1-2. (a) Pya amunu nu a bee ziī na a le yɛɛ kɛ̄tɔɔ̄ pya Juu ba bee obia kii Jerusalɛm bee tɛɛ̄ bu le lo ili anii’ee a? (b) Naa baatɛ̄ taāŋa pya Juu bee kpesī. (Ɛp ekpo a kura “ Bu Dee Hagai, Zekaria, le Ezra Bee Tɔɔ̄dum.”)

 EKƆ o wee ɛrɛ gbɛnɛ ekɛɛrɛ akiiloo kɛ̄ deesī emɛā doo ni? Naadaba elua elɛɛ a loo tam sa o gaa bura kɛ̄ o tɛɛ̄ doo nɛ nu a bɛɛ̄ pya o butɔ. O dap le aa kɛɛrɛ kɛ̄ pya o butɔ ele bu kpoogaloo doo nyɔɔbee taāŋa a aabah pya bɛbɛɛ, tɛ̄ŋaloo ale sɔ̄ alu egbanasī tam zue ue. Ekɔ o gaa kpesī ziī yɛɛ pya taāŋa ama ni? Lo a le wo, kɛkɛɛrɛbu kɛ̄ Jɛhova bee yerebah nɛ pya Izrɛl a dee kere a doo sɔ̄ ba bee kpesī dua taāŋa ama edɔbiī a nɛ.

² A bee lu ebɛɛ̄ kɔ pya Juu lo ba bee le Babilɔn a ɛrɛ yira lokwa ba dap lɛɛbaloo le kɛ̄tɔɔ̄ ba bee le bu sa kii buɛ̄ lo gbɛnɛ-edo aba naa suā nu akiiloo. Sɔ̄ sɔ̄ naa binia sɔ̄ ba ina lo kɛ̄, ba bee bɔātɛ̄ ekpesī taāŋa doodoo naɛnu, taāŋa a aabah pya bɛbɛɛ gbaānageloo gbanasī. Nyɔɔwo, a bee aga bah siga aba lo e’obia wu tɔkaɛ Jɛhova. Nu anua lo, dee bu zua 520 B.C.E., Jɛhova bee lɛɛra baɛ nɛɛ zue ue Hagai le Zekaraia kɔ ba a sikɛ̄ wa yere mɛm loo. (Hag 1:1; Zek 1:1) Dookɛ̄ i sah i muɛ doo, yere mɛm loo a aabah baɛ nɛɛ zue ue ama bee dɔbiī kaāna. Kerewo, sɔ̄ nu a waɛloo 50 zua etɛ̄na aā lo sɔ̄, pya Juu a bee obia kii wa buɛ̄ ama bee ɔloo kaāna. Ezra alu nɛɛ a bee para ɛm Lok bee obia aa Babilɔn lu wee yere mɛm loo pya nɛɛ Bari kɔ ba a su taāŋabah Bari nua gbɛnɛ.—Ezra 7:1, 6.

3. Pya amunu ebip na i kɛɛrɛbu loo a? (Kam 22:19)

 ³ Dookɛ̄ pya mɔmanudɛɛ̄ Hagai le Zekaraia bee yerebah nɛ pya nɛɛ Bari a dee kere kɔ ba a dap kiisī lo edɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova sɔ̄ alu egbana wa sī doo, ba dapnage yerebah nɛ ili anii’ee kɔ i kiisī lo edɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova sɔ̄ i kpesī taāŋa bu dum. (Buū Kam 22:19.) Kuma sɔ̄ i gaa kɛɛrɛbu pya ue Bari bee yere tɛ̄ma nu Hagai le Zekaraia le edoba Ezra a, i agara pya ebip ama: Bu mɛ sīdee na pya taāŋa pya Juu a bee obia kii wa buɛ̄ kpesī bee wa ɛrɛ pah nyɔɔ a? Ena anua i sere ekɛɛrɛ nyɔɔ doo nu a nia Bari sɔ̄ i le bu taāŋa a? E bu mɛ sīdee na i dap kiisī lo edɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova sɔ̄ i le bu kɛ̄tɔɔ̄ a bee piya a?

4-5. Ena a bee dap doo kɔ mɛm pya Juu bee ɛrɛ lo e’obia wu tɔkaɛ a dɔ kiikɛ̄ a?

