1-2. Ena alu pya lele nu anua i tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa loo ɛnia ii a?

I ƐRƐ gbɛnɛ-edo nu anua i tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa loo ɛnia ii. Pio lo nu na e ni? Yere nukuādɛɛ̄ loo kɛ̄ pya kam ale bu Baibol agara ebip ama doo sɔ̄ a kɔ: “O a yira kɔ [wereloo a naa wee nyaa] le kaāna yira a [aa a loo]. . . . Bu lo sī dee o gaa le ɛrɛ ewonu le kaāna bee kɛ̄sī Bari le pya nɛɛ.” “Nɛɛ a ɛrɛ [wereloo a naa wee nyaa] yerebah nɛ ye loo.” “Nɛɛ a nyɔɔnɛ kaāna dogo le [wereloo a naa wee nyaa] gaa le gbī dum . . . muɛ.”​—⁠Kam 3:​3, 4; 11:17; 21:21.

² Pya kam ama kɔ taa nu anua alu ebɛɛ̄ kɔ i tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa. Tuatua, tɔtɔgɛ wereloo a naa wee nyaa doo kɔ i kuī kɛ̄dɛɛ̄ Bari. Eree baɛ, tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa dɔbiī i nɛ. Bu edoba, i ɛrɛ le gbanialoo kumaloo pya dɔɔ̄na. Eree taa, tɔtɔgɛ wereloo a naa wee nyaa edoo kɔ i ɛrɛ leelee li deesī, gbaāloo dum a naatah. Bu kaka, i ɛrɛ pya lele nu anua i gbaɛ̄tɔ̄loo pya ue Jɛhova a kɔ: “Tɔgɛaa le beenyiɛ le toesaɛ̄ ɛrɛgeba nɛɛ loo ye wuga.”​—⁠Zek 7:⁠9.

3. Pya amunu ebip na i agara bu ekobee ue ama a?

³ Bu ekobee ue ama, i agara nia ebip. Ba mɛɛ na i tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa kumaloo a? Ena i dap nɔ aābu kpa Rut akiiloo tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa a? Bu mɛ sīdee na i dap tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa anii’ee a? Amunu biī na pya a tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa e’ɛrɛ a?

4. Bu mɛ sīdee na i dap nɔ Jɛhova bu tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa a? (Maak 10:​29, 30)

⁴ Dookɛ̄ i bee nɔ doo bu ekobee ue i aa a, aba pya Jɛhova tɔgɛ ye wereloo a naa wee nyaa kumaloo na pya a ye wereloo sa ye taāŋabah. (Dan 9:⁠4) I gbī elu pya a “nɔ Bari doodoo pya wereloo gbomiɔŋɔ.” (Ɛfɛs 5:⁠1) Nyɔɔwo, i gbī etɔgɛ wereloo a naa wee nyaa kumaloo pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa bu bɔŋanaloo, lo a le kiisī lo ewere wa loo sa wa daba bialoo.​—⁠Buū Maak 10:​29, 30.

5-6. Ena bee ue a kura “tɔɔ̄ agara” kura a?

⁵ O dap yiga kɔ, kɛ̄ i agɛrɛbah dābeeloo nu wereloo a naa wee nyaa kura doo, kɛ̄ i agɛrɛnage bah tɔgɛ kumaloo pya i wuga bu yira doolo. Lo e’agɛrɛbah dābeeloo nu wereloo a naa wee nyaa kura, dooraa i su wereloo a naa wee nyaa dooreloo tɔɔ̄ agara, nyɔnɛbee pya nɛɛ wee ɛp wereloo a naa wee nyaa nua tɔɔ̄ agara. Doo i naa ɛp ziī edoba.

 ⁶ Nii’ee, i dap kɔ nɛɛ esia tam bie ziī betam bu gbɛnɛ-edo zua lu nɛɛtam a tɔɔ̄ agara. Kerewo, bu yube pya zua esua siā tam bie lo betam, naadaba a sii muɛ taɛ nɛɛ a ɛrɛ lo betam. Dap lu kɔ pya lok tɛ ɛrɛ lo betam nɛ naa wee ye nia. Bu ye naa ɛɛ loo lo betam, mɛ aa si tam lo kɛ̄ lokwa aluge ekpɛ ye kpugi. E kiisī lo esitam lo kɛ̄ mmɛ sɔ̄ e’aaloo lo tam, etaage bee a muɛ dɔɔ̄na tam a lee bie dɔɔ̄na kɛ̄.

