1. Dookɛ̄ ale bu kpa Le-yɔɔ 18:46 doo, ena Devid su Jɛhova dooreloo a?

 I TƆƆ̄ bu nyɔuwe sɔ̄ pya nu ii ɛmadɛɛ̄ dap nyaana i dum ale adap doo kɔ i dum a’aga. Alu nu ɛɛbu i nɛ kɔ i dap dɛɛa nyɔɔ Jɛhova Bari kɔ a yerebah i nɛ! Bu elua ekobee ue i aa, i bee nɔ kɔ Jɛhova lu Bari a le dum sa le ekpɛnaloo eyerebah i nɛ. Sɔ̄ i ɛrɛ yere kpotɛ̄ a ye aabah, a doo kɔ i suā leere kɔ “Jɛhova le dum!” (Buū Le-yɔɔ 18:46.) Kerewo, sɔ̄ elua esu Jɛhova kure Bari a le dum, Devid bee su Bari dooreloo nu a naa le dum. Devid bee su Jɛhova kure “na gbɛnɛ dɛm.” Ena lo ama kura ani?

2. Ena i nɔ aāloo Devid sɔ̄ a bee su Jɛhova kure “na gbɛnɛ dɛm” a?

² Bu ekobee ue ama, i gaa le nɔ nu anua alu esu Jɛhova kure gbɛnɛ dɛm le nu e’ɛma ama i tɔgɛ a ye kiiloo. I nɔnage kɛ̄ i dap ye ɛp nua i gbɛnɛ dɛm doo. Bu kpɛdumɛ, i kɔniānage kɛ̄ i dap nɔ pya elap dogo Jɛhova a bee gbɛnɛ dɛm ama doo.

ENA ANUA ALU ESU JƐHOVA KURE GBƐNƐ DƐM A

3. Bu mɛ sīdee na alu esu bee ue akura “gbɛnɛ dɛm” kɔā ue bu Baibol a? (Ɛp eko)

³ Baibol su bee ue akura “dɛm” lo eyerebah i nɛ kɔ i muɛ pio pya elap dogo Jɛhova tɔgɛ. Gbɛnɛ-edo sɔ̄ bu Baibol, sɔ̄ pya zooro Jɛhova aa ye leera nyɔɔ pya ye lele elap dogo, ba wee ye kure gbɛnɛ dɛm. Bu kpa Deuteronomi 32:4 na tua dɔ alu esu Jɛhova kure“gbɛnɛ dɛm” a. Sɔ̄ Hana gaa bee yere kara, a bee kɔ “lɔgɔ dɛm naale doodoo ilii Bari” (1 Sam 2:2) Habakuk bee su Jɛhova kure “gbɛnɛ dɛm” (Hab 1:12) Nɛɛ a bee ɛm Le-yɔɔ 73 bee sunage Bari kure “gbɛnɛ dɛm na beenyiɛ” (Yɔɔ 73:26) Jɛhova bee sunage  aba alɛ kure gbɛnɛ dɛm. (Ais 44:8) Dooraa i nɔ taa elap dogo Jɛhova a bee gbɛnɛ dɛm le kɛ̄ i dap ye su nua “ilii gbɛnɛ dɛm” doo—Deut 32:31.

4. Bu mɛ sīdee na Jɛhova le doodoo kɛ̄ teera yii a? (Le-yɔɔ 94:22)

⁴ Jɛhova lu i kɛ̄ teera yii. Dookɛ̄ dɛm wee kpɛga nɛɛ sɔ̄ fii efɔp gaa dɔ doo, kɛ̄ Jɛhova i kpeganage doolo sɔ̄ i kpesī e’aga kɛ̄tɔɔ̄ bu dum. (Buū Le-yɔɔ 94:22.) A yerebah i nɛ sa i kpega lɛɛ loo pya taāŋa e’ɛrɛ i pah nyɔɔ mmɛ deedee. Jɛhova yiranage gbɛnɛ-edo yii i nɛ, kɔ a gaa le lɛɛ pya nu a doo kɔ i aa ɛrɛ efɛɛloo le kpooga loo.—Ezek 34:25, 26

