1-2. Ena a bee sira sɔ̄ baɛ pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs bee le nyɔɔ dee gaa kii Emeus a?

 LO BIRADEE na 16 biradee bu enɔɔ̄ Nisan, 33 C.E. bɔɔ gaa aa pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs sa ba le bu ekiɛ̄nu. Baɛ aba bee aa Jerusɛlem sa kii buɛ̄ akura Emeus, lo alu 11 kilomita (7 mi) aa Jerusɛlem. Pya nɛɛ ama le bu ekiɛ̄nu nyɔɔbee alu efɛ Jizɔs ba wee nyɔɔnɛ dumɛ. Dɛ̄dɛɛ̄ wa bɛābu akiiloo pya nu Mɛsaia edoo epea. Mɛ nu alu nyɛŋia gaa le sira loo pya nɛɛ ama.

² Ziī gbara kiā wa pii sa wa zɔŋia bie nyɔɔ dee. Pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ bee kɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu a bee siraloo Jizɔs ye nɛ. E lo gbara bɔātɛ̄ ekɔ nu ba naale e’ebere wa nɛ. “ Mozis le dɛ̄dɛɛ̄ pya zue ue,” baatɛ̄ nu anua Mɛsaia ɛrɛ etɔga sa u. Sɔ̄ taa nɛɛ ama bee ina Emeus, lo nɛɛ saanɛɛ bee doo kɔ ba a suā kɔ alɛ na Jizɔs lo e’aara kɛ̄ bu luh a! Naa kɛɛrɛ kɛ̄ bu pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs bee dap ɛɛ doo lo esuā kɔ Mɛsaia esiakɛ̄ le dum doo a!—Luk 24:13-35.

3-4. Ena a bee siraloo pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs a, e ena i nɔ bu ekobee ue ama a? (Doonu 1:3)

³ Jizɔs bee tɔɔ̄ a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ 40 biradee lɛɛ a gae kii bunyɔɔ, e a bee siraloo pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ gbɛnɛ-edo sɔ̄. (Buū Doonu Pya Nɛɛ Lɛɛratam 1:3.) Bu lo sɔ̄, Jizɔs bee yere mɛm loo pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ lo ba bee le bu biirabu le bɔɔ, e ba bee sikɛ̄ ɛrɛ ɛɛbu le e’agaloo  lo ezue le yereue sa tɔgɛnu akiiloo Buɛ̄-mɛnɛ Bari. a

⁴ I dap ɛrɛ biī aāloo sɔ̄ i nɔ nu akiiloo nu a bee sira bu dum Jizɔs sɔ̄ a bee aakɛ̄ bu luh. Bu ekobee ue ama, i gaa le muɛ kɛ̄ Jizɔs bee su sɔ̄ ama daānu doo (1) lo eyere mɛm loo pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ, (2) lo edoo kɔ ba a dābeeloo nu a le bu Kpa Kaɛ kaāna, le (3) lo ekpɔā wa loo gbɛnɛ tam ba gaa le si li deesī. Bu ziī ziī kɛ̄tɔɔ̄ ama, i muɛ sidee i dap nɔ pya edobah Jizɔs.

YERE MƐM LOO PYA DƆƆ̄NA

5. Ena anua pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs bee gbī mɛm a?

⁵ A bee lu ebɛɛ̄ kɔ pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs a ɛrɛ mɛm. Ena anua a? Nyɔnɛbee pio aba ebee lɛɛbahloo wa tɔ, pya wa butɔ, le wa gbora lo e nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs. (Mat 19:27) A bee lu e’aara pio aba bu pɔrɔ sidee nyɔɔbee ba lu pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs. (Jɔn 9:22) Ba bee kpɛ̄naloo enyaana wa dum sa tɔga nyɔɔbee ba bee suā kɔ Jizɔs na Mɛsaia alu eyira yii loo a. (Mat 16:16) Mɛ sɔ̄ ba bee fɛ Jizɔs, wa bɛābu bee pe nyɔnɛbee ba naa suā nu esira wa loo e beenyiɛ wa bee dɔ kiikɛ̄.

