1. Bu pya amunu sīdee na a dap lu enɛ i zuurabahtɔ̄ a, e ena anua dɛ̄dɛɛ̄ ɛɛ bɛɛ̄ i a?

 DƐ̄DƐƐ̄ ii wee gbī zuurabahtɔ̄ aā ziī sɔ̄ yii ziī. Pio sɔ̄, i dap gbī kɔ nɛɛ i nɛ enwadɛɛ̄ a nɛ i zuurabahtɔ̄. Siga sɔ̄, ziī wuga nɛɛdam bu ye i ɛɛ loo dap i yiiloo sa i kɔ nɛ kɔ i e’ina gaa gbī edoo nu a ‘bee piya,’ lo edap i kiɛ̄ sɔ̄ esaa. (Gal 6:1) Ale ziī nɛɛ dap i leredeebah tɛ̄maloo enɛ i zuurabahtɔ̄ sɔ̄ i etɛ̄na ekwɔ sah. Kaɛlɛɛ ɛrɛgeba sīdee alu enɛ i zuurabahtɔ̄, alu ebɛɛ̄ kɔ i gbaɛ̄tɔ̄loo. Dodoo wo elee i loo, e a dap kpɔā i dum!—Kam 6:23.

2. Dookɛ̄ kpa Kam 12:15 kɔ doo, ena anua i gbaɛ̄tɔ̄loo zuurabahtɔ̄ a?

² Dɔ kpa kaɛ a bɛɛ ekobee ue ama yere i mɛm loo kɔ i “dā dɛ̄dɛɛ̄ ue pya suānu.” (Kam 22:17) Lɔgɔ nɛɛ a suā dɛ̄dɛɛ̄ nu naale; a ɛrɛge e’ɛrɛ nɛɛ a suānu sa dābeeloo nu i ee. (Buū Kam 12:15) Nyɔɔwo, gbagbaɛ̄tɔ̄loo zuurabahtɔ̄ tɔgɛ kɔ i kumalookɛ̄. A tɔgɛ kɔ i suā kɔ i dabe tɛɛ̄ ekwɔ; e a tɔgɛnage kɔ i suā kɔ i gbīe yerebah lokwa i dap doo pya nu i seeasī. Jɛhova bee nɛ ye edɔɔ̄ Mɛnɛ Solomɔn kɔ a ɛm kɔ: “Tɛ̄maloo booboo pya zuurabahtɔ̄ ba kiisī leere.”—Kam 15:22.

3. Bu pya amunu sīdee na a dap lu enɛ i zuurabahtɔ̄ a?

³ Dap lu ezuura i bah tɔ̄ tɛ̄mabah nɛɛ ale tɛ̄maloo nu i buū sa dā. Ena a kura kɔ alu ezuura i bahtɔ̄ tɛ̄maloo nu i buū ale nu i dā ani? I dap buū ziī nu aābu Baibol ale aābu ziī pya i kpa lo a dap doo kɔ i yira kina sa kɛɛrɛ nu i gaa doo, e lo ama edoo kɔ i nyaana i ekɛɛrɛ sa kwabaloo i dogo. (Hib 4:12) I dap su lo ama kure zuurabahtɔ̄ a naa lu enɛ tɛ̄mabah nɛɛ. Ena zuurabahtɔ̄ alu enɛ tɛ̄mabah nɛɛ kura a? Ziī nɛɛ kanɛɛ ale dɔɔ̄na wuga nɛɛdam a nyim tura dap kɔ ziī nu a bɔloo kɔ i kwabaloo i nɛ. Lo ama dap lu ekure zuurabahtɔ̄ alu enɛ tɛ̄mabah nɛɛ. Lo a le ziī nɛɛ  were i loo mmɛ lo kɛ̄ a i nyɔɔnɛ ponia pio zuurabahtɔ̄ a le bu Baibol, alu ebɛɛ̄ kɔ i tɔgɛ nia loo tɛ̄maloo egbaɛ̄tɔ̄ nu aa gbī ekɔ i nɛ sa su lo zuurabahtɔ̄ yere bu dogo.

