1-2. Bu mɛ sīdee na tɛ le ka edoo dogo sɔ̄ nwiī bip ebip akiiloo pya nu i yiga a aabu Baibol a?

 GBƐNƐKPO ii suā kɔ kpɔā nwiī lu epiaga tam. Lo o ɛrɛ zege nwiī, i kaɛgɛ a kɛ̄ o piiga lo edoo kɔ a ɛrɛ e’agatɛ̄ yira doo. (Deut 6:6, 7) Sɔ̄ o nwiī gaa nyim, a dap bɔātɛ̄ bip pio gbɛnɛ gbɛnɛ ebip akiiloo yira a aabu Baibol, gbaānage loo pya daakuu Baibol a kaāna.

² Tua sɔ̄, pya ebip o nwiī dap a nɛ taāŋa. O dapnage ɛmadɛɛ̄ pya ebip ama kɔ a naa ɛrɛ yira. Kerewo, bu kaka alu ebɛɛ̄ kɔ pya miɔŋɔ a gaa nyim a bip ebip lokwa ba dap ɛrɛ e’agatɛ̄ yira bu Bari le Baibol. (1 Kɔr 13:11) Nyɔɔwo naa lee kɔ i ɛrɛ bɔɔ. O dap ɛmadɛɛ̄ dɛ̄dɛɛ̄ kaāna ebip o nwiī bip akiiloo i yira nua dee o yeābah ye nɛ lo e’ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu leere.

3. Ena i gaa le nɔ bu ekobee ue ama a?

³ Bu ekobee ue ama, i gaa le kɔnia kɛ̄ tɛ le ka dap yerebah nɛ wa nwiī ale pya wa miɔŋɔ kɔ ba a (1) nɔ lo e’ɛrɛ yira bu Bari le Baibol, (2) tɔgɛ nialoo pya daakuu Baibol a kaāna, le (3) kɔ ue bee pya nu ba yira doo. Sɔ̄ i doo wo, i ɛpnage le a le bu ebip gbomiɔŋɔ bip le pio nu butɔ edoo lo adap nɛ dee tɛ le ka lo ekɔ nu akiiloo yira Pya Nɛɛ Kraist wa nɛ.

 YEREBAH NƐ O NWIĪ KƆ A ƐRƐ E’AGATƐ̄ YIRA BU BARI LE BAIBOL

4. Pya amunu ebip na nwiī dap bip a, e ena anua a?

⁴ O nwiī naale e’ɛrɛ yira aba nyɔɔ bee olo ɛrɛ yira. Oo bee ɛrɛ yira bu Jɛhova sɔ̄ o bee mɛā. Kɛ̄ o nwiī lenage doolo. Sɔ̄ sɔ̄ gaa kiisī o nwiī dap le aa ɛrɛ taāŋa loo pio ebip a doodoo: ‘M tɛɛ̄ doodoo wa suā kɔ Bari le ni? Bu kaka m dapge yiga pya nu Baibol kɔ ni?’ Kɛ̄adoo, Baibol yere i mɛm loo kɔ i su ‘i ekɛɛrɛ daānu’ sa “doā ɛp dɛ̄dɛɛ̄ nu.” (Rom 12:1; 1 Tɛs 5:21) Kerewo, bu mɛ sīdee na o dap yerebah nɛ o nwiī kɔ a agɛrɛtɛ̄ ye yira a?

