Skip to content

Skip to table of contents

Pya Ue ale Dumɛ

Pya Ue ale Dumɛ

1 JƐHOVA

Bee Bari na Jɛhova. Nu bee ama kura na “A Doo kɔ A Dooa.” Jɛhova na Bari a ɛrɛ ekpo eenyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu a, e alɛ na a bee dɛm dɛ̄dɛɛ̄ nu a. A ɛrɛ ekpo lo edoo ɛrɛgeba nu a gbī.

Bu Hibru, bee lu esu nia esuu kpa ɛma bee Bari. Bu beke, nia lo esuu kpa a na YHWH ale JHVH. Bee Bari sira bu tuatua e’ɛma Baibol bu muɛ̄ ue Hibru nu a bia kina alu 7,000 sɔ̄. Bu yube nyɔuwe, pya nɛɛ e ɛma bee Jɛhova bu keekee sīdee sa kue bee ama dookɛ̄ pya wa sīloo ye kue doo.

1 ekobee, 15 barakpaɛ̄

2 BAIBOL “TƐƐ̄ AABU EKƐƐRƐ BARI”

Nɛɛ a ɛrɛ ue a le bu Baibol na Bari. Mɛ, a su miɔŋɔ nɛɛ ɛma. Lo ama le doodoo sɔ̄ o kue nɛɛ kɔ a ɛm lɛta a nɛ. Bari bee su ye kaɛ edɔɔ̄ baɛmā loo pya a bee ɛm Baibol lo e ɛm ye ekɛɛrɛ. Edɔɔ̄ Bari baɛ wa loo bu gbɛnɛkpo sīdee. Pio sɔ̄ a doo kɔ ba a muɛ̄ mɔmanudɛɛ̄ ale a doo kɔ ba a muɛ̄ zagara lo ba e’ɛm.

2 ekobee, 5 barakpaɛ̄

3 PYA TƆGƐNU BAIBOL

Ba lu pya tɔgɛnu a le bu Baibol lo a baatɛ̄ pya kpog bee nu alu kaka. Bu edoba, tɔgɛnu Baibol a kɔ “pɔrɔ dogo wee gbee le dogo” tɔgɛ i kɔ pya nɛɛ i su loo gbaloo dap doo kɔ i lee ale i bee piya. (1 Pya Kɔrint 15:33) E tɔgɛnu Baibol a kɔ, “ɛrɛgeba nu nɛɛ foh, lo nu ama na a e fiinage a” tɔgɛ i kɔ i ɛrɛ e kpesī nu a sira aabu i elap dogo.​—Pya Galetia 6:7.

2 ekobee, 12 barakpaɛ̄

4 MƆMANUDƐƐ̄

Lo ama lu yereue a aaba Bari. A dap kɔ ekɛɛrɛ Bari siā, tɔgɛ ziī dogo a bɔloo, nɛ ziī lok, ale biaɛ. A dap nage lu yereue akiiloo nu a gaa le sira li deesī. Gbɛnɛ-edo mɔmanudɛɛ̄ a le bu Baibol edooa gbɔ̄mɛɛ̄.

2 ekobee, 13 barakpaɛ̄

5 PYA MƆMANUDƐƐ̄ AKIILOO MƐSAIA

Jizɔs na a doo gbɛnɛ-edo mɔmanudɛɛ̄ akiiloo Mɛsaia mmɛɛ̄ a. Ɛp ekpo “ Pya Mɔmanudɛɛ̄ Akiiloo Mɛsaia..”

2 ekobee, 17 barakpaɛ̄, ftn.

6 EKƐƐRƐ JƐHOVA KUMALOO KƐNƐKƐ̄

Jɛhova bee dɛm kɛnɛkɛ̄ kɔ alu paradais nɛ miɔŋɔ nɛɛ a ye wereloo. Ye ekɛɛrɛ sii nyaa. Sɔ̄ naale e binia, Bari gaa le lɛɛ pya bag dogo sa nɛ dum a naa tah pya ye nɛɛ.

3 ekobee, 1 barakpaɛ̄

7 SETAN LO A LE PƆRƆ-EDƆƆ̄

Setan na ɛnjɛl a bee bɔātɛ̄ elɛɛbeekɛɛ̄ Bari a. Lu e kue ye Setan, lo akura “Nɛɛ gbanasī,” nyɔnɛbee a be Jɛhova. Lu nage e kue ye Pɔrɔ-edɔɔ̄, lo akura, “Nɛɛ gbee bee nɛɛ.” Lu enɛ ye bee ama nyɔnɛbee a kɔ esah loo Bari sa dag pya nɛɛ.