⁴ Sɔ̄ pya Juu a bee obia aa Babilɔn bee lu ina Jerusalɛm, ba bee ɛrɛ gbɛnɛ-edo tam esi. Ba bee nwaabah obia wu da wɔp zɔɔ nyɔɔ nɛ Jɛhova sa wu ekatɛ̄ be loo lo tɔkaɛ. (Ezra 3:1-3, 10) Mɛ mɛm ba bee ɛrɛ tua sɔ̄ bee bɔātɛ̄ edɔ kiikɛ̄. Ena anua a? Gbaāloo lo tam wu tɔkaɛ, ba bee ɛrɛnage pya dɔɔ̄na tam esi doodoo wu alaba tɔ, foh nu, le nɛ nuede pya wa butɔ. (Ezra 2:68, 70) Kerewo ba bee kpesī gbanasī a aabah pya wa nɛɛ baa lo ba bee nɔɔ lo e’ɔbɛ lo tam wu tɔkaɛ.—Ezra 4:1-5.

⁵ Naɛ nuede le taāŋa a aabah pya bira bɛbɛɛ bee wa ɛrɛnage pah nyɔɔ. Lo sɔ̄ ba bee le kɛɛ̄ bɛbɛɛ pya Pesia. Sɔ̄ Sairɔs Mɛnɛ-buɛ̄ Pesia bee u bu zua 530 B.C.E., Cambyses lo a bee bɛɛ bu ye dɔ bee nɔɔ lo ebebe loo pya Ijipt. Naadaba, sɔ̄ Cambyses aa bee kii Ijipt, pya ye nɔ̄ bee su nuede le maā aābah pya Izrɛl sa wa tɔɔ̄nage yɛɛ lo a bee doo kɔ nu a agɛrɛbah wa agaloo. Darius bee sikɛ̄ bɛɛ bu dɔ Sairɔs Mɛnɛ-buɛ̄ Pesia. Bu bagara sɔ̄ loo bɛbɛɛ Darius I, pya nɛɛ bee lɛɛbeekɛɛ̄ sa labalaba bee le bu lo bɛbɛɛ. Pya kɛ̄tɔɔ̄ ama bee nɛ taāŋa gbɛnɛ-edo pya Juu ba bee aa kɛ̄bah aa kiiloo kɛ̄ etɛɛ̄ doo nɛ nu a bɛɛ̄ pya wa butɔ. Nyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ pya taāŋa ba bee kpesī ama, siga pya Juu bee kɛɛrɛ kɔ a sii bɔloo e’obia wu tɔkaɛ Jɛhova taɛ lo sɔ̄.—Hag 1:2.

6. Dookɛ̄ kpa Zekaria 4:6, 7 kɔ doo, dɔɔ̄na amunu e’aga kɛ̄tɔɔ̄ na pya Juu bee kpesī a, e bu mɛ sīdee na Zekaria bee wa nɛ agɛrɛ nyiɛ a?

⁶ Buū Zekaria 4:6, 7. Gbaāloo taāŋa le naɛnu lo pya Juu bee kpesī, ba bee kpenagesī tɛ̄ŋaloo. Bu zua 522 B.C.E., pya wa baa bee ɔbɛ sisikɛ̄ wu tɔkaɛ Jɛhova. Mɛ Zekaraia bee nɛ agɛrɛloo pya Juu kɔ Jɛhova esu Ye edɔɔ̄ ekpo le loo lɛma ɛrɛgeba gbanasī. Bu zua 520 B.C.E., Mɛnɛ Darius bee nɛ lok kɔ alu esikɛ̄ wu lo tɔkaɛ sa nɛnage pya Juu pya nu a wa bɛɛ̄ lo ba esiā lo tam.—Ezra 6:1, 6-10.

