na sɔ̄.

6. E na anua i dap kɔ i ekɛɛrɛ beenyiɛ lu dɔɔ̄nu a aaba Bari a?

⁶ Kere pya nɛɛ ba naa suāloo Jɛhova wee suānage kɔ a ɛrɛ pio nu a lee le nu a bee piya. Baibol kɔ: “Wa ekɛɛrɛ le bu anna anna bebegee ale leleera.” (Pya Rom 2:14, 15) Bu edoba, gbɛnɛ-edo nɛɛ suā kɔ fɛ nɛɛ ale yib biu bee piya. Kere sɔ̄ ba naa suā, ba gaa gbaɛ̄tɔ̄loo wa ekɛɛrɛ beenyiɛ, lo a le nu Jɛhova bee wa yere bu lokwa ba suā nu a lee le nu  a bee piya. Ba gaa nyɔɔnɛ nage daakuu Bari, ale kpog-bee kaka ue Jɛhova enɛa lo eyerebah i nɛ kɔ i biaɛ nu fii leere bu dum.

7. E na anua i ekɛɛrɛ beenyiɛ dap tɛɛ̄ ekwɔ pio sɔ̄ a?

⁷ Mɛ i ekɛɛrɛ beenyiɛ dap nage tɛɛ̄ ekwɔ pio sɔ̄. Bu edoba, kɛ̄ nu i tɔɔ̄ loo doo doodoo pya a naa mmana dap gbee i ekɛɛrɛ beenyiɛ sa doo kɔ i doo nu a bee piya. Nɛɛ naa wee bugia ɛrɛ le ekɛɛrɛ beenyiɛ. (Jɛnɛsis 39:1, 2, 7-12) Wee dasī lu ekpɔā ye. Jɛhova nɛ i ye kaɛ edɔɔ̄ le pya zuurabahtɔ̄ a le bu Baibol lo eyerebah i nɛ. (Pya Rom 9:1) Doraa i ɛp kɛ̄ i dap kpɔā i ekɛɛrɛ beenyiɛ doo.

8. (a) Bu mɛ sīdee na kɛ̄ nu i tɔɔ̄loo doo dap ɛrɛ pah nyɔɔ i ekɛɛrɛ beenyiɛ a? (b) E na i bip aba ii lɛɛ i gae biaɛnu fii ani?

⁸ Pio nɛɛ kɛɛrɛ kɔ gbaɛ̄tɔ̄loo wa ekɛɛrɛ beenyiɛ na nyɔnyɔɔnɛ nu wa beenyiɛ kɔ. Ba doo ɛrɛgeba nu ba gbī edoo kuma sɔ̄ ba kɛɛrɛ kɔ lo nu lee. Mɛ i ekɛɛrɛ naa mmana, e a dap i dag. Kɛ̄ nu i tɔɔ̄loo doo dap si ekpo mmɛ lo kɛ̄ a dap ɛrɛ pah nyɔɔ i ekɛɛrɛ beenyiɛ. Baibol kɔ: “beenyiɛ lu nu dag eenyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu, e a bee piya ereloo; mɛɛ na a dap ye suā ani?” (Jeremia 17:9) Nyɔɔwo, i dap bɔātɛ̄ ekɛɛrɛ kɔ ziī nu lee kere lo nu bee piya. Bu edoba, lɛɛ Pɔɔl gae lu Nɛɛ Kraist, a bee tɛ̄ŋaloo pya nɛɛ Bari bu e’agabah sa bee kɛɛrɛ kɔ a gaa dooe le nu. Bu alɛɛ loo, a bee kɛɛrɛ kɔ a ɛrɛe le ekɛɛrɛ beenyiɛ. Mɛ sɔ̄ a esaa a bee kɔ: “Nɛɛ-a-mɛ-ɛrɛ na ebiaɛ mɛ a.” (1 Pya Kɔrint 4:4; Doonu pya Nɛɛ lɛɛratam  23:1; 2 Timɔti 1:3) Sɔ̄ Pɔɔl bee suā nu Jɛhova kɛɛrɛ kumaloo nu a gaa bee doo, a bee suā kɔ a lu ebɛɛ̄ kɔ a nyaa. Bu kaka, lɛɛ i gae doo ziī nu, alu ebɛɛ̄ kɔ i bip aba ii kɔ, ‘E na Jɛhova gbī kɔ m doo a?’

