1, 2. Ena anua Baibol lu ekpeloo dɔɔ̄nu a aaba Bari ani?

WEE a tɔɔ̄ loo doodoo wa sɔ̄ o gbo a bugia dɔɔ̄ ziī nu nɛ ni? Bu ɛɛbu, o nwaabah yaari, nyɔnɛbee o gbo were a loo. O doo ye yaa loo lo dɔɔ̄nu.

² Baibol lu dɔɔ̄nu a aaba Bari. A doo kɔ i suā pya nu ii dap gbī muɛ̄ lɔgɔ dɔɔ̄na kɛ̄. Bu edoba, a kɔ i nɛ kɔ Bari bee dɛm bunyɔɔ, kɛnɛkɛ̄, le tuatua nɛɛdam le nɛɛwa. A kɔ pya nu alu e gbī i bah lo edap i yerebah nɛ sɔ̄ i le bu taāŋa. I nɔ aābu Baibol, kɛ̄ Bari e doo ye ekɛɛrɛ mmɛɛ̄ doo lokwa nyɔuwe lee. Baibol lu ekpeloo dɔɔ̄nu!

3. Lo o nɔ Baibol, ena o suā a?

³ Kuma sɔ̄ o gaa nɔ Baibol, o muɛ̄ kɔ Bari gbī kɔ o lu ye gbo. Kɛ̄ o kiisī lo enɔ nu a ye kiiloo doo, kɛ̄ o agɛrɛba ye tɔɔ̄ waɛloo doolo.

4. Ena a a nia loo Baibol ani?

⁴ Elua etap Baibol yere bu nu a dap lu 2,800 muɛ̄ ue, sa elua e’ɛm gbɛnɛ-edo ekpo. Bia kina dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ a le bu nyɔuwe dap buū Baibol bu taɛ wa muɛ̄ ue. E bu ziī ziī kaɛ, nu a eeloo ziī miliɔn pya nɛɛ gaa ɛrɛ Baibol! Aiī, lɔgɔ dɔɔ̄na kpa a bee Baibol naale.

5. Ena anua i dap kɔ ue ale bu Baibol “tɛɛ̄ aabu ekɛɛrɛ Bari” ani?

⁵ Baibol “tɛɛ̄ aabu ekɛɛrɛ Bari.” (Buū 2 Timɔti 3:16.) Mɛ pio nɛɛ dap kɛɛrɛ kɔ, ‘Baibol bee  lu e’ɛm tɛ̄mabah miɔŋɔ nɛɛ, nyɔɔwo, e tɛɛ̄ doodoo wa aaba Bari?’ Baibol agara kɔ: “Bee le sɔ̄ kaɛ edɔɔ̄ bee wa aa [ale, wa baɛloo] na ba bee kɔ ue aāloo Bari a.” (2 Pita 1:21) Lo ama le doodoo sɔ̄ o kue nɛɛ kɔ a ɛm lɛta a nɛ. Mɛɛ̄ na a ɛrɛ ue a le bu lo lɛta ani? Ɛɛ olo, naale lo nɛɛ a bee ɛm lo lɛta. Bu aba sīdee ama, Nɛɛ a ɛrɛ ue a le bu Baibol na Bari, naale pya a bee su ɛma. Bari bee wa baɛloo lokwa ba ɛm ye ekɛɛrɛ. Baibol lu taɛ taɛ “ue Bari.”​—1 Pya Tɛsalɔnaika 2:13; buū 2 Ue ale dumɛ.

6, 7. Ena anua i dap kɔ ue ale bu Baibol naa be ziī ani?