5. Bu mɛ sīdee na Jɛhova lu i gbɛnɛ dɛm kɛ̄ teera yii a?

⁵ Ziī sīdee i dap su Jɛhova nua i gbɛnɛ dɛm kɛ̄ Teera yii na tɛ̄maloo eyere kara ye nɛ. Sɔ̄ i yere kara, Jɛhova nɛ i “efɛɛloo Bari” lo a kpega i beenyiɛ le ekɛɛrɛ. (Fil 4:6, 7) Naa kɛɛrɛbu nu a bee siraloo ziī wuga nɛɛdam ye bee kura Artem, lo a bee lu e aa ye yere kpɔgɔrɔ nyɔɔ ye yira. Nɛɛ a wee ye bip ue aānu bee doo kɔ bu ye a biira gbɛnɛ-edo sɔ̄, tɛ̄maloo etɔg ye sa ye yere bɔɔ bu. Lo wuga bee kɔ “a wee mɛ taɛŋɛ ɛrɛgebah sɔ̄ nɛɛ a wee mɛ bip ue aā nu bee mɛ kue. . . . M wee yere kara nɛ Jɛhova dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄. M wee bara Jɛhova kɔ a nɛ mɛ efɛɛloo beenyiɛ le suānu” “Kaɛlɛɛ kiaŋana nɛɛ a wee mɛ bip ue aānu bee su daānu. . . . Tɛ̄maloo yerebah Jɛhova a bee bee kɔ m le eyira kpaɛ ekpadaɛ̄.”

6. Ena anua i dɛɛa nyɔɔ Jɛhova dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄ a? (Aisaia 26:3, 4)

⁶ Jɛhova naale elɛɛ i bahloo. Doodoo dɛm a naa aa dɔ, Jɛhova le ekpɛnaloo eyerebah i nɛ dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄. I dap ye dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ nyɔnɛbee alɛ lu “gbɛnɛ dɛm atɔɔ̄ mmɛ deedee” (Buū Aisaia 26:3, 4.) Alu nɛɛ atɔɔ̄ dum ina deedee, nyɔɔwo a gaa le sere pya ye yii, dā pya i kara, sa i yerebah nɛ sɔ̄ i le bu ebɛɛ̄. I dapnage dɛɛa nyɔɔ Jɛhova nyɔnɛbee alɛ kaāna sa tɔɔ̄nɛ pya a ye taāŋabah. (2 Sam 22:26) A naale ibere pya tam i ye si nɛ, e alɛ gaa le nɛ i ekpɛanu.—Hib 6:10; 11:6.

7. Ena i suā leere sɔ̄ i dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova a? (Ɛpnage foto.)

⁷ Sɔ̄ i dɛɛa nyɔɔ Jɛhova tɔgɛ kɔ i su ye nua i gbɛnɛ dɛm. I dɛrɛ ye nyiɛ nyɔɔ sa ye gbaɛtɔ̄ kere sɔ̄ i le bu e’aga kɛ̄tɔɔ̄, nyɔnɛbee i suā kɔ i gaa le ɛrɛ biī. (Ais 48:17, 18) Sɔ̄ i muɛ kɔ Jɛhova gaa i yerekpotɛ̄, doo kɔ i agɛrɛbah ye dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ. I suā kɔ aba Jɛhova naa edap i yerebah nɛ kɔ i egerebu bu pya i taāŋa a, kaɛlɛɛ kɛ̄ lo taāŋa agabah doo. Sɔ̄ i le bu taāŋa sa ii muɛ lɔgɔ nɛɛ eyerebah i nɛ, i suā leere kɔ i dap dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova. Ziī wuga nɛɛdam ye bee kura Vladimir bee kɔ “Sɔ̄ a bee lu e aa mɛ, bee doo kɔ m agɛrɛbah tɔɔ̄ waɛloo Jɛhova eekɛ̄ m wee doo tuā sɔ̄.” sɔ̄ m bee le aba mm “m bee nɔ lo edɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova kaāna  nyɔnɛbee aba alɛ naa edap mɛ yerebah nɛ kɔ m egerebu a.”

8. (a) Ena anua i kɔ Jɛhova naa wee nyaa a? (b) Bu mɛ sīdee na i ɛrɛ biī aāloo sɔ̄ i su Bari nua i gbɛnɛ dɛm a? (Le-yɔɔ 62:6, 7)

⁸ Jɛhova naa wee nyaa. Dookɛ̄ dɛm naa wee aa dɔ doo, kɛ̄ Jɛhova naa nyaa nage doolo. Elap dogo Jɛhova le ye ekɛɛrɛ naa wee nyaa a. (Mal 3:6) Sɔ̄ Adam le Eve bee ye lɛɛbeekɛɛ̄, Jɛhova naa bee nyaana ye ekɛɛrɛ lɛɛ loo pya miɔŋɔ nɛɛ. Dookɛ̄ nɛɛ Lɛɛratam Pɔɔl bee ɛm doo, Jɛhova “naa dap anna alɛɛ loo.” (2 Tim 2:13) Lo ama kura kɔ kaɛlɛɛ ɛrɛgebah nu a sira ale nu pya dɔɔ̄na doo, Jɛhova naale enyaana pya ye elap dogo, ye ekɛɛrɛ ale ye daakuu. I dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ ilii Bari a naa wee nyaa, i suā kɔ alɛ gaa le kpɔā i sa i yerebah nɛ sɔ̄ i gaa kpesī taāŋa.—Buū Le-yɔɔ 62:6, 7.