6. Ena Jizɔs bee doo sɔ̄ a bee aakɛ̄ bu luh a?

⁶ Baɛbaɛ beenyiɛ naale loo kɔ Jizɔs bee muɛ kɔ ekiɛ̄nu pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ, naa tɔgɛ kɔ ba ɔloo bu edɔɔ̄. Mɛ a dābeeloo kɔ ba ɛrɛ ekiɛ̄nu nyɔnɛbee ba gaa le peere ye. Nyɔɔwo, dee a aakɛ̄ bu luh, a bee bɔātɛ̄ nɛ e’agaloo pya ye gbo. Bu edobah, a bee siraloo Meri Magdalin sɔ̄ a gaa bee to bie nu ye bana luh. (Jɔn 20:11, 16) A bee siranageloo baɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ i bee kɔ tua sɔ̄ bu ekobee ue ama a. E a bee siraloo nɛɛ lɛɛratam Pita. (Luk 24:34) Ena i dap nɔ aāloo edobah Jizɔs a? Naa kɛɛrɛbu loo nu a bee sira tua sɔ̄ a bee wa siraloo.

7. Dookɛ̄ Kpa Jɔn 20:11-16 kɔ doo, ena Jizɔs muɛ Meri a gaa doo bagara lɔɔrɛ nyɔɔ 16 biradee bu enɔɔ̄ Nisan a, elo ama bee ye zū kɔ a doodoo wa? (Ɛpnage foto.)

 ⁷ Buū Jɔn 20:11-16. Bagara lɔɔrɛ nyɔɔ 16 biradee bu enɔɔ̄ Nisan, pio pya nɛɛwa ba tɔɔ̄ agara bee si kɛ̄ a bee lu eli Jizɔs. (Luk 24:1, 10) I naa ɛp nu a bee siraloo ziī lo wa, lo a le Meri Magdalin. Sɔ̄ Mari bee ina nu bana luh, a muɛ kɔ elua ekobu. A bee teera wee kɔ nɛ Pita le Jɔn, lɛɛ a nyɔɔnɛ wa sikɛ̄ teera kii nu lo bana luh. Sɔ̄ ba muɛ kɔ lo bana luh elua ekobu, ba obia kii be. Mɛ Meri naa kii. A bee tɔɔ̄ lo kɛ̄ to to. A naa bee suā kɔ Jizɔs gaa ye yira ɛp. A bee muɛ sɔ̄ wa a ɛrɛ yira ama gaa ye to nyɔɔ sa a gbī egbɔ̄ ye nyiɛ. Nyɔɔwo a bee siraloo Meri, lɛɛ a doo nu a ye nɛ e’agaloo. A bee ye kɔ ue nɛ sa ye nɛ ziī gbɛnɛ tam kɔ a kɔ nu akiiloo ye aakɛ̄ bu luh nɛ pya ye wuga.—Jɔn 20:17, 18.

8. Bu mɛ sīdee na i dap nɔ Jizɔs a?

⁸ Bu mɛ sīdee na i dap nɔ Jizɔs a? I dap piiga lo ezū pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa kɔ ba a kiisī lo etaāŋabah Jɛhova, lo a le i suā dua taāŋa ba le bu sa kɔ ue egbɔ̄ wa nyiɛ wa nɛ dookɛ̄ Jizɔs bee doo. Naa kɛɛrɛbu nu a bee siraloo ziī wuga nɛɛwa akura Jocelyn, lo ye wuga nɛɛwa bee u bu accident. A kɔ, “M bee le bu gbɛnɛ ekiɛ̄nu bu booboo enɔɔ̄.” Mɛ ziī wuga nɛɛdam le ye wa bee ye kue kuma wa be, ye gbaɛ̄tɔ̄loo kaāna sɔ̄ a gaa kɔ kɛ̄ nu ye tɔɔ̄ loo doo wa nɛ, lɛɛ ba doo kɔ a suā kɔ a si gbɛnɛ du kɛ̄dɛɛ̄ Jɛhova. Jocelyn kɔ: “A bee mɛ tɔɔ̄ loo doodoo bee Jɛhova su wa mɛ zuuna lɛɛ bu luh bu pɛnɛ lo efɔp gaa dɔ sa yere bu fah. Ba bee mɛ yerebah nɛ kɔ m sikɛ̄ ɛrɛ taɛ lo ekiisī bu taāŋabah Jɛhova.” Ili dapnage agɛrɛloo pya dɔɔ̄na tɛ̄maloo egbaɛ̄ wa tɔ̄ kaāna sɔ̄ ba gaa kɔ kɛ̄ nu wa tɔɔ̄ loo doo, sa i kɔ ue egbɔ̄ wa nyiɛ lo eyere wa mɛm loo bu taāŋabah Jɛhova.—Rom 12:15.

