Skip to content

Skip to table of contents

O Suāge Ni?

O Suāge Ni?

Dɔɔ̄na e alu egbī muɛ̄ lo a naale bu Baibol na a tɔgɛ kɔ pya Izrɛl bee lu zooro bie Ijipt a?

Baibol kɔ i nɛ kɔ sɔ̄ pya Midia bee su Josɛf kuma Ijipt, Jekɔb lo a bee le tɛ-bee-gā le pya ye butɔ bee aa Kenan sa kii Ijipt. Ba bee tɔɔ̄ bu buɛ̄ Goshen lo a bee le nu egā pɛnɛ Nile li Ijipt. (Jɛn 47:1, 6) Pya Izrɛl “bee bug yii loo sa ɛrɛ mɛm eenyɔɔ.” Nyɔɔwo, pya Ijipt bee bɔātɛ̄ e’ɛrɛ bɔɔ loo pya Izrɛl, e ba bee su bah ekpo wa aā nua zooro.—A’aa 1:7-14.

Pio pya a wee amkɛ̄ kɛgɛ pya e’ɛma a le bu Baibol ama, kɔ a naa lu kaka. Kerewo, a ɛrɛ pya nu a tɔgɛ kɔ pya Semite * bee lu zooro bie Ijipt a dee kere a.

Bu edoba, pya gbītɛ̄nu akiiloo nɛɛ bee muɛ̄ kɛ̄ pya nɛɛ wee tɔɔ̄ a dee kere bie dee mmnyɔɔ loo buɛ̄ Ijipt. Ziī gbara a kura Dr. John Bimson kɔ, a ɛrɛ nu alu 20 ale eeloo wo kɛ̄ pya Semite wee tɔɔ̄ lo a le dee mmnyɔɔ loo buɛ̄ Ijipt. Dɔɔ̄na nɛɛ a wee nɔnu akiiloo eloh kere pya Ijipt a kura James K. Hoffmeier kɔ: “Aāge bu zua 1800 mmɛ 1540 B.C.a, Ijipt bee le kɛ̄ pya a kɔ muɛ̄ ue Semite alu barasī Esia kɛ̄ enaani wee dɛp kii wee lugara.” A bee sikɛ̄ kɔ: “Pya eku sɔ̄ ama zɔ̄ŋia ‘Sɔ̄ pya Tɛ bee-gā’ bee tɔɔ̄ dum, nyɔɔwo sɔ̄ le kɛ̄tɔɔ̄ alu ekɔ nu kumaloo bu kpa Jɛnɛsis lu aba ɛɛ.”

A ɛrɛ dɔɔ̄na nu alu egbī muɛ̄ bie dee kerekɛ̄ loo buɛ̄ Ijipt. Ziī kpa a kɔ nu akiiloo bɛbɛɛ pya Ijipt a dee kere a, aābu zua (c. 2000–c. 1600 B.C.E.) aara bee pya nɛɛdam le nɛɛwa lo ba bee lu zooro a wee sitam tɔ bie dee kerekɛ̄ li buɛ̄ Ijipt. Nu a eeloo 40 pya bee ama bee le pya Semite. Pya zooro ama, wee si tam doodoo pya buinu, pya lo bɛ, le pya a si dɔɔ̄na tam. Hoffmeier bee kɔ: “Kuma sɔ̄ nu a eeloo baɛ tup pya Semite bee le gaa sitam bu aba tɔ bie Thebaid [lo a le dee kerekɛ̄ lo buɛ̄ Ijipt a], buā pya Semite a bee le nu egā pɛnɛ Ijipt ɛrɛ e kuīkpo.”

Nɛɛ a wee gbītɛ̄nu akiiloo pya nɛɛ a kura David Rohl bee ɛm kɔ, pio bee pya zooro lo alu e’ɛm “bee lo alu e’ɛm aābu Baibol.” Bu edoba, siga epɛɛ alu loo aara bee a doodoo Isaka, Asha, le Shifra. (A’aa 1:3, 4, 15) Rohl bee kɔ kpaɛ̄ kɔ, “lo ama na a tɔgɛ kaāna kɔ a ɛrɛ sɔ̄ pya Izrɛl bee lu zooro bie Ijipt a.”

Dr. Bimson bee kɔ: “A ɛrɛ kaāna nu a tɔgɛ kɔ e’ɛma a le bu Baibol a kɔ a ɛrɛ sɔ̄ pya nɛɛ bee lu zooro bie Ijipt le sɔ̄ ba bee aa lu kaka.”

^ bar. 4 Bee a kura Semite aaloo Shem, lo a bee le ziī yɛɛ taa miɔŋɔ nɛɛdam Noa. Pya etaā manamana Shem bee dap lu pya Elam, Asiria, pya Kaldia a bee le tua sɔ̄, pya Hibru, pya Siria, le pya dɔɔ̄na alu Arabia.