1. Bu mɛ sīdee na ziī nwiīnɛɛdam bee tɔgɛ ye bɛābu bu aakɛ̄ bu luh a?

 ZIĪ nwiī nɛɛdam a kura Matthew bee ɛrɛ e’agabah eyɔloo lo a doo kɔ a si tɔpie wee baa loo gbɛnɛ-edo sɔ̄. Sɔ̄ ebee lu ɛrɛba zua, alɛ le pya ye butɔ bee gbaaloo ɛp JW Broadcasting^® lo a wee lu edoo ziī ziī enɔɔ̄. Sɔ̄ ba ewaraloo kuma lo vidio, ba bee ɛp ziī yɔɔ a tɔgɛ pya nɛɛ a gaa su baɛ bah suā pya wa nɛɛ ba wereloo alu elɛɛ kɛ̄ bu luh. b Sɔ̄ ba e’ɛba lo vidio sah, Matthew bee si loo ye tɛ le ye ka, wa aabaloo bah, sa kɔ: “Daɛ le Naɛ, kere m u, m gaa le aakɛ̄ bu luh. Bui dap mɛ yira baɛ; dɛ̄dɛɛ̄ nu elee.” Naa kɛɛrɛ kɛ̄ bu tɛ le ka ama bee ɛɛ doo sɔ̄ ba suā kɔ wa nwiīnɛɛdam ɛrɛ e’agatɛ̄ yira bu bɛābu aakɛ̄ bu luh.

2-3. Ena anua alu gbɛnɛ kɔ i ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ yii akiiloo aakɛ̄ bu luh a?

² Aā ziī sɔ̄ yii ziī, a lee kɔ i ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ yii a le bu Baibol akiiloo aakɛ̄ bu luh li deesī. (Jɔn 5:28, 29) Ena anua a? Nyɔnɛbee ii suā sɔ̄ i dap kpesī dumɛloo a gbī esu i dum ale kɔ nɛɛ i wereloo dap u sɔ̄ ii bee ɛmadɛɛ̄. (Eklis 9:11; Jem 4:13, 14) I bɛābu aakɛ̄ bu luh dap i yerebah nɛ kɔ i dap egerebu sɔ̄ dua nu finiabah ama sira. (1 Tɛs 4:13) Kpa Kaɛ doo kɔ i suā leere kɔ i Tɛ a le li bunyɔɔ suā i loo leere sa i wereloo. (Luk 12:7) Jɛhova Bari ɛrɛ esuā i loo leere lokwa a i dap lɛɛkɛ̄ bu luh nua taɛ nɛɛ i bee lu sa i nɛ dua suānu i bee ɛrɛ. Naa ɛp kɛ̄ Jɛhova i wereloo gbɛnɛ doo, sa i nɛ dee kɔ i dap tɔɔ̄dum mmɛ deedee doo a! Kere i u, a gaa le lɛɛnage i kɛ̄ bu luh.

 ³ Bu ekobee ue ama, i dasī kɔnia nu anua i dap ɛrɛ yira bu yii aakɛ̄ bu luh. Lɛɛ i gbītɛ̄ pya kpɛa a le bu Baibol a dap agɛrɛtɛ̄ i yira bu dɔ Kpa Kaɛ ekobee ue ama dɛɛa nyɔɔ, lo a kɔ: “O wuga nɛɛdam esikɛ̄ aakɛ̄.” (Jɔn 11:23) Bu kpɛdumɛ, i gaa le nɔ kɛ̄ i dap agɛrɛbah doo kɔ i bɛābu aakɛ̄ bu luh a agatɛ̄ doo.