7. Sɔ̄ pya Juu a bee aa kɛ̄bah aa bee su doo nu a nia Jɛhova nua tuatua, amunu leelee na ba bee ɛrɛ a?

 ⁷ Tɛ̄maloo Hagai le Zekaria, Jɛhova bee yira yii nɛ pya ye nɛɛ kɔ ele e wa loo lo ba su kaāna ekɛɛrɛ nɛ sisikɛ̄ wu lo tɔkaɛ. (Hag 1:8, 13, 14; Zek 1:3, 16) Tɛ̄maloo yere mɛm loo a aabah pya lo nɛɛ mɔmanudɛɛ̄, pya Juu a bee aa kɛ̄bah aa bee bɔātɛ̄ esitam wu tɔkaɛ bu zua 520 B.C.E. sa sah lo tam wube bu nu a kiikɛ̄ ee o’oo zua. Nyɔnɛbee pya Juu bee su dodoo nu a nia Bari nua tuatua kere  ba bee le bu e’aga kɛ̄tɔɔ̄ a, ba bee ɛrɛ leelee a aabah Jɛhova bu namloo le bu edɔɔ̄. E wo bee doo kɔ ba a dap taāŋabah Jɛhova bu ɛɛbu.—Ezra 6:14-16, 22.

8. Bu mɛ sīdee na pya ue a le bu kpa Hagai 2:4 i dap yerebah nɛ kɔ i bie nyiɛ nyɔɔ doo nu alu ekɛɛrɛ Bari a? (Ɛpnage ue a le kɛɛ̄.)

⁸ Kuma sɔ̄ gbɛnɛ etɛɛrɛloo gaa tɔɔ̄ waɛloo kɛ̄ a, i emɔna kɛ̄ alu ebɛɛ̄ kɔ i si tam zue ue bu gbaragbara doo. (Maak 13:10) Kerewo, a dap i agabah lo esere ekɛɛrɛ nyɔɔ tam zue ue sɔ̄ i le bu naɛbah ale sɔ̄ alu egbanasī i tam zue ue. Ena eyerebah i nɛ kɔ i su Buɛ̄-mɛnɛ Bari nua tuatua a? Ɛɛna kiisī lo edɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ “Jɛhova lo gbɛnɛ gbo nɔ̄” b le i loo. A gaa le yere i kpotɛ̄ lo i su ye Buɛ̄-mɛnɛ nua tuatua bu i dum. Nyɔɔwo, ii ɛrɛ lɔgɔ nu e’ɛrɛ bɔɔ loo.—Buū Hagai 2:4.

9-10. Bu mɛ sīdee na ziī dam le wa bee muɛ kɛ̄ ue Jizɔs alu e’ɛm bu kpa Matiu 6: 33 lu kaka doo a?

⁹ Naa kɛɛrɛbu edoba dam le wa a kura Oleg le Irina, c lo ba gaa si tam sɛmdee. Sɔ̄ ba bee kii wee yerebah enɛ ziī bɔŋanaloo a le dɔɔ̄na kɛ̄; nyɔɔ kɛ̄ nu bee aga doo bie wa barasī, bee lu elɛɛ wa loo tam a wee doo kɔ ba a ɛrɛ kpugi. Kereadoo ba naa bee ɛrɛ lɔgɔ kaāna tam esi bu nu alu ziī zua, ba bee muɛ kɛ̄ Jɛhova gaa wa yerekpotɛ̄ doo sa pio sɔ̄ pya wuga nɛɛdam le nɛɛwa wee wa yerenage bah nɛ. Ba bee egerebu bu pya taāŋa ama doodoo wa? Oleg, lo loo ye bee ɔ tua sɔ̄ bee kɔ: “Susu dɛ̄dɛɛ̄ i sɔ̄ siātam zue ue bee i yerebah nɛ kɔ i dap sere ekɛɛrɛ nyɔɔ nu a kuī kaāna bu dum.” Kere sɔ̄ alɛ le ye wa bee le aa gbī tam ba esi a, ba bee kiisī lo esi tam zue ue eree sɔ̄ loo.

 ¹⁰ Ziī dee sɔ̄ ba bee aa uwe zue ue, ba bee muɛ kɔ ziī wa gbo a wa tɔɔ̄ waɛloo kaāna bee kiā nu aluge 160 kilometer (100 maɛl) lo e dɔɔ̄ baɛ bɛrɛ nuede wa ma. Oleg kɔ: “Dɔɔ̄na sɔ̄, i bee muɛ kɛ̄ Jɛhova le ye bɔŋanaloo gaa i kuūdɛɛ̄loo doo. I bee muɛ leere kɔ Jɛhova naale e’ibere pya ye zooro kaɛlɛɛ kɛ̄ a bee kɔ wa kɛ̄tɔɔ̄ bee piya doo.”—Mat 6:33.