3 ekobee, 4 barakpaɛ̄

8 PYA ƐNJƐL

Jɛhova bee dɛm pya ɛnjɛl bu nyɔɔnyɔɔ sɔ̄ lɛɛ a gae dɛm kɛnɛkɛ̄. Bee lu edɛm wa kɔ ba a tɔɔ̄ li bunyɔɔ. I ɛrɛ nu a eeloo o’oo tup miliɔn pya ɛnjɛl. (Daniel 7:10) Ba ɛrɛ wa bee sa lu kee loo ziī. Pya ɛnjɛl a tɔɔ̄ agara wee kumalookɛ̄ sa naa yiga kɔ miɔŋɔ nɛɛ a taāŋa wa bah. Ba ɛrɛ keekee dɔ, sa lu enɛ wa keekee tam. Pio lo tam na sitam kɛ̄sī Jɛhova, tɛ̄ma ye yere ue, baɛloo pya ye zooro a kɛnɛkɛ̄, doo pya ye biaɛ, le yere kpotɛ̄ tam zue ue. (Le-yɔɔ 34:7; Mumuuna 14:6; 22:8,9) Deesī li, ba e nyɔɔnɛ Jizɔs be nɔ̄ Amagidɔn.​—Mumuuna 16:14, 16; 19:14, 15.

3 ekobee, 5 barakpaɛ̄; 10 ekobee, 1 barakpaɛ̄

9 PƆRƆ

Ɛrɛgeba kɛ̄ nu i tɔɔ̄ loo doo, nu i kɛɛrɛ, ale nu i doo, lo a lu kiiya sī loo nu Jɛhova gbī sa naa nia ye na pɔrɔ a. Nyɔɔbee pɔrɔ gbee i gbanialoo kiikɛ̄ Bari le a, a e nɛa i pio lok le nu a i gbī bah lo e yerebah i nɛ kɔ i aa ɛmɛnɛbee doo pɔrɔ. Bu bɔātɛ̄, Jɛhova bee dɛm dɛ̄dɛɛ̄ nu doo kɔ a mma. Mɛ, sɔ̄ Adam le Iv bee sagɛ lo e lɛɛbeekɛɛ̄ Jɛhova, ba bee doo pɔrɔ sa naa bee sinakɛ̄ mma. Ba bee nyim anna sa u. Nyɔɔbee i tap pɔrɔ aāba Adam a, i nyim nage ana sa u.

3 ekobee, 7 barakpaɛ̄; 5 ekobee, 3 barakpaɛ̄

10 AMAGIDƆN

Lo ama na nɔ̄ Bari esu gbeāsī nyɔuwe le dɛ̄dɛɛ̄ pya bag dogo a.

3 ekobee, 13 barakpaɛ; 8 ekobee, 18 barakpaɛ̄

11 BUƐ̄-MƐNƐ BARI

Buɛ̄-mɛnɛ Bari na bɛbɛɛ Jɛhova a le li bunyɔɔ. Jizɔs Kraist na a gaa bɛɛ lu ye Mɛnɛ a. Deesī li, Jɛhova esu lo Buɛ̄-mɛnɛ lɛma dɛ̄dɛɛ̄ bag dogo. Buɛ̄-mɛnɛ Bari ebɛɛ yube nyɔuwe.

3 ekobee, 14 barakpaɛ̄

12 JIZƆS KRAIST

Bari bee dɛm Jizɔs lɛɛ a gae dɛm dɛ̄dɛɛ̄ dɔɔ̄na nu. Jɛhova bee yere Jizɔs nua kɛnɛkɛ̄ kɔ a u bee dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ. Sɔ̄ elua efɛ Jizɔs sah, Jɛhova bee ye lɛɛ kɛ̄ bu luh. Nyaawo, Jizɔs gaa bɛɛ li bunyɔɔ doodoo Mɛnɛ Buɛ̄-mɛnɛ Bari.

4 ekobee, 2 barakpaɛ̄

13 MƆMANUDƐƐ̄ AKIILOO 70 KAƐ

Baibol bee kɔ sere kɛ̄ sɔ̄ Mɛsaia esira. Lo ama esira sɔ̄ 69 kaɛ e ina kuma, lo a bee bɔātɛ̄ aābu zua 455 B.C.E. sa ina kuma bu zua 29 C.E.

