1. E na Jɛhova nɛ pya tɛ le ka a?

JƐHOVA bee dɛm tuatua dam le wa kɔ ba a ɛrɛ gbomiɔŋɔ. Baibol kɔ: “Miɔŋɔ. . . lu epoo a aabah Jɛhova.” (Yɔɔ 127:3) E na lo ama kura a? Naa kɛɛrɛ kɔ ziī o gbo kpooge a gbɛnɛkpo kpugi bah. Etɔɔ̄ a loo doodoo wa? Kɛādoo, bu a e’ɛɛ kɔ a dɛrɛ a nyiɛ nyɔɔ. Mɛ o le gaa bura kɛ̄ o dap doodoo sere lo kpugi leere. Jɛhova alu i Gbo a lee eera, nɛ nu a kuī eenyɔɔ kpugi pya i tɛ le ka kɔ ba a kuūdɛɛ̄loo. A nɛ wa toh lo ekuūdɛɛ̄loo pya wa miɔŋɔ sa doo kɔ bu wa a ɛɛ.

2. Pya amunu ebip na i gaa le agara a?

² Mɛɛ̄ na ebiaɛfii lo a le dam le wa e’ɛrɛ nwiī ale ba naale e’ɛrɛ a? E e na pya tɛ le ka edoo lo eyerebah nɛ pya wa miɔŋɔ kɔ ba a ɛrɛ ɛɛbu bu dum a? Naa ɛp pio zuurabahtɔ̄ a le bu Muɛ̄ Ue Bari lo edap yerebah nɛ dam le wa ba lu Nɛɛ Kraist kɔ ba a biaɛfii nu leere ama.

3. (a) Mɛɛ̄ na ebiaɛfii lo dam le wa e’ɛrɛ nwiī ale ba naale e’ɛrɛ a? (b) Amunu zuurabahtɔ̄ a le bu Baibol na pya gbo le butɔ pya a bee iya ziī aā ekɛɛrɛbu a?

³ Bu pio barasī, wee lu e’ɛmadɛɛ̄ kɔ pya nɛɛ ba iya ziī aā a ɛrɛ nwiī aba lo sɔ̄. Pya wa butɔ le pya dɔɔ̄na dap nage wa zū kɔ ba a ɛrɛ nwiī aba lo sɔ̄. Jethro, ziī wuga nɛɛdam li Esia bee kɔ, “Pio pya e’ɛrɛ nwiī ba le bu bɔŋanaloo wee zū pya a sii ɛrɛ kɔ ba a doo wo.”  Jeffrey, dɔɔ̄na wuga nɛɛdam alu Asia, bee kɔnage kɔ, “Pio nɛɛ wee kɔ nɛ pio pya dam le wa ba sii ɛrɛ nwiī kɔ lɔgɔ nɛɛ ekuū wa dɛɛ̄loo sɔ̄ ba e’ana naale.” Kerewo, ziī ziī dam le wa na ebiaɛfii lo a le ba e’ɛrɛ nwiī ale ba naale e’ɛrɛ a. Lo biaɛfii le wa nɛ; a lu toh a wa le bee. (Gal 6:5.) Bu kaka, pya gbo le butɔ pya a bee iya ziī aā ama gbī kɔ ba a le bu ɛɛbu. Mɛ ba ɛrɛ esuā kɔ biaɛfii lo e’ɛrɛ nwiī le nɛ dam le wa a.—1 Tɛs 4:11.

4-5. Baɛ amunu ue na a bɔloo kɔ dam le wa a kɔnia a, e mɛ sɔ̄ na elee kɔ ba a kɔnia a? Naa baatɛ̄.

⁴ Dam le wa a gbī ebiaɛfii lo a le ba e’ɛrɛ nwiī edoo leere lo ekɛɛrɛbu baɛ ebip ama: Tuatua, mɛ sɔ̄ na ba e ɛrɛ nwiī a? Lo eree baɛ, ku bee nwiī ba gbī e’ɛrɛ? Mɛ sɔ̄ na elee kɔ ba a kɔnia lo ama a? E e na anua pya ue ama kuī a?

