1. Amunu bɛābu na Jɛhova enɛa i a?

 JƐHOVA enɛa i nyɛŋia bɛābu dum a naatah. Pio nɛɛ ɛrɛ bɛābu lo etɔɔ̄dum a naatah li bunyɔɔ mmɛ deedee. (1 Kɔr 15:50, 53) Kerewo, gbɛnɛ-edo nɛɛ ɛrɛ bɛābu lo etɔɔ̄ a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ bu ɛɛbu le nwanaloo mmɛ deedee. (Mum 21:3, 4) Kere i ɛmadɛɛ̄ lo etɔɔ̄dum li bunyɔɔ ale nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ mmɛ deedee, bɛābu ama kuī i loo kaāna.

2. Ena i bɛābu dɛɛa nyɔɔ a, e ena anua i kɔ doo wo a?

² Bee ue alu ekure “bɛābu” alu esu kɔā ue bu Baibol dap lu ebaatɛ̄ nua “sɔ̄ alu e’ɛmadɛɛ̄ kɔ lenu esira.” Bɛābu i ɛrɛ kiiloo deesī ɛrɛge edooa, nyɔnɛbee a aabah Jɛhova. (Rom 15:13) I suā pya yii eyira i nɛ sa i suā kɔ a naa wee lɔgara pya ye yii. (Buā 23:19) I suā leere kɔ Jɛhova ɛrɛ taɛ le ekpo edaā ɛrɛgeba nu a gbī edoo. Nyɔɔwo, i bɛābu naa dɛɛa nyɔɔ kunɛ nu i kɛɛrɛ ale nu i gbī kɔ a dooa, mɛ a ɛrɛ kaāna nu a dɛɛa nyɔɔ sa lu kaka.

3. Ena i kɔnia bu ekobee ue ama a? (Le-yɔɔ 27:14)

³ I Tɛ a le li bunyɔɔ were i loo kaāna sa a gbī kɔ i dɛrɛ ye nyiɛ nyɔɔ. (Buū Le-yɔɔ 27:14.) Lo bɛābu i ɛrɛ bu Jɛhova agatɛ̄, i dap egerebu kɛ̄bah doā-ɛp sa i ɛrɛ mɛm le ɛɛbu kaɛlɛɛ nu i kpesī li deesī. Doo i naa kɛɛrɛbu kɛ̄ i bɛābu i kpega doo. Kerewo, i dasī ɛp pya sīdee i bɛābu le doodoo kpe-aā-fah le pɛgɛrɛ nɔ̄. Lɛɛ i kɔnia kɛ̄ i dap agɛrɛtɛ̄ i bɛābu doo.

4. Bu mɛ sīdee na i bɛābu le doodoo kpe-aā-fah a? (Pya Hibru 6:19)

⁴ Bu kpa nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee ɛm ma pya Hibru, a  bee su i bɛābu dooreloo kpe-aā-fah. (Buū Pya Hibru 6:19.) Pɔɔl wee tɛɛ̄ nyɔɔ pɛnɛ gbɛnɛkpo sɔ̄ aa si kiā, nyɔɔwo a bee suā kɔ a wee lu esu kpe-aā-fah aā fah-maā lokwa a naa yɛɛ aa dɔ. A ɛrɛ ziī dee a bee le bu fah-maā sɔ̄ gbɛnɛ fii efɔp bee dɔ. Sɔ̄ lo gbɛnɛ fii efɔp gaa bee dɔ, a bee muɛ sɔ̄ pya aa bee ɔp lo fah bee top kpe-aā-fah tɛrɛ maā lokwa lo fah naa yɛɛ yii nyɔɔ dɛm. (Doonu 27:29, 39-41) Dookɛ̄ kpe-aā-fah wee aa fah maā bie dɔ doo, bɛābu i ɛrɛ doo kɔ i agaloo sa ii yɛɛ aaloo Jɛhova sɔ̄ i kpesī keekee taāŋa. E’agatɛ̄ bɛābu i ɛrɛ ama yerebah i nɛ kɔ i kiisī lo etāma pya taāŋa a bee fii efɔp i kpesī, nyɔnɛbee i suā kɔ deesī li dɛ̄dɛɛ̄ nu elee. Nyɛŋiabu kɔ Jizɔs bee i zuurabahtɔ̄ kɔ elu etɛ̄ŋa i loo. (Jɔn 15:20) Nyɔɔwo, ɛ’ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya yii elua eyira i nɛ li deesī eyerebah i nɛ kɔ i kiisī lo esitam nɛ Jɛhova doodoo Nɛɛ Kraist.