I tɛɛ̄ doodoo wa suā kɔ a bee ina kuma bu zua 29 C.E. a ni? Lo 69 kaɛ bee bɔātɛ̄ bu zua 455 B.C.E. Sɔ̄ Nehemia ina Jerusalɛm sa bɔātɛ̄ esikɛ̄ wu lo buɛ̄. (Daniel 9:25; Nehemia 2:1, 5-8) Dookɛ̄ bee ue “ekaɛbah” doo kɔ i kɛɛrɛbu 5 doo, kɛ̄ bee ue “kaɛ” doo kɔ i nyɛŋia nage bu 7 doolo. Pya kaɛ bu mɔmanudɛɛ̄ ama naale lo kaɛ 7 biradee mɛ ɛɛ pya kaɛ alu ɛrɛba zua, bu e buū “ziī biradee nua ziī zua.” (Buā 14:34; Ezekiel 4:6) Lo ama kura kɔ ziī kaɛ na ɛrɛba zua sa 69 kaɛ lu 483 zua (69 x 7). Lo i buū 483 zua aā zua 455 B.C.E., esu i mmɛ bu zua 29 C.E. Taɛ zua ama na Jizɔs bee liamaā sa lu Mesaia a!​—Luk 3:1, 2, 21, 22.

Aba mɔmanudɛɛ̄ ama kɔ nage nu akiiloo dɔɔ̄na kaɛ, lo alu dɔɔ̄na ɛrɛba zua. Bu lo sɔ̄ ama, bu zua 33 C.E., na Mɛsaia elu efɛ a, e bɔātɛ̄ aā bu zua 36 C.E., le yereue Buɛ̄-mɛnɛ elu e zue nɛ dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ, e a naale aba pya Ju.​—Daniel 9:24-27.

4 ekobee, 7 barakpaɛ̄

14 EKWƆ TƆGƐNU TAA KA BARI BU ZIĪ

Baibol tɔgɛ kɔ Jɛhova Bari na Nɛɛ dɛm nu a. A bee dɛm Jizɔs lɛɛ a gae dɛm pya dɔɔ̄na nu. (Pya Kɔlɔsi 1:15, 16) Jizɔs naale Bari a ɛrɛ ekpo Eenyɔɔ Dɛdɛɛ̄ Nu. A naa wee kɔ a nyɔɔnɛɛ Bari kuna lɔgɔ sɔ̄. Bu kaka, a bee kɔ: “Tɛ a ee mɛ Mda.” (Jɔn 14:28; 1 Pya Kɔrint 15:28) Mɛ, pio sīdee taāŋabah tɔgɛ kɔ Bari lu taa ka bu ziī, lo a kura kɔ Bari lu taa nɛɛ a le bu ziī: Tɛ, Saaro, le kaɛ edɔɔ̄. Bee ue “Taa ka Bari bu ziī” naale bu Baibol. Ɛɛ ekwɔ tɔgɛnu.

Kaɛ edɔɔ̄ ɛɛ ekpo Bari siātam. Ye ekpo a naa lu emuɛ̄ lo a daā ye nia. Naale nɛɛ. Bu edoba “kaɛ edɔɔ̄ bee mma loo” Pya Nɛɛ Kraist bu sɔ̄ akii adumɛ, sa Jɛhova bee kɔ: “M gaa le egara na edɔɔ̄ nyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ pya nɛɛ.”​—Doonu pya Nɛɛ-lɛɛratam 2:1-4, 17.

4 ekobee, 12 barakpaɛ̄; 15 ekobee, 17 barakpaɛ̄

15 GBAƐ̄GBAƐ̄ TE

Sɔ̄ pya kaka Nɛɛ Kraist taāŋabah Bari, ba naa su gbaɛ̄gbaɛ̄ te daā. Ena anua a?

  1.  Pya ekwɔ sīdee taāŋabah esua gbaɛ̄gbaɛ̄ te daānu bu nyɔɔnyɔɔ sɔ̄. Bu sɔ̄ kere, ba wee su taāŋabah dɛmnu le doonu kunagā pya yɔ wee doo. Sɔ̄ nu alu 300 zua etɛ̄na aā sɔ̄ Jizɔs e’ua sah, pya Nɛɛ Kraist naa wee su gbaɛ̄gbaɛ̄ te yere bu wa taāŋabah. Sɔ̄ sɔ̄ etɛ̄na kaāna, Mɛnɛ Rom a kura Constantine bee su gbaɛ̄gbaɛ̄ te yere bu taāŋabah pya Nɛɛ Kraist. Nu ama bee lu esu daānu lo edoo kɔ sīdee taāŋabah pya Nɛɛ Kraist a nia pya nɛɛ. Mɛ gbaɛ̄gbaɛ̄ te naa ɛrɛ lɔgɔ nu edoo kiiloo Jizɔs Kraist doo pippip. Kpa akura New Catholic Encyclopedia baatɛ̄ kɔ: “Gbaɛ̄gbaɛ̄ te wee lu esu daānu lɛɛ Kraist gae lu, le doonu pya a naale pya Nɛɛ Kraist.”