4. Dookɛ̄ Eklisiastis 7:9 kɔ doo, ena ii le edoo sɔ̄ alu ezuura i bahtɔ̄ a?

⁴ Bu kaka, a dap i agabah lo esu zuurabahtɔ̄ pya nɛɛ i nɛ. Pio sɔ̄, bu i dapnage biira. Ena anua a? Kere i yiga kɔ ii mmana, a dap i agabah esu zuurabahtɔ̄ sɔ̄ ziī nɛɛ kɔ piya nu i edora i nɛ. (Buū Eklisiastis 7:9.) I dap leere ue aba ii. I dap kɔ lo nɛɛ ɛrɛ pɔrɔ ekɛɛrɛ i kumaloo ale si saŋ loo sīdee a i nɛa lo zuurabahtɔ̄. I dapnage gbɛ taɛ nɛɛ a i nɛ lo zuurabahtɔ̄ tɛ̄maloo ekɛɛrɛ kɔ: ‘Mɛɛ̄ na a ye nɛ ekpo kɔ a zuura mɛ bahtɔ̄ a? Alɛ wee tɛɛ̄nage ekwɔ a!’ Bu kpɛdumɛ, lo a le lo zuurabahtɔ̄ naa nia i, i dap kiī ale i gbī kɔ dɔɔ̄na nɛɛ a nɛ i zuurabahtɔ̄ enia i edā.

5. Ena i kɔnia bu ekobee ue ama a?

⁵ Bu ekobee ue ama, i kɔ ue nyɔɔ pya edoba a le bu Baibol akiiloo pya a bee kiī zuurabahtɔ̄ le pya a bee su zuurabahtɔ̄ a bee lu enɛ wa. I kɔnage ue nyɔɔ pya nu eyerebah i nɛ kɔ i su zuurabahtɔ̄ sa ɛrɛ biī aāloo.

6. Ena i dap nɔ aāloo kɛ̄ Mɛnɛ Rehoboam bee doo dogo doo kiiloo zuurabahtɔ̄ a bee lu enɛ ye a?

⁶ Kɛɛrɛbu edoba Rehoboam. Sɔ̄ a bee le aa bɛɛ bu Izrɛl, a ɛrɛ nu pya nɛɛ bee ye bara aābah. Ba bee ye bara kɔ a doo kɔ lok ye tɛ̄ Solomɔn bee wa nɛ a waɛbah. Rehoboam bee doo leere lo esiloo pya nama nɛɛ a le Izrɛl kɔ ba a yerebah ye nɛ loo kɛ̄ e’agara ue nɛ pya nɛɛ ama doo. Pya nama nɛɛ ama bee ye zuurabahtɔ̄ kɔ, lo a doo nu pya nɛɛ ama bara, ba ekiisī lo eyere ye kpotɛ̄. (1 Mɛnɛ 12:3-7) A sira kɔ zuurabahtɔ̄ ama naa bee nia Rehoboam, nyɔɔwo a bee sikɛ̄ bip ue aānu pya nɛɛ alu ye sīkoh. Pya nɛɛ ama ebee dap lu 40 zua, nyɔɔwo ba ebee dap dābeeloo pio nu bu dum. (2 Edoo 12:13) Mɛ bu ue ama, ba bee nɛ pɔrɔ zuurabahtɔ̄ Rehoboam. Ba bee ye zuurabahtɔ̄ kɔ a sikɛ̄ agɛrɛbah nɛ lok pya nɛɛ a, eekɛ̄ ye tɛ bee doo. (1 Mɛnɛ 12:8-11) Sɔ̄ zuurabahtɔ̄ a bee lu enɛ Rehobaom lu baɛ aba a, e bee dap yere kara nɛ Jɛhova sa ye bara kɔ a tɔgɛ ye lo zuurabahtɔ̄ enyɔɔnɛ. Taāwo, a bee biaɛfii lo esu zuurabahtɔ̄ a ye nia sa bee gbaɛ̄tɔ̄loo pya nɛɛ a lege zege a. Nu a bee sira aabu bee bee piya sa bee su taāŋa nua loo Rehoboam le pya Izrɛl. Kiiloo ili anii’ee, naa dap lu taɛ zuurabahtɔ̄ a i nia edā na elu enɛ i a. Kerewo, lo a dɛɛa nyɔɔ Muɛ̄ Ue Bari, a bɔloo kɔ i gbaɛ̄tɔ̄.