11. Ena i ɛrɛ lo i su nyiɛ bie nyɔɔ doo nu alu ekɛɛrɛ Bari a?

¹¹ Jɛhova gbī kɔ i sere ekɛɛrɛ nyɔɔ tam kpɔā dum lo a le tam doo kɔ pya nɛɛ a nyɔɔnɛ dumɛ Kraist. Dookɛ̄ alu ekɔ doo bu ye  7 barakpaɛ̄, Hagai bee zuurabahtɔ̄ pya nɛɛ Jɛhova kɔ ba a sikɛ̄ ɛrɛ aā mɛm bu wa esiatam a le kaɛ, doodoo bee ba gaa sikɛ̄ bɔātɛ̄ wu ekatɛ̄ lo tɔkaɛ. Lo ba doo wo, Jɛhova yira yii kɔ enɛe wa “leelee.” (Hag 2:18, 19) Ili suānage leere kɔ Jɛhova enɛ leelee i epiaga lo i su kaāna ekɛɛrɛ nɛ tam a i nɛ kɔ i si.

12. Ena anua a bee lu ebɛɛ̄ kɔ Ezra le pya le ɛɛ bee le kɛ̄bah aa a ɛrɛ e’agatɛ̄ yira a?

¹² Bu zua 468 B.C.E., Ezra bee nyɔɔnɛ dɔɔ̄na eku pya Juu a bee le bah aa li Babilɔn obia kii Jerusalɛm. Lokwa ba dap kiā kiā ama, bee lu ebɛɛ̄ kɔ Ezra le pya a bee aa dee kiā a, a ɛrɛ e’agatɛ̄ yira. Ba gaa le tɛɛ̄ nyɔɔ pya dee a bee piya, aara gbɛnɛ-edo gold le silva lo pya nɛɛ bee dɔɔ̄ lo eyeākpotɛ̄ wuwu lo tɔkaɛ. Lo ama dap doo kɔ pya biu a gbī eyib nu wa lɛɛbah. (Ezra 7:12-16; 8:31) Gbaāloo wo, sɔ̄ sɔ̄ naa binia ba bee muɛ kɔ Jerusalɛm naa le bu kpoogaloo. Pya nɛɛ naa bee mma bu lo buɛ̄, e a bee lu ebɛɛ̄ kɔ alu esikɛ̄ si tam loo pya ye ekpadaɛ̄ le pya ye bū nudee. Ena i dap nɔ aāloo Ezra kiiloo kɛ̄ e’agɛrɛbah dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova doo a?

13. Bu mɛ sīdee na Ezra bee agɛrɛbah dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova a? (Ɛpnage ue a le kɛɛ̄.)

¹³ Ezra ebee muɛ kɛ̄ Jɛhova bee yerekpotɛ̄ pya ye nɛɛ doo sɔ̄ ba le bu taāŋa. Lɛɛ a gae lu zua 484 B.C.E., Ezra bee dap le Babilɔn sɔ̄ Mɛnɛ Ahasuerus bee tɛ̄ma lok kɔ alu efɛ dɛ̄dɛɛ̄ pya Juu ba bee le kɛɛ̄ bɛbɛɛ Peasia. (Esta 3:7, 13-15) Dum Ezra bee le bu bɔɔ! Lo edoo dogo kumaloo etɔānu a aakɛ̄ ama, pya Juu a le “bu ɛrɛgeba barasī buɛ̄” bee kaɛ nuede, toto sa kiiya pii Jɛhova tɛ̄maloo yere kara kɔ a yerebah wa nɛ. (Esta 4:3) Naa kɛɛrɛ kɛ̄ nu bee tɔɔ̄loo Ezra le pya Juu a bee ye le loo doo sɔ̄ a bee lu esikɛ̄ fɛ pya a bee nɔɔ lo efɛ pya Juu a! (Esta 9:1, 2) Pya nu Ezra bee tɛɛ̄ bu bu pya sɔ̄ a aga ama bee ye kpɛ̄naloo baɛma pya taāŋa a bee kpesī sɔ̄ esaa sa doonage kɔ a agɛrɛbah dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ ekpo Jɛhova ɛrɛ lo ekpega pya ye nɛɛ. d