⁶ A bee lu e’ɛm Baibol bu nu a eeloo 1,600 zua. Pya a bee ɛm bee tɔɔ̄dum keekee sɔ̄. Pio aba bee suā kpa kaāna, e pya dɔɔ̄na naa bee suā. Bu edoba, ziī aba bee le nɛɛ dambie. Pya dɔɔ̄na bee le pya foh nu, pya fɛ bari, pya tɔɔ̄loo naana pee, pya mɔmanudɛɛ̄, pya biaɛ, le pya mɛnɛ-buɛ̄. Ue a le bu Baibol naa be ziī, kere keekee nɛɛ na a bee ɛm a. Ziī dɔ naa kɔ ziī nu, sa lo dɔɔ̄na dɔ amana. *

⁷ Pya tuatua kɛ̄ a le bu Baibol baatɛ̄ kɛ̄ taāŋa nyɔuwe bee bɔātɛ̄ doo, sa pya kpɛdumɛ kɛ̄ kɔ i nɛ kɛ̄ Bari e lɛɛ pya taāŋa ama doo tɛ̄maloo e doo kɔ kɛnɛkɛ̄ a lu paradais. Baibol kɔ pya nu a bee sira loo pya nɛɛ booboo zua akii adumɛ sa tɔgɛ kɔ ekɛɛrɛ Bari wee dooa mmɛɛ̄ dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄.

8. Naa nɛ edoba a tɔgɛ kɔ ue saɛns a le bu Baibol lu kaka.

⁸ Naa bee lu e’ɛm Baibol kɔ a tɔgɛ saɛns ale nua kpa alu enɔ tɔkpa, mɛ, dɛ̄dɛɛ̄ ue a kɔ nyɔɔ saɛns lu kaka. Kɛ̄ i ɛmadɛɛ̄ kɔ kpa a aaba Bari a le doolo. Bu edoba, kpa Levitikɔs ɛrɛ pya zurabahtɔ̄ Bari bee nɛ pya Izrɛl nyɔɔ nu ba a doo lokwa dumɛloo naa yaara wa yɛɛ. Ue ama bee lu e’ɛm booboo zua lɛɛ pya nɛɛ gae suā kɛ̄ dumɛloo tɛɛ̄ doo yii loo nɛɛ. Baibol tɔgɛ nage kɔ Bari naa dɛrɛ kɛnɛkɛ̄ nyɔɔ lɔgɔ nu, e a lu kaka. (Job 26:7) E sɔ̄ gbɛnɛ-edo nɛɛ  bee yiga kɔ kɛnɛkɛ̄ lu parapa, Baibol bee kɔ a lu kpuguru loo.​—Aisaia 40:22.

9. Sɔ̄ pya a ɛm Baibol kɔ kaka akiiloo nu a bee sira, doo kɔ i dābeeloo e?

⁹ Sɔ̄ Baibol kɔ ue a bee sira a kere, dɛ̄dɛɛ̄ ɛɛ wee lu kaka. Mɛ gbɛnɛkpo kpa eloh kere naa kɔ kaka kaāna nyɔnɛbee pya a wa ɛm naa kaāna. Bu edoba, ba naa ɛm sɔ̄ wa edonyɔɔ bee lu e be eeba. Taāwo, pya a ɛm Baibol kɔ kaka sa ɛm kunɛ sɔ̄ pya Izrɛl bee lu e be eeba. Bu edoba, bu kpa Buā, Mozis kɔ i nɛ kɔ a bee tɛɛ̄e ziī gbɛnɛ ekwɔ sa Bari kamɛnɛe ye. (Buā 20:2-12) Kɛ̄ pya a ɛm Baibol kɔ kaka ue doo, tɔgɛ kɔ Baibol aaba Bari. Nyɔɔwo, i dap dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Baibol.

10. Ena anua zuurabahtɔ̄ Baibol yerebah i nɛ anii’ee ani?

¹⁰ Baibol “tɛɛ̄ aabu ekɛɛrɛ Bari sa ɛrɛ biī lo etɔgɛ nu, lo esu pɔrɔ pya doo gbee wa kɔ sī, lo edoo kɔ ekɛɛrɛ nɛɛ a lera.” (2 Timɔti 3:16) Aiī, zuurabahtɔ Baibol yerebah i nɛ anii’ee. Jɛhova suā kɛ̄ a bee i dɛm doo. Nyɔɔwo, a dābeeloo kɛ̄ i ɛrɛ ekɛɛrɛ le kɛ̄ nu i tɔɔ̄ loo doo. A suā i loo leere ee kɛ̄ i suā loo aba ii doo. E a gbī kɔ i le bu ɛɛbu. A suā nu e lee i loo le nu e bee i piya loo.