  2.  Jizɔs naa bee u nyɔɔ gbaɛ̄gbaɛ̄ te. Taɛ nu bee ue Grik alu etap kure “gbaɛ̄gbaɛ̄ te” kura na “te a lera,” “gbɔnɔ te” ale “ka te.” Kpa akura The Companion Bible baatɛ̄ kɔ: “Lɔgɔ bee ue Grik bu lo [Aā Tɛstamɛnt] naa kue bee baɛ eba te.” Jizɔs bee u nyɔɔ eba te a lera.

  3.  Jɛhova naa gbī kɔ i su nwī-nɛɛpie ale nu a yira dɔ nu yere bu i taāŋabah.​—A’aa 20:4, 5; 1 Pya Kɔrint 10:14.

5 ekobee, 12 barakpaɛ̄

16 DOONU NYƐŊIABU

Jizɔs bee nɛ lok pya awee ye nyɔɔnɛ dumɛ kɔ ba a doo doonu Nyɛŋiabu loo ye luh. Ba wee doo lo ama 14 biradee bu enɔɔ̄ Nisan ziī ziī zua. Aba biradee ama na pya Izrɛl wee doo doonu Tɛɛ̄yee a. Fituru le mii, lo a yira dɔ ekpaloo le miī Jizɔs, wee lu etɛ̄ma nɛ dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ bie doonu nyɛŋiabu ama. Pya enyɔɔnɛ Jizɔs bɛɛ li bunyɔɔ wee de lo fituru, sa ɔ̄ lo mii. Pya a ɛrɛ bɛābu lo etɔɔ̄dum ina deedee a kɛnɛkɛ̄ wee si doonu ama bu enwadɛɛ̄, mɛ ba naa wee de lo fituru ale ɔ̄ lo mii.

5 ekobee, 21 barakpaɛ̄

17 PIOGI

Bu New World Translation alu e’ɛm bu muɛ̄ ue Beke, bee ue “piogi” lu esu kɔā ue kumaloo (1) nɛɛ (2) nam, ale (3) dum nɛɛ ale dum nam. Pio edoba na ama:

  • Nɛɛ. “Bu dee Noa . . . nwīepoo, lo a le ɛrɛtaa nɛɛ, bee lu ekpɔā tɛ̄mabu maā.” (1 Pita 3:20) Piogi alu ekɔ nu kumaloo bu dɔ kpa kaɛ ama na nɛɛ, lo ale Noa le ye wa, taa wa miɔŋɔ nɛɛdam, le wa pya wa miɔŋɔ nɛɛdam.

  • Nam. “Bari bee kɔ: ‘Doolo dɛ̄dɛɛ̄ maā nua eku eku nu a tɔɔ̄dum, e doolo dɛ̄dɛɛ̄ enuɛ̄ pɛgi nyɔuwe tɛɛ̄ sī bunyɔɔ li bunyɔɔ,’ e Bari bee kɔ: ‘Doolo kɛnɛkɛ̄ nua dɛ̄dɛɛ̄ nu ale dum dookɛ̄ dɛ̄dɛɛ̄ wa bera le doo, gbo nam tɔ le dɛ̄dɛɛ̄ nu a kuu bu kɛnɛkɛ̄ le nam kuɛ alu keekee lo nyɔuwe dookɛ̄ wa bera le doo.’ E a bee le doo wo.”​—Jɛnɛsis 1:20, 24.

  • Dum nɛɛ ale nam: Jɛhova bee kɔ nɛ Mozis kɔ: “Nyɔnɛbee pya nɛɛ a gaa bee gbī o dum e’ua.” (A’aa 4:19) Sɔ̄ Jizɔs bee le a kɛnɛkɛ̄, a bee kɔ “Mda na le nɛɛ tɔɔ̄loo naana pee a. Le nɛɛ tɔɔ̄loo naana pee wee sere ye dum kɛ̄ nyɔɔ ye gbo naana.”​—Jɔn 10:11.