4. Lɛɛ i gae yiga bu ziī yii alu eyira i nɛ, ena i suā leere a? Naa nɛ edoba.

⁴ Lo e’ɛrɛ yira bu lo yii, i ɛrɛ esuā leere kɔ nɛɛ a yira lo yii ɛrɛ taɛ le ekpo lo emmɛnɛ lo yii. Lo enɛ edoba: Naa su kɔ fii efɔp gbeesī o tɔ. E ziī o gbo lu a loo sa a yira yii nɛ kɔ: ‘M gaa le yerebah a nɛ lo esikɛ̄ wu o tɔ.’ E o suā leere kɔ bu kaka, a gbī eyerebah a nɛ. Lo a le alu nɛɛ a para top tɔ sa ɛrɛ nu tam esiā, o suā kɔ edap a yerebah nɛ. Nyɔɔwo, o yiga yii a a yira nɛ a. Lo a le wo, ena i kɔ kumaloo yii aakɛ̄ bu luh Bari i yira nɛ a? Bu kaka, ekɔ a ɛrɛge taɛ le ekpo lo edoo ye ni?

5-6. Ena anua i suā leere kɔ a taɛ Jɛhova lo elɛɛ pya e’ua kɛ̄ bu luh a?

⁵ Ekɔ Jɛhova ɛrɛge taɛ lo elɛɛ pya e’ua kɛ̄ bu luh ni? Lɔgɔ amkɛ̄ naale loo, a ɛrɛ. A bee nɛ ye edɔɔ̄ pya a bee ɛm Baibol kɔ ba a ɛm ye yii akiiloo aakɛ̄ bu luh li deesī. (Ais 26:19; Hos 13:14; Mum 20:11-13) Ɛrɛgebah sɔ̄ Jɛhova yira yii, a wee doo gbɔ̄mɛɛ. (Josh 23:14) Jɛhova ɛrɛ taɛ lo elɛɛ pya ba e’ua kɛ̄ bu luh. Ena anua i kɔ doo wo a?

⁶ Naa kɛɛrɛbu loo nu Job bee kɔ. A bee suā leere kɔ kere a u e, e taɛ Jɛhova lo esikɛ̄ ye muɛ. (Job 14:14, 15, ftn [NWT].) A taɛnage Jɛhova lo esikɛ̄ muɛ dɛ̄dɛɛ̄ pya a bee ye taāŋabah lo ba ebee u. A taɛ ye lo e’obara wa sere dum bu nwanaloo le ɛɛbu. E ena i kɔ akiiloo gbɛnɛ-edo biliɔn pya a bee u sa naa bee ɛrɛ dee lo enɔ kaka ue akiiloo Jɛhova a? Bari a i wereloo ama gbīnage elɛɛ wa kɛ̄ bu luh. (Doonu 24:15) A gbī kɔ ba a ɛrɛ dee lo elu ye gbo sa tɔɔ̄dum mmɛ deedee a kɛnɛkɛ̄. (Jɔn 3:16) Sirapie leere kɔ Jɛhova ɛrɛ taɛ lo elɛɛ pya e’ua kɛ̄ bu luh.

7-8. Ena anua i suā leere kɔ Jɛhova ɛrɛ ekpo lo elɛɛ pya a bee u kɛ̄ bu luh a?

⁷ Ekɔ Jɛhova ɛrɛge ekpo lo elɛɛ pya e’ua kɛ̄ bu luh ni? Aiī! Alu “nɛɛ a bɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ nu.” (Mum 1:8) Nyɔɔwo, a ɛrɛ ekpo kaāna lo ebe eeba ɛrɛgeba nɛɛ baa kere luh. (1 Kɔr 15:26) Sɔ̄ i suā doo wo, gbɔ̄ i nyiɛ sa i yere mɛm loo. Naa kɛɛrɛ nu a bee siraloo wuga nɛɛwa a kura Emma Arnold. Alɛ le pya ye butɔ bee kpesī e’agabah doā-ɛp bu Baɛ Sɔ̄ Nɔ̄ Nyɔuwe. Lo egbɔ̄nyiɛ ye nwiīnɛɛwa loo pya wa nɛɛ ba wereloo lo ba bee peere bie tɔkpɔgɔrɔ pya Nazi, Emma bee kɔ: “Lo a le pya e’ua naa dap aakɛ̄ bu luh mmɛ deedee, lo sɔ̄ i nɛɛ baa luh si ekpo ee Bari, mɛ a naa le doo wo doo pip pip.” Bu kaka, lɔgɔ nu a si ekpo ee Jɛhova naale! Bari a dap doo dɛ̄dɛɛ̄ nu lo a bee dɛm dum ɛrɛ ekpo lo e’obara pya ebee u sere dum.