7. Ena edoba Mɛnɛ Uzia i tɔgɛ a?

⁷ Mɛnɛ Uzzia bee kiī zuurabahtɔ̄. A bee yii ziī kɛ̄ a le loo tɔkaɛ Jɛhova lo aba pya a wee yii na pya ewɔp, sa gbī ewɔp nu ɔ’ɔp a wee sī lele nuloo. Pya a wee wɔp zɔɔ nɛ Jɛhova bee ye kɔ nɛ kɔ: “A naale loo olo, Uzia, lo ewɔp nu ɔ’ɔp a wee sī lele nuloo nɛ Jɛhova, mɛ loo pya wɔp zɔɔ.” Uzia bee doo dogo doodoo wa? Lo a bee kumalookɛ̄, su lo zuurabahtɔ̄ sa aa tɔkaɛ aba lo sɔ̄, naadaba Jɛhova ebee ye aaloo nɛ. Taāwo, “Uzia bee ɛrɛ saŋ.” Ena anua a bee kiī lo zuurabahtɔ̄ a? A bee kɛɛrɛ kɔ kuma sɔ̄ alɛ na alu mɛnɛ a, a ɛrɛe ekpo edaā ɛrɛgeba nu a gbī edoo. Mɛ Jɛhova naa bee ɛp doo wo. Nyɔɔbee Uzia bee doo nu a naa bee ye kuu lo edoo a, ebiakpaŋ bee ye dɔ loo sa a bee lu “nɛɛ ebiakpaŋ mmɛ dee ye luh.” (2 Edoo 26: 16-21) Edoba Uzia tɔgɛ i kɔ kaɛlɛɛ nɛɛ i lu, lo i kiī zuurabahtɔ̄ a aabu Baibol, i peere ewonu Jɛhova.

8. Job bee doo dogo doodoo wa sɔ̄ a bee lu enɛ ye zuurabahtɔ̄?

⁸ Bu sīdee alu kee loo pya edoba i kɔ ue nyɔɔ sah ama, Baibol aara lele edoba akiiloo pya a bee lu enɛ leelee nyɔɔbee ba bee gbaɛ̄tɔ̄loo zuurabahtɔ̄. Naa kɛɛrɛ edoba Job. A bee lu nɛɛ a naa mmana, kerewo, a bee ɛrɛ bɔɔ loo Bari. Mɛ a bee kɔ pio ue a naa lee sɔ̄ a bee le bu e’aga kɛ̄tɔɔ̄. E nu a bee sira aabu na bee, Jɛhova le Elaihu bee ye nɛ zuurabahtɔ̄. Job bee doo dogo doodoo wa? A bee kumalookɛ̄ sa su lo zuurabahtɔ̄. A bee kɔ: “M bee kɔ nu mm bee suā siā . . . m kiī na loo, sa kiiya bu esaā le tɔ̄.” Jɛhova bee nɛ leelee Job nyɔɔ ye kumalookɛ̄.—Job 42:3-6, 12-17.

9. Bu mɛ sīdee na Mozis bee sere le edoba kiiloo gbaɛ̄tɔ̄loo zuurabahtɔ̄ a?

⁹ Mozis bee lu nɛɛ a tɔgɛ le edoba lo egbaɛ̄tɔ̄loo zuurabahtɔ̄ sɔ̄ a bee tɛɛ̄ ekwɔ. A ɛrɛ sɔ̄ a bee si saŋ sa naa bee nɛ ka Jɛhova. Nyɔɔbee wo, a naa bee lu elɛɛbaloo Mozis kɔ a yii bu Buɛ̄ A Bee Lu Eyira Yii Loo. (Buā 20:1-13) Sɔ̄ Mozis bee bara Jɛhova kɔ a sikɛ̄ kɛɛrɛbu biaɛfii ama, Jɛhova bee ye kɔ nɛ kɔ: “O a sinakɛ̄ mɛ kɔ ue nɛ kumaloo nu ama.” (Deut 3:23-27) Mozis naa bee si saŋ loo ue a bee ye kɔ nɛ ama. Taāwo, a bee su biaɛfii Jɛhova, e Jɛhova bee kiisī lo elɛɛbaloo kɔ a zaāsī pya Izrɛl. (Deut 4:1) Job le Mozis bee su zuurabahtɔ̄ a bee lu enɛ wa, e a bɔloo kɔ i nɔ wa edoba. Job bee kwabaloo kɛ̄ a kɛɛrɛ nu doo; a naa bee leere ue aba ɛɛ. Mozis bee tɔgɛ kɔ a sue zuurabahtɔ̄ Jɛhova bee ye nɛ, tɛ̄maloo ebia bu tɔɔ̄ agara kere a bee peere dee a bee ye kpaā nɛ lo eyii bu Buɛ̄ A Bee Lu Eyira Yii Loo.

