1-2. Sɔ̄ biraloo iya ziī wee tɔɔ̄loo pio nɛɛ doodoo wa?

 SƆ̄ BIRALOO iya ziī dap kpeloo sa nɛ ɛɛbu. Lo alu kɔ ziī nɛɛ le ɔɔ aa biraloo iya ziī anyaawo, baɛbaɛ beenyiɛ naale loo kɔ enia a kɔ a kiā leere. Kiikɛ̄ gbɛnɛ-edo pya e’iya ziī anii’ee le, sɔ̄ ba gaa bee biraloo iya ziī bee le sɔ̄ ɛɛbu. Ziī wuga nɛɛwa a kura Tsion, a a aa Ethiopia bee kɔ: “Ziī sɔ̄ m bee ɛrɛ ɛɛbu gbɛnɛ bu na dum na sɔ̄ na dam le mm aa bee biraloo iya ziī. I wee gbaa kɔnia pya nu a kuī, e i wee gbaanage bira bii sa kɛgɛ mɔm. Bu mɛ bee ɛɛ sɔ̄ m bee muɛ kɔ m emɔna nɛɛ a mɛ wereloo, e mda werenage ye loo.”

² Kerewo, ziī wuga nɛɛdam a kura Alessio, a aa Netherlands bee kɔ: “Sɔ̄ na wa le mm aa bee biraloo iya ziī, a bee i kpeloo, kerewo a bee ɛrɛnage pio taāŋa i bee kpesī.” Bu ekobee ue ama, i kɔnia pio taāŋa pya a gaa biraloo iya ziī dap kpesī, le pio daakuu Baibol lo edap wa yerebah nɛ kɔ wa biraloo iya ziī a kiisī leere. E i kɔnianage kɛ̄ pya dɔɔ̄na a le bu bɔŋanaloo edap yerebah nɛ pya a gaa biraloo iya ziī doo.

NU ANUA A WEE LU EBIRALOO IYA ZIĪ

3. Ena anua a wee lu ebiraloo iya ziī a? (Kam 20:25)

³ Sɔ̄ biraloo iya ziī dap lu sɔ̄ ɛɛbu, kerewo, baɛ nɛɛ a gaa biraloo iya ziī ama ɛrɛ e’ɛp nua nu a kuī nyɔnɛbee a dap wa ture mmɛ loo iya dam le wa. Nyɔɔ dee doonu iya dam le wa, baɛ nɛɛ a gaa iya ziī wee yira yii kɛ̄sī Jɛhova kɔ ba ewereeloo sa nwādɛɛ̄ ɛnia aba, kumasɔ̄ baɛ aba lege dum. Lɛɛ baɛ nɛɛ a gaa biraloo iya ziī gae yira ɛrɛgebah yii nɛ ɛnia aba, ba ɛrɛ edasī kɛɛrɛ nu akiiloo iya dam le wa kaāna. (Buū Kam 20:25.) Taɛ kɛ̄ a lenage doolo kiiloo yii iya dam le wa. Biraloo iya ziī edoo kɔ baɛ aba a suāloo ziī leere, sa biaɛfii nu a lee. Pio sɔ̄, ba dap biaɛfii lo e’iya ziī bu kpɛdumɛ, ale lo e’mmɛ kuma loo wa biraloo iya ziī. Lo a le baɛ aba naa iyana  ziī, lo ama naa kura kɔ wa biraloo iya ziī naa kiisī leere, ale bee ba edora ziī piya nu. Taāwo, sɔ̄ biraloo iya ziī esia ye tam—lo a le lo e’ɛp sɛh ba edapge iya ziī ale ba naale edap.