⁵ Bu pio kɛ̄dɔ, a bɔloo kɔ dam le wa a kɔnia nu akiiloo ɛrɛ gbomiɔŋɔ lɛɛ ba gae iya ziī. E na anua lo sɔ̄ lee a? Ziī le nu anua na bee ɛrɛ aba ekɛɛrɛ nyɔɔ ue ama lu nu a kuī. Gbaāloo wo, ba ekɛɛrɛ nage lo a le ba ekpɛ̄nage loo etoora toh ama naa e. Pio dam le wa ebiaɛrafii lo etɔɔ̄ nu alu ziī a le baɛ zua aā sɔ̄ ba bee iya ziī lɛɛ ba gae ɛrɛ nwiī nyɔnɛbee ɛrɛ nwiī esu wa gbɛnɛkpo sɔ̄ le mɛm bah. Ba kɛɛrɛ kɔ lo ba dasī yira kina lɛɛ ba gae ɛrɛ nwiī edoo kɔ ba a tɔɔ̄ waɛloo ziī kaāna sa dābeeloo ziī.—Ɛfɛs 5:33.

6. Bu mɛ sīdee na sɔ̄ i le ama ɛrɛ pah nyɔɔ pio butɔ a?

⁶ Pya dɔɔ̄na Nɛɛ Kraist ebiaɛrafii lo enɔ edoba taa pya miɔŋɔ Noa le pya wa wa bee tɔgɛ. Taa pya dam le wa ama naa bee ɛrɛ nwiī aba sɔ̄ ba iya ziī sah. (Jɛn 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pit 2:5) Jizɔs su ilii dee ama doloo “gbo dee Noa,” e bu kaka i gaa tɔɔ̄ sɔ̄ “gbɛnɛ taāŋa . . . le.” (Mat 24:37; 2 Tim 3:1) Nyɔɔbee wo a, pio dam le wa ebiaɛrafii kɔ ba naale e nwaāe bah ɛrɛ nwiī lokwa ba dap su wa sɔ̄ siātam nɛ Jɛhova mmɛɛ̄.

7. Bu mɛ sīdee na zuurabahtɔ̄ a le bu kpa Luk 14:28, 29 le Kam 21:5 eyerebah nɛ dam le wa a?

⁷ Sɔ̄ dam le wa gaa biaɛfii lo ba e’ɛrɛ nwiī ale ba naale e’ɛrɛ, le kuma bee  nwiī ba e’ɛrɛ, ba edoo leere lo e “buū nu a esi.” (Buū Luk 14:28, 29.) Pya dam le wa ba e’ɛrɛ nwiī kɔ kpɔā nwiī si du sa sunage gbɛnɛ-edo sɔ̄ le mɛm. Nyɔɔwo, a lu ebɛɛ̄ kɔ pya tɛ le ka a kɛɛrɛbu pya ebip ama: Ekɔ baɛ ii i si tam lo ekuūdɛɛ̄loo ebɛɛ̄ i butɔ ni? Ekɔ i yirage nyɔɔ pya nu a lu i ebɛɛ̄ ni? Lo baɛ ii i si tam, mɛɛ̄ na ekuūdɛɛ̄loo pya i miɔŋɔ a? Mɛɛ̄ na ba enɔ nu aaloo a? Dam le wa a kɔnia ue nyɔɔ pya ebip ama ekɛɛrɛbu nu a le bu kpa Kam 21:5.—Buū.

8. Amunu nu finiabah na dam le wa e ɛmadɛɛ̄ a, e e na dam a ɛrɛ wereloo edoo a?

⁸ Pya miɔŋɔ gbī kɔ tɛ le ka a su sɔ̄ wa tɔma kpaɛ̄. Lo a le dam le wa ɛrɛ etuɛnɛ nwiī, e aga wa bah ekuūdɛɛ̄loo ziī ziī aba leere. Pya nɛɛ ba ɛrɛ esɔgɔ miɔŋɔ kɔ a mma e wa ekuū wa dɛɛ̄ loo. Loo ka dap ɔ dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄. Lo ama dapge ɛrɛ pah nyɔɔ ye enɔānu nyɔɔ ye loo, yere kara, le si uwe zue ue ni? Dɔɔ̄na nu na kɔ edap ye agabah e’gbaɛ̄tɔ̄loo nu a gaa lu enɔ bie enɔānu sa ɛrɛ biī aāloo. Lu kaka kɔ, dam a ɛrɛ wereloo edoo dɛ̄dɛɛ̄ nu a dap doo lo eyere kpotɛ̄ ye wa le pya ye miɔŋɔ sa wa kuūdɛɛ̄loo bie enɔānu le bie tɔ. Bu edoba, a dap yerebah nɛ ye wa lo esi pio tam butɔ. Epiiga nage lo edoo kɔ dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ a le butɔ a ɛrɛ biī aāloo wa Enɔānu Butɔ. E a gaa le nyɔɔnɛ nage pya ye butɔ si uwe zue ue gbɛnɛkpo sɔ̄.