9. E na ɛrɛ bɔɔ loo Bari kura a?

⁹ Lo a le o wereloo ziī nɛɛ, oo le egbī edoo nu ebɛā ye. Nyɔɔbee i wereloo Jɛhova, ii le egbī edoo lɔgɔ nu ebɛā ye. I biaɛfii kɔ ii le edooe lɔgɔ nu ebiirebu Jɛhova ɛrɛ e’agatɛ̄. I muɛ̄ lo ama aāloo edoba Nehemia. A naa bee su ye dɔ doodoo gbɛnɛ mɛnɛ ɛā zɔ. E na anua a? A baatɛ̄ kɔ a bee le “nyɔɔbee bɔɔ Bari.” (Nehemia 5:15) Nehemia naa bee gbī edoo lɔgɔ nu ebiirebu Jɛhova. Doodoo Nehemia, ii gbī nage edoo lɔgɔ nu ebiirebu Jɛhova. I dap nɔ edoo nu enia Jɛhova tɛ̄maloo ebuū Baibol.—Buū 6 Ue ale dumɛ.

10, 11. Pya amunu kpog-bee ue a le bu Baibol na edap i yerebah nɛ lo ebiaɛfii leere kiiloo ɔ̄ e’aga mii ani?

¹⁰ Bu edoba, Nɛɛ Kraist dap sagɛ lo a le e’ɔ̄ e’aga mii ale a naale e’ɔ̄. Amunu zuurabahtɔ̄ a le bu Baibol na eyerebah ye nɛ kɔ a biaɛfii nu leere a? Pio ɛɛ na ama: Baibol naa baaloo ɔ̄ e’aga mii. Bu kaka, a kɔ i nɛ kɔ mii vine lu dɔɔ̄nu a aabah Bari. (Le-yɔɔ 104:14, 15) Kɛādoo, Jizɔs bee kɔ nɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ kɔ ba aa “ɔ̄ mii tɛɛā dɛɛ̄.” (Luk 21:34) E Pɔɔl bee kɔ nɛ pya Nɛɛ Kraist kɔ ba aa “le bu laba-laba le bumɛ mii.” (Pya Rom 13:13) A bee kɔ pya a ɔ̄ mii tɛɛā dɛɛ̄ naale e “yii Buɛ̄-mɛnɛ Bari.”—1 Pya Kɔrint 6:9, 10.

 ¹¹ Nɛɛ Kraist dap bip aba ɛɛ kɔ: ‘Ekɔ m wee bialoo ɔ̄ e’aga mii ni? M wee ɔ̄ mii lokwa loo mɛ su kɛ̄ ni? M wee ɔ̄ mii lokwa bɔɔ naa aa mɛ loo nɛɛ ni? M dapge baɛbee kɛ̄ m ɔ̄ mii doo ni? * Pya na gbo le mm dapge ɛrɛ ekpeloo kere ii ɔ̄ mii ni?’ I dap bara Jɛhova kɔ a yerebah i nɛ lo ebiaɛ nu fii leere. (Buū Le-yɔɔ 139:23, 24.) Bu lo sīdee, i kpɔā i ekɛɛrɛ beenyiɛ kɔ a suā nu Baibol kɔ a lee le nu a naa lee. Mɛ gbɛnɛ-edo nu le bu, dookɛ̄ i sah i muɛ̄ doo.

12, 13. E na anua i ekɛɛrɛ beenyiɛ dap lu kee loo ekɛɛrɛ beenyiɛ pya dɔɔ̄na a? Bu mɛ sīdee na i dap aabaloo kɛ̄tɔɔ̄ ama a?

¹² Ekɛɛrɛ beenyiɛ dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ naa lu aba etɛɛ̄nɛ. O ekɛɛrɛ beenyiɛ dap a lɛɛbaloo kɔ o doo nu dɔɔ̄na nɛɛ naale eyiga edoo. Bu edoba, o dap sagɛ lo e’ɔ̄ e’aga mii, sɔ̄ dɔɔ̄na nɛɛ naale egbī e’ɔ̄. E na anua baɛ nɛɛ dap ɛrɛ keekee kɛ̄ ba kɛɛrɛ nu doo ani?

¹³ Ziī nɛɛ dap kɛɛrɛ nu bu ziī sīdee dɛɛa nyɔɔ kɛ̄ a bee lu ekpɔā ye bie, kɛ̄ pya ye butɔ wee ɛmadɛɛ̄ nu doo, pya nu etɛ̄na bu bu dum le pya dɔɔ̄na nu. Nɛɛ a wee ɔ̄ e’aga mii dap biaɛfii lo e’ɔbɛ ɔ̄ mii nyɔɔ kɛ̄ a bee ye agabah lo ebaɛbee doo sɔ̄ akii adumɛ. (1 Pya Mɛnɛ-Buɛ̄ 8:38, 39) Nyɔɔwo lo a le o nɛ e’aga mii ziī nɛɛ sa a naa yiga e’ɔ̄, o doodoo  wa? Bu a ebiira ni? O lege gaa gbī kɔ a ɔ̄ ni? O bipge taɛ nu anua a naa gbī e’ɔ̄ ni? Eeye, nyɔnɛbee o nwadɛɛ̄ ye ekɛɛrɛ beenyiɛ.