9. Ena i nɔ aāloo nu a bee siraloo Tatyana a?

⁹ Lo i ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya elap dogo Jɛhova le ekɛɛrɛ alɛ ɛrɛ kumaloo pya miɔŋɔ nɛɛ, lo ama eyerebah i nɛ kɔ i dɛrɛ ye nyiɛ nyɔɔ sa ye su nua i gbɛnɛ dɛm. Dodoo wo eyerebah i nɛ kɔ i tɔɔ̄ agara ye nɛ kere i le bu etɛɛraloo. (Yɔɔ 16:8) Taɛ nu a bee siraloo ziī wuga nɛɛwa akura Tatyana lo a bee lu e aa ye sere ye tɔ, lo wuga nɛɛwa bee kɔ. “M bee muɛ kɔ m le aba mm,” tua sɔ̄ “A bee lu kaāna nu finiābah mɛ nɛ. E loo mɛ bee ɔ.” Kerewo sɔ̄ m bee muɛ kɔ lo taāŋa lu nyɔɔbee m gaa taāŋabah Jɛhova, lo sɔ̄ m bee bɔātɛ̄ kɛɛrɛbu nu alu ekɛɛrɛ Jɛhova kumaloo miɔŋɔ nɛɛ. E m bee muɛ kɔ alu ebɛɛ̄ kɔ m egerebu bu lo doā-ɛp. Lo ama bee ye yerebah nɛ kɔ a ɛrɛ ziinɛloo sa kiisī lo etɔɔ̄ bu bɔture nyiɛ loo nɛ Jɛhova a bee kɔ: “Sɔ̄ m bee suā doo wo bee doo kɔ m suā kɔ nyɔɔ Jɛhova naa anua m gaa kpesī kɛ̄tɔɔ̄ ama a. Lo ama bee mɛ yerebah nɛ kɔ m ɔbɛ e’ɛrɛ ekɛɛrɛ akiiloo aba mm.”

10. Bu mɛ sīdee na Jɛhova dap lu i gbɛnɛ dɛm anyaawo a?

¹⁰ Deesī li, i gaa le kpesī pya doā-ɛp lo edoo kɔ alu ebɛɛ̄ kɔ i dɛɛa nyɔɔ Jɛhova eekɛ̄ i wee doo. Nyaawo, alu ebɛɛ̄ kɔ i agɛrɛtɛ̄ i yira lo esuā kɔ a gaa le doo ɛrɛgebah nu alu i ebɛɛ̄ i nɛ lokwa i egerebu. Bu mɛ sīdee na i dap doowo a? Tɛ̄maloo ebuū Baibol le nu a bee siraloo Pya Ekeebee bu ilii dee ama. Muɛ kɛ̄ Bari etɔgɛ pya elap dogo a bee dɛm lo eyere kpotɛ̄ pya ye zooro doo. Kɛɛrɛbu pya e’ɛma ama kaāna. Dodoo wo dap a yerebah nɛ kɔ o su Jɛhova nua o gbɛnɛ dɛm.

NƆ PYA ELAP DOGO JƐHOVA A BEE DƐM

11. Ena anua i gbī enɔ pya elap dogo Jɛhova a bee gbɛnɛ dɛm a? (Ɛpnage ekpo akura “ Nu Pya Zege Wuga Nɛɛdam Dap Seeasī.”)

