39 EKOBEE UE ENƆ
O Bee Lege Bu “Kpa [Dum] Ni”?
“Kpa nyɛŋiabu bee lu e’ɛm ye kɛ̄sī akiiloo pya a bee ɛrɛ bɔɔ loo Jɛhova.”—MAL 3:16.
YƆƆ 61 Kiraasī Bɔɔlo Pya Zue Ue!
DASĪ TƐƐ̄NYƆƆ *
Aāge bu dee Abɛl, Jɛhova e’ɛma gbɛnɛ-edo bee yere bu “kpa dum” (Ɛp 1-2 barakpaɛ̄)
1. Dookɛ̄ kpa Malaki 3:16 kɔ doo, amunu kpa na Jɛhova le aa ɛm a, e ena a legara bu a?
JƐHOVA esua gbɛnɛ-edo zua ɛma ziī kpa alu keebee. Kpa ama aara bee gbɛnɛ-edo nɛɛ, aāloo Abɛl * lo a bee lu tuatua nɛɛ a bee bɔ ture nyiɛ loo. (Luk 11:50, 51) Aāge lo sɔ̄, Jɛhova e’ɛma gbɛnɛ-edo bee bu lo kpa. E nii’ee, e ɛma bee gbɛnɛ-edo miliɔn pya nɛɛ bu lo kpa. Bu Baibol, lu esu lo kpa kure “kpa nyɛŋiabu,” “kpa dum” le “ui kpa dum.” Bu ekobee ue ama, i kure ye “kpa dum.”—Buū Malaki 3:16; Mum 3:5; 17:8.
2. Bee ba mɛɛ na alu e’ɛm bu kpa dum a, e ena i doo lokwa alu e’ɛm i bee bu kpa ama a?
2 Bee pya nɛɛ ba taāŋabah Jɛhova lo ba ye ɛrɛ bɔɔ loo, sa tɔgɛ nia loo ye bee lu e’ɛm bu kpa ama. Ba e’ɛrɛ dee lo e’ɛrɛ dum a naatah. Nii’ee, dap lu e’ɛm i bee bu kpa ama lo i ɛrɛ kaāna gbanialoo kumaloo Jɛhova, sa ɛrɛ yira bu waara zɔɔ a’agara ye Nwiīnɛɛdam lo a le Jizɔs Kraist. (Jɔn 3:16, 36) Dɛ̄dɛɛ̄ ii gbī kɔ alu e’ɛm i bee bu kpa ama, kere i ɛrɛ bɛābu lo ekii bunyɔɔ ale lo etɔɔ̄ a kɛnɛkɛ̄.
3-4. (a) I ɛrɛge dum a naatah lo elua e’ɛm i bee bu kpa dum anyaawo ni? Naa baatɛ̄. (b) Ena i nɔ bu ekobee ue ama le lo a nyɔɔnɛ a?
3 Ekɔ lo ama kura kɔ dɛ̄dɛɛ̄ pya alu e’ɛm wa bee bu kpa ama ɛrɛge e’ɛrɛ dum a naatah ni? I muɛ ture ebip ama bu pya ue Jɛhova bee kɔ nɛ Mozis lo alu e’ɛm bu kpa A’aa 32:33. Jɛhova bee kɔ: “Ɛrɛgeba nɛɛ a edoora pɔrɔ mɛ pima, alɛ na m gaa le zugere lɛɛ bu na kpa a.” Nyɔɔwo, dap lu ezugere pya bee e’ina bu lo kpa. A le doodoo bee Jɛhova dasī su nwī te-kpa a dap lu ezugere ɛma lo bee. (Mum 3:5) I ɛrɛ emuɛ kɔ i bee bia bu lo kpa mmɛ sɔ̄ elu esu nwī te-kpa a naale edap lu ezugere ɛma i bee.
4 A ɛrɛ pio ebip a i dap yii nyiɛ. Bu edoba, ena Baibol kɔ akiiloo pya alu e’ɛm wa bee bu kpa dum le pya a naa lu e’ɛm wa bee bu lo kpa a? Mɛ sɔ̄ na pya alu e’ɛm wa bee bu lo kpa e’ɛrɛ dum a naatah a? E pya a naa bee ɛrɛ dee lo esuāloo Jɛhova lɛɛ ba gae u ni a? Eluge e’ɛm wa bee bu lo kpa ni? Elu e’agara pya ebip ama bu ekobee ue ama le lo a nyɔɔnɛ.