9-10. E na alu ebɛɛ̄ kɔ pya tɛ le ka a doo lokwa ba dap yerebah nɛ pya wa miɔŋɔ a?

⁹ Pio e na pya tɛ le ka edoo lo eyerebah nɛ pya wa miɔŋɔ kɔ ba a wereloo Jɛhova a? Bu mɛ sīdee na ba ekpega pya wa miɔŋɔ aāloo nu bɔɔ a le bu nyɔuwe a? Naa ɛp pio nu pya tɛ le ka dap doo ama.

¹⁰ Bara yerebah aābah Jɛhova bu kara. Yere nukuādɛɛ̄loo edoba Manoah le ye wa, lo ba bee lu tɛ le ka Samson. Sɔ̄ Manoah bee suā kɔ ba esaa e’ɛrɛ nwiī, a bee bara kɔ Jɛhova a yerebah wa nɛ kɔ ba a dap ye kpɔā leere.

11. Dookɛ̄ kpa Pya Biaɛ 13:8 kɔ doo, bu mɛ sīdee na pya tɛ le ka enɔ edoba Manoah a?

¹¹ Nihad le Alma, lo ba aa Bosnia le Herzegovina, bee nɔ nu aāloo edoba Manoah. Ba bee kɔ: “Doodoo Manoah,  i bee bara kɔ Jɛhova a yerebah i nɛ kɔ i dap lu le tɛ le ka. E Jɛhova bee agara i kara bu keekee sīdee, tɛ̄maloo Kpa Kaɛ, pya kpa a dɛɛa nyɔɔ Baibol, enɔānu bu bɔŋanaloo, le kɔnvɛnsɔn.”—Buū Pya Biaɛ 13:8

12. Amunu edoba na Josɛf le Meri bee sere kɛ̄ nɛ pya wa miɔŋɔ a?

¹² Tɔgɛ wa nu tɛ̄maloo edoba. Ue o kɔ lu ebɛɛ̄; kerewo, nu o doo ɛrɛ pah nyɔɔ nwiī kaāna. I suā leere kɔ Josɛf le Meri bee sere le edoba kɛ̄ nɛ pya wa miɔŋɔ, gbaānage loo Jizɔs. Josɛf bee si tam lo ekuūdɛɛ̄loo ye butɔ. A bee yere nage mɛm loo pya ye butɔ kɔ ba a tɔgɛ nia loo taāŋabah Jɛhova. (Deut 4:9, 10) Kere adoo lok naa bee kɔ Josɛf a su pya ye butɔ kuma Jerusalɛm “ziī ziī zua” loo doonu tɛɛ̄yee, a bee doo doo wo. (Luk 2:41, 42) Pio pya tɛ a bee le lo sɔ̄ ebee dap ɛp su pya wa butɔ siā kiā doo wo nua gbɛnɛ toh, nu esu wa sɔ̄, le nu a si du. Kerewo, Josɛf bee tɔgɛ nia loo taāŋabah Jɛhova sa tɔgɛ nage pya ye miɔŋɔ kɔ ba a doo wo. Meri bee suā nage nu a le bu Kpa Kaɛ leere. A bee tɔgɛ pya ye miɔŋɔ kɔ ba a wereloo Muɛ̄ Ue Bari tɛ̄maloo ye ekɔaue le ye dogo.

13. Bu mɛ sīdee na ziī dam le wa bee nɔ edoba Josɛf le Meri a?

¹³ Nihad le Alma, a bee lu ekue bee tua sɔ̄ a, bee nyɔɔnɛ edoba Josɛf le Meri. Bu mɛ sīdee na lo ama bee wa yerebah nɛ kɔ ba a kpɔā wa nwiī kɔ a wereloo Bari sa ye si tam nɛ a? Ba bee kɔ: “i bee piiga lo etɔgɛ i nwiī kɛ̄ nyɔɔnɛ zuurabahtɔ̄ Jɛhova lee doo tɛ̄maloo i sīdee tɔɔ̄dum.” Nihad bee sikɛ̄ kɔ, “Lu dua nɛɛ o gbī kɔ o nwiī a lu.”

14. E na anua alu ebɛɛ̄ kɔ pya tɛ le ka a suāloo dua nɛɛ pya wa miɔŋɔ yii gbo a?

¹⁴ Yerebah nɛ pya o miɔŋɔ kɔ ba a sagɛ le gbo. Lu ebɛɛ̄ kɔ tɛ le ka a suāloo dua nɛɛ pya wa miɔŋɔ yii gbo le nu ba gaa doo. Lo ama kura kɔ pya tɛ le ka esuā dua nɛɛ pya wa miɔŋɔ wee nyɔɔnɛ kɔnia ue nyɔɔ intanɛt le bu fon. Pya wa gbo dap ɛrɛ pah nyɔɔ wa ekɛɛrɛ le wa dogo.—1 Kɔr 15:33.