11, 12. Amunu le zuurabahtɔ̄ na Jizɔs bee nɛ bu kpa Matiu 5 mmɛ 7 ekobee a? (b) Dɔɔ̄na e na i dap nɔ aābu Baibol ani?

¹¹ Bu kpa Matiu 5 mmɛ 7 ekobee, i buū zuurabahtɔ̄ a lee gbɛnɛ lo Jizɔs bee nɛ nyɔɔ nu edoo lo e le bu ɛɛbu, kɛ̄ e nyɔɔnɛ pya dɔɔ̄na tɔnia doo, kɛ̄ eyere kara doo, le kɛ̄ e ɛmadɛɛ̄ kpugi doo. Kere a  bee nɛ zuurabahtɔ̄ ama bu 2,000 zua akii adumɛ, a gaa yerebah sa i dɔbiī nɛ anii’ee.

¹² Bu Baibol, Jɛhova tɔgɛ nage i pya nu a i gbī bah lo e yerebah i nɛ kɔ i dum butɔ a kiisī leere, lo elu nɛɛ a sitam leere, le lo e nyɔɔnɛ pya dɔɔ̄na tɔɔ̄ bu efɛɛloo. Pya nu Baibol i gbī bah dap i yerebah nɛ dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄, kaɛlɛɛ dua nɛɛ i lu, kɛ̄ i tɔɔ̄, ale taāŋa i kpesī.​—Buū Aisaia 48:17; buū 3 Ue ale dumɛ.

13. Ena Aisaia bee kɔ esira loo gbɛnɛ buɛ̄ Babilon a?

¹³ Gbɛnɛ-edo mɔmanudɛɛ̄ Baibol e dooa gbɔmɛɛ̄. Bu edoba, Aisaia bee mɔmanudɛɛ̄ kɔ Babilɔn elu e gbeesī. (Aisaia 13:19) A bee kɔ taɛ kɛ̄ lo buɛ̄ elu e gbeesī doo. Pya Gbɛnɛ ka bū a le nudee lo buɛ̄ le pɛnɛ wee baɛloo gbɛnɛ buɛ̄ a. Mɛ Aisaia bee mɔmanudɛɛ̄ kɔ lo pɛnɛ e kaga sa pya bū a le nudee buɛ̄ a, elu eyeere. Pya nɔ̄ eyii bu buɛ̄ a, e a naale elu ebe wa be loo. Aisaia bee mɔmanage nudɛɛ̄ kɔ, gbara akura Sairɔs na e be Babilɔn eeba a.​—Buū Aisaia 44:27–45:2; buū 4 Ue ale dumɛ.

14, 15. Bu mɛ sīdee na mɔmanudɛɛ̄ Aisaia dooa gbɔmɛɛ̄ a?

¹⁴ Lop tup zua aā sɔ̄ a bee lu e’ɛm lo mɔmanudɛɛ̄, na pya nɔ̄ lu lo e be be loo Babilɔn a. Mɛɛ̄ na a bee zaāsī pya lo nɔ̄ ani? Dookɛ̄ mɔmanudɛɛ̄ a bee kɔ doo, a bee le Sairɔs, mɛnɛ-buɛ̄ Pesia. Elua e kpɛ̄naloo lo edoo kɔ dɛ̄dɛɛ̄ siga lo mɔmanudɛɛ̄ a dooa mmɛɛ̄.

¹⁵ Taɛ uunɛ pya lo nɔ̄ lu uwe be a, pya Babilɔn bee ɛrɛ doodoo nu. Ba kɛɛrɛ kɔ alu e kpegae wa  nyɔɔ wa gbɛnɛ gɔh le pɛnɛ. Dumɛ gɔh a, Sairɔs le pya ye gbo nɔ̄ baa maā pɛnɛ a, doo kɔ a kiikɛ̄. Maā a, kiikɛ̄ mmɛ kɛ̄ pya nɔ̄ Pesia kiā tɛɛ̄ bu. Mɛ, bu mɛ sīdee na pya nɔ̄ etɛɛ̄ yee ekpadaɛ̄ gɔh buɛ̄ Babilɔn ani? Bū nudee gbɛnɛ buɛ̄ a, bee lu e lɛɛbaloo yeere, dookɛ̄ lo mɔmanudɛɛ̄ bee kɔ doo.  Nyɔɔwo, pya nɔ̄ yii bu buɛ̄ a, e a naa lu e be wa be loo.