BEE BA MƐƐ NA A LE BU LO KPA A?
5-6. (a) Dookɛ̄ Pya Filipai 4:3 tɔgɛ doo, bee ba mɛɛ na alu e’ɛm bu kpa dum a? (b) Mɛ sɔ̄ na a naale eluna ezugere wa bee lɛɛ bu kpa dum a?
5 Bee ba mɛɛ na alu e’ɛm bu kpa a tɔɔ̄dɔ nu ama a? Lo esuā ture ebip ama, i nɔ nu akiiloo o’oo eku pya nɛɛ. Elua e’ɛm bee pio pya nɛɛ ama bu kpa dum, e a naa lu e’ɛm bee pio aba.
6 Lo tua eku na pya alu esagɛ kɔ ba a nyɔɔnɛ Jizɔs bɛɛ li bunyɔɔ. Eluage e’ɛm wa bee bu kpa dum anyaawo ni? Aiī. Dookɛ̄ ue nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee ɛm ma pya a bee ye nyɔɔnɛ si tam li Filipai le doo, a tɔgɛ kɔ elua e’ɛm bee pya alu etɔ̄ nɔɔ̄ bee lo ba enyɔɔnɛ Jizɔs bɛɛ bu kpa dum anyaawo. (Buū Pya Filipai 4:3.) Mɛ lokwa wa bee bia bu kpa a tɔɔ̄dɔ nu ama, ba ɛrɛ ekiisī lo ebɔ ture nyiɛ loo. E sɔ̄ elu eyere wa kpɛdumɛ nukuādɛɛ̄ loo lɛɛ ba gae u, ale lɛɛ gbɛnɛ etɛɛrɛloo gae bɔātɛ̄, naale eluna ezugere wa bee lɛɛ bu kpa dum.—Mum 7:3.
7. Ena i dābeeloo aābu kpa Mumuuna 7:16, 17 kiiloo sɔ̄ elu e’ɛm bee pya gbɛnɛ eku naana pee bu kpa dum a?
7 Eree baɛ eku nɛɛ na pya gbɛnɛ eku nɛɛ a nuuna dɔɔ̄na eku naana pee. Eluage e’ɛm wa bee bu kpa dum anyaawo ni? Aiī. Wa bee elege bu kpa dum sɔ̄ ba etɛ̄na yeebah nɔ̄ Amagidɔn ni? Aiī. (Mum 7:14) Jizɔs bee kɔ pya a le doodoo naana pee ama “eyii bu dum a naa wee tah.” (Mat 25:46) Mɛ pya etɛɛ̄ yeebah nɔ̄ Amagidɔn naale e’aadee ɛrɛ dum a naatah aba sɔ̄. Ele doodoo bee wa bee lu esu nwī-te-kpa a dap lu ezugere ɛma. Kɛɛ̄ Bɛbɛɛ Baɛ Boo Le Lop Tup Zua, Jizɔs e “ture wa mmɛ loo ezi maā dum.” Pya a tɔɔ̄ kɛɛ̄ leredee a aabah Kraist sa bu kpɛdumɛ Jɛhova biaɛ wa nua pya kaāna dogo elu esu nwī-te-kpa a naale edap lu ezugere ɛma wa bee bu kpa dum.—Buū Mumuuna 7:16, 17.
8. Bee ba mɛɛ na a naa lu e’ɛm bu kpa dum a, e ena esira wa loo a?
8 Lo eree taa eku nɛɛ na pya a tɔɔ̄dɔ pee tɔ, lo elu egbeesī bu nɔ̄ Amagidɔn. Wa bee naa le bu kpa dum. Jizɔs kɔ ba “e’aa sa yii bu muɛ pɔrɔ a naa wee tah.” (Mat 25:46) Tɛ̄maloo kaɛ edɔɔ̄, Pɔɔl kɔ i nɛ kɔ pya nɛɛ ama, e “ɛrɛ ekpɛanu wa pɔrɔ loo kaāna biaɛ loo bebegee ue a naa ɛrɛ kuma.” (2 Tɛs 1:9; 2 Pit 2:9) Kɛ̄ elenage doo lo anii’ee loo pya nɛɛ a ɛmɛnɛbee si pɔrɔ pima kaɛ edɔɔ̄. Ba alaba naale e’ɛrɛ dum a naatah, taāwo elu egbee wa sī mmɛ deedee. Bu kaka, naale elu elɛɛ wa kɛ̄ bu luh. (Mat 12:32; Maak 3:28, 29; Hib 6:4-6) Nyaawo i naa kɔ nu akiiloo baɛ eku pya nɛɛ elu elɛɛ kɛ̄ bu luh a kɛnɛkɛ̄.