5. Ena pya tɛ le ka dap doo lo eyerebah nɛ wa nwiī kɔ a ɛrɛ yira bu Baibol a? (Pya Rom 12:2)

⁵ Yerebah nɛ o nwiī kɔ a gbītɛ̄ nu atɔgɛ kɔ pya nu Baibol kɔ lu kaka. (Buū Pya Rom 12:2.) Sɔ̄ o nwiī a bip ebip, su lo sɔ̄ ye tɔgɛ kɛ̄ e ɛrɛ ye ture doo, tɛ̄maloo esu pya nu gbiātɛ̄ nu a doodoo Watch Tower Publications Index le Research Guide for Jehovah’s Witnesses. Bu Research Guide kɛɛ̄ ekobee ue akura “The Bible,” a dap ɛp kɛɛ̄ “Inspired by God” lo emuɛ nu a tɔgɛ kɔ Baibol naale kunɛ nwī kpa pya nɛɛ bee ɛm. Taāwo, ɛɛ “Muɛ̄ Ue Bari.” (1 Tɛs 2:13) Bu edobah, a dap gbītɛ̄ nu nyɔɔ buɛ̄ Asiria akura Nineve. Bu sɔ̄ kere, pio pya a bee amkɛ̄ loo Baibol bee kɔ lɔgɔ buɛ̄ a kura Nineve naa bee le. Mɛ dee bu zua 1850, pya nu a bee gbesī a aaloo lo buɛ̄ bee lu ebugara sa muɛ, lo a tɔgɛ kɔ ue Baibol bee kɔ lu kaka. (Zef 2:13-15) Lo e’ɛrɛ pya dɔɔ̄na ue akiiloo kɛ̄ gbeerasī Nineve mmɛnɛ mɔmanudɛɛ̄ Baibol doo, a dap buū ekobee ue akura “O Suāge Ni?” bu Tɔ Baɛloo Lop Le Eziī Enɔɔ̄ 2021. Su su nu a nɔ aābu pya kpa ama dooreloo nu a nɔ aābu pio encyclopedia le pya dɔɔ̄na kpa alu eyere ka loo, o nwiī edap ɛrɛ e’agatɛ̄ yira bu nu Baibol kɔ.

6. Mɛ sīdee na pya tɛ le ka edap yerebah nɛ wa nwiī kɔ ba a tɔgɛ kɔ Baibol kɔ kaka ue a? Naa nɛ edobah. (Ɛpnage foto.)

⁶ Yerebah nɛ o nwiī kɔ a muɛ nu a tɔgɛ kɔ Baibol lu kaka. Pya tɛ le ka ɛrɛ keekee dee a wa kpaānɛ lo eyɔ wa nwiī kɔnia ue akiiloo Baibol ale ɛrɛ yira bu Bari. O dap tɔgɛ nu ama pya o miɔŋɔ lo bui sikɛ̄ a le doodoo kɛ̄ kpooge nama nu, ale kɛ̄ ɛrɛ ekpeloo, ale sɔ̄ bui si tɔ-naatam Pya Ekeebee Jɛhova. Bu edobah, sɔ̄ bui ina kɛ̄ alu ekpooge nama nu, ale bui si sī le sī ale ɛp bu vidio, doo kɔ o nwiī a suā kɔ  pya nu alu etɔ̄ le pya nu a bee sira a kere gbaaloo nu a le bu Baibol. Lo ama eyerebah nɛ o nwiī kɔ a suā kɔ ue a le bu Baibol lu kaka. Ekɔ o nwiī suāge kɔ bee Bari sira nyɔɔ nama eba dɛm a kura dɛm Moab 3,000 sɔ̄ ni? Taɛ lo dɛm Moab lu esere kɛ̄ ekpooge nama nu bie Louvre li Paris, France. Ale o lo le o nwiī dap ɛrɛ biī aāloo esi kɛ̄ alu ekpooge nama nu wee ɛp nu a le. Gbaānageloo wo, bera dɛm Moab lu etɔgɛ bie kɛ̄ alu ekure “The Bible and the Divine Name” li Ekobee kɛ̄ Pya Ekeebee Jɛhova li Warwick, New York. Nu alu e’ɛm nyɔɔ dɛm Moab ama tɔgɛ kɔ Mɛnɛ Moab akura Mesha bee lɛɛbeekɛɛ̄ lo edoo Izrɛl. E nu Baibol kɔnage lo. (2 Mɛnɛ 3:4, 5) Sɔ̄ o nwiī su ye dɛɛ̄ mɔma nu a tɔgɛ kɔ Baibol kɔ kaka ue edoo kɔ ye yira a’agatɛ̄.—Dooreloo 2 Nu a bee lu edoo 9:6.