⁸ Dɔɔ̄na nu anua i suā kɔ Bari dap lɛɛ pya e’ua kɛ̄ bu luh na kɔ nu naa wee ye ibere. A nɛ bee ziī ziī ka zina. (Ais 40:26) Gbaāloo wo, a nyɛŋiabu pya ebee u. (Job 14:13; Luk 20:37, 38)  A dapnage nyɛŋiabu nu akiiloo dɛ̄dɛɛ̄ pya ebee u, wa dogo le nu ba lu, le pya nu ba bee suā.

9. Ena anua o yiga bu pya yii Jɛhova akiiloo aakɛ̄ bu luh li deesī a?

⁹ Sirapie leere kɔ i dap yiga bu yii Jɛhova a kɔ elɛɛe pya ebee u kɛ̄ li deesī, nyɔnɛbee i suā kɔ a ɛrɛ ekpo sa a taɛ ye edoo wo. Naa kɛɛrɛ dɔɔ̄na nu anua i yiga bu pya yii Jɛhova kiiloo aakɛ̄ bu luh ama: Jɛhova ebee lɛɛ pya nɛɛ kɛ̄ bu luh sɔ̄ akii adumɛ. Bu sɔ̄ a bee lu e’ɛm Baibol, a bee nɛ ekpo pya nɛɛdam a yira agɛrɛ, gbaāloo Jizɔs kɔ ba a lɛɛ pya nɛɛ e’ua kɛ̄ bu luh. I naa nɔ nu akiiloo ziī nɛɛ Jizɔs bee lɛɛ kɛ̄ bu luh, dookɛ̄ alu e’ɛm doo bu kpa Jɔn 11 ekobee.

10. Ena a bee sira sɔ̄ Jizɔs aa bee zue ue yere Jɔdan aā Betani a, e ena a bee doo a? (Jɔn 11:1-3)

¹⁰ Buū Jɔn 11:1-3. Naa kɛɛrɛ nu a bee sira bie Betani waɛloo kuma zua 32 C.E. Jizɔs bee ɛrɛ lele gbo bie buɛ̄ ama, lo a le Lazarɔs le baɛ pya ye wuga nɛɛwa, Meri le Mata. (Luk 10:38-42) Mɛ loo Lazarɔs dumɛ, e lo ama bee taɛ̄ŋɛ pya ye wuga nɛɛwa kaāna. Ba yereue ma Jizɔs lo a le yere Jɔdan, e a wee su nu alu baɛ biradee lɛɛ a gae lu ekiā aa Jɔdan ina Betani. (Jɔn 10:40) Alu nu ekiɛ̄nu kɔ Lazarɔs bee u lɛɛ lo yereue gae inaloo Jizɔs. Kere Jizɔs bee suā kɔ ye gbo e’ua, a bee bia kɛ̄ a bee le loo baɛ biradee lɛɛ a gae bɔātɛ̄ kii Betani. Nyɔɔwo, lɛɛ a gae lu sɔ̄ Jizɔs ina lo kɛ̄, Lazarɔs e’ua loo nia biradee. Jizɔs bee gbī edoo nu edɔbiī nɛ pya ye gbo sa nɛ ka Bari.—Jɔn 11:4, 6, 11, 17.

11. Ena i nɔ aāloo e’ɛma ama akiiloo yii gbo a?

¹¹ I nɔ nu akiiloo yii gbo aāloo e’ɛma ama. Naa kɛɛrɛ: Sɔ̄ Meri le Mata bee yereue ma Jizɔs, ba naa bee ye kɔ nɛ kɔ alu Betani. Ba bee ye aadee kɔ nɛ kɔ loo ye kaāna gbo aa dumɛ. (Jɔn 11:3) Sɔ̄ Lazarɔs u, Jizɔs ebee dap yira kɛ̄ a bee le ye lɛɛ kɛ̄ bu luh. Kerewo, a bee biaɛfii lo ekii Betani lokwa a dap muɛ Meri le Mata ba lu ye gbo. O ɛrɛge ziī gbo a a dap yerebah nɛ sɔ̄ o le bu taāŋa kere oo ye dasī bip ni? Lo a le wo suā kɔ o dap ye dɛɛa nyɔɔ kɔ eyerebah a nɛ bu “sɔ̄ etɛɛrɛloo.” (Kam 17:17) Doodoo Jizɔs, i dap lu dua gbo a le doo wo! Nyaawo, i naa obia kɔ nu akiiloo lo e’ɛma sa muɛ nu a bee sira nyɔɔnɛ.