YEREBAH NƐ PYA DƆƆ̄NA KƆ BA A DĀBEELOO MUƐ̄ UE BARI

9. Amunu taāŋa na pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs bee kpesī a, e a bee wa yerebah nɛ doodoo wa?

⁹ Pya a wee nyɔɔnɛ dumɛ Jizɔs bee su Muɛ̄ Ue Bari sa piiga lo eyere bu wa dum. (Jɔn 17:6) Kerewo, sɔ̄ Jizɔs u nyɔɔ te tɔga doodoo nɛɛ bag dogo bee wa nɛ taāŋa gbɛnɛ. Jizɔs suā kɔ nu anua ba ɛrɛ baɛbaɛ beenyiɛ naale nyɔɔ pɔrɔ ekɛɛrɛ mɛ nyɔɔbee kɔ ba naa dābeeloo Kpa Kaɛ. (Luk 9:44, 45; Jɔn 20:9) Nyɔɔwo, a bee wa yerebah nɛ kɔ ba a dābeeloo nu ba buū aābu Kpa Kaɛ. Naa kɛɛrɛbu kɛ̄ a bee doo lo ama doo sɔ̄ a bee siraloo baɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ nyɔɔ dee akii Emeus.

10. Bu mɛ sīdee na Jizɔs bee doo kɔ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ a suā kɔ bu kaka a lɛ na Mɛsaia a? (Luk 24:18-27)

¹⁰ Buū Luk 24:18-27. Yere nukuādɛɛ̄loo kɔ Jizɔs naa nwabah kuea loo wa nɛ. Taāwo, a bip wa ebip. Ena anua a? Naadabah a gbī kɔ ba a kɔ nu a wa le nyiɛ ye nɛ. E ba bee kɔ. Ba kɔ ye nɛ kɔ ba bee ɛmadɛɛ̄ kɔ Jizɔs e’agara pya Izrɛl lɛɛ bu biīnɛkɛ̄ a aabah pya Rom. Sɔ̄ ba ekɔa wa ekɛɛrɛ ye nɛ, Jizɔs bee su Kpa Kaɛ wa yeābah nɛ kɔ ba a suā kɔ nu a sira ama doo gbɔ̄mɛɛ mɔmanudɛɛ̄ a le bu Kpa Kaɛ. b Sɔ̄ esaa bu lo loo uunɛ, a bee zɔŋianage dɔɔ̄na pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ sa baatɛ̄ nu pya lo mɔmanudɛɛ̄ kura wa  nɛ. (Luke 24:33-48) Ena i dap nɔ aāloo kpɛa ama a?

11-12. (a) Ena i dap nɔ aāloo sīdee Jizɔs bee tɔgɛ kaka ue a le bu Baibol a? (Ɛpnage foto.) (b) Bu mɛ sīdee na nɛɛ a wee tɔgɛ Baibol Nortey bee ye yerebah nɛ a?

¹¹ Bu mɛ sīdee na i dap nɔ Jizɔs a? Tuatua, sɔ̄ o gaa tɔgɛnu nɛɛ o wee nyɔɔnɛ nɔ Baibol, su suānu bima pya ebip edoo kɔ a kɔ kɛ̄ nu ye tɔɔ̄ loo doo siā. (Kam 20:5) Aba sɔ̄ o esuā kɛ̄ nu wa tɔɔ̄ loo doo, tɔgɛ wa kɛ̄ ba etɛɛ̄ doo suā pya dɔ Kpa Kaɛ eyerebah wa nɛ. E o aa kɔ nu ba edoo wa nɛ. Taāwo, yerebah wa nɛ kɔ ba a ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu Kpa Kaɛ kɔ le lo esuā kɛ̄ esu nu Baibol kɔ yere bu wa dum doo. Naa kɛɛrɛbu nu a bee siraloo ziī wuga nɛɛdam akura Nortey li Ghana.