7-8. (a) Ena i dap nɔ aāloo kɛ̄ nu kpedɛɛ̄ doo le kɛ̄ alu edɛm nu doo a? Naa nɛ edobah. (Ɛpnage foto.) (b) Pya amunu ebip na a dap yerebah nɛ o nwiī kɔ a agɛrɛtɛ̄ ye yira bu nɛɛ a bee dɛm nu a?

⁷ Yere mɛm loo o nwiī kɔ a kɛɛrɛbu loo pya nu Bari dɛm. Sɔ̄ bui gaa kiā bu wii ale gɔh alu ekwa kpeedɛɛ̄ doo kɔ pya o miɔŋɔ a muɛ kɛ̄ alu edɛm ziī ziī nu ba muɛ kpeedɛɛ̄ doo. Ena anua a? Kɛ̄ alu edɛm wa doo doo kɔ ba a suā kɔ nɛɛ a bee wa dɛm ɛrɛ suānu le buābee. Bu edobah, pya saɛns egbiātɛ̄ muɛ kɔ gbɛnɛ-edo nu Bari dɛm bee ziī. Ziī nɛɛ saɛns a kura Nicola Fameli baatɛ̄ kɔ sɔ̄ o gbītɛ̄ gbɛnɛ-edo nu Bari dɛm o muɛ kɔ gbɛnɛ-edo ɛɛ bee ziī. Lo ama lu ekure Fibonacci sequence. O dap muɛ kɔ gbɛnɛ-edo nu bee ziī, doodoo pya kɛ̄ eku eku zina mɛa doo, kɛ̄ nautilus shell mɛa doo, kɛ̄ epanya le flawa mɛa doo. a

⁸ Kuma sɔ̄ pya o miɔŋɔ gaa nɔ pya dɔɔ̄na nu nyɔɔ saɛns bie tɔ kpa, ba emuɛ kɔ lok baɛloo kɛ̄ mɛa gbɛnɛ-edo nu mɛa doo. Bu edobah, gbɛnɛ-edo te ɛrɛ ye ka te, aāloo ye ka te lu e’ɛrɛ ye naā, e alu e’ɛrɛ ye epanya, lo ama na alu ekure Fractal a. Kɛ̄ Fractal mɛa doo lunage e muɛ bu pya dɔɔ̄na nu. Mɛ mɛɛ na a bee kwa lok a baɛ loo pya nu a kpedɛɛ̄ sa bera ziī ama a? Mɛɛ na a doo kɔ pya nu alu edɛm a bɔɔga bee sa kpedɛɛ̄ a? Kɛ̄ o nwiī agɛrɛbah kɛɛrɛ ekɛɛrɛ akiiloo ebip ama doo kɛ̄ edapnage ɛrɛ e’agatɛ̄ yira kɔ Bari na a dɛm dɛ̄dɛɛ̄ pya nu ama doolo. (Hib 3:4) Pio sɔ̄ o dap ye bip kɔ, “Lo a le Bari na a i dɛm a, ekɔ a naa bɔloo lo eyiga kɔ a nɛnage i baɛloo kɛ̄ i tɔɔ̄dum doo  sa i le bu ɛɛbu ni?” Lɛɛ o tubobahloo pio pya ue a i baɛloo a le bu Baibol.

DOOLO O NWIĪ SUĀ NU ANUA A BƆLOO KƆ A GBAƐ̄TƆ̄LOO PYA DAAKUU A LE BU BAIBOL

9. Ena edap doo kɔ nwiī a bip ebip akiiloo pya daakuu Baibol a kaāna a?

⁹ Lo o nwiī ɛrɛ ebip akiiloo kɛ̄ pya daakuu a le bu Baibol dɔbiī doo, piiga lo esuā nu anua a bip dua ebip ama. Bu kaka ekɔ a naa yiga bu pya daakuu Baibol, ale a naa suā kɛ̄ ekɔ ue bee pya nu a yira doodoo Nɛɛ Kraist sɔ̄ a gaa kɔ ue nɛ pya dɔɔ̄na ni? Ɛrɛgebah kɛ̄ a mɛa doo, o dap yerebah nɛ o nwiī kɔ a tɔgɛ nialoo pya daakuu Baibol nyɔɔ dogo a kaāna tɛ̄maloo enɔ Ɛrɛ Ekpeloo Dum Mmɛ Deedee! b

10. Bu mɛ sīdee na o dap yerebah nɛ o nwiī kɔ a ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ ye gbanialoo kiikɛ̄ Jɛhova le a?