5. Bu mɛ sīdee na bɛābu bee doo kɔ Jizɔs a dap tɔɔ̄ agara sɔ̄ a bee kpesī luh a?

⁵ Naa kɛɛrɛ kɛ̄ bɛābu bee yerebah nɛ Jizɔs kɔ a tɔɔ̄ agara doo kere a bee suā kɔ e’u ezialoo luh. Nyɔɔ dee pɛntikɔst 33 C.E., nɛɛ lɛɛratam Pita bee kɔ ue mɔmanudɛɛ̄ a le bu kpa Le-yɔɔ a tɔgɛ dua bɛābu le dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jizɔs bee ɛrɛ. Sɔ̄ a kɔ: “Na namloo gaa le tɔɔ̄ bu bɛābu. Nyɔnɛbee oo lee aa loo na piogi bu Hedis, ale lɛɛ baloo o nɛɛ kaɛ kɔ a muɛ ebɛm. . . . Olo edoo kɔ m mma bu ɛɛbu o kɛ̄sī.” (Doonu 2:25-28; Yɔɔ 16:8-11) Kere Jizɔs bee suā kɔ a gaa le u e, a bee ɛrɛ e’agatɛ̄ bɛābu kɔ Bari elɛɛ ye kɛ̄ bu luh, sa bu ɛɛbu esikɛ̄ gbaaloo ye Tɛ li bunyɔɔ.—Hib 12:2, 3.

6. Ena ziī wuga nɛɛdam bee kɔ akiiloo bɛābu a?

⁶ Bɛābu i ɛrɛ doodoo Pya Nɛɛ Kraist eyerebah nɛ gbɛnɛ-edo pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa kɔ ba a egerebu sɔ̄ ba kpesī taāŋa. Naa ɛp edoba ziī wuga nɛɛdam a bɔ ture nyiɛ loo a kura Leonard Chinn lo a tɔɔ̄ England. Bu Tua Sɔ̄ Nɔ̄ Nyɔuwe, a bee lu eyere ye kpɔgɔrɔ nyɔɔbee a naa bee yiga eyii bu nɔ̄. Bee lu esere ye kɛ̄ aba ɛɛ etɔɔ̄ bu baɛ enɔɔ̄; sɔ̄ esaa, a bee lu enɛ ye e’aga tam kɔ a si. Sɔ̄ pio sɔ̄ etɛ̄na, a bee ɛm kɔ: “Nu a bee mɛ siraloo ama, tɔgɛ mɛ kɛ̄ alu ebɛɛ̄ kɔ i ɛrɛ bɛābu lokwa i dap egerebu doo. I ɛrɛ edoba Jizɔs, pya nɛɛ lɛɛratam le pya nɛɛ mɔmanudɛɛ̄, gbaāloo pya lele yii a le bu Baibol. Dɛ̄dɛɛ̄ nu ama agɛrɛtɛ̄ i bɛābu kiiloo deesī sa doo kɔ i dap egerebu kɛ̄ bah doā-ɛp.” Bɛābu bee le doodoo kpe-aā-fah nɛ Leonard, sa a dapnage le doo wo nɛ ili.

7. Bu mɛ sīdee na doā-ɛp agɛrɛtɛ̄ i bɛābu a? (Pya Rom 5:3-5; Jemes 1:12)

⁷ I bɛābu wee agatɛ̄ sɔ̄ i egerebu sa muɛ kɛ̄ Jehova i yerebah nɛ sa i yerekpotɛ̄ sɔ̄ i le kɛ̄bah doā-ɛp doo. (Buū Pya Rom 5:3-5; Jemes 1:12.) Lo ama wee doo kɔ i bɛābu a sikɛ̄ agatɛ̄ eekɛ̄ a bee le doo tua sɔ̄ i bee su kaka ue. Setan gbī kɔ pya i taāŋa a ee i bee, mɛ tɛ̄maloo yerebah Jehova i dap be eebah ziī ziī ɛɛ.