PYA ELU ELƐƐ KƐ̄ BU LUH
9. Dookɛ̄ kpa Doonu 24:15 kɔ doo, baɛ amunu eku nɛɛ na elu elɛɛ kɛ̄ bu luh a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ a, e amunu kee na a le yɛɛ baɛ eku nɛɛ ama a?
9 Baibol kɔ nu akiiloo baɛ eku pya nɛɛ elu elɛɛ kɛ̄ bu luh lo ba etɔɔ̄ a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ mmɛ deedee, lo a le “pya kaāna dogo” le “pya pɔrɔ dogo.” (Buū Doonu pya Nɛɛ lɛɛratam 24:15.) “Pya kaāna dogo” na pya a bee si tam nɛ Jɛhova bu bɔ ture nyiɛ loo sɔ̄ ba bee le dum. E “pya pɔrɔ dogo” na pya a naa bee si tam nɛ Jɛhova bu bɔ ture nyiɛ loo. Gbɛnɛ-edo sɔ̄, pya nu ba bee doo bee bee piya. I dapge kɔ nyɔɔbee alu elɛɛ baɛ eku nɛɛ ama kɛ̄ bu luh a, mɛ wa bee le bu kpa dum ni? Lo e’agara ebip ama, i naa kɔ nu akiiloo ziī ziī eku pya nɛɛ ama.
10. Ena anua elu elɛɛ “pya kaāna dogo” kɛ̄ bu luh a, e amunu dee na ekpaā wa nɛ a? (Buūnage ekobee ue a kura “Ebip Pya A Buū Bip” akiiloo aakɛ̄ bu luh a kɛnɛkɛ̄ a le bu ekpo Tɔ Baɛloo ama.)
10 “Pya kaāna dogo” na eree nia eku nɛɛ a. Ebee lu e’ɛm wa bee bu kpa dum lɛɛ ba gae u. Ekɔ wa bee bee lu elɛɛ bu kpa dum sɔ̄ ba e’ua ni? Eeye nyɔnɛbee ba “lege dum” bu ekɛɛrɛ Bari. Jɛhova “naale Bari pya a e’ua, mɛ lo pya a le dum; nyɔnɛbee kɛ̄ a le dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ le dum.” (Luk 20:38) Lo ama kura kɔ sɔ̄ elu e’obara pya kaāna dogo sere dum a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄, elu emuɛ kɔ a bee lu esu “nwī-te-kpa a dap zugia” ɛma wa bee bu kpa dum tua sɔ̄. (Luk 14:14) Baɛbaɛ beenyiɛ naale loo kɔ pya elu elɛɛ kɛ̄ bu luh ama e’ɛrɛ dee lo esitam doodoo “pya nɛɛbee dɛ̄dɛɛ̄ nyɔuwe.”—Yɔɔ 45:16.
11. Ena alu ebɛɛ̄ kɔ “pya pɔrɔ dogo” a dasī doo lɛɛ a gae lu e’ɛm wa bee bu kpa dum a?
11 Bu kpɛdumɛ, i naa kɔ nu akiiloo eree o’oo eku nɛɛ lo a le, “pya pɔrɔ dogo.” Naadaba nyɔɔbee ba naa bee suā pya nu Bari wa gbī aābah a, ba naa bee tɔɔ̄dum a kaāna lɛɛ ba gae u. Nyɔɔwo, wa bee naa bee lu e’ɛm bu kpa dum. Tɛ̄maloo elɛɛ wa kɛ̄ bu luh, Bari gaa wa nɛ dee lo edoo kɔ wa bee alu e’ɛm bu kpa dum. Elu ebɛɛ̄ kɔ alu eyerebah nɛ “pya pɔrɔ dogo” ama bu gbɛnɛ-edo sīdee. Sɔ̄ ba bee le dum tua sɔ̄, ba bee dogi gbɛnɛ-edo pɔrɔ nu le nu a bee piya. Nyɔɔwo, elu etɔgɛ wa kɛ̄ etɔɔ̄dum bu sīdee a gbaaloo pya daakuu Jɛhova a kaāna doo. Lokwa ba dap doo wo, Buɛ̄-mɛnɛ Bari edoo kɔ alu etɔgɛ nu pya nɛɛ eekɛ̄ ebee lu edoo bu eloh kere miɔŋɔ nɛɛ.