¹⁰ Yere mɛm loo o nwiī kɔ a ɛp gbānialoo a nyɔɔnɛ Jɛhova ɛrɛ nua gbɛnɛ. Kuma sɔ̄ o gaa nyɔɔnɛ o nwiī nɔ Baibol, piiga lo edoo kɔ a kɔ ye ekɛɛrɛ siā tɛ̄maloo ebip ye pio ebip le su pio edobah nu a le bu kpa a kura Ɛrɛ Ekpeloo Dum Mmɛ Deedee!. (Kam 20:5) Bu edobah, ye 8 nuenɔ su Jɛhova dooreloo gbo a kuūdɛɛ̄loo lo a i nyɛŋiabu ue ebaɛ i loo sa i dɔbiī nɛ. Sɔ̄ bui ekɔnia ue nyɔɔ 1 Jɔn 5:3 sah, o dap bip kɔ, “Susuā kɔ Jɛhova lu dua lo le gbo, edoo kɔ i ɛmadɛɛ̄ nu a i kɔ nɛ doodoo wa ni?” Lo ama dap bee ewara ebip, mɛ lo o bip edap yerebah nɛ o nwiī kɔ a ɛmadɛɛ̄ lok Bari nua nu a tɔgɛ kɔ A were ye loo.—Ais 48:17, 18.

11. Bu mɛ sīdee na o dap yerebah nɛ o nwiī kɔ a tɔgɛ nialoo kɛ̄ ue a le bu Baibol dɔbiī doo a? (Kam 2:10, 11)

¹¹ Kɔniaa kɛ̄ su ue a le bu Baibol yere bu dogo edɔbiī i nɛ doo. Sɔ̄ bui gbaa buū Baibol ale ɛp nu a le nɛ dee, kɔniaa kɛ̄ ue a le bu Baibol eyerebah nɛ bui butɔ doo. Bu edobah, ekɔ o nwiī muɛge biī a le bu sueloo kɛ̄ doo nu le kaāna bu dogo ni? (Hib 13:18) O dapnage kɔ kɛ̄ su ue a le bu Baibol yere bu dogo ebaɛ i loo bu namloo le bu ekɛɛrɛ doo. (Kam 14:29, 30) Gbaa kɔnia ue ama dap yerebah nɛ o nwiī kɔ a agɛrɛbah tɔgɛ nialoo zuurabahtɔ̄ Baibol.—Buū Kam 2:10, 11.

12. Bu mɛ sīdee na ziī tɛ bee yerebah nɛ ye nwiīnɛɛdam kɔ a muɛ kɛ̄ pya ue a le bu Baibol dɔbiī doo a?

¹² Steve, ziī tɛ a lu France, baatɛ̄ kɛ̄ alɛ le ye wa bee yerebah nɛ wa zege nwiīnɛɛdam Ethan kɔ a muɛ kɔ pya lok Jɛhova tɔgɛ kɔ a were i loo, e a kɔ: “I wee ye bip pya ebip a doodoo, ‘Ena anua Jɛhova kɔ i sere lok ama a? Bu mɛ sīdee na lok ama tɔgɛ kɔ a were i loo a? Ena e sira lo ii gbaɛ̄tɔ̄loo lo lok a?’” Dua kɔnia ue ama eyerebah nɛ Ethan kɔ a su pya daakuu Jɛhova a kaāna nua lo alɛ. Steve bee kɔ yereloo kɔ: “Nu i bee gbī na lo eyerebah nɛ Ethan kɔ a muɛ kɔ Baibol ɛrɛ pya ue suānu a eenyɔɔ lo miɔŋɔ nɛɛ.”