12. Amunu yii na Jizɔs bee yira nɛ Mata a, e ena anua i dap yiga bu yii ama a? (Jɔn 11:23-26)

¹² Buū Jɔn 11:23-26. Mata bee suā kɔ Jizɔs ewaraloo Betani. A bee teera kii wee muɛ ye sa kɔ: “Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, lo a le olo bee le a kɛ̄ ama, na wuga nɛɛdam naale ebee u.” (Jɔn 11:21) Bu kaka, Jizɔs ebee dap bo Lazarɔs. Mɛ Jizɔs bee kɛɛrɛbu lo edoo nu a eenyɔɔ wo. A bee ye kɔ nɛ kɔ: “O wuga nɛɛdam esikɛ̄ aakɛ̄.” A bee kɔnage dɔɔ̄na pya nu  anua Mata eyiga bu ye yii tɛ̄maloo ekɔ: “Mda na aakɛ̄ bu luh le dum a.” Bu kaka, Bari enɛa ye ekpo lo elɛɛ pya a u kɛ̄ bu luh. Lɛɛ a gae lu lo sɔ̄, a bee lɛɛ ziī zege nwiīnɛɛwa kɛ̄ bu luh nwīgbagbara sɔ̄ aā sɔ̄ a u sah, sa a lɛɛnage ziī zege gbara kɛ̄ bu luh, naa daba taɛ dee lo gbara bee u. (Luk 7:11-15; 8:49-55) Mɛ edapge lɛɛ nɛɛ ebee u loo nia biradee kɛ̄ bu luh sa ye ekpaloo ebɔātɛ̄ ebɛm ni?

13. Dookɛ̄ alu ekɔ doo bu kpa Jɔn 11:32-35, ena Jizɔs bee doo sɔ̄ a bee muɛ Meri le pya dɔɔ̄na a gaa to a? (Ɛpnage foto.)

¹³ Buū Jɔn 11:32-35. Naa kɛɛrɛ nu a sikɛ̄ sira nyɔɔnɛ. Dɔɔ̄na wuga Lazarɔs a kura Meri, bee teera wee zɔ̄ŋia Jizɔs. A bee sikɛ̄ tɛɛ̄ nyɔɔ nu ye wuga nɛɛwa ebee kɔ kɔ: “Nɛɛ-a-i-ɛrɛ, lo a le o bee le a kɛ̄ ama na wuga nɛɛdam naale ebee u.” Meri le dɔɔ̄na pya a bee ye le loo bee agɛrɛbah to. Sɔ̄ Jizɔs muɛ sɔ̄ ba gaa to, a bee ye kiɛ̄ kaāna. Nyɔɔ toesaɛ̄ a ɛrɛ loo pya ye gbo, a bee to. A bee dābeeloo kɛ̄ a ziloo nɛɛ doo sɔ̄ nɛɛ o wereloo u. Bu kaka, a gbī elɛɛ nu a doo kɔ ba a to!

14. Ena nu Jizɔs bee doo sɔ̄ Meri aa bee to i tɔgɛ akiiloo Jɛhova a?

¹⁴ Kɛ̄ Jizɔs bee doo dogo kumaloo to Meri aa bee to a doo tɔgɛ i kɔ Jɛhova lu Bari a ɛrɛ toesaɛ̄. Ena anua i dap kɔ doo wo a? Dookɛ̄ i bee muɛ bu ekobee ue i aa a doo, a tɔgɛ pya elap dogo ye Tɛ ɛrɛ le kɛ̄ nu ye tɔɔ̄loo doo. (Jɔn 12:45) Jizɔs bee to nyɔɔbee a bee ye tɔaloo kaāna sɔ̄ a bee muɛ pya ye gbo a gaa to. Nyɔɔwo, i suā kɔ a kiɛ̄ Jɛhova kaāna sɔ̄ a muɛ sɔ̄ i le bu ekiɛ̄nu sa gaa to. (Yɔɔ 56:8) Bu kaka, lo ama doo kɔ i gbī e’agɛrɛbah tɔɔ̄ waɛloo i Bari a ɛrɛ toesaɛ̄.