12. (a) Ba mɛɛ na enɔɛ̄ nu pya pɔrɔ dogo a? (b) Ena esira loo pya a naa su nu ba nɔ yere bu dogo a?
12 Ba mɛɛ na etɔgɛ nu pya pɔrɔ dogo a? Aba na pya gbɛnɛ eku nɛɛ le pya kaāna dogo alu elɛɛ kɛ̄ bu luh. Lokwa alu e’ɛm bee pya pɔrɔ dogo bu kpa dum, elu ebɛɛ̄ kɔ ba a ɛrɛ kaāna gbanialoo kumaloo Jɛhova sa kiīloo wa ye nɛ. Jizɔs Kraist le pya alu etɔ̄ nɔɔ̄ bee na e’ɛp kɛ̄ pya pɔrɔ dogo alu enɔɛ̄ nu ama nyim kiisī doo a. (Mum 20:4) Elu egbeesī ɛrɛgeba nɛɛ a naa su lo tɔgɛnu kere ba elua 100 zua. (Ais 65:20) Jɛhova le Jizɔs suā nu a le bu beenyiɛ nɛɛ, nyɔɔwo, ba naale elɛɛbaloo kɔ lɔgɔ nɛɛ a doo taāŋa bie bu aā nyɔuwe.—Ais 11:9; 60:18; 65:25; Jɔn 2:25.
AAKƐ̄ BU LUH LOO DUM LE LOO BIAƐ
13-14. (a) Sɔ̄ akii adumɛ, i wee dābeeloo pya ue Jizɔs a le bu kpa Jɔn 5:29 doodoo wa? (b) Ena a bɔloo kɔ i yere nukuādɛɛ̄ loo akiiloo pya ue ama a?
13 Jizɔs bee kɔnage nu akiiloo pya elu elɛɛ kɛ̄ bu luh sere dum a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄. Bu edoba, a bee kɔ: “Hour gaa lu sɔ̄ dɛ̄dɛɛ̄ pya a le bu li edā ye muɛ, sa aa bu luh, pya ba edoora le e’ina loo aakɛ̄ loo dum, mɛ pya a doo nu a naa lee e’ina lo aakɛ̄ loo biaɛ.” (Jɔn 5:28, 29) Ena Jizɔs aa bee kɔ ani?
14 Tua sɔ̄ i wee dābeeloo pya ue Jizɔs ama kɔ akiiloo pya nu ba doo sɔ̄ ba e’aara kɛ̄ bu luh, lo a le kɔ pio nɛɛ e’aakɛ̄ sa doo nu a lee sɔ̄ pya lo dɔɔ̄na edoo nu a bee piya. Kerewo, yere nukuādɛɛ̄ loo kɔ Jizɔs naa kɔ pya e’aa bu bana luh edoo nu a lee ale ba edoo nu a bee piya. A su pya bee ue a tɔgɛ kɔ lo nu ebee sira kɔā ue. A kɔ nu akiiloo pya a bee “doo le nu” le pya a bee “doo pɔrɔ nu.” Lo ama tɔgɛ kɔ ba bee doo pya lo nu lɛɛ ba gae u. Suānu le bu ue ama, nae wo ni? Kɛādoo, lo ama tɔgɛ kɔ a naale elu elɛɛbaloo lɔgɔ nɛɛ a doo pɔrɔ nu bie bu aā nyɔuwe. Nyɔnɛbee a kura kɔ pya pɔrɔ dogo ama ebee dogi pya lo pɔrɔ nu lɛɛ ba gae u. Nyɔɔwo, i dābeeloo ue Jizɔs akiiloo “aakɛ̄ loo dum” le “aakɛ̄ loo biaɛ” doodoo wa”?