¹¹ I emɔna kɛ̄ Jɛhova etɔgɛ ye loo siā doodoo dɛm doo. Nyaawo naa ɛp kɛ̄ ili dap nɔ pya ye elap dogo a bee dɛm doo. Kɛ̄ i agɛrɛbah ye nɔ doo, kɛ̄ i agɛrɛ nagebah  yere mɛm loo pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa bu bɔŋanaloo doolo. Bu edobah, Jizɔs bee su Simon kure Kifas (lo alu etap nua “Pita”), lo akura “Dɛm.” (Jɔn 1:42) Lo ama kura kɔ Jizɔs aa bee kɔ pita egbɔ nyiɛ pya dɔɔ̄na a le bu bɔŋanaloo sa yere mɛm loo wa yira. A lu esu pya kanɛɛ bu bɔŋanaloo kure “ekoo loo gbɛnɛ dɛm.” Lo ama tɔgɛ kɛ̄ ba baɛloo pya a le bu bɔŋanaloo doo. (Ais 32:2) Nyɔɔwo, bɔŋanaloo wee ɛrɛ biī sɔ̄ pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa nɔ pya elap dogo Jɛhova a bee gbɛnɛ dɛm.—Ɛfɛs 5:1.

12. Naa baatɛ̄ pya sīdee i dap lu kɛ̄ teera yii nɛ pya dɔɔ̄na.

¹² Lu kɛ̄ teera yii nɛ pya dɔɔ̄na. Pio sɔ̄, sɔ̄ pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa peere pya nu ba ɛrɛ ale ba teera aa wa be, i dap wa su yere i tɔ. Sɔ̄ kɛ̄tɔɔ̄ e’agɛrɛbah aga bu “kpɛ-dumɛ dee” ama a, i piiga lo eyerebah nɛ ziī. (2 Tim 3:1) I dapnage nɛ egbɔ̄ nyiɛ pya i wuga sa wa tɔgɛ wereloo kumaloo dookɛ̄ alu ebɛɛ̄ doo. I dap wa kana muɛ sɔ̄ ba lu Tɔ Nɔnu Buɛ̄-mɛnɛ, sa doo kɔ loo wa a su kɛ̄ bu bɔŋanaloo. I tɔɔ̄dum bu nyɔuwe a aga, sa etɛɛraloo mma bu. Nyɔɔwo sɔ̄ pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa lu enɔānu, i gbī edoo ɛrɛgebah nu i dap doo lo etɔgɛ wereloo wa kumaloo, lokwa ba ɛrɛ iinaloo, sa loo wa sukɛ̄.

13. Bu mɛ sīdee na pya kanɛɛ dap lu kɛ̄ teera yii nɛ pya dɔɔ̄na a? (Ɛpnage foto.)

¹³ Pya kanɛɛ dap yerebah nɛ pya wuga ba le bu keekee e’aga kɛ̄tɔɔ̄. Sɔ̄ loo wa dumɛ ale sɔ̄ bugia siranu wa siraloo pya kanɛɛ enɔɔ kɛ̄ edoo lo eyerebah wa nɛ. Pya kanɛɛ esunage ue a le bu Biabol wa yɛa mɛm loo sa wa baɛma loo. Pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa dap gbī yerebah aābah nɛɛ kanɛɛ lo ba suā kɔ ekɔ ue wa nɛ bu fɛgɛ, egbaɛ̄watɔ̄ loo sa dābeeloo kɛ̄ nu  wa tɔɔ̄loo doo. Sɔ̄ ba doowo, edoo kɔ ba a muɛ kɔ aalu ekuūe wa dɛɛ̄loo, sa edoonage kɔ awaɛ wa bah lo esu zuurabahtɔ̄ lo nɛɛ kanɛɛ wa nɛ yere bu dogo.—1 Tɛs 2:7, 8, 11.

14. Mɛ sīdee na i dap tɔgɛ kɔ i lu nɛɛ a bɔloo edɛɛa nyɔɔ a?

¹⁴ Lu nɛɛ adap lu e dɛɛa nyɔɔ. Doo kɔ pya dɔɔ̄na a suā kɔ i gbī eyerebah wa nɛ, eetɔɔ̄ na sɔ̄ ba le bu taāŋa. (Kam 17:17) Ena i doo lokwa pya dɔɔ̄na suā kɔ i gbī eyerebah wa nɛ a? I piiga kumakɛ̄ i dap doo lo enɔ Jɛhova dɛ̄dɛɛ̄ dee. Bu edobah, tɛ̄maloo esere pya i yii sa doo nu nyɔɔ sɔ̄. (Mat 5:37) I dapnage wa yerebah nɛ sɔ̄ ba le bu ebɛɛ̄. Gbaāloo wo, i doo pya nu a lu enɛ i bu bɔŋanaloo dookɛ̄ zuurabahtɔ̄ alu enɛ i kɔ i doo ye doo.