15. Dɛɛa nyɔɔ ue a le bu kpa Jɔn 11:41-44, ena a bee sira bie kɛ̄ a bee lu eli Lazarɔs a? (Ɛpnage foto.)

¹⁵ Buū Jɔn 11:41-44. Sɔ̄ Jizɔs ina kɛ̄ a bee lu eli Lazarɔs, a bee kɔ alu elɛɛ dɛm nyɔɔ kɛ̄ a bee lu eli ye. Mɛ Mata bee kɔ aa lu elɛɛ, nyɔɔbee edaba bɛm. Jizɔs kɔ ye nɛ kɔ: “Mm bee a kɔ nɛ kɔ mɛ lo a le  o yira o muɛ ka Bari ni?” (Jɔn 11:39, 40) Lo sɔ̄ Jizɔs bee dana dɛɛ̄ ye nɛ nyɔɔ sa yere kara bie kɛ̄dɛɛ̄ dɛ̄dɛɛ̄ pya nɛɛ a. A bee gbī enɛ ka Jɛhova loo nu esira nyɔɔnɛ. Lɛɛ Jizɔs su gbɛnɛ muɛ̄ wima kpā kɔ: “Lazarɔs, aabu sira ee!” E Lazarɔs bee kiā aabu kpoli a! Jizɔs bee doo nu pio nɛɛ bee kɛɛrɛ kɔ a naale edap sira.—Buū nu enɔ nu nyɔɔ loo Jɔn 11:17 [NWT].

16. Bu mɛ sīdee na e’ɛma a le bu kpa Jɔn 11 ekobee agɛrɛtɛ̄ i yira bu bɛābu aakɛ̄ bu luh a?

¹⁶ E’ɛma a le bu kpa Jɔn 11 ekobee agɛrɛtɛ̄ i yira bu bɛābu aakɛ̄ bu luh. Bu mɛ sīdee? Nyɛŋiabu yii Jizɔs bee yira nɛ Mata kɔ: “O wuga nɛɛdam esikɛ̄ aakɛ̄.” (Jɔn 11:23) Doodoo ye Tɛ, Jizɔs ɛrɛ taɛ le ekpo lo edoo gbɔ̄mɛɛ ye yii. Ye to tɔgɛ kɔ a taɛ ye kaāna lo elɛɛ luh le ekiɛ̄nu a sira aaloo. Jizɔs bee tɔgɛ dɔɔ̄na sɔ̄ kɔ a ɛrɛ ekpo lo elɛɛ nɛɛ kɛ̄ bu luh, sɔ̄ a bee lɛɛ Lazarɔs kɛ̄ bu luh. Kɛɛrɛnage bu nu Jizɔs bee kɔ nɛ Mata kɔ: “Mm bee a kɔ nɛ kɔ mɛ lo a le o yira o muɛ ka Bari ni?” (Jɔn 11:40) I ɛrɛ kaāna nu anua i yiga kɔ pya yii Bari akiiloo aakɛ̄ bu luh edooa. Mɛ ena i dap doo lo e’agɛrɛtɛ̄ i bɛābu bu yii ama a?