8. Bu mɛ sīdee na i bɛābu le doodoo pɛgɛrɛ nɔ̄ a? (1 Pya Tɛsalɔnaika 5:8)

⁸ Baibol sunage i bɛābu dooreloo pɛgɛrɛ nɔ̄. (Buū 1 Pya Tɛsalɔnaika 5:8.) Nɛɛ nɔ̄ wee yaa pɛgɛrɛ nɔ̄ lo ekpega ye ekobee bie uwe nɔ̄. Bu i be nɔ̄ bu edɔɔ̄, alu ebɛɛ̄ kɔ i kpega i ekɛɛrɛ lɛɛbah  Setan. Nyɔnɛbee a su keekee ekɛɛrɛ le nu a dap gbee i ekɛɛrɛ i su doā-ɛp. Dookɛ̄ pɛgɛrɛ nɔ̄ wee kpega ekobee nɛɛ nɔ̄ doo, kɛ̄ i bɛābu kpeganage i ekɛɛrɛ sa doo kɔ i kiisī lo etɔɔ̄ agara nɛ Jehova doolo.

9. Ena a wee siraloo pya nɛɛ a naa ɛrɛ bɛābu a?

⁹ Bɛābu i ɛrɛ lo etɔɔ̄ dum a naatah eyerebah i nɛ kɔ i su suānu le buābee daānu. Bu kiiya sī, lo i bɛābu ɔloo sa i bɔātɛ̄ kɛɛrɛ nu bu namloo, edoo kɔ i ibere i bɛābu loo dum a naatah. Naa kɛɛrɛbu kɛ̄tɔɔ̄ pio Pya Nɛɛ Kraist a bee tɔɔ̄ li buɛ̄ Kɔrint a dee kere a. Ba naa bee ɛrɛna yira bu yii Bari a kuī, lo a le bɛābu loo aakɛ̄ bu luh. (1 Kɔr 15:12) Pɔɔl bee kɔ pya a naa ɛrɛ bɛābu aakɛ̄ bu luh tɔɔ̄dum lo edoo aba nu alu wa taɛ anyaawo. (1 Kɔr 15:32) Nii’ee gbɛnɛ-edo nɛɛ a naa ɛrɛ bɛābu bu pya yii Bari, tɔɔ̄dum lo edoo ɛrɛgeba nu ba kɛɛrɛ kɔ edooe kɔ ba a ɛrɛ ɛɛbu bu dum anyaawo. Kerewo, ili ɛrɛ yiga bu pya yii Bari yira kiiloo deesī. I bɛābu le doodoo pɛgɛrɛ nɔ̄ a tɔɔ̄dɔ nu lo a kpega i ekɛɛrɛ sa i kpega lɛɛ loo tɔɔ̄dum lo edoo nu enia aba ii, lo a dap gbee gbanialoo i ɛrɛ kumaloo Jɛhova.—1 Kɔr 15:33, 34.

10. Bu mɛ sīdee na bɛābu i yerebah nɛ kɔ i kiī ekwɔ ekɛɛrɛ a?

¹⁰ I bɛābu dap i kpega lɛɛ loo kɛkɛɛrɛ kɔ ii le edap doo nu enia Jehova. Bu edoba, pio nɛɛ dap kɛɛrɛ kɔ: ‘M le edap le yɛɛ pya etɔɔ̄dum mmɛ deedee. Mm nyim tura. E mm le edap doo nu Bari gbī.’ Nyɛŋiabu kɔ Elifaz lo a naa bee nɛ kaāna egbɔ̄nyiɛ Job bee gbīnage kɔ Job a ɛrɛ dua ekɛɛrɛ ama. Elifaz bee kɔ: “Ena a le nɛɛ a, kɔ a dap lu ɛɛ?” A sikɛ̄ kɔ kumaloo Bari kɔ: “Ɛp, Bari naa dɛrɛ nyiɛ loo pya ye nɛɛ kaɛ, e dɛ̄dɛɛ̄ bunyɔɔ naa ɛɛ ye kɛ̄ dɛɛ̄.” (Job 15:14, 15) Mɛ dua gbɛnɛ bee esah sɛh! Nyɛŋiabu kɔ Setan na a le dumɛ dua esah ama. A suā kɔ lo o kiisī lo e’ɛrɛ dua ekɛɛrɛ ama o peere o bɛābu. Nyɔɔwo, kiī pya esah ama sa sere ekɛɛrɛ nyɔɔ pya yii Jɛhova. O aa ɛrɛ baɛbaɛ beenyiɛ kɔ Jɛhova gbī kɔ o tɔɔ̄dum mmɛ deedee sa eyerebah a nɛ kɔ o doo wo.—1 Tim 2:3, 4.