10. (a) Ena Kam 4:10-13 tɔgɛ akiiloo biī a le bu gbaɛ̄tɔ̄loo zuurabahtɔ̄ alu enɛ i a? (b) Pio nɛɛ etɔgɛ kɔ ba gbaɛ̄etɔ̄loo zuurabahtɔ̄ alu enɛ wa doodoo wa?

¹⁰ Nɔnɔ edoba pya a bee tɔɔ̄ agara doodoo Job le Mozis dɔbiī i nɛ kaāna. (Buū Kam 4:10-13.) Gbɛnɛ-edo pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa bu ilii dee ama edoranage wo. Yere nukuādɛɛ̄loo nu ziī wuga nɛɛdam a kura Emmanuel a tɔɔ̄ Congo kɔ kiiloo zuurabahtɔ̄ a bee lu enɛ ye, sɔ̄ a kɔ: “Pya wuga nɛɛdam ba enyima tura a le i bɔŋanaloo bee muɛ kɔ m esaa egbee na gbanialoo kumaloo Jɛhova sa ba bee mɛ yerebah nɛ. M bee su zuurabahtɔ̄ ba bee mɛ nɛ, e lo ama bee mɛ yerebah nɛ kɔ m aa yii bu taāŋa.” * Ziī nɛɛ sɛmdee a le Canada a kura Megan bee kɔ kiiloo zuurabahtɔ̄ a bee lu enɛ ye kɔ: “Gbɛnɛkpo sɔ̄, zuurabahtɔ̄ naa wee lu nu m gbī edā, mɛ a bee lu taɛ nu alu ebɛɛ̄ kɔ m dā.” E ziī wuga nɛɛdam a aa Croatia ye bee kura Marko bee kɔ: “M bee peere na dɔtam bu bɔŋanaloo, mɛ sɔ̄ m kɛɛrɛbu nu a bee sira lo sɔ̄, m muɛ kɔ susu zuurabahtɔ̄ a bee lu enɛ mɛ eyerebah mɛ nɛ kɔ m sikɛ̄ agɛrɛtɛ̄ na gbanialoo kumaloo Jɛhova.”

11. Ena Wuga Karl Klein bee kɔ akiiloo susu zuurabahtɔ̄ a?

¹¹ Dɔɔ̄na edoba loo nɛɛ a bee ɛrɛ biī aāloo susu zuurabahtɔ̄ a bee lu enɛ ye na Wuga Nɛɛdam a kura Karl Klein, lo a bee lu ziī nɛɛ a bee le yɛɛ Eku A Baɛbee. Sɔ̄ a gaa bee kɔ nu a bee ye siraloo, Wuga Nɛɛdam Klein bee kɔ a  ɛrɛ ziī sɔ̄ Joseph F. Rutherford a bee lu ye kaāna gbo bee ye nɛ e’agabah zuurabahtɔ̄. Wuga Nɛɛdam Klein kɔ tua sɔ̄ a naa bee sue lo zuurabahtɔ̄. A bee kɔ: “Dɔɔ̄na sɔ̄ [Wuga Rutherford] bee mɛ muɛ, a bee mɛ kana muɛ̄ bu ɛɛbu kɔ, ‘Kana muɛ̄ a wuga Karl!’ Mɛ nyɔɔbee bu mɛ gaa bee biira a, m bee aadee doo, ‘hmm.’ Nyɔɔwo, a bee kɔ, ‘Karl, nwaɛdɛɛ̄ a! Pɔrɔ-edɔɔ̄ aa gbī e’ɛrɛ a!’ Kɛɛ bee mɛ bɔp sa m agara kɔ: ‘Ɛmm, naɛ̄ lɔgɔ nu, a Wuga Rutherford.’ Mɛ a bee suā kɔ m gaa si saŋ, e lo ama bee doo kɔ a sikɛ̄ mɛ zuurabahtɔ̄ kɔ: ‘Ue naale. Kerewo, nwaɛdɛɛ̄ a, Pɔrɔ edɔɔ̄ aa gbī e’ɛrɛ a.’ A bee kɔ kaka! Sɔ̄ i kiisī lo e’ɛrɛ saŋ pima ziī i wuga nyɔɔbee a kɔ nu a bɔloo kɔ ebee i kɔ nɛ, i aa nɛ dee pɔrɔ edɔɔ̄ kɔ a su i daā nu a ye nia.” * (Ɛfɛs 4:25-27) Wuga Klein bee su zuurabahtɔ̄ Wuga Rutherford bee ye nɛ ama, e ba bee kiisī lo elu kaāna gbo.