15. Ba mɛɛ na ‘e’aakɛ̄ bu luh loo dum’ a, e ena anua a?
15 Pya kaāna dogo, lo a le pya nɛɛ a bee doo nu a lee lɛɛ ba gae u, e “aakɛ̄ loo dum,” nyɔnɛbee ebee lu e’ɛm wa bee bu kpa dum. Lo ama kura kɔ aakɛ̄ bu luh loo “pya a doo le nu” alu ebaatɛ̄ bu kpa Jɔn 5:29 lunage aba etɛɛ̄nɛ loo aakɛ̄ bu luh loo “pya kaāna dogo” alu ekɔ ue kumaloo bu kpa Doonu 24:15. Edaābeeloo ama gbaaloo ue a le bu Pya Rom 6:7, lo a kɔ: “Nɛɛ a e’ua e’aara kɛ̄ bah pɔrɔ.” Bee lu ezugere pɔrɔ pya nɛɛ ama sɔ̄ ba bee u, mɛ a lege aa lu enyɛŋiabu le nu ba bee doo. (Hib 6:10) Bu kaka, alu ebɛɛ̄ kɔ pya kaāna dogo alu elɛɛ kɛ̄ bu luh ama a kiisī lo ebɔ ture nyiɛ loo lokwa wa bee bia bu kpa dum.
16. Ena aakɛ̄ bu luh “loo biaɛ” kura a?
16 E pya a bee doo pɔrɔ pɔrɔ nu lɛɛ ba gae u ni a? Kere ebee lu e’aaloo wa pɔrɔ wa nɛ sɔ̄ ba u, ba sii bee tɔgɛ kɔ ba bɔeloo eture nyiɛ loo. Naa lu e’ɛm wa bee bu kpa dum. Nyɔɔwo, aakɛ̄ bu luh loo “pya a doo nu a naa lee” lu aba etɛɛ̄nɛ loo aakɛ̄ bu luh “pya pɔrɔ dogo” alu ekɔ bu kpa Doonu 24:15. Ba alaba ama e “aakɛ̄ loo biaɛ.” * Elu ebiaɛ biaɛ loo pya pɔrɔ dogo bu sīdee kɔ elu e’ɛp pya nu ba edoo leere. (Luk 22:30) Elu esu sɔ̄ ɛma leere lo a le ba bɔgeloo pya elu e’ɛm wa bee bu kpa dum. Aba lo a le pya pɔrɔ dogo ama nyaana wa sīdee tɔɔ̄dum sa kiīloo nɛ Jɛhova na elu e’ɛm wa bee bu kpa dum a.
17-18. Ena elu ebɛɛ̄ kɔ dɛ̄dɛɛ̄ pya elu elɛɛ kɛ̄ bu luh a kɛnɛkɛ̄ a doo a, e pya amunu “tam” (ale dogo) na alu ekɔ ue kumaloo bu kpa Mumuuna 20:12, 13 a?
17 Kere alu kɔ pya alu elɛɛ kɛ̄ bu luh bee le pya kaāna dogo ale pya pɔrɔ dogo, alu ebɛɛ̄ kɔ ba a gbaɛ̄tɔ̄loo lok a le bu aā ui kpa lo elu eyaari kɛɛ̄ bɛbɛɛ 1,000 zua. Nɛɛ lɛɛratam Jɔn bee baatɛ̄ nu a bee muɛ bu mɔmanudɛɛ̄ kɔ: “M bee muɛ pya a bee u, pya gbɛnɛ le pya nwīgbagbara, ba le eyira kɛ̄sī kasi mɛnɛ, e keekee kpa bee lu eyaari. Bee lunage eyaari lo dɔɔ̄na kpa, lo a le kpa dum. E a bee lu ebiaɛ ue loo pya a bee u tɛ̄maloo nu a bee lu e’ɛm bu keekee kpa dookɛ̄ wa tam le doo.”—Mum 20:12, 13.