16. (a) Ena Aisaia bee mɔmanudɛɛ̄ kumaloo Babilɔn ani? (b) I doodoo wa suā kɔ mɔmanudɛɛ̄ Aisaia bee dooa mmɛɛ̄?

¹⁶ Aisaia bee mɔmanudɛɛ̄ kɔ, ɛrɛ sɔ̄ lɔgɔ nɛɛ naale e tɔɔ̄na Babilɔn doo pippip. A bee ɛm kɔ: “Naale elu na kɛ̄ etɔɔ̄ lɔgɔ sɔ̄, ale tɔtɔɔ̄ ye bu ina loo dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄ eku.” (Aisaia 13:20) A bee dooa ge ni? Dɔ kɛ̄ buɛ̄ Babilɔn wee le, lo a dap lu 50 maɛl aā Baghdad, li Iraq, kii ye mmkɛ̄, o muɛ̄ kɛ̄ alu e gbee ye doo. Mmɛ nii’ee, lɔgɔ nɛɛ naa tɔɔ̄ akɛāma. Jɛhova bee kpaɛ Babilɔn “tɛ̄maloo esā gbegbee [ale, gbeerasī].”​—Aisaia 14:​22, 23. *

17. Ena anua i dap dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ yii Bari ani?

¹⁷ Nyɔɔbee gbɛnɛ-edo mɔmanudɛɛ̄ Baibol e dooa mmɛɛ̄ a, a kura kɔ, i dap dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ nu Baibol  kɔ kumaloo deesī. I dap suā mmɛɛ̄ kɔ Jɛhova edoo ye yii gbɔmɛɛ̄, lo ekwa kɛnɛkɛ̄ nua paradais. (Buū Buā 23:19.) Aiī, i ɛrɛ bɛābu “dum a naatah lo Bari, lo a naa ɛrɛ ekɔ esah, bee yira aā kere.”—Taitɔs 1:2. *

18. Bu mɛ sīdee na Pɔɔl baatɛ̄ “ue Bari” ani?

¹⁸ I enɔā kɔ lɔgɔ dɔɔ̄na kpa a bee Baibol naale. Ye ue naa be ziī, e sɔ̄ a kɔ ue saɛns ale ue a bee sira akere, dɛ̄dɛɛ̄ ɛɛ lu kaka. A nɛ nage i le zuurabahtɔ̄ sa ɛrɛ pya mɔmanudɛɛ̄ a e dooa gbɔmɛɛ̄. Mɛ, nu a eewo le bu Baibol. Nɛɛ-lɛɛratam Pɔɔl bee ɛm kɔ: “Ue Bari le dum sa si e’aga tam.” Ena lo ama kura ani?​—⁠Buū Pya Hibru 4:12.

19, 20. (a) Bu mɛ sīdee na Baibol dap a yerebah nɛ kɔ o suā taɛ nɛɛ o lu ani? (b) Mɛ sīdee na o dap tɔgɛ nia loo Baibol Bari i dɔɔ̄ nɛ ani?

¹⁹ Baibol dap nyaana o dum. A dap a yerebah nɛ loe suā taɛ nɛɛ o lu. A dap a yerebah nɛ lo e dābeeloo nu a a nɛ taāŋa gbɛnɛ le kɛ̄ nu a tɔɔ̄ loo doo. Bu edoba, i dap kɛɛrɛ kɔ i weree loo Bari. Mɛ lo etɔgɛ kɔ i were ye loo, alu ebɛɛ̄ kɔ i doo nu Baibol kɔ.

²⁰ Bu kaka, Baibol lu kpa a aaba Bari. A gbī kɔ o buū ye, ye nɔ, sa ye tɔgɛ nia loo. Ɛrɛ nia loo dɔɔ̄nu ama, sa kiisī lo enɔ ye. Lo sɔ̄ na o dābeeloo ekɛɛrɛ Bari ɛrɛ loo miɔŋɔ nɛɛ a. Bu ekobee ue a e nyɔɔnɛ ama, i gaa le nɔ nu akiiloo ekɛɛrɛ ama yere loo.