14, 15. Amunu kɛ̄tɔɔ̄ na a bee le bu dee Pɔɔl a? Amunu le zuurabahtɔ̄ na Pɔɔl bee nɛ a?

¹⁴ Bu dee nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl, ɛrɛ nu a bee sira lo a tɔgɛ kɔ ekɛɛrɛ beenyiɛ ziī ziī nɛɛ lu keekee. Pio nam a wee lu e’oo bie kɛ̄du lu lo a ebee lu esu daānu bu ekwɔ sīdee taāŋabah sa sunage wɔma zɔɔ nɛ yɔ. (1 Pya Kɔrint 10:25) Pɔɔl naa bee kɛɛrɛ kɔ a bee piya lo eyaɛ pya nam ama sa ba. A bee kɛɛrɛ kɔ dɛ̄dɛɛ̄ nuede aabah Jɛhova. Mɛ pio pya ebee taāŋabah ekwɔ bari sɔ̄ akii adumɛ lɛɛ ba gae lu Nɛɛ Kraist bee kɛɛrɛ nu bu kee sīdee. Ba bee kɛɛrɛ kɔ a bee piya lo eba lo nam. Pɔɔl bee kɔge kɔ: ‘Naa nɛ taāŋa na ekɛɛrɛ beenyiɛ. M dap de ɛrɛgeba nu m gbī ede’ ni?

¹⁵ Pɔɔl naa bee kɛɛrɛ nu doo wo. Kɛ̄ nu etɔɔ̄ loo pya ye wuga doo wee ye kuīloo kaāna, e lo ama wee doo kɔ a lɛɛbaloo pio nu ebee doo. Pɔɔl bee kɔ ii ɛrɛ edoo “nu a i nia.” A sikɛ̄ yereloo kɔ: “Kere Kraist naa bee doo nu a ye nia aba ɛɛ.” (Pya Rom 15:1, 3) Doodoo Jizɔs, Pɔɔl bee kɛɛrɛ leeloo pya dɔɔ̄na ee alɛ.—Buū 1 Pya Kɔrint 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. E na anua ii le ebiaɛ i wuga loo nu ye beenyiɛ naa bege ye ue loo a?

¹⁶ E lo ekɛɛrɛ beenyiɛ ziī nɛɛ nɛ ye dee kɔ a doo nu a bee piya dɛɛ̄ ili a? I ɛrɛ enwaɛ̄dɛɛ̄ taā a  doo i biaɛ i loo leere sa ye biaɛ begee. (Buū Pya Rom 14:10.) Jɛhova nɛ i ekɛɛrɛ beenyiɛ lo ebiama aba ii, e a naale lo ebiaɛ pya dɔɔ̄na. (Matiu 7:1) Ii le eyiga kɔ nu ili kɛɛrɛ a lap bɔŋanaloo lɔgɔ sɔ̄. Taāwo, i gbī sīdee enyimɛ wereloo le gbaaloo.—Pya Rom 14:19.

17. E na esira loo ekɛɛrɛ beenyiɛ pio nɛɛ ani?

¹⁷ Nɛɛ lɛɛratam Pita bee ɛm kɔ: “Sere bui ekɛɛrɛ beenyiɛ leere.” (1 Pita 3:16) Lu ekiɛ̄nu kɔ pya  nɛɛ bialoo ɛp daakuu Jɛhova tɛrɛ, ɛrɛ sɔ̄ e’ina wa beenyiɛ naa kɔna lɔgɔ ue wa nɛ. Pɔɔl bee kɔ dua ekɛɛrɛ beenyiɛ ama elua “esu miā kpe biinɛ loo.” (1 Timɔti 4:2) Miā ebee a taage kaāna ni? Sɔ̄ wo sira, lo kɛ̄ wee lu kpa kop sa kere nu zia lo kɛ̄ oo le esuā. Lo nɛɛ kiisī lo edoo pɔrɔ, ye ekɛɛrɛ beenyiɛ ‘elu kpa kop,’ sa sɔ̄ sɔ̄ gaa kiisī a naale edona bah nu ye nɛ.

18, 19. (a) Sɔ̄ nyiɛ i i bege ue ale kɛɛ bɔp i, e na a i tɔgɛ a? (b) E na i dap doo lo nyiɛ i lege gaa i bege ue loo pɔrɔ i ebee kiiya aaloo ani?