15. E na pya tɛ le ka enɔ aāloo edoba Jessie a?

¹⁵ E na pya tɛ le ka edoo lo a le ba naa suā kɛ̄ esu kɔmputa le fon daānu doo a? Jessie, ziī tɛ a le Philippines bee kɔ: “Ii bee aadee suā kɛ̄ esu kɔmputa le fon daānu doo. Mɛ lo ama naa bee i kpaɛ̄ lɛɛloo eyerebah nɛ pya i miɔŋɔ kɔ ba a suā pya nu bɔɔ a le bu kɔmputa le intanɛt. Jessie naa bee ɔbɛ pya ye miɔŋɔ lɛɛloo esu kɔmputa daānu nyɔɔbee alɛ naa para esu daānu. A bee kɔ: “M bee yere mɛm loo pya na miɔŋɔ kɔ ba a su kɔmputa ale fon nɔā aā muɛ̄ ue, tɛ̄ma nyɔɔ nu ba enɔ bie enɔānu, le lo esu buŋa Baibol dɛ̄dɛɛ̄ dee.” Lo o lu tɛ le ka, o e buŋage sa nyɔɔnɛ pya o miɔŋɔ kɔnia pya le le zuurabahtɔ̄ akiiloo ɛm yere ue mā nɛɛ nyɔɔ fon, le yere foto tɛ̄ma nyɔɔ intanɛt lo o dap muɛ̄ kɛɛ̄ “Teenagers” nyɔɔ jw.org^® ni? O enyɔɔnɛ ge wa si ee vidio a kura, Mɛɛ̄ Na Ekpo Le Bah A—Olo sɛh o Fon ale Kɔmputa Ni? le Nwaɛ̄dɛɛ̄ Loo Piya Nu A Le Bu Yii Gbo Nyɔɔ Intanɛt ni? * Pya ekobee ue ama dap yerebah nɛ pya o miɔŋɔ kɔ ba a suā kɛ̄ esu kɔmputa ale fon daānu leere doo.—Kam 13:20.

16. E na gbɛnɛ-edo pya tɛ le ka edora a, e e na esira aabu a?

 ¹⁶ Gbɛnɛ-edo tɛ le ka wee nɔɔ̄ kɔ pya wa miɔŋɔ a su sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ pya nɛɛ a gaa sere le edoba bu taāŋabah Bari. Bu edoba, N’Déni le Bomine, dam le wa ba bee le Côte d’Ivoire, wee kɔ nɛɛ kuūdɛɛ̄loo sɛkiut a tɔɔ̄ wa tɔ gbɛnɛkpo sɔ̄. N’Déni bee kɔ: Lo ama bee ɛrɛ kaāna pah nyɔɔ i saaro. A bee bɔātɛ̄ esɛmdee sa nyaawo a gaa si tam doodoo nɛɛ a wee yerebah nɛ nɛɛ kuūdɛɛ̄loo sɛkiut.” O dapge nɔɔ̄ dua gbo a le doo wo nɛ pya o miɔŋɔ ni?

17-18. Mɛ sɔ̄ na pya tɛ le ka ebɔātɛ̄ etɔgɛ nu pya wa miɔŋɔ a?

¹⁷ Bɔātɛ̄ etɔgɛnu pya o miɔŋɔ sɔ̄ ba lege etera. Elee kaāna lo pya tɛ le ka bɔātɛ̄ etɔgɛ nu pya wa miɔŋɔ aā sɔ̄ ba lege etera. (Kam 22:6) Naa kɛɛrɛbu Timoti, nɛɛ a bee nyɔɔnɛ Pɔɔl siniātam. Ka Timoti a kura Eunice, le ye kaāma Lois bee ye tɔgɛ nu “aā dee a bee le nwiī.”—2 Tim 1:5; 3:15.

¹⁸ Dɔɔ̄na dam le wa a kura Jean-Claude le Peace lo ba bee tɔɔ̄ nage Côte d’Ivoire bee dap nage kpɔā ini’ī pya wa miɔŋɔ kɔ ba a wereloo Jɛhova sa ye si tam nɛ. E na a bee wa yerebah nɛ kɔ ba a kiisī leere a? Ba bee nyɔɔnɛ edoba Eunice le Lois. Ba bee kɔ, “I bee tɔgɛ Muɛ̄ Ue Bari pya i miɔŋɔ aā sɔ̄ ba le etera, nwīgbagbara sɔ̄ aā sɔ̄ ba aā emɛā.—Deut 6:6, 7.