12. Bu mɛ sīdee na kumalookɛ̄ eyerebah i nɛ kɔ i su zuurabahtɔ̄ alu enɛ i a? (Le-yɔɔ 141:5)

¹² Ena eyerebah i nɛ kɔ i su zuurabahtɔ̄ a? Alu ebɛɛ̄ kɔ i kumalookɛ̄ tɛ̄maloo enyɛŋiabu kɔ ii mmana le kɔ i dap doo nu alu ezu pio sɔ̄. Dookɛ̄ i bee kɔ doo tua sɔ̄ a, Job bee kɛɛrɛ nu bu sīdee a naa bɔloo. Mɛ a bee sikɛ̄ kwabaloo kɛ̄ a kɛɛrɛ nu doo, e Jɛhova bee ye nɛ leelee loo nu a bee doo ama. Ena anua a? Nyɔnɛbee Job bee kumalookɛ̄. A bee tɔgɛ kɔ a kumae lookɛ̄ tɛ̄maloo esu zuurabahtɔ̄ Elaihu bee ye nɛ, kere alɛ bee nama Elaihu. (Job 32:6, 7) Kumalookɛ̄ eyerenage bah i nɛ kɔ i su zuurabahtɔ̄ i kɛɛrɛ kɔ a naa kuue i ale bee i kɛɛrɛ kɔ i namae nɛɛ aa i nɛ lo zuurabahtɔ̄. Ziī nɛɛ kanɛɛ a le Canada bee kɔ: “Kuma sɔ̄ ii dap muɛ aba ii dookɛ̄ pya dɔɔ̄na i muɛ doo a, i tɛɛ̄ doodoo wa dap kiisī leere lo lɔgɔ nɛɛ naa zuura i bahtɔ̄ ni?” Alu ebɛɛ̄ kɔ dɛ̄dɛɛ̄ ii i kiisī bu ɛ’ɛrɛ pya elap dogo a le yɛɛ eyuu edɔɔ̄, sa si tam a kuu Pya Nɛɛ Kraist.—Buū Le-yɔɔ 141:5.

13. I ɛp zuurabahtɔ̄ alu enɛ i doodoo wa?

¹³ Ɛp zuurabahtɔ̄ nua nu a tɔgɛ wereloo a aabah Bari. Jɛhova gbī nu elee i loo kaāna. (Kam 4:20-22) Sɔ̄ a i nɛ zuurabahtɔ̄ tɛ̄maloo ye Muɛ̄ Ue, kpa a dɛɛa nyɔɔ Baibol, ale ziī wuga bu yira enyima tura, a gaa i tɔgɛ kɔ a weree i loo. Pya Hibru 12:9, 10 kɔ, a doo wo “loo ilii le.”

14. Ena i sere ekɛɛrɛ nyɔɔ sɔ̄ alu ezuura i bahtɔ̄ a?

¹⁴ Sere ekɛɛrɛ nyɔɔ ue a le bu lo zuurabahtɔ̄, naale sīdee alu enɛ. Pio sɔ̄, i wee kɛɛrɛ kɔ a naa lu enɛ i zuurabahtɔ̄ bu sīdee a bɔloo. Bu kaka, ɛrɛgeba nɛɛ aa nɛ zuurabahtɔ̄ a piiga lo edoo kɔ lo zuurabahtɔ̄  a waɛ esu. * (Gal 6:1) Mɛ lo alu ili na aa lu enɛ zuurabahtɔ̄ a, i doo leere lo esere ekɛɛrɛ nyɔɔ lo yereue, kere i kɛɛrɛ kɔ a naa lu ekɔ i nɛ bu sīdee a bɔloo. I dap bip aba ii kɔ: ‘Kereadoo sīdee alu enɛ mɛ zuurabahtɔ̄ ama naa nia mɛ, a ɛrɛge ziī biī m dap ɛrɛ aāloo lo zuurabahtɔ̄ ni? M dapge lɛɛ nyiɛ loo ekwɔ nɛɛ a gaa mɛ nɛ zuurabahtɔ̄ ama bee tɛɛ̄ sɔ̄ akii adumɛ, sa m gbaɛ̄tɔ̄ nu aa mɛ kɔ nɛ ni?’ Elu nu suānu le loo lo i gbaɛ̄tɔ̄loo ɛrɛgeba zuurabahtɔ̄ alu enɛ i.—Kam 15:31.