¹⁸ Sɔ̄ nyiɛ i i bege ue, i ekɛɛrɛ beenyiɛ gaa i kɔ nɛ kɔ i edoora piya nu. Lo ama dap i yerebah nɛ kɔ i suā piya nu i bee doo sa aaloo. I gbī enɔ nu aāloo  i ekwɔ lokwa ii sinakɛ̄ tɛɛ̄ lo ekwɔ. Bu edoba, kere Mɛnɛ Devid bee si pɔrɔ, ye ekɛɛrɛ bee ye bege ue sa a kiiya. Nu a bee doo a bee ye kiɛ̄ sa a bee biaɛfii lo esikɛ̄ gbaɛ̄tɔ̄loo Jɛhova dɔɔ̄na sɔ̄. Nyɔɔ nu a bee sira loo Devid, a bee dap kɔ Jɛhova “lu le sa aaloo pɔrɔ.”—Le-yɔɔ 51:1-19; 86:5; buū 7 Ue ale dumɛ.

¹⁹ Mɛ kere sɔ̄ ziī nɛɛ ekiiya aaloo pɔrɔ a bee si, nyiɛ ye dap le gaa ye bege ue nyɔɔ nu a bee doo a. Sɔ̄ ekɛɛrɛ nɛɛ ye bege ue dap nua ekiɛ̄nu sa dap doo kɔ a kɛɛrɛ kɔ a naa dɔnae lɔgɔ biī. Lo alu kɛ̄ a wee a tɔɔ̄ loo doolo pio sɔ̄, nyɛŋiabu kɔ oo le edap nyaana nu ebee sira. Kere o ebee suā nu a lee le nu a bee piya lo sɔ̄, ale o sii bee suā, Jɛhova  ebee a aaloo nɛ sa zugere o pɔrɔ lɛɛ. Suā kɔ Jɛhova buū a nua nɛɛ a ɛɛ anyaawo, sa a ɛpnage nua nɛɛ a gaa doo nu a lee. O nyiɛ dap le gaa a bege ue, mɛ Baibol kɔ: “Bari kuī ee i beenyiɛ.” (Buū 1 Jɔn 3:19, 20.) Lo ama kura kɔ ye wereloo le aaloo pɔrɔ kuī ee ɛrɛgeba beebee ue ale kɛɛ i dap ɛrɛ. Suā leere kɔ Jɛhova e’aaraloo a nɛ. Sɔ̄ nɛɛ suā kɔ Jɛhova e’aaraeloo ye nɛ, nyiɛ ye esukɛ̄ sa a dap su ɛɛbu siātam nɛ Bari.—1 Pya Kɔrint 6:11; Pya Hibru 10:22.

20, 21. (a) E na kpa ama eyerebah a nɛ lo edoo a? (b) E na Jɛhova i nɛ a, e i su daānu doodoo wa?

²⁰ Lu ekwa kpa ama lo eyerebah a nɛ kɔ o kpɔā o ekɛɛrɛ beenyiɛ lokwa a a dap zuurabahtɔ̄ sa a kpega bu kpɛdumɛ dee a bee piya ama. Eyere nage bah a nɛ kɔ o su pya zuurabahtɔ̄ a le bu Baibol daānu bu keekee kɛ̄tɔɔ̄ bu dum. Lu kaka kɔ kpa ama naa kɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu nɛɛ edoo bu dɛ̄dɛɛ̄ kɛ̄tɔɔ̄. I tɔɔ̄dum tɛ̄maloo “lok Kraist,” lo a dɛɛa nyɔɔ nu Bari kɔ. (Pya Galetia 6:2) Ii le ele nyɔɔ bee a naa lu enɛ lok nyɔɔ ziī kɛ̄tɔɔ̄ sa i doo pɔrɔ. (2 Pya Kɔrint 4:1, 2; Pya Hibru 4:13; 1 Pita 2:16) Taāwo, i su i ɛrɛ loo tɔŋɛ Jɛhova kɔ i weree ye loo.

²¹ Sɔ̄ i ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu Baibol kɔ sa su yere bu dogo, i gaa nɔ lo esu i “buābee” daānu leere sa kɛɛrɛ nu dookɛ̄ Jɛhova doo. (Pya Hibru 5:14) Nu esira aabu na ekɛɛrɛ beenyiɛ a lu ekpɔā leere lo ebaɛ i loo bu dɛ̄dɛɛ̄ nu i doo bu dum sa i yerebah nɛ kɔ i bia bu wereloo Bari.