11. Ena anua i egerebu sa tɔɔ̄baɛ sɔ̄ elu edoo gbɔ̄mɛɛ nu i bɛābu a?

¹¹ A naa wee aadee waɛ kɔ i kiisī lo e’agɛrɛtɛ̄ i bɛābu. A dap i mma lo etɔɔ̄ baɛ Bari kɔ a doo gbɔ̄mɛɛ ye yii. Kerewo, kuma sɔ̄ Jehova lu nɛɛ a tɔɔ̄ mmɛ deedee a, kɛ̄ alɛ buū sɔ̄ doo lu kee loo ili. (2 Pit 3:8, 9) E doo nu alu ye ekɛɛrɛ bu sīdee a lee eera, kerewo, a dap doo sɔ̄ le ii ɛmadɛɛ̄. Ena edap i yerebah nɛ kɔ i kiisī lo e’agɛrɛtɛ̄ i bɛābu kuma sɔ̄ i aa egerebu yira baɛ sɔ̄ Bari edoo pya ye yii gbɔ̄mɛɛ a?—Jem 5:7, 8.

12. Dɛɛa nyɔɔ Pya Hibru 11:1, 6, mɛ sīdee na bɛābu ɛrɛ nu edoo kiiloo yira a?

¹² I bɛābu e’agatɛ̄ lo i tɔɔ̄ waɛ loo Jɛhova, kuma sɔ̄ alɛ na alu nɛɛ edoo gbɔ̄mɛɛ pya ye yii a. Bu kaka, Baibol tɔgɛ kɔ lokwa i ɛrɛ bɛābu i ɛrɛ eyira kɔ Jɛhova le, sa a “nɛ ekpɛanu pya a ye gbī.” (Buū Pya Hibru 11:1, 6.) Kɛ̄ i kiisī lo e’ɛp Jɛhova nua kaāna nɛɛ a le doo, kɛ̄ i kiinagesī lo edɛrɛ ye nyiɛ nyɔɔ kɔ edoo gbɔ̄mɛɛ pya ye yii doolo. Dooraa i naa kɛɛrɛbu pya sīdee i dap nyimɛ i gbaniāloo kumaloo Jɛhova sa agɛrɛtɛ̄ i bɛābu.

13. Bu mɛ sīdee na i dap tɔɔ̄ waɛ loo Bari a?

 ¹³ Yere kara nɛ Jɛhova sa buū ye Muɛ̄ Ue. Kere ii dap muɛ Jɛhova, i dap ye tɔɔ̄ waɛloo. I dap ye kɔ ue nɛ bu kara, sa dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ e dā i. (Jer 29:11, 12) I dap gbaɛ̄tɔ̄loo Bari tɛ̄maloo ebuū ye Muɛ̄ Ue sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ. Kuma sɔ̄ i buū nu akiiloo kɛ̄ Jɛhova bee kuūdɛɛ̄loo pya a bee ye tɔɔ̄ agara nɛ sɔ̄ akii adumɛ doo, i bɛābu ekiisī lo enyim sa agaloo. Dɛ̄dɛɛ̄ nu alu e’ɛm bu Muɛ̄ Ue Bari “lu e’ɛm lo enɔɛ̄ i nu, lokwa tɛ̄maloo egerebu le e’aga nyiɛ aā bu kpa kaɛ i ɛrɛ bɛābu.”—Rom 15:4.

