Skip to content

Skip to table of contents

Ziī Nama Ui-kpa a “Lu Egbī Muɛ̄”

Ziī Nama Ui-kpa a “Lu Egbī Muɛ̄”

Naa bee dap lu ebuū pya epɛɛ kpa a bee lu egbī muɛ̄ li Ein Gedi aāge sɔ̄ a bee lu egbī muɛ̄ bu zua 1970. Ziī nu suā foto akura 3-D scanner bee muūna kɔ lo ui-kpa ama aara pio dɔ a le bu kpa Levitikɔs gbaā nage loo kpā-bah bee Bari

BU ZUA 1970, pya a wee gbī nu a bee lu eli bu kɛ̄ bee bugara ziī ui-kpa miā bee taa sigaloo waɛloo dee mmkɛ̄ loo Ua Pɛnɛ, barasī Izrɛl akura Ein Gedi. Ba bee muɛ̄ lo ui-kpa sɔ̄ ba gaa bee ub ziī tɔ bɔŋanaloo a bee lu e’ɔp sɔ̄ a bee lu egbeesī lo buɛ̄, naa daba, a bee le bu ini’ī sɔ̄ o’oo tup zua C.E. Kɛ̄ lo ui-kpa bee mɛā doo bee doo kɔ aa waɛ ebuū; yayaari dap doo kɔ a baara. Kerewo, ziī 3-D scanner bee yerebah kɔ a dap lu esu foto lo kpa. I bee dap sikɛ̄ buū nu a bee lu e’ɛm bu tɛ̄maloo ziī aā nu suā foto.

E na lo nu suā foto bee tɔgɛ a? A bee tɔgɛ kɔ lo ui-kpa lu pio dɔ a aabu Baibol. Pio nu a siga bu na pio dɔ a le bɔātɛ̄ loo kpa Levitikɔs. Pya lo dɔ ama bee aara kpā-bah bee Bari bu Hibru, lo alu esu nia eyuu kpa Hibru ɛma. Lo nu a bee lu egbī muɛ̄ ama bee ɛrɛ biradee a bɔātɛ̄ aā epoo loo tua sɔ̄ o’oo tup zua  C.E. le nia sɔ̄ o’oo tup zua C.E., lo a doo kɔ alu nama kpa a le naɛsī kpa kaɛ Hibru elua egbī muɛ̄ aāge sɔ̄ a bee lu egbī lo epɛɛ kpa Qumran muɛ̄. Ziī nɛɛdam a kura Gil Zohar bee ɛm bu kpa a kura The Jerusalem Post kɔ, “Lo a naale sɔ̄ i bee dap buū nu a bee lu e’ɛm bu pya epɛɛ kpa a bɔātɛ̄ nu a bee lu e’ɛm bu kpa Levitikɔs lo a bee lu egbī muɛ̄ li Ein Gedi; I bee dap kɔ nu aluge 1,000 zua etɛ̄na yɛɛ aā sɔ̄ a bee lu emuɛ̄ lo Ui-kpa Ua Pɛnɛ a etɔ̄na loo nu alu 2000 zua a, lo a bee le aā sɔ̄ lo eree Baɛ Tɔkaɛ a bee le, le sɔ̄ a bee lu e’ɛm lo ekpo kpa a ye za nyɔɔnɛ akura medieval Aleppo bu lop sɔ̄ o’oo tup zua C.E.” Dookɛ̄ pya a gbītɛ̄ nu kɔ doo, pya nu alu e’ɛm bu ui-kpa a lu egbī muɛ̄ ama tɔgɛ kɔ pya E’ɛmanu a le bu tuatua o’oo kpa a le bu Baibol “lu ekpoogeloo bu booboo zua, le kɔ kere pya a bee ɛm lɛɛ bu muɛ̄ ue Hibru bee dap tɛɛ̄ ekwɔ, suānu a le bu pya lo dɔ kpa kaɛ naa bee nyaā.”