15. Bu mɛ sīdee na bɔŋanaloo ɛrɛ biī sɔ̄ pya kanɛɛ lu pya nɛɛ a bɔloo edɛɛa nyɔɔ a?

¹⁵ Pya kanɛɛ ba gbī eyerebah nɛ pya dɔɔ̄na dɔbiī nɛ bɔŋanaloo. Bu mɛ sīdee ni? Sɔ̄ pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa suā  kɔ ba dap enyɔɔnɛ pya kanɛɛ kɔnia ue ɛrɛgebah sɔ̄ ba gbī yerebah, wee doo kɔ loo wa a sukɛ̄. Pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa wee suā kɔ alu eweree waloo sɔ̄ pya kanɛɛ le ekpɛnaloo lo eyerebah wa nɛ. Sɔ̄ pya kanɛɛ nɛ zuurabahtɔ̄ a dɛɛa nyɔɔ Baibol le pya i kpa zooro a bɔloo eture nyiɛ loo ɛm sa naa dɛɛa nyɔɔ alaba suānu, wee doo kɔ pya wuga a dɛrɛ wa nyiɛ nyɔɔ. Dɔɔ̄na nu a wee doo kɔ pya wuga a dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ nɛɛ kanɛɛ na lo a lu nɛɛ a naa kɔ gɔā ue siā sa a doo nu a bee kɔ edoo e.

16. Bu mɛ sīdee na ili le pya dɔɔ̄na ɛrɛ biī sɔ̄ i doo nu a nia Jɛhova dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄ a?

¹⁶ Wee doo nu a nia Jɛhova dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄. Lo i gbaɛ̄tɔ̄loo Jɛhova dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄, sa biaɛfii lo edɛɛa ye nyɔɔ elu le edobah nɛ pya dɔɔ̄na. Kuma sɔ̄ i yira gaa agaloo sa i gaa nyim bu suānu a, i yira agara bu kaka ue. Ii le elu pya a naa biaɛ nu fii, pya a naa bɔɔga le pya esah tɔgɛ nu nyɔuwe waɛ edag. (Ɛfɛs 4:14; Jem 1:6-8) Yira i ɛrɛ bu Jɛhova le pya ye yii doo kɔ i agaloo sɔ̄ i da pɔrɔ kpɛa. (Yɔɔ 112:7, 8) I dapnage yerebah nɛ pya a gaa kpesī doā-ɛp.—1 Tɛs 3:2, 3.

17. Ena a doo kɔ pya kanɛɛ alu pya a yerebah sa yere mɛm loo bɔŋanaloo a?

¹⁷ Pya kanɛɛ alu pya a kuūna dɛɛ̄ bu dogo, ɛrɛ elu pya a’ɛrɛ buābee, pya wa dogo bɔloo, pya ba su suānu daānu sa doo nu dookɛ̄ a bɔloo doo. Pya a doo wo wee yerebah nɛ bɔŋanaloo sa wa yere mɛm loo tɛ̄maloo e “aa ue a bɔloo eture nyiɛ loo [agɛrɛ].” (Taitɔs 1:9; 1 Tim 3:1-3) Tɛ̄maloo edobah pya kanɛɛ le kɛ̄ ba kuūdɛɛ̄loo pya wuga doo, yerebah wa nɛ kɔ ba a si enɔānu dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄, si uwe zue ue, sa nɔ nu nyɔɔ wa loo. Sɔ̄ pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa kpesī pya kɛ̄tɔɔ̄ a doo kɔ ba a ɛrɛ gbɛnɛ ekɛɛrɛ, pya kanɛɛ wee wa nyiɛŋiabu kɔ ba a dɛɛa nyɔɔ Jɛhova sa sere pya ye yii.

18. Ena a nua i gbī eleera Jɛhova sa agɛrɛbah ye tɔɔ̄ waɛloo a? (Ɛpnage ekpo akura, “ Kɛ̄ Etɔɔ̄ Waɛloo Jɛhova Doo.”)

¹⁸ Sɔ̄ i enɔā pya elap dogo Jɛhova alu nyɛŋia ama sah, i dap kɔ dookɛ̄ Mɛnɛ Devid bee kɔ doo kɔ: “Leelee a le nɛ Jɛhova, mdaa gbɛnɛ dɛm.” (Yɔɔ 144:1) I dap dɛɛa nyɔɔ Jɛhova dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄. Bu dɛ̄dɛɛ i tɔɔ̄ dum, kere sɔ̄ i e anna, i ɛrɛ nu a nua i dap kɔ: “Alɛ na mdaa gbɛnɛ dɛm” a, sa ye dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ a gaa le eyerebah inɛ kɔ i kiisī lo etaāŋa ye bah.—Yɔɔ 92:14, 15.