    Gbaāloo wo, sɔ̄ o su “dɛ̄dɛɛ̄ o piogi” daānu, kura kɔ o doo aābu o beenyiɛ kuma kɛ̄ o ekpo toora doo. (Matiu 22:37; Deuteronomi 6:5) Bee ue “piogi” dap nage kura nia ale taɛ ziī nu a le dum. Nɛɛ e ua ale nam e ua dap lu ekure piogi e ua.​—Buā 6:6; Kam 23:2; Aisaia 56:11; Hagai 2:13.

6 ekobee, 5 barakpaɛ̄; 15 ekobee, 17 barakpaɛ̄

18 EDƆƆ̄

Pya bee ue Hibru le Grik alu etap kure “edɔɔ̄” bu New World Translation bu Beke dap ɛrɛ keekee nu a kura. Kerewo, ba kiiloo nu nɛɛ naa muɛ̄, doodoo efɔp ale sɔ̄ nɛɛ le nam sere piogi. Pya bee ue ama dap nage kiiloo pya nɛɛ a le bu edɔɔ̄, le kaɛ edɔɔ̄, lo a le ekpo Bari siātam. Baibol naa tɔgɛ kɔ ziī nu a le loo nɛɛ kiisī lo e tɔɔ̄dum sɔ̄ a e ua.​—A’aa 35:21; Le-yɔɔ 104:29; Matiu 12:43; Luk 11:13.

6 ekobee, 5 barakpaɛ̄; 15 ekobee, 17 barakpaɛ̄

19 GƐHƐ̄NA

Gɛhɛ̄na lu bee ziī pɛɛkɛ̄ a le kpaɛ̄ buɛ̄ Jerusalɛm kɛ̄ awee lu e’ɔp ekpaɛkɛ̄ sa gbeesī lɛɛ. Bu dee Jizɔs, lɔgɔ nu a tɔgɛ kɔ nam ale nɛɛ wee lu etɔg ale ɔp bu miā bu pɛɛkɛ̄ ama sɔ̄ ba le dum naale. Nyɔɔwo, Gɛhɛ̄na naa yira dɔ kɛ̄ ii mɔmadɛɛ̄ a gaa lu etɔg sa ɔp pya e’ua bu miā mmɛ deedee. Sɔ̄ Jizɔs gaa bee kɔ nu akiiloo pya alu etop tɛrɛ Gɛhɛ̄na, nu a gaa bee kɔ nu akiiloo na gbeerasī ina deedee.​—Matiu 5:22; 10:28.

7 ekobee, 20 barakpaɛ̄

20 KARA NƐƐ-A-I-ƐRƐ

A bee le kara Jizɔs bee nɛ lo e tɔgɛ pya awee ye nyɔɔnɛ dumɛ kɛ̄ eyere kara doo. Alu nage ekue ye kara Ilii Tɛ ale kara enɔnu aāloo. Bu edoba, Jizɔs tɔgɛ i kɔ i yere kara kɔ:

  • “Doolo o bee le kaɛ

    I yere kara ma Jɛhova kɔ a doo kɔ dɛ̄dɛɛ̄ esah ba ye kɔ kumaloo le loo ye bee alu ekwa. Lokwa dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ a le bunyɔɔ le kɛnɛkɛ̄ dap nɛ ka sa nɛ enwadɛɛ̄ bee Bari.

  • “Doolo o Buɛ̄-mɛnɛ lu”

    I yere kara kɔ bɛbɛɛ Bari a gbeesī pɔrɔ nyɔuwe Setan, kɔ a bɛɛ nyɔuwe, le kɔ a doo kɔ kɛnɛkɛ̄ alu paradais.

  • “Doolo nu o gbī alu edoo . . . a kɛnɛkɛ̄”

    I yere kara kɔ ekɛɛrɛ Bari kiiloo kɛnɛkɛ̄ a dooa gbɔ̄mɛɛ̄ lokwa pya a doo nu Bari kɔ, pya nɛɛ a mma dap tɔɔ̄dum bu paradais ina deedee, dookɛ̄ Jɛhova bee gbī doo sɔ̄ a bee dɛm nɛɛ.

8 ekobee, 2 barakpaɛ̄

21 A’AGARA

Jɛhova bee nɛ a’agara lo e kpɔā miɔŋɔ nɛɛ lɛɛ bu pɔrɔ le luh. A’agara na nu alu egbī lokwa alu eyaɛ dum miɔŋɔ nɛɛ a mma obara, lo Adam bee pee. Lokwa alu e obia kwa gbaaloo i ɛrɛ kiikɛ̄ Jɛhova le, lo a bee lu egbee, Bari bee yere Jizɔs nua a kɛnɛkɛ̄ lokwa a u bee dɛ̄dɛɛ̄ pya pɔrɔ. Nyɔɔbee luh Jizɔs, dɛ̄dɛɛ̄ miɔŋɔ nɛɛ ɛrɛ dee lo e tɔɔ̄dum ina deedee le lo e mma.