¹² Nortey bee bɔātɛ̄ nɔ Baibol sɔ̄ elua 16 zua. Kerewo, sɔ̄ sɔ̄ naa binia, pya ye butɔ bee ye gbānasī. Ena a bee ye yerebah nɛ kɔ a kiisī lo eyira agara a? Nɛɛ a wee ye tɔgɛ Baibol bee su kpa Matiu 10 ye baatɛ̄ nɛ kɔ elu etɛ̄ŋaloo pya kaka Nɛɛ Kraist. “Nyɔɔwo sɔ̄ lo tɛ̄ŋaloo bɔātɛ̄,” Nortey kɔ, “M bee suā leere kɔ m egbiā kaka ue muɛ.” Nɛɛ a bee ye tɔgɛnu bee ye yerenagebah nɛ kɔ a ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ Kpa Matiu 10:16 lokwa a dap nwaɛ̄dɛɛ̄ sa ɛrɛ enwadɛɛ̄ sɔ̄ a gaa nyɔɔnɛ pya ye tɔ kɔnia nu akiiloo taāŋabah Bari. Sɔ̄ Nortey eliamaā sah, a bee gbī elu nɛɛ sɛmdee, mɛ ye tɛ bee gbī kɔ a kii gbɛnɛ tɔkpa. Taā nɛɛ a wee tɔgɛnu Nortey kɔ nu edoo ye nɛ a bee ye bip pio ebip lo esuā ye ekɛɛrɛ le lo eyerebah ye nɛ lo e’ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu Kpa kaɛ kɔ. Ena a bee sira a? Nortey bee biaɛfii lo esitam sɛmdee mmɛɛ sɔ̄. Ye tɛ bee ye kpo lɛɛ be. E lo ama bee tɔɔ̄ loo Nortey doodoo wa? A kɔ, “M suā leere kɔ m bee biaɛfii leere.” Lo ili sunage sɔ̄ yeābah nɛ pya dɔɔ̄na kɔ ba a ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu Kpa Kaɛ kɔ, i dap wa yerebah nɛ kɔ ba alu Nɛɛ Kraist a agaloo.—Ɛfɛs 3:16-19.

YEREBAH NƐ PYA NƐƐDAM KƆ BA A NYIM TURA LO ELU “DƆƆ̄NU BU NƐƐ”

13. Ena Jizɔs bee doo lokwa alu ekiisī lo esitam ye Tɛ a? (Pya Ɛfɛsɔs 4:8)

¹³ Sɔ̄ Jizɔs bee le a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄, a bee sitam ye Tɛ bee ye nɛ bu sīdee a mmana. (Jɔn 17:4) Mɛ Jizɔs naa bee ɛrɛ elap dogo kɔ, ‘lo o gbī kɔ tam a lee, o ɛrɛ esu  o loo siā.’ Bu taa zua le siga, a bee kpɔā pya dɔɔ̄na lo esi lo tam. Lɛɛ Jizɔs gae kii bunyɔɔ, a bee nɛ tam pio pya ebee lu 20 zua kɔ ba a kuūdɛɛ̄loo pya ye naana pee a si gbɛnɛ du, sa zaāsī tam zue ue le tɔgɛnu. (Buū Pya Ɛfɛsɔs 4:8.) Bu mɛ sīdee na Jizɔs bee su ye kpɛdumɛ 40 biradee a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄ yeābah nɛ pya nɛɛdam ba kiīloo nɛ, tɔɔ̄ agara, sa si e’aga tam kɔ ba a nyim tura lo elu “dɔɔ̄nu bu nɛɛ” a?—Pya Ɛfɛsɔs 4:8.

14. Bu mɛ sīdee na Jizɔs bee yerebah nɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ kɔ ba a nyim bu edɔɔ̄ bu ye kpɛdumɛ 40 biradee a kɛnɛkɛ̄ a? (Ɛpnage foto.)

¹⁴ Jizɔs bee nɛ zuurabahtɔ̄ a bɛɛ̄ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ bu fɛgɛ. Bu edobah, a bee suā kɔ pio aba dap ɛrɛ baɛbaɛ beenyiɛ, nyɔɔwo a nɛ wa zuurabahtɔ̄. (Luk 24:25-27; Jɔn 20:27) A bee wa kɔnage nɛ kɔ ba a su kuūdɛɛ̄loo pya nɛɛ Jɛhova nua nu a wa kuī loo ee kponia zɔ. (Jɔn 21:15) A bee wa nyɛŋiabu kɔ ba aa su gbɛnɛ ekɛɛrɛ nɛ dɔ pya dɔɔ̄na dap ɛrɛ bu esiatam Jɛhova. (Jɔn 21:20-22) E a bee wa leredeebah loo pio ekwɔ ekɛɛrɛ ba bee ɛrɛ akiiloo Buɛ̄-mɛnɛ sa wa yerebah nɛ kɔ ba a sere ekɛɛrɛ nyɔɔ zue le yereue. (Doonu 1:6-8) Ena pya kanɛɛ dap nɔ aāloo Jizɔs a?

15-16. (a) Bu mɛ sīdee na pya kanɛɛ dap nɔ edobah Jizɔs a? Naa baatɛ̄. (b) Bu mɛ sīdee na Patrick bee ɛrɛ biī aāloo zuurabahtɔ̄ a?