13. Bu mɛ sīdee na tɛ le ka dap tɔgɛ wa nwiī kɔ a su nu Baibol kɔ yere bu dogo a? Naa nɛ edobah.

¹³ Tɔgɛ o nwiī kɔ a su pya ue a le bu Baibol yerebu dogo. Ziī sɔ̄ o dap doo wo na sɔ̄ a lu ekɔ nɛ o nwiī kɔ a buū ziī kpa bie tɔkpa. Lo kpa dap kɔ nu akiiloo pya a gaa kunagā ale pya a doo dogo bu saŋ kɔ ba bɔloo enɔ wa. O dap yere mɛm loo o nwiī kɔ a kɛɛrɛbu nu dua lo nɛɛ lu aāloo ue a le bu Baibol. (Kam 22:24, 25; 1 Kɔr  15:33; Fil 4:8) Lo ama dap ye yerebah nɛ kɔ a yira ekeebee nɛ ye nɛɛ tɔgɛnu le pya ye koo tɔkpa sɔ̄ ba gaa kɔnia ue nyɔɔ nu a bee lu enɛ ye kɔ a doo.

TƆGƐ O NWIĪ KƐ̄ EKƆ UE BEE YE YIRA DOO

14. Amunu ekobee ue na a dap doo kɔ kɛɛ a bɔp zege Nɛɛ Kraist a, e ena anua a?

¹⁴ Pio sɔ̄ Pya Nɛɛ Kraist a le zege naa wee ɛrɛ e’agaloo lo ekɔ ue bee wa yira. Kɛɛ dap wa bɔp sɔ̄ ba gaa nɔ nu akiiloo tɔgɛnu kɔ nu bee bugia le. Ena anua a? Pya wa nɛɛ tɔgɛnu dap kɔ ue kumaloo tɔgɛnu kɔ nu bee bugia le kɔ ɛɛ kaka ue. Lo o lu tɛ a le ka, mɛ sīdee na o dap yerebah nɛ o nwiī kɔ a ɛrɛ e’agaloo bu ekɔ ue bee ye yira a?

15. Ena a dap yerebah nɛ zege Nɛɛ Kraist kɔ a dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ pya nu a yiga a?

¹⁵ Yerebah nɛ o nwiī kɔ a agɛrɛbah dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ pya nu a yira. Naa bɔloo kɔ kɛɛ a bɔp o nwiī nyɔnɛbee a suā kaka akiiloo dɛm nu. (2 Tim 1:8) Ena anua a? Nu anua na bee gbɛnɛ-edo pya saɛns dānage bee loo kɔ dum naa bee bugia le. Ba muɛ kɛ̄ nu a lu edɛm a le dum kpedɛɛ̄ sa ɛrɛ suānu doo. Nyɔɔwo, ba naa yiga bu tɔgɛnu kɔ nu bee bugia le lo a lu etɔgɛ tɔkpa bu yube nyɔuwe. O nwiī dap agɛrɛtɛ̄ ye yira tɛ̄maloo ekɛɛrɛ bu pya nu anua pya dɔɔ̄na wuga nɛɛdam le nɛɛwa yiga kɔ a bee lu edɛm dum. c

16. Bu mɛ sīdee na pya tɛ le ka dap yerebah nɛ wa nwiī kɔ ba a kɔ ue bee wa yira bu Nɛɛ a bee dɛm nu a? (1 Pita 3:15) (Ɛpnage foto.)

¹⁶ Tɔgɛ o nwiī kɛ̄ edap kɔ ue bee pya nu a yiga bu Nɛɛ dɛm nu doo. (Buū 1 Pita 3:15.) A dap lee kɔ bui gbaa tɛɛ̄ nyɔɔ pya ekobee ue a le nyɔɔ jw.org lo a wee sira kɛɛ̄ ekobee ue akura “Young People Ask—Creation or Evolution?” Lɛɛ bui kɔnia lo kɛ̄ o nwiī emuɛ kɔ a lee lo eyerebah nɛ pya dɔɔ̄na lo edābeeloo kaka akiiloo Nɛɛ dɛm nu doo. Nyɛŋia ye bu kɔ aa nyɔɔnɛ pya ye koo tɔkpa amkɛ̄. Yere ye mɛm loo kɔ a su suānu le kari kɔā ue lo a ɛrɛ pio pya a gbī egbaɛ̄tɔ̄loo ekpeloo ekɔa ue ama. Bu edobah, ziī ye koo tɔkpa dap kɔ: “Mda wee yiga aba nu m mɔmadɛɛ̄, e m sii muɛ Bari lɔgɔ sɔ̄.” Zege Nɛɛ Kraist  a dap ye kɔ nɛ kɔ: “Naa su kɔ o gaa kiā bu kuɛ kɛ̄ lɔgɔ nɛɛ naa si tam sa o muɛ ziī bana maā. Ena o kɔ a? Lo bana maā ama tɔgɛ kɔ nɛɛ a le dum a ɛrɛ suānu na a dɔɔra a, e tɛɛ̄ doodoo wa sa pya nu a le bu yube nyɔuwe ama naa tɔgɛ kɔ nɛɛ dɛm nu le!”