8 ekobee, 21 barakpaɛ̄; 9 ekobee, 13 barakpaɛ̄

22 ENA ANUA ZUA 1914 KUĪ GBƐNƐ A?

Mɔmanudɛɛ̄ a le bu kpa Daniel 4 ekobee tɔgɛ i kɔ Bari gaa le wu ye Buɛ̄-mɛnɛ bu zua 1914.

Lo mɔmanudɛɛ̄: Jɛhova bee doo kɔ Mɛnɛ Nɛbukadnɛza a muɛ̄ zagara akiiloo ziī gbɛnɛ ka te alu eku tɛrɛ kɛ̄. Bu lo zagara, eba kpe le nwīkpɔrɔ bee lu esu bɔma ye keretɛ̄ lokwa a naa nyim loo “ɛrɛba sɔ̄.” Sɔ̄ lo sɔ̄ etɛ̄na, lo te esikɛ̄ nyim.​—Daniel 4:1, 10-16.

Nu lo mɔmanudɛɛ̄ i kura nɛ: Lo te yira dɔ bɛbɛɛ Bari. Bu gbɛnɛ-edo zua, Jɛhova wee su pya mɛnɛ a tɔɔ̄ Jerusalɛm bɛma edonyɔɔ Izrɛl. (1 Nu a bee lu edoo 29:23) Mɛ pya lo mɛnɛ naa bee tɔɔ̄na dum a bɔloo eture nyiɛ loo, sa wa bɛbɛɛ bee ina kuma. Bee lu e gbeesī Jerusalɛm bu zua 607 B.C.E. “Ɛrɛba sɔ̄” a, bee bɔātɛ̄ aā lo zua. (2 Pya Mɛnɛ Buɛ̄ 25:1, 8-10; Ezekiel 21:25-27) Sɔ̄ Jizɔs bee kɔ, e “lu ezag Jerusalɛm tɛ̄maloo pya dɔɔ̄na buɛ̄, ina sɔ̄ pya dɔɔ̄na buɛ̄ e’mma,” a gaa bee kɔ nu akiiloo lo “ɛrɛba sɔ̄.” (Luk 21:24) Nyɔɔwo, lo “ɛrɛba sɔ̄” naa ina kuma sɔ̄ Jizɔs bee le a kɛnɛkɛ̄. Jɛhova bee yira yii lo ewu Mɛnɛ sɔ̄ lo “ɛrɛba sɔ̄” e’ina kuma. Bɛbɛɛ Jizɔs, lo aā Mɛnɛ enua gbɛnɛ leelee loo pya nɛɛ Bari bu yube loo nyɔuwe, ina deedee.​—Luk 1:30-33.

Kɛ̄ lo “Ɛrɛba sɔ̄” nyɔɔ dɛɛ̄ doo: Lo “Ɛrɛba sɔ̄” elu 2,520 zua. Lo i buū 2,520 zua aābu zua 607 B.C.E, e’ina kuma bu zua 1914. A bee le bu lo zua na Jɛhova bee su Jizɔs, lo Mɛsaia, nua Mɛnɛ Buɛ̄-mɛnɛ Bari li bunyɔɔ a.

I tɛɛ̄ doodoo wa ɛrɛ buā alu 2,520? Baibol kɔ taa sɔ̄ le siga lu 1,260 biradee. (Mumuuna 12:6, 14) Nyɔɔbee wo, “ɛrɛba sɔ̄” lu baɛ sɔ̄ lo buā, ale 2,520 biradee. Lo 2,520 biradee lu 2,520 zua, nyɔnɛbee lok lo mɔmanudɛɛ̄ kɔ, “ziī dee loo ziī zua.”​—Buā 14:34; Ezekiel 4:6.

8 ekobee, 23 barakpaɛ̄

23 MAIKIƐL NƐƐBEE PYA ƐNJƐL

Bee ue “nɛɛbee pya ɛnjɛl” kura “nɛɛ a le bee dɛ̄dɛɛ̄ pya ɛnjɛl.” Baibol kɔ nu akiiloo aba ziī nɛɛbee pya ɛnjɛl, e ye bee na Maikiɛl.​—Daniel 12:1; Jud 9.