7-8. (a) Ena a wee doo kɔ nɛɛ a tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa a? (b) Ena anua i kɔ ue nyɔɔ pio nu a le bu kpa Rut a?

⁷ Kee a le yɛɛ tɔɔ̄ agara le wereloo a naa wee nyaa dookɛ̄ alu ebaatɛ̄ bu  6 barakpaɛ̄ doo na, nu a doo kɔ nɛɛ a tɔgɛ lo elap dogo. Ena anua pya nɛɛ Bari bee tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa bu pya sɔ̄ a bee lu e’ɛm Baibol a? Pya a bee tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa bee doo wo nyɔɔbee wa beenyiɛ zū wa kɔ ba a doo, e a naale nyɔɔbee ba ɛrɛ edoo. Naa kɛɛrɛ edoba Devid. Ye beenyiɛ bee ye zū kɔ a tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa kumaloo ye le gbo Jonatan kere tɛ Jonatan bee gbī efɛ Devid. Sɔ̄ pio zua etɛ̄na aā sɔ̄ Jonatan u sah, Devid bee lege aa tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa kumaloo Mefiboshet nwiī Jonatan.​—⁠1 Sam 20:​9, 14, 15; 2 Sam 4:4; 8:15; 9:​1, 6, 7.

⁸ I dap nɔ gbɛnɛ-edo nu akiiloo wereloo a naa wee nyaa aāloo pya dɔ a le bu kpa Rut bu Baibol. Pya amunu nu enɔ akiiloo wereloo a naa wee nyaa na i dap nɔ aāloo pya alu ekue bee bu kpa ama a? Bu mɛ sīdee na i dap su pya nu i wa nɔ aāloo yere bu dogo bie bu i bɔŋanaloo a? *

9. Ena anua Naomi bee kɔ Jɛhova gaa ye gbanaesī a?

⁹ Bu kpa Rut, i buū eloh akiiloo Naomi, Rut alu wa ye nwiī, le ziī gbara a bee ɛrɛ bɔɔ loo Bari a kura Boaz, lo a bee lu wuga dam Naomi. Nyɔɔ kii a bee dɔ bu buɛ̄ Izrɛl, Naomi, ye dam le baɛ ye miɔŋɔ nɛɛdam bee kii Moab. Sɔ̄ ba bee le lo kɛ̄, dam Naomi bee u. Baɛ pya ye miɔŋɔ nɛɛdam bee ii wa, mɛ alu ekiɛ̄nu kɔ baɛ ye miɔŋɔ ama bee unage. (Rut 1:​3-5; 2:⁠1) Pya siranu ama bee doo kɔ bu Naomi a biira gbɛnɛ sa ye ɔɛloo. A bee ɛrɛ ekiɛ̄nu mmɛ kɛ̄ a kɛɛrɛ kɔ Jɛhova aa ye gbanaesī. Yere nukuādɛɛ̄ loo kɛ̄ a bee kɔ kɛ̄ nu ye tɔɔ̄loo doo kiiloo Bari, sɔ̄ a kɔ:  “Bah Jɛhova ekira ee lo edoo mɛ.” “Nɛɛ a eenyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu edoora nu alu lee mɛ loo.” A bee kɔnage kɔ: “Jɛhova ebee mɛ nɛ gbɛnɛ etɛɛrɛ, e Nɛɛ-a-eenyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu esua gbɛnɛ muɛ pɔrɔ mɛ nua nyɔɔ.”​—⁠Rut 1:​13, 20, 21.