14. Ena ziī wuga nɛɛwa bee nɔ aāloo kɛ̄ Jɛhova bee ye kuūdɛɛ̄loo doo sɔ̄ kɛ̄tɔɔ̄ bee ye agaloo a?

¹⁴ Sɔ̄ i muɛ kɛ̄ Jɛhova i yerebah nɛ sɔ̄ i le bu e’aga kɛ̄tɔɔ̄ doo, edoo kɔ i agɛrɛbah ye dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ. Naa kɛɛrɛbu edoba wuga nɛɛwa a kura Anastasia, lo a tɔɔ̄ kɛ̄ enaanī wee sira aa loo barasī Europe. A bee aaloo tam nyɔɔbee a bee gbī etɔɔ̄ kee aaloo bira bɛbɛɛ. A kɔ: “M sii bee muɛ lɔgɔ sɔ̄ kpugi mɛ tah bah doo wo.” Lɛɛ a kɔ yereloo kɔ: “M bee lɛɛbaloo lo  kɛ̄tɔɔ̄ bie bah Jɛhova e m bee muɛ kɛ̄ a mɛ kuūdɛɛ̄loo doo. Lo a sikɛ̄ sira kɔ alu elɛɛ mɛ loo tam, mm le e’ɛrɛ bɔɔ. Lo na Tɛ a le li bunyɔɔ kuū mɛ dɛɛ̄loo anii’ee, ekuūnage mɛ dɛɛ̄loo li nyɔɔ’ee.”

15. Ena a bee yerebah nɛ Ezra kɔ a kiisī lo edɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova a? (Ezra 7:27, 28)

¹⁵ Ezra bee muɛ bah Jɛhova bu ye dum. Sɔ̄ Ezra bee kɛɛrɛbu pya sɔ̄ Jɛhova bee ye yerebah nɛ sɔ̄ a le bu ebɛɛ̄, bee doo kɔ a kiisī lo edɛrɛ Ye nyiɛ nyɔɔ. Yere nukuādɛɛ̄ loo ue a kɔ “bah Jɛhova na Bari bee mɛ le loo.” (Buū Ezra 7:27, 28.) Ezra bee su dua ue ama kɔā ue ini’ī sɔ̄ bu kpa ye bee kuealoo ama.—Ezra 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Mɛ sɔ̄ na i dap muɛ leere kɔ Jɛhova gaa i yerebah nɛ bu i dum a? (Ɛpnage foto.)

¹⁶ Jɛhova dap i yerebah nɛ sɔ̄ i kpesī nu finiabah. Bu edoba, sɔ̄ i gaa bara i tɛtam kɔ ii le ele uwe tam ziī dee ale pio dee lokwa i dap si kɔnvɛnsɔn ale kɔ i kwabaloo sɔ̄ i siātam lokwa i dap si enɔānu eree sɔ̄ loo, i doo kɔ Jɛhova a ɛrɛ dee lo eyerebah i nɛ. Nu esira aabu dap sikɛ̄ lee eenyɔɔ nu i bee ɛmadɛɛ̄. E wo edoo kɔ i agɛrɛbah dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova.

17. Bu mɛ sīdee na Ezra bee tɔgɛ kumalookɛ̄ sɔ̄ a kpesī booboo nu finiabah bu dum a? (Ɛp foto a le nyɔɔ eko.)

¹⁷ Ezra bee kumalookɛ̄ bara kɔ Jɛhova a yerebah ye nɛ. Ziī ziī sɔ̄ Ezra le bu taāŋa, a wee yere kara nɛ Jɛhova. (Ezra 8:21-23; 9:3-5) Dogo Ezra bee zū pya nɛɛ a ye le loo kɔ ba a yere ye kpotɛ̄ sa nɔ ye yira. (Ezra 10:1-4) Sɔ̄ i kpesī booboo taāŋa le ekɛɛrɛ loo dum ale kiiloo kpega pya i butɔ, i ɛrɛ edɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova tɛ̄maloo eyere kara ye nɛ.