18 Pya amunu “tam” (ale dogo) na elu eyira nyɔɔ biaɛ pya a aakɛ̄ bu luh a? Ekɔ edɛɛage nyɔɔ nu ba bee doo lɛɛ ba gae u ni? Eeye! Nyɛŋiabu kɔ, ba e’aara kɛ̄bah pya pɔrɔ ba bee si sɔ̄ ba bee u. Nyɔɔwo, “wa tam” naa dap lu pya nu lo ba bee doo sɔ̄ ba bee le dum tua sɔ̄. Taāwo, akiiloo kɛ̄ ba edoo dogo doo sɔ̄ elu enɔɛ̄ wa nu bie bu aā nyɔuwe. Kere kunɛ pya a bee bɔ ture nyiɛ loo doodoo Nɔa, Samuɛl, Devid, le Daniɛl ɛrɛ enɔnage nu akiiloo Jizɔs Kraist sa ɛrɛ yira bu ye waara zɔɔ. E kɛ̄ pya pɔrɔ dogo edoonage lo!
19. Ena elu kpɛdumɛ nu esiraloo pya a kiī dee a wa kpaā nɛ ama a?
19 Ena elu kpɛdumɛ nu esiraloo pya a kiī dee a wa kpaā nɛ ama a? Kpa Mumuuna 20:15 kɔ i nɛ kɔ: “Lo a le a naa lu emuɛ lɔgɔ nɛɛ, alu e’ɛm ye bu kpa dum, elu etop ye tɛrɛ bu bana miā.” Bu kaka, elu egbee wa sī mmɛ deedee. Naa ɛp kɛ̄ a kuī doo lo emuɛ kɔ i bee lu e’ɛm bu kpa dum sa naa lu ezugere lɛɛ bu doo a!
Wuga nɛɛdam a gaa ɛrɛ epoo bu gbɛnɛ tam tɔgɛ nu lo esu dɔ kɛɛ̄ Bɛbɛɛ Baɛ Boo Le Lop Tua Zua (Ɛp 20 barakpaɛ̄)
20. Amunu tam a kpeloo na elu esi kɛɛ̄ Bɛbɛɛ Baɛ Boo Le Lop Tup Zua a? (Ɛp foto a le nyɔɔ eko.)
20 Naa ɛp kɛ̄ Bɛbɛɛ Baɛ Boo Le Lop Tup Zua elu sɔ̄ ɛɛbu doo a! Gaa le lu etɔgɛ nu pya nɛɛ ele a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ eekɛ̄ ebee lu edoo. Mɛ elunage sɔ̄ elu e’ɛp kɛ̄ pya kaāna dogo le pya pɔrɔ dogo doo nu doo. (Ais 26:9; Doonu 17:31) Elu esere baloo tɔgɛ nu pya nɛɛ ama doodoo wa? Elua ekobee ue li eyerebah i nɛ kɔ i dābeeloo sa tɔgɛ nia loo keebee dɔɔ̄nu ama.
YƆƆ 147 Bari Yira Yii Loo Dum A Naa Tah
^ Ekobee ue ama ekwabaloo kɛ̄ i wee dābeeloo ue Jizɔs a le bu kpa Jɔn 5:28, 29 kiiloo “aakɛ̄ loo dum” le “aakɛ̄ loo biaɛ” doo. I nɔ nu baɛ aakɛ̄ bu luh ama kura, le pya nɛɛ ziī ziī ɛɛ esiraloo.
^ Bee lu e’ɛm kpa ama aā “bɔātɛ̄ nyɔuwe,” lo a le bɔātɛ̄ aāloo pya nɛɛ a dap lu e’agara lɛɛ kɛ̄bah pɔrɔ. (Mat 25:34; Mum 17:8) Nyɔɔwo, Abɛl alu nɛɛ kaāna dogo na tuatua yɛɛ pya nɛɛ alu e’ɛm wa bee bu kpa dum ama a.
^ Tua sɔ̄ i bee baatɛ̄ kɔ nu bee ue “biaɛ” alu esu kɔā ue akɛāma kura na biaɛ nɛɛ begee. Alu kaka kɔ taɛ nu bee ue biaɛ ama dap kura lo. Kerewo, bu dɔ ama, a bee kɔ Jizɔs aa bee su bee ue biaɛ kɔā ue kumaloo sɔ̄ alu edasī su sɔ̄ ɛma ziī nɛɛ lo a le ekiigesī lo edoo lenu naa e, ale dookɛ̄ ziī kpa pya Greek kɔ doo, “a kiiloo ɛ’ɛp dogo ziī nɛɛ leere.”