14. Ena anua i ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu Jɛhova edoora nɛ pya dɔɔ̄na a?

¹⁴ Ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ kɛ̄ Jɛhova edoora pya ye yii gbɔɔ̄mɛɛ doo. Kɛɛrɛbu nu Bari bee doo nɛ Abreham le Sera. Ba ebee yee zua ba ebee ɛrɛ nwiī. Kerewo, Bari bee wa yira yii nɛ kɔ ba e’ɛrɛ nwiī. (Jɛn 18:10) Ena Abreham bee doo ani? Baibol kɔ: “Abreham bee [ɛrɛ yira kɔ elu] tɛ booboo edonyɔɔ.” (Rom 4:18) Kereadoo aāloo kɛ̄ nɛɛ ɛp nu doo a bee bee kɔ lɔgɔ bɛābu naale loo ye kɛ̄tɔɔ̄, Abreham bee dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ Jɛhova edoo Ye yii gbɔ̄mɛɛ. Naa bee lu elɔgara nɛɛ a bee bɔ ture nyiɛ loo ama. (Rom 4:19-21) Dua eloh ama tɔgɛ i kɔ bu sīdee baɛbaɛ beenyiɛ naale loo i dap dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ Jɛhova ekiisī lo edoo ye yii gbɔɔ̄mɛɛ, kere a bee kɔ lo kɛ̄tɔɔ̄ naale ewaɛ.

15. Ena anua i ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya nu Bari edoora i nɛ a?

¹⁵ Kɛɛrɛbu loo nu Jɛhova edoora nɛ olo. Kɛɛrɛbu nu akiiloo kɛ̄ o e’ɛrɛ biī aāloo dooa gbɔ̄mɛɛ pya yii Bari yira bu ye Muɛ̄ Ue doo. Bu edoba, Jizɔs bee  yira yii kɔ ye Tɛ enɛ a pya nu a a bɛɛ̄ bu dum. (Mat 6:32, 33) Jizɔs eyiranage yii a nɛ kɔ, Jɛhova enɛ a ye kaɛ edɔɔ̄ sɔ̄ o ye bara. (Luk 11:13) Jɛhova edoora pya yii ama gbɔ̄mɛɛ. O dapnage kɛɛrɛ pya dɔɔ̄na yii lo edora a nɛ. Bu edoba, eyira yii lo e’aaloo o pɔrɔ a nɛ, a gbɔ̄nyiɛ sa a nɛ pya nu a a bɛɛ̄ bu edɔɔ̄. (Mat 6:14; 24:45; 2 Kɔr 1:3) Sɔ̄ o ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya nu Bari edoora a nɛ, e’agɛrɛtɛ̄ o yira bu pya nu edoo a nɛ li deesī

16. Ena anua bɛābu lu gbɛnɛ le dɔɔ̄nu a?

¹⁶ I bɛābu dum a naatah lu gbɛnɛ le dɔɔ̄nu a aabah Bari. I aa ɛmadɛɛ̄ ziī gbɛnɛ le deesī, lo i suā kɔ a ɛrɛge esira. A le doodoo kpe-aā-fah, lo a i aa bie dɔ lokwa i dap egerebu kɛ̄bah doā-ɛp, sa egerebu sɔ̄ alu etɛ̄ŋa i loo le kunɛ sɔ̄ i kpesī luh. A le doodoo pɛgɛrɛ nɔ̄, lo a kpega i ekɛɛrɛ lokwa i dap kiī pɔrɔ ekɛɛrɛ sa aabaloo nu a lee biibaloo. I bɛābu a dɛɛa nyɔɔ Baibol ama doo kɔ i tɔɔ̄ waɛloo Bari sa doo kɔ i suā kɛ̄ a i wereloo doo. I ɛrɛ gbɛnɛ biī aāloo sɔ̄ i kiisī lo e’agɛrɛtɛ̄ i bɛābu.

17. Ena anua i bɛābu doo kɔ i ɛrɛ ɛɛbu a?

¹⁷ Nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee kɔ ue a yere mɛm loo nɛɛ bu kpa a bee ɛm ma pya Rom sɔ̄ a bee kɔ, “ɛrɛa ɛɛbu bu bui bɛābu.” (Rom 12:12) Pɔɔl bee ɛrɛ ɛɛbu nyɔɔbee a bee suā leere kɔ lo a bia bu bɔ ture nyiɛ loo e’ɛrɛe dum a naatah li bunyɔɔ. Ili dapnage ɛrɛ ɛɛbu bu i bɛābu nyɔnɛbee i suā leere kɔmɛ Jɛhova edoo pya ye yii gbɔ̄mɛɛ. Dookɛ̄ nɛɛ ɛm le-yɔɔ bee ɛm doo: “[Ɛɛbu] a le nɛ nɛɛ . . . ye bɛābu le bu Jɛhova ye Bari, . . . lo a sere yira mmɛ deedee.”—Yɔɔ 146:5, 6.