17. Bu mɛ sīdee na pya tɛ le ka edap yerebah nɛ wa nwiī kɔ ba a gbī pya sīdee ba eyɔ pya dɔɔ̄na ponia kaka ue a le bu Baibol ani? Naa nɛ edobah.

¹⁷ Yerebah nɛ o nwiī kɔ a ɛp pya sīdee a ye kpaānɛ lo enyɔɔnɛ pya dɔɔ̄na ponia ue a le bu Baibol. (Rom 10:10) O dap su ye epiaga lo ekɔ ue bee ye yira nɛ pya dɔɔ̄na dooreloo su nu biā yɔɔ. Tua sɔ̄ nɛɛ a gaa nɔ lo esu nu biā yɔɔ, e dasī nɔ lo ebira yɔɔ a waɛbah. Sɔ̄ sɔ̄ gaa kiisī, ewaɛ ye bah esu lo nu biā yɔɔ. Bu aba lo sīdee, zege Nɛɛ Kraist dap bɔātɛ̄ ekɔ ye yira nɛ pya dɔɔ̄na bu sīdee a waɛbah. Bu edobah, a dap bip ye koo tɔkpa kɔ: “O suāge kɔ pya a kwa nu nɔ kɛ̄ ekwa doo aāloo pya nu Bari dɛm ni? Doo m naa tɔgɛ a ziī ekpeloo vidio.” Sɔ̄ etɔgɛ ye ziī vidio a le yɛɛ pya vidio akura Was It Designed? a dap ye bip kɔ: “Lo a lu enɛ ka nɛɛ saɛns nyɔɔ nu a nɔ aāloo nu Bari dɛm kwaā nu, mɛɛ na ka a aaloo lo a bee ɛp a kuu a?” Dua ewarɛ ebip ama dap yere mɛm loo zege nɛɛ kɔ a agɛrɛbah ɛrɛ taɛ sa nɔ nu yere loo.

KIISĪ LO EYEREBAH NƐ O NWIĪ KƆ A AGƐRƐTƐ̄ YE YIRA

18. Bu mɛ sīdee na pya tɛ le ka edap kiisī lo e’agɛrɛtɛ̄ yira wa nwiī ɛrɛ bu Bari a?

¹⁸ I tɔɔ̄ bu nyɔuwe gbɛnɛkpo nɛɛ naa ɛrɛ yira bu Jɛhova. (2 Pit 3:3) Nyɔɔwo, pya tɛ le ka sɔ̄ bui gaa nyɔɔnɛ bui nwiī nɔ Baibol, ɛbaa pya ekobee ue edoo kɔ ba a agɛrɛbah nwadɛɛ̄ Muɛ̄ Ue Bari le ye daakuu a kaāna. Doo kɔ ba a ɛrɛ ekɛɛrɛ tɛ̄maloo etubobahloo pya nyɛŋia nu a le loo dɛm nu Jɛhova. Yerebah ye nɛ kɔ a tɔgɛ nialoo pya keebee mɔmanudɛɛ̄ lo edooa gbɔmɛɛ̄. Lo a eenyɔɔ, nyɔɔnɛ o nwiī yere kara sa o yere ye kara bee. Lo o doo wo, suā leere kɔ Jɛhova enɛ leelee o epiaga lo eyerebah nɛ o nwiī kɔ a agɛrɛtɛ̄ ye yira.—2 Edoo 15:7.