¹⁵ Bu mɛ sīdee na pya kanɛɛ dap nɔ Jizɔs a? Ba ɛrɛ ekpɔā sa yerebah nɛ pya nɛɛdam, kere lo aba a le zege lokwa ba nyim tura lo esitam a kuī bu bɔŋanaloo. c Pya kanɛɛ naale e’ɛmadɛɛ̄ kɔ pya ba ekpɔā ɛrɛ e mma. Ba e nɛ wa zuurabahtɔ̄ bu fɛgɛ lokwa pya zege wuga nɛɛdam ama dap dābeeloo nu sa muɛ kɔ alu ebɛɛ̄ kɔ ba a Kumalookɛ̄, lu pya a bɔloo eture nyiɛ loo, sa kpɛ̄naloo esitam nɛ pya dɔɔ̄na.—1 Tim 3:1; 2 Tim 2:2; 1 Pit 5:5.

¹⁶ Kɛɛrɛbu kɛ̄ ziī wuga nɛɛdam a kura Patrick bee ɛrɛ biī aāloo zuurabahtɔ̄ a  bee lu enɛ ye doo. Doodoo nɛɛ a le zege, a wee kɔ ue bu bah ekpo sa naa lu fɛgɛ loo pya dɔɔ̄na, gbaāloo pya wuga gbobia. Ziī nɛɛ kanɛɛ a nyim tura bee muɛ kɛ̄ Patrick ɔloo sa ye leredeebah. Patrick kɔ, “Bu mɛ ɛɛ kɔ a bee doo wo, loo mɛ wee ɔ sɔ̄ m muɛ pya dɔɔ̄na wuga nɛɛdam a gaa lu e nɛ wa dɔtam a mɛ taɛ e’ɛrɛ. Mɛ zuurabahtɔ̄ lo nɛɛ kanɛɛ bee mɛ nɛ eyerebah mɛ nɛ kɔ m muɛ kɔ alu ebɛɛ̄ lo esere ekɛɛrɛ nyɔɔ sitam nɛ pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa taā m kɛɛrɛbu dɔ ale dɔ esiātam bu bɔŋanaloo.” Nu a sira aabu na kɔ, a bee lu etubebahloo Patrick nua nɛɛ kanɛɛ sɔ̄ a bee le ge 23 zua.—Kam 27:9.

17. Bu mɛ sīdee na Jizɔs tɔgɛ kɔ a dɛrɛ enyiɛ nyɔɔ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ a?

¹⁷ Naale aba zue ue na Jizɔs bee kɔ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ a doo a, mɛ ba a tɔgɛnage nu. Pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ bee dap kɛɛrɛ kɔ ba naa nyim etura lo tam ama. Kerewo, Jizɔs bee suā leere kɔ ba edap si lo tam. A bee suā kaāna mmɛ loo kɛ̄ a wa kɔ nɛ kɔ: “Dookɛ̄ Tɛ bee mɛ yere doo, kɛ̄ mda i yeenage doolo.”—Jɔn 20:21.

18. Bu mɛ sīdee na pya kanɛɛ dap nɔ edobah Jizɔs a?

¹⁸ Bu mɛ sīdee na pya kanɛɛ edap nɔ Jizɔs a? Pya kanɛɛ a dābeeloo nu wee nɛ tam pya dɔɔ̄na. (Fil 2:19-22) Bu edobah, Pya kanɛɛ wee nɛ tam pya zege kɔ ba a kwaloo i Tɔ Nɔnu Buɛ̄-Mɛnɛ doo kɔ a bia le. Sɔ̄ ba enɛa wa lo tam sa, ba wee wa dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ ba edap si leere. Ziī aā nɛɛ kanɛɛ a kura Matthew bee kɔ kɛ̄ bu ye ɛɛ doo sɔ̄ pya kanɛɛ a dābeeloo nu bee ye kpɔā kɛ̄ e’aabahloo nu doo, sa ye dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ a dap doo leere. A bee kɔnage kɔ, “M bee ɛrɛ biī aāloo sɔ̄ ba bee ɛp na tɛɛ̄ ekwɔ nua sīdee esu nɔānu sa mɛ yerebah nɛ kɔ m nyim kiisī.” d

19. Ena i biaɛfii lo edoo a?

¹⁹ Jizɔs bee su ye kpɛdumɛ 40 biradee yea mɛm loo, tɔgɛnu, sa kpɔā pya dɔɔ̄na. Doraa i biaɛfii lo enyɔɔnɛ edobah Jizɔs. (1 Pit 2:21) A gaa le yerebah i nɛ kɔ i doo wo. Sɔ̄ a esaa, a yira yii kɔ: “M le i loo dɛ̄dɛɛ̄ dee mmɛ kuma lo sɔ̄ eku ama.”—Mat 28:20.