10. Jɛhova bee doo dogo kumaloo pya pɔrɔ pɔrɔ ue Naomi bee kɔ ama doodoo wa?

¹⁰ Jɛhova bee doo dogo kumaloo pya pɔrɔ pɔrɔ ue Naomi bee kɔ ama doodoo wa? A naa bee lɛɛbaloo ye zooro a le bu taāŋa ama. Taāwo, a bee ye toesaɛ̄. Jɛhova bee dābeeloo kɔ “bii kuma kɛ̄ wee doo kɔ nɛɛ suānu a lu nɛɛ ezu.” (Eklis 7:⁠7) Kerewo, a bee lu ebɛɛ̄ kɔ alu eyerebah nɛ Naomi lokwa a dap muɛ kɔ Jɛhova sii ye lɛɛbaloo. Bari bee ye yerebah nɛ doodoo wa? (1 Sam 2:⁠8) A bee zū Rut kɔ a tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa kumaloo Naomi. Rut bee su loo nɛ, e bu fɛgɛ a bee yerebah nɛ ye ka-dam kɔ a sikɛ̄ ɛrɛ e’agaloo sa suā kɔ Jɛhova lege gaa ye wereloo. Ena i nɔ aāloo edoba Rut a?

11. Ena anua pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa alu fɛgɛ wee yerebah nɛ pya a le bu ekiɛ̄nu le pya loo ɔ a?

¹¹Wereloo a naa wee nyaa zū i kɔ i yerebah nɛ pya i wuga sɔ̄ ba le bu taāŋa. Dookɛ̄ Rut bee tɔɔ̄ bialoo Naomi doo, kɛ̄ pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa alu fɛgɛ tɔɔ̄nage bialoo pya a le bu bɔŋanaloo a le bu ekiɛ̄nu ale loo wa ɔ doolo. Ba wereloo pya wa wuga nɛɛdam le nɛɛwa, e ba kpɛ̄naloo edoo ɛrɛgeba nu ba dap doo lo eyerebah wa nɛ. (Kam 12:25; 24:10) Lo ama gbaaloo zuurabahtɔ̄ nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl a kɔ: “Nɛ e’aga nyiɛ pya wa beenyiɛ epea, yerebah nɛ pya e’ɔaloo, ɛrɛaa nyɔɔnyɔɔ egerebu loo dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ.”​—⁠1 Tɛs 5:⁠14.

12. Amunu sīdee na a lee eera lo eyerebah nɛ ziī wuga nɛɛdam ale wuga nɛɛwa loo ye ɔ a?

¹² Gbɛnɛ-edo sɔ̄, sīdee a lee eera lo eyerebah nɛ ziī wuga nɛɛdam ale nɛɛwa loo ɔ na tɛ̄maloo egbaɛ̄ ye tɔ̄loo sɔ̄ a kɔ nu a gaa tɛɛ̄bu le tɛ̄maloo edoo kɔ a suā kɔ o weree ye loo. Jɛhova tɔgɛ nia loo fɛgɛ dogo o tɔgɛ loo ziī ye naana pee a ye kuī loo. (Yɔɔ 41:⁠1) Kam 19:17 kɔ: “Nɛɛ alu fɛgɛ loo nɛɛ kporo bɔgɛrɛ nu Jɛhova, e a gaa le obia ye kpɛ nɛ loo nu a bee doo.”

13. Bu mɛ sīdee na Rut bee lu kee loo Ɔapa a, e ena anua biaɛfii Rut bee lu nu a tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa a? (Ɛp foto a le nyɔɔ eko.)