Maikiɛl na nɛɛ zaāsī pya gbo nɔ̄ Bari ba bɔloo eture nyiɛ loo a. Mumuuna 12:7 kɔ: “Maikiɛl le pya ye ɛnjɛl bee be nɔ̄ pima lo dragon . . . le pya ye ɛnjɛl.” Kpa Mumuuna kɔ nɛɛbee gbo nɔ̄ Bari na Jizɔs. Nyɔɔwo, dɔɔ̄na bee Jizɔs na Maikiɛl.​—Mumuuna 19:14-16.

9 ekobee, 4 barakpaɛ̄

24 KPƐDUMƐ DEE

Kpɛdumɛ dee na eku sɔ̄ gbɛnɛ-gbɛnɛ siranu e sira a kɛnɛkɛ̄ sɔ̄ Buɛ̄-mɛnɛ Bari esaa e gbeesī nyɔuwe Setan. Pya bera ue a le doodoo: “kuma lo sɔ̄ eku ama” le sɔ̄ “lulu Nwiīnɛɛ,” lu esu wa kɔā ue bu mɔmanudɛɛ̄ a le bu Baibol kumaloo aba eku sɔ̄. (Matiu 24:3, 27, 37) “Kpɛdumɛ dee” bee bɔātɛ̄ sɔ̄ Buɛ̄-mɛnɛ Bari bee bɔātɛ̄ ebɛɛ li bunyɔɔ bu zua 1914. E ina kuma sɔ̄ nyɔuwe Setan elu e gbeesī li bu nɔ̄ Amagidɔn.​—2 Timɔti 3:1; 2 Pita 3:3.

9 ekobee, 5 barakpaɛ̄

25 AAKƐ̄ BU LUH

Sɔ̄ Bari doo kɔ nɛɛ a bee u a sikɛ̄ tɔɔ̄dum, lu e kure aakɛ̄ bu luh. Ɛrɛnia aakɛ̄ bu luh alu ekɔ nu kumaloo bu Baibol. Elaija, Elaisha, Jizɔs, Pita, le Pɔɔl bee lɛɛ pya nɛɛ kɛ̄ bu luh. Pya nyɛŋia tam ama bee lu edoo tɛ̄maloo ekpo Bari. Jɛhova yira yii lo elɛɛ “pya kaāna dogo le pya pɔrɔ dogo” kɛ̄ bu luh sere dum a kɛnɛkɛ̄. (Doonu pya Nɛɛ-lɛɛratam 24:15) Baibol kue nage bee aakɛ̄ bu luh kii bunyɔɔ. Lo ama sudɔ sɔ̄ pya alu esagɛ, ale pya alu etɔ̄ nɔɔ̄ bee tɛ̄mabah Bari lu elɛɛ kɛ̄ bu luh lo e tɔɔ̄dum li bunyɔɔ kpaɛ̄ Jizɔs.​—Jɔn 5:28, 29; 11:25; Pya Filipai 3:11; Mumuuna 20:5, 6.

9 ekobee, 13 barakpaɛ̄

26 DOO YƆ (DOO EDƆƆ̄)

Doo yɔ ale doo edɔɔ̄ na gbī ekɔ ue nɛ pya a le bu edɔɔ̄. Dap lu sī le sī ale tɛ̄maloo dɔɔ̄na nɛɛ, doodoo nwī-aa-yɔ, nɛɛ a nyɔɔnɛ pya gbo-yɔ kɔnia ue, nɛɛ a su ekpo pɔrɔ-edɔɔ̄ daānu. Pya nɛɛ a doo edɔɔ̄ ale doo yɔ, doo wo nyɔnɛbee ba yiga ekwɔ tɔgɛnu a kɔ edɔɔ̄ pya e ua le dum sa lu nɛɛ a le bu edɔɔ̄ a si ekpo. Pɔrɔ-edɔɔ̄ gbī nage ezū miɔŋɔ nɛɛ kɔ ba a lɛɛbeekɛɛ̄ Bari. Ɛp sī-dee, kɔ nu esira, doo edonu, ebɛŋ, ɛrɛ pɔrɔ yira, doo edɔɔ̄, le doo pya nu alu nyɛŋia, lu pio sīdee doo yɔ. Gbɛnɛ-edo kpa, magazin, kpa alu esu daā edɔɔ̄, vidio, kpa ka loo daɛ̄, le yɔɔ, doo kɔ doo yɔ, doo edonu, le nyɛŋianu a bee kɔ a lee ale a kpeloo. Gbɛnɛ-edo doonu linɛɛ, doodoo waara zɔɔ nɛ nɛɛ e ua, doo kɔ doonu linɛɛ a kpeloo, nyɛŋiabu dee nɛɛ bee u, doonu kɔ pya waa ua dam a toora zia nɛ wa dam, le kaɛ daa lunage nyɔɔnɛ pɔrɔ edɔɔ̄ dania nu. Pya nɛɛ wee ɔ̄ pɔrɔ pie sɔ̄ ba gbī e ɛrɛ ekpo aāba pɔrɔ edɔɔ̄.​—Pya Galetia 5:20; Mumuuna 21:8.