18. Ena edap i yerebah nɛ kɔ i nyimɛ kɛ̄ i dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova doo a?

¹⁸ Lo i kumalookɛ̄ gbī yerebah a aabah Jɛhova, sa su yerekpotɛ̄ a aabah pya i wuga bu yira, i agɛrɛtɛ̄ kɛ̄ i dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova doo. Ziī ka a kura Erika lo a ɛrɛ taa gbomiɔŋɔ bee dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova sɔ̄ gbɛnɛ pɔrɔ nu bee ye siraloo. Bu aba ziī nwīkere sɔ̄, bu bee ye aaloo sa ye dam bee unage. Sɔ̄ a kɛɛrɛbu loo nu a bee sira ama, a kɔ: “Oo le edap bagara suā kɛ̄ Jɛhova a dap yerebah nɛ doo. Yerebah dap aa booboo kɛ̄ oo bee ɛmadɛɛ̄. M emɔna kɔ Jɛhova esua pya na gbo aŋana pya na kara tɛ̄maloo pya nu ba kɔ le pya nu ba doo. Lo m kɔ  kɛ̄ nu mɛ tɔɔ̄loo doo wa nɛ, ba edap mɛ yerebah nɛ.”

19-20. Ena i dap nɔ aāloo pya Juu lo ba naa bee dap obia kii Jerusalɛm a?

¹⁹ I dapnage nɔ ziī gbɛnɛ nu a dɔbiī aāloo pya Juu ba naa bee dap obia kii Jerusalɛm. Siga aba naa bee dapnage doo gbɛnɛ-edo nu nyɔɔbee ana, gbɛnɛ dumɛloo, ale toh butɔ. Kerewo, ba bee kpɛ̄naloo eyerekpotɛ̄ pya nɛɛ a bee obia a tɛ̄maloo etura nu wa nɛ. (Ezra 1:5, 6) A bee kɔ sɔ̄ nu aluge 19 zua etɛ̄na, sɔ̄ tua eku pya nɛɛ bee obia kii Jerusalɛm, pya a bee bia Babilɔn bee lege aa dɔɔ̄ nu aābu wa beenyiɛ ture Jerusalɛm.—Zek 6:10.

²⁰ Kere ii dapna doo nu i bee doo bu esiatam Bari, i suā leere kɔ Jɛhova tɔgɛ nia loo pya epiaga i doo aābu i beenyiɛ lo edoo nu a ye nia. I doodoo wa suā lo ama? Bu dee Zekaraia, Jɛhova bee kɔ nɛ ye nɛɛ zue ue kɔ a kwa ziī pɛgɛrɛ mɛnɛ aāloo pya gold le silva a aabah pya lo Juu a lege Babilɔn a. (Zek 6:11) Lo “pɛgɛrɛ mɛnɛ” gaa le le doodoo “nu nyɛŋiabu” loo nu ba dɔɔ̄ aābu wa beenyiɛ. (Zek 6:14) I dap dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova kɔ a naale e’ibere dɛ̄dɛɛ̄ i epiaga lo esitam ye nɛ bu pya e’aga sɔ̄ ama.—Hib 6:10.

21. Ena edap i yerebah nɛ kɔ i agɛrɛbah dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova kaɛlɛɛ nu i kpesī li deesī a?

²¹ Baɛbaɛ beenyiɛ naale loo kɔ i gaa le kiisī lo ekpesī booboo e’aga kɛ̄tɔɔ̄ bu sɔ̄ kpɛdumɛ dee ama, e kɛ̄tɔɔ̄ dap gbasu li deesī. (2 Tim 3:1, 13) Kerewo, ii le eyiga kɔ ekɛɛrɛ loo dum a de i lɛɛ. Nyɛŋiabu pya ue Jɛhova bee kɔ nɛ pya ye nɛɛ bu gbo dee Hagai kɔ: “Mda le i loo . . . bɔɔ aa i aa.” (Hag 2:4, 5) Ili suānage leere kɔ Jɛhova gaa le le i loo kuma sɔ̄ i gaa doo kuma kɛ̄ i dap doo lo edoo nu a ye nia. Tɛ̄maloo esu pya nu i enɔā aāloo mɔmanudɛɛ̄ Hagai, Zekaria le edoba Ezra yere bu dogo, i gaa le kiisī lo edɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova kaɛlɛɛ pya e’aga kɛ̄tɔɔ̄ i kpesī li deesī.