¹³ I sikɛ̄ dābeeloo nu wereloo a naa wee nyaa kura yereloo lo i kɛɛrɛ nu a bee siraloo Naomi sɔ̄ ye dam le baɛ pya ye miɔŋɔ nɛɛdam bee u. Sɔ̄ Naomi suā kɔ “Jɛhova edoora pya ye buɛ̄ leere lo enɛ wa nuede,” a bee biaɛfii lo e’obia kii be. (Rut 1:⁠6) Baɛ wa pya ye miɔŋɔ bee ye nyɔɔnɛ obia kii. Sɔ̄ ba le nyɔɔ dee gaa kii, Naomi bee kɔ taa sɔ̄ nɛ baɛ lo wa kɔ ba a obia kii Moab. Ena a bee sira a? I buū kɔ: “Ɔapa bee kuɛ̄ nyɔɔnu loo ye ka dam [sa obia kii], mɛ Rut daba ye loo.”  (Rut 1:​7-14) Ɔapa bee doo nu Naomi bee kɔ a doo, sa a obia kii Moab. Kerewo, Rut bee doo nu alu kee loo nu Naomi bee kɔ a doo. Alɛ ebee dapnage obia kii, mɛ nyɔɔbee wereloo a naa wee nyaa a bee ye ɛrɛ kumaloo, a bee biaɛfii lo etɔɔ̄ kpaɛ̄ Naomi sa ye yerebah nɛ. (Rut 1:​16, 17) Rut bee biaɛfii lo etɔɔ̄ bialoo Naomi, naale nyɔɔbee ba kɔ a tɔɔ̄, mɛ nyɔɔbee a gbī etɔɔ̄. Biaɛfii Rut bee doo ama bee dɛɛa nyɔɔ wereloo a naa wee nyaa a ɛrɛ. Ena i nɔ aāloo nu Rut bee doo ama a?

14. (a) Amunu biaɛfii na pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa edora anii’ee a? (b) Dookɛ̄ Pya Hibru 13:16 kɔ doo, amunu elap dogo su loo nɛ na a nia Bari a?

¹⁴Tɔtɔgɛ wereloo a naa wee nyaa eenyɔɔ aba dodoo nu alu e’ɛmadɛɛ̄ kɔ o doo. Dookɛ̄ a bee le doo a dee kere, gbɛnɛ-edo pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa anii’ee ebiaɛrafii lo etɔgɛ wereloo a naa wee nyaa loo pya wa wuga bu yira, kere pya ba naa aadee suāloo leere. Bu edoba, sɔ̄ ba dā kɔ bugia siranu sira, ba nwaabah gbī kɛ̄ edoodoo yerebah. Sɔ̄ ziī nɛɛ a le bu bɔŋanaloo le bu e’aga kɛ̄tɔɔ̄, ba kpɛ̄naloo eyerebah nɛ lo nɛɛ sa ye nɛ pya nu a ye bɛɛ̄. Doodoo pya wuga a bee le Masɛdɔnia bu tua sɔ̄ o’oo tup zua, ba doo eenyɔɔ nu alu e’ɛmadɛɛ̄ wa aābah. Ba su wa loo nɛ sa dɔɔ̄ nu “eenyɔɔ kɛ̄ ba dap doo” lo eyerebah nɛ pya wuga a le bu ebɛɛ̄. (2 Kɔr 8:⁠3) Naa ɛp kɛ̄ bu Jɛhova bee ɛɛ doo sɔ̄ ba bee tɔgɛ dua wereloo ama a!​—⁠Buū Pya Hibru 13:⁠16.

15-16. Bu mɛ sīdee na Rut bee kiisī lo eyerebah nɛ Naomi a?

¹⁵ I dap nɔ gbɛnɛ-edo lele nu aāloo kɛ̄ Rut bee yerebah nɛ Naomi doo. I naa kɔ nu akiiloo pio ɛɛ.

¹⁶Kiisī lo eyerebah. Sɔ̄ Rut bee gbī enyɔɔnɛ ye ka-dam Naomi kii Juda, a bee gbī e’ɔbɛ ye tua sɔ̄. Mɛ Rut naa bee biewo enyɔɔnɛ ye. Ena a bee sira aabu a? “Sɔ̄ Naomi bee muɛ kɔ a bee yira agɛrɛ loo enyɔɔnɛ ye kii, a naa sinakɛ̄ ye kɔ ue nɛ.”​—⁠Rut 1:​15-18.