15. Ena anua alu ebɛɛ̄ kɔ i gbī zuurabahtɔ̄ aābah pya dɔɔ̄na a?

¹⁵ Baibol yere i mɛm loo kɔ i gbī zuurabahtɔ̄. Kam 13:10 kɔ: “Suānu le nɛ pya a su ue zuurabahtɔ̄.” Ɛp kɛ̄ lo ama lu kaka doo a! Pya a gbī zuurabahtɔ̄ aābah pya dɔɔ̄na, taā ba yira baɛ nɛɛ enɛ wa zuurabahtɔ̄, wee kiisī leere bu edɔɔ̄ ee pya a naa gbī. Nyɔɔwo, gbī zuurabahtɔ̄ aābah pya dɔɔ̄na.

16. Bu pya amunu kɛ̄tɔɔ̄ na i dap bara kɔ alu enɛ i zuurabahtɔ̄ a?

¹⁶ Mɛ sɔ̄ na i dap bara pya i wuga bu yira kɔ ba a nɛ i zuurabahtɔ̄ a? Naa kɛɛrɛ pio edoba ama. (1) Ziī wuga nɛɛwa kɔ nɛ dɔɔ̄na wuga nɛɛwa a para tɔgɛ nu kɔ a nyɔɔnɛe ye si wee sere enɔānu Baibol, lɛɛ a sikɛ̄ kɔ nɛ lo wuga nɛɛwa kɔ a yereebah ye nɛ loo pio kɛ̄ a dabe nyimɛ ye sīdee tɔgɛnu doo. (2) Ziī wuga nɛɛwa a le aba ɛɛ gbī eyaɛ bɛloo, nyɔɔwo a bara ziī wuga nɛɛwa enyima tura kɔ a yereebah ye nɛ lo esagɛ pya lo a bɔloo. (3) Lu ekɔ ziī wuga nɛɛdam a nɛ ye tua ekɔaue taɛkɛ̄. Nyɔɔwo, a kɔ nɛ dɔɔ̄na wuga nɛɛdam a para nɛ ekɔaue kɔ a gbaɛ̄tɔ̄loo ye ekɔaue leere sa ye kɔ nɛ pio kɛ̄ a bɔloo kɔ a kwaebaloo. Kere wuga nɛɛdam enɛa ekɔaue bu gbɛnɛ-edo zua dapnage kɔ nɛ pya dɔɔ̄na a para nɛ ekɔaue kɔ ba a ɛbe ye sɔ̄ a gaa nɛ ekɔaue, lokwa ba dap kɔ pya kɛ̄ a bɔloo kɔ a kwabaloo sa nyim kiisī, lɛɛ a su yere bu dogo.

17. I dap ɛrɛ biī aāloo zuurabahtɔ̄ doodoo wa?

¹⁷ Bu pya dee aa lu sī, kuma sɔ̄ i lege dum a, elu ebɛɛ̄ kɔ alu enɛ zuurabahtɔ̄ ɛrɛgeba ii, dap lu zuurabahtɔ̄ alu enɛ tɛ̄mabah nɛɛ ale tɛ̄maloo nu i buū sa dā. Lo a sira doo wo, kɛɛrɛbu pya nu elua ekɔ bu ekobee ue ama. Bia bu kumalookɛ̄. Sere ekɛɛrɛ nyɔɔ ue a le bu lo zuurabahtɔ̄, naale sīdee alu enɛ. Lɛɛ o su zuurabahtɔ̄ alu enɛ a yere bu dogo. Lɔgɔ nɛɛ a suānu aabu ka naale. Kerewo, Muɛ̄ Ue Bari yira yii i nɛ kɔ, lo i “gbaɛ̄tɔ̄loo muɛ̄ ue sa su zuurabahtɔ̄,” i gaa le “ɛrɛ suānu.”—Kam 19:20.