19. E na a le bu agɛrɛloo tɔgɛ Muɛ̄ Ue Bari pya o miɔŋɔ a?

¹⁹ E na “agɛrɛloo tɔgɛ” Muɛ̄ Ue Jɛhova pya o miɔŋɔ kura a? Nu “agɛrɛloo tɔgɛ” kura na “biibahkɛ̄ wa tɔgɛ sa wee tɛɛ̄nyɔɔ booboo sɔ̄.” Lo edoo wo, pya tɛ le ka ɛrɛ esu sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ pya wa miɔŋɔ. Loo pya tɛ le ka dap ɔ lo e tɛɛ̄nyɔɔ aba ziī nu nɛ wa nwiī booboo sɔ̄. Kerewo, ba epiiga lo ewee doo wo lokwa ba dap yerebah nɛ pya wa miɔŋɔ kɔ ba a dābeeloo nu a le bu Muɛ̄ Ue Bari sa su yere bu dogo.

20. Naa baatɛ̄ kɛ̄ kpa Le-yɔɔ 127:4 dap yerebah nɛ pya tɛ le ka kɔ ba a kpɔā wa miɔŋɔ doo.

 ²⁰ Suāloo pya o miɔŋɔ leere. Kpa Le-yɔɔ 127 su pya miɔŋɔ dooreloo ekpā. (Buū Le-yɔɔ 127:4.) Dookɛ̄ a dap lu esu keekee nu ɔā ekpā doo, lo a doo kɔ ye edo a dap tera ale a kuī, bu aba lo sīdee kɛ̄ pya miɔŋɔ lunage kee loo ziī doolo. Nyɔɔwo pya tɛ le ka ɛrɛ ebiaɛfii sīdee ba ekpɔā ziī ziī pya wa miɔŋɔ. Ziī dam le wa bu ilii dee ama kɔ ziī nu a wa yerebah nɛ lo ekpɔā pya wa miɔŋɔ kɔ ba a si tam nɛ Jɛhova na bee, “I wee su keekee sɔ̄ wa nɔɛ̄ Baibol.” Bu kaka, ziī ziī tɛ bee tɔ ebiaɛfii lo a le a luge ebɛɛ̄ lo enɔnu bu sīdee ama.

21. Amunu yerebah na pya tɛ le ka dap ɛmadɛɛ̄ aābah Jɛhova a?

²¹ Loo pya tɛ le ka dap ɔ nyɔɔ pya nu finiabah ba gaa kpesī, mɛ gbomiɔŋɔ lu dɔɔ̄nu a aabah Jɛhova. A kpɛ̄naloo eyerebah nɛ pya tɛ le ka. A gbaɛ̄tɔ̄loo wa kara kaāna. E a agara pya lo kara tɛ̄maloo Baibol, pya i kpa, edoba le zuurabahtɔ̄ a aabah pya tɛ le ka ba enyima tura nɛɛ ba le bu bɔŋanaloo.

22. Pio pya amunu le nu na pya tɛ le ka dap nɛ pya wa miɔŋɔ a?

²² Wee lu ekɔ kpɔā pya miɔŋɔ wee su 20 zua, mɛ pya tɛ le ka kiisī lo ekpɔā miɔŋɔ emanyɔɔ wo. Yɛɛ pya le nu ba dap nɛ pya wa miɔŋɔ na wereloo, sɔ̄, le tɔgɛ wa nu aābu Baibol. Ziī ziī pya miɔŋɔ esu lo tɔgɛnu bu keekee sīdee. Kerewo, lu ekpɔā booboo aba tɛ̄mabah tɛ le ka a wereloo Jɛhova, sa a tɔɔ̄ wa loo dookɛ̄ a bee tɔɔ̄loo Joanna Mae doo, ziī wuga nɛɛwa a le Asia a bee kɔ: “Sɔ̄ m kɛɛrɛbu pya tɔgɛnu m bee ɛrɛ aāba pya na tɛ le ka, m doo wa yaa kɔ ba bee mɛ kpɔā sa mɛ tɔgɛ kɔ m wereloo Jɛhova. Ba naa bee mɛ aadee nɛ dum, mɛ ba bee mɛ nɛ dum a ɛrɛ nu a kura.” (Kam 23:24, 25) Gbɛnɛ-edo miliɔn pya Nɛɛ Kraist ekɔa nage dua ue ama.