10 ekobee, 10 barakpaɛ̄; 16 ekobee, 4 barakpaɛ̄

27 EKPO BƐBƐƐ JƐHOVA

Jɛhova na Bari a Eenyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu a. E a bee dɛm dɛ̄dɛɛ̄ nyɔuwe. (Mumuuna 15:3) Nyɔɔwo, alɛ na a Ɛrɛ dɛ̄dɛɛ̄ nu a, sa ɛrɛ gbɛnɛ ekpo ebɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ nu a bee dɛm a. (Le-yɔɔ 24:1; Aisaia 40:21-23; Mumuuna 4:11) A nɛ lok akiiloo dɛ̄dɛɛ̄ nu a bee dɛm. Jɛhova ɛrɛ nage ekpo lo etubo baloo pya dɔɔ̄na kɔ ba a bɛɛ. I yere kpotɛ̄ bɛbɛɛ Bari sɔ̄ i ye wereloo sa doo nu a kɔ.​—1 Nu a bee lu edoo 29:11.

11 ekobee, 10 barakpaɛ̄

28 LƐA-BU-LOO

Lɛa-bu-loo lu sɔ̄ o suā sa fɛ nwiī a le bu ka. Naale sɔ̄ nu bugia sira ale sɔ̄ nu dumɛ ye ka sa bu aa ye loo. Aā sɔ̄ nwiī yii bu ka, naa lu kunɛ nu a le bu loo ye ka. Nwiī a, lu dɔɔ̄na nɛɛ nyɔɔ ye loo.

13 ekobee, 5 barakpaɛ̄

29 YAA MIĪ LOO

Alu sīdee boh nɛ lo miī ale ziī yɛɛ nia nu alu miī lu etɛ̄ma yere bu loo dɔɔ̄na nɛɛ, ale aāloo miī a bee lu e kpooge. Nia nu alu miī na plasma, red blood cells, white blood cells, le platelets.

13 ekobee, 13 barakpaɛ̄

30 KĀKAMƐNƐ

Bu Baibol, bee ue “kākamɛnɛ” naale dɔɔ̄na bee ue alu ekure kpɔte. Sɔ̄ alu ekāmɛnɛ i, lu enɛ i zuurabahtɔ, lu etɔgɛ i nu, sa i lere dee bah. Jɛhova naa wee gbɛ pya a kāmɛnɛ, e a naa doo wa bag dogo loo. (Kam 4:1, 2) Jɛhova sere le edoba nɛ tɛ le ka. Kākamɛnɛ a nɛ wee lee sa doo kɔ lo nɛɛ a ɛrɛ nia loo lo kākamɛnɛ. (Kam 12:1) Jɛhova wereloo pya ye nɛɛ, e a kpɔā wa. A tɔgɛ wa nu ekwa wa ekɛɛrɛ, e lo ama yerebah wa nɛ lo e kɛɛrɛ ekɛɛrɛ sa doo dogo e ɛɛrɛ ye bu. Tɛ le ka kāmɛnɛ pya wa miɔŋɔ lo edoo kɔ ba a suā nu anua ba ɛrɛ e gbaɛ̄tɔ̄loo. A kura nage kɔ alu etɔgɛ wa kɔ ba a wereloo Jɛhova, ye Muɛ̄ Ue lo a le Baibol, le lo e dābeeloo pya nu a gbī.

14 ekobee, 13 barakpaɛ̄

31 PYA YƆ

Ba lu pya Pɔrɔ-edɔɔ̄ ii dap muɛ̄ ba ɛrɛ keebee ekpo. Pya yɔ na pya pɔrɔ ɛnjɛl. Ba bee lu pya pɔrɔ sɔ̄ ba bee su wa loo nua pya nɛɛ baa Bari tɛ̄maloo elɛɛ ye bee kɛɛ̄. (Jɛnɛsis 6:2; Jud 6) Ba bee gbaaloo Setan lɛɛbeekɛɛ̄ Jɛhova.​—Deuteronomi 32:17; Luk 8:30; Doonu pya Nɛɛ-lɛɛratam 16:16; Jemes 2:19.

16 ekobee, 4 barakpaɛ̄