17. Ena i seea nyiɛ i sɔ̄ i aa buū pya e’ɛma akiiloo aakɛ̄ bu luh a le bu Baibol a?

¹⁷ Buū sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya aakɛ̄ bu luh a bee lu edoo sɔ̄ akii adumɛ. Baibol kɔ nu akiiloo ɛrɛtaa aakɛ̄ bu luh a bee lu edoo a kɛnɛkɛ̄. c Ena anua oo sueloo kɛ̄ nɔ ziī ziī e’ɛm ama a? Sɔ̄ o gaa doo, nyɛŋia bu kɔ pya nɛɛdam, nɛɛwa, le pya miɔŋɔ alu ekɔ nu kumaloo lu pya nɛɛ a bee le. Ɛp pya nu o dap nɔ aāloo. Kɛɛrɛ kɛ̄ ziī ziī edoba ama tɔgɛ kɔ Bari ɛrɛ taɛ le ekpo esu lɛma pya e’ua kɛ̄ bu luh doo.  Lo a kuī eera, ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ lo aakɛ̄ bu luh a eenyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ ɛɛ, lo a le aakɛ̄ bu luh Jizɔs. Nyɛŋiabu kɔ gbɛnɛ-edo nɛɛ bee muɛ sa yira ekeebee loo ye aakɛ̄ bu luh, e lo ama doo kɔ i yiga kɔ aakɛ̄ bu luh ele.—1 Kɔr 15:3-6, 20-22.

18. Bu mɛ sīdee na o dap su pya i yɔɔ a kɔ nu akiiloo aakɛ̄ bu luh daānu leere a? (Ɛpnage ue a le kɛɛ̄.)

¹⁸ Gbaɛ̄tɔ̄, uɛ, sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya “yɔɔ Buɛ̄-mɛnɛ” a kɔ nu akiiloo aakɛ̄ bu luh. d (Ɛfɛs 5:19) Pya yɔɔ ama doo kɔ i muɛ leere kɔ aakɛ̄ bu luh gaa le le sa agɛrɛtɛ̄ i yira bu keebee bɛābu ama. Gbaɛ̄tɔ̄loo pya yɔɔ ama, nɔ wa, sa bui gbaa kɔnia nu ye bee bee ue kura sɔ̄ bui aa ɛrɛ bui enɔānu butɔ. Aa pya ye beebee ue biea bee a. Lo sɔ̄ lo o kpesī kɛ̄tɔɔ̄ a dap su o dum ale ziī nɛɛ o wereloo u, edɔɔ̄ Jɛhova eyerebah a nɛ kɔ o nyɛŋiabu pya yɔɔ ama sa ɛrɛ egbɔ̄nyiɛ le mɛm aāloo.

19. Ena i dap ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ akiiloo aakɛ̄ bu luh a? (Ɛp ekpo a kura “ Ena O Bip Wa A?”)

¹⁹ Su o puī buābee daā nu. Jɛhova eyerebah i nɛ kɔ i dap kɛɛrɛ kɛ̄ aā nyɔuwe emɛa doo tɛ̄maloo i puī buābee. Ziī wuga nɛɛwa baatɛ̄ kɔ: “M esua gbɛnɛ-edo sɔ̄ ɛā ekɛɛrɛ nyɔɔ kɛ̄ aā nyɔuwe emɛa doo, sa a wee mɛ tɔɔ̄loo doodoo bee m aa dānuloo pya ekpedɛɛ̄ flawa a le.” Naa ɛp kɛ̄ emɛa doo sɔ̄ o muɛ pya nɛɛdam le nɛɛwa a bee ɛrɛ yira bu sɔ̄ a bee lu e’ɛm Baibol. Mɛɛ̄ na o aa ɛmadɛɛ̄ lo ezɔ̄ŋia a? Amunu ebip na o bip ye a? Naa ɛp kɛ̄ emɛa doo sɔ̄ o muɛ pya o nɛɛ a bee u sɔ̄ akii adumɛ. Naa kɛɛrɛbu sɔ̄ bui sikɛ̄ obia gbaaloo, aa ziī uua loo sa le bu gbɛnɛ ɛɛbu a!

20. Ena i biaɛfii lo edoo a?

²⁰ I doo yaa Jɛhova kaāna kɔ enɛa i bɛābu akiiloo aakɛ̄ bu luh! I suā leere kɔ yii ama ɛrɛge edooa, nyɔnɛbee Jɛhova ɛrɛ taɛ le ekpo lo edoo gbɔ̄mɛɛ lo yii. Doraa i kiisī lo e’agɛrɛtɛ̄ i yira bu keebee bɛābu ama. Lo i doo wo, i tɔɔ̄ waɛloo Bari a yira yii kɔ ‘Pya o wereloo esikɛ̄ aakɛ̄!’