17. Ena eyerebah i nɛ kɔ i aa biewo eyerebah nɛ pya dɔɔ̄na a?

¹⁷ Nu i nɔ aāloo: Lo ii egerebu, ii le edap yerebah nɛ pya a le bu taāŋa, sa a naa lee kɔ i biewo eyerebah wa nɛ. A dap sira kɔ ziī wuga nɛɛwa a le bu ebɛɛ̄ naa gbī kɔ alu eyerebah ye nɛ tua sɔ̄. * Kerewo, wereloo a naa wee nyaa ezū i kɔ i piiga lo etɔɔ̄ ye bialoo. (Gal 6:⁠2) I bɛābu kɔ sɔ̄ esaa dap yiga kɔ i yii ye gbo sa ye nɛ egbɔ̄nyiɛ sɔ̄ a le bu taāŋa.

18. Ena a bee dap ziloo Rut kaāna a?

¹⁸O aa si saŋ. Sɔ̄ Naomi le Rut bee ina Betlehɛm, Naomi bee zɔ̄ŋia pya nɛɛ le ɛɛ wee gbaa le tua sɔ̄. A bee wa kɔ nɛ kɔ: “M bee kii ee bu mma bah, e Jɛhova obara mɛ nua ekobah.” (Rut 1:21) Naa kɛɛrɛ kɛ̄ a bee tɔɔ̄loo Rut doo sɔ̄ a dā pya ue Naomi bee kɔ ama a! Rut edora dɛ̄dɛɛ̄ nu a dap doo lo eyerebah nɛ Naomi. Rut enyɔɔnɛ ye to, ye gbɔ̄nyiɛ, sa ye nyɔɔnɛ kiā bu pio dee. Kaɛlɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ lo ama, Naomi kɔ: “Jɛhova obara mɛ nua ekobah.” Pya ue ama tɔgɛ kɔ Naomi naa bee tɔgɛ nia loo nu Rut gaa bee doo lo eyerebah ye nɛ. Naa ɛp kɛ̄ lo ama bee dap ziloo Rut doo a! Kerewo, a bee tɔɔ̄ bialoo Naomi.

19. Ena eyerebah i nɛ kɔ i tɔɔ̄ dabaloo pya a le bu taāŋa a?

¹⁹ Nu i nɔ aāloo: Nii’ee, ziī wuga nɛɛwa a le bu taāŋa dap i kɔ ue nɛ bu sīdee a naa  bɔloo, kaɛlɛɛ kɛ̄ i epiiga lo eyerebah ye nɛ doo. Kerewo, i piiga lo emuɛ kɔ ii si saŋ. I daba bialoo i wuga a le bu ebɛɛ̄ ama, sa i bara Jɛhova kɔ a yerebah i nɛ lo esuā pya sīdee i ye dap nɛ egbɔ̄nyiɛ.​—⁠Kam 17:⁠17.

20. Ena a bee yere mɛm loo Rut kɔ aa pee beenyiɛ ye a?

²⁰Yere wa mɛm loo sɔ̄ alu ebɛɛ̄. Rut ebee tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa kumaloo Naomi, mɛ nyaawo alu ebɛɛ̄ kɔ alu eyere mɛm loo Rut. E Jɛhova bee zū Boaz kɔ a yere ye mɛm loo. Boaz bee kɔ nɛ Rut kɔ: “Jɛhova a obara a kpɛ nyɔɔ nu o bee doo, e doolo o ekpɛanu tam era tɛ̄mabah Jɛhova, lo a le Bari Israel, lo [o] bee lu sa teera yii kɛɛ̄ ye baɛ laba.” Pya lele ue a yere mɛm loo nɛɛ ama bee tɔaloo Rut kaāna. Rut bee agara nɛ Boaz kɔ: “O e’agɛrɛ mɛ nyiɛ, sa kɔ ue fɛgɛ nɛ o nɛɛtam nɛɛwa.” (Rut 2:​12, 13) Pya ue Boaz bee kɔ nɛ Rut taɛ sɔ̄ a bɔloo ama bee ye nɛ e’agaloo.

21. Dookɛ̄ alu ebaatɛ̄ doo bu kpa Aisaia 32:​1, 2, ena pya kanɛɛ edoo a?

²¹ Nu i nɔ aāloo: Pya a tɔgɛ wereloo a naa wee nyaa kumaloo pya dɔɔ̄na, siga sɔ̄ ba wee gbīnage yere mɛm loo. Dookɛ̄ Boaz bee kɔ nɛ Rut kɔ ye fɛgɛ dogo lu eyere nukuādɛɛ̄ loo doo, kɛ̄ pya kanɛɛ anii’ee kaɛgɛ pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa ba piiga lo eyerebah nɛ pya dɔɔ̄na doolo. Dua kakaɛgɛ ama edoo kɔ pya lo wuga a ɛrɛ mɛm sa kiisī lo eyerebah nɛ pya dɔɔ̄na.​—⁠Buū Aisaia 32:​1, 2.

22-23. Dogo Naomi bee nyaa doodoo wa, e ena anua a? (Le-yɔɔ 136:​23, 26)

²² Sɔ̄ pio sɔ̄ etɛ̄na, Boaz bee dɔɔ̄ nuede nɛ Rut le Naomi. (Rut 2:​14-18) Ena Naomi bee doo sɔ̄ Boaz wa dɔɔ̄ nu nɛ a? A bee kɔ: “Leelee a le ye nɛ tɛ̄maloo Jɛhova; nɛɛ ye fɛgɛ naa aaloo pya  a le dum ale pya a e’ua.” (Rut 2:20a) Naa ɛp kɛ̄ lo ama bee nyaana kɛ̄ Naomi kɛɛrɛ nu doo a! Lɛɛ a elu lo sɔ̄, a bee toto bu ekiɛ̄nu kɔ: “Jɛhova ebee mɛ nɛ gbɛnɛ etɛɛrɛ,” mɛ nyaawo a kɔ bu ɛɛbu kɔ: ‘Jɛhova . . . wee tɔgɛ ye wereloo a naa wee nyaa loo pya ye zooro.’ Ena a bee dap doo kɔ Naomi a nyaana ye elap dogo a?

²³ Bu kpɛdumɛ, Naomi bee muɛ kɔ Jɛhova sii ye lɛɛebaloo bie. Jɛhova esua Rut ye yeābah nɛ sɔ̄ ba bee le nyɔɔ dee aa kii Juda. (Rut 1:16) Naomi bee muɛnage yerebah Jɛhova sɔ̄ Boaz alu ziī “nɛɛ a wa lu loo,” bee dɔɔ̄ gbɛnɛ-edo nu nɛ baɛ aba. * (Rut 2:​19, 20b) A bee dap kɔ ‘nyaawo na m suā kɔ Jɛhova sii mɛ lɛɛbaloo a. A bee mɛ le loo bu yube sɔ̄ ama!’ (Buū Le-yɔɔ 136:​23, 26.) Naa ɛp kɛ̄ bu Naomi bee ɛɛ kɔ Rut le Boaz naa bee biewo eyerebah ye nɛ doo a! Bu dɛ̄dɛɛ̄ aba bee ɛɛ loo le nu a bee sira ama.

24. Ena anua i kiisī lo etɔgɛ wereloo a naa wee nyaa kumaloo pya i wuga bu yira a?

²⁴ Ena i enɔā aābu kpa Rut akiiloo wereloo a naa wee nyaa a? Wereloo a naa wee nyaa zū i kɔ i kiisī lo eyerebah nɛ pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa sɔ̄ ba le bu taāŋa. A yerenage bah i nɛ kɔ i piiga kaāna lokwa i wa dap yerebah nɛ. Alu ebɛɛ̄ kɔ pya kanɛɛ a yere mɛm loo pya a kiisī lo etɔgɛ wereloo a naa wee nyaa loo pya dɔɔ̄na. Sɔ̄ i muɛ kɛ̄ pya a le bu ebɛɛ̄ sikɛ̄ ɛrɛ le gbanialoo kumaloo Jɛhova doo, a doo kɔ bu i a ɛɛ kaāna. (Doonu 20:35) Taɛ ena anua i kiisī lo etɔgɛ wereloo a naa wee nyaa a? Nyɔnɛbee i gbī edoo nu a nia Jɛhova, nɛɛ a “mma bu wereloo a naa wee nyaa.”​—⁠A’aa 34:6; Yɔɔ 33:⁠22.