4. Ena anua a bɔloo kɔ i suā nu anua a wee lu ebiraloo iya ziī a?

⁴ Alu nu a kuī kɔ pya a le aba aba a suā kɔ nu anua baɛ nɛɛ wee biraloo iya ziī na lo e’ɛp sɛh ba edapge iya ziī naa e. Lo ba suā doo wo, ba naale enyɔɔnɛ ziī nɛɛ biraloo iya ziī sɔ̄ ba suā kɔ ba naale e’ii ale iya lo nɛɛ. Kerewo, a naale aba pya a le aba aba na alu ebɛɛ̄ kɔ ba a suā nu anua a wee lu ebiraloo iya ziī a. Alu ebɛɛ̄ kɔ dɛ̄dɛɛ̄ ii i suā. Bu edobah, pio nɛɛ kɛɛrɛ kɔ aba sɔ̄ baɛ nɛɛ bɔātɛ̄ biraloo iya ziī, ba ɛrɛ e’iya ziī bu kpɛdumɛ. Bu mɛ sīdee na nu pio nɛɛ wee kɛɛrɛ ama ɛrɛ pah nyɔɔ Pya Nɛɛ Kraist ba le aba aba a? Ziī wuga nɛɛwa a sii iya dam a kura Melissa lo a tɔɔ̄ United States bee kɔ: “Sɔ̄ ziī wuga nɛɛdam le nɛɛwa aa biraloo iya ziī, pio pya wuga wee ɛmadɛɛ̄ kɔ ba ɛrɛ e’iya ziī bu kpɛdumɛ. Lo ama edora kɔ kere pya a gaa bee biraloo iya ziī emɔna kɔ ba naa bɔeloo ziī, ba naa gbī e’ɔbɛ. E edoranage kɔ pya dɔɔ̄na aa gbī enyɔɔnɛ lɔgɔ nɛɛ biraloo iya ziī. Kɛ̄tɔɔ̄ ama dap doo kɔ nɛɛ a ɛrɛ gbɛnɛ ekɛɛrɛ.”

BUI DAASĪ SUĀLOO ZIĪ LEERE

5-6. Ena a bɔloo kɔ baɛ pya aa biraloo iya ziī a suā akiiloo ziī a? (1 Pita 3:4)

⁵ Lo baɛ bui aa biraloo iya ziī, ena eyerebah i nɛ kɔ bui suā sɛh bui iyage ziī ale buii le iya ani? Ɛɛ na dasī suāloo ziī leere. Naadabah, o ebee dasī gbītɛ̄ pio nu akiiloo lo nɛɛ lɛɛ o gae nyɔɔnɛ ye biraloo iya ziī. Mɛ nyaawo o ɛrɛ dee lo esuāloo lo nɛɛ leere, sa suā taɛ nu lo nɛɛ lu “bu beenyiɛ.” (Buū 1 Pita 3:4.) Bu sɔ̄ baɛ bui aa biraloo iya ziī, o ɛrɛ dee lo esuā gbɛnɛ-edo nu akiiloo ye gbanialoo kumaloo Jɛhova, pya ye elap dogo le kɛ̄ a wee kɛɛrɛ nu doo. Sɔ̄ sɔ̄ aa kiisī, o dap suā ture pya ebip a le doodoo: ‘Ekɔ nɛɛ ama eluge le dam ale le wa mɛ nɛ ni?’ (Kam 31:26, 27, 30; Ɛfɛs 5:33; 1 Tim 5:8) ‘Ekɔ aluge dua nɛɛ edap mɛ wereloo sa mɛ kuūdɛɛ̄loo, e mda edapge ye wereloo sa ye kuūdɛɛ̄loo ni? I dapge tāmā ziī sa aaloo nɛ ziī ni?’ b (Rom 3:23) Kuma sɔ̄ baɛ bui aa gbaa suāloo ziī, bui nyɛŋiaabu kɔ, naale nu a kuī na kɛ̄ baɛ bui gbaa ɛrɛ aba ekɛɛrɛ nyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ nu doo, mɛ kɛ̄ baɛ bui dap tāmā ziī sa ɛp bui tɛɛ̄ ekwɔ tɛrɛ doo.

 ⁶ Pya dɔɔ̄na ena a bɔloo kɔ o suā akiiloo nɛɛ o gaa gbī e’ii ale nɛɛ o gaa gbī e’iya bu sɔ̄ baɛ bui aa biraloo iya ziī a? Dasī nyɔɔnɛ lo nɛɛ kɔnia pio ue a kuī, doodoo pya nu lo nɛɛ seeasī lo edoo lɛɛ o gae bɔātɛ̄ e’ɛrɛ taɛ maniākɛ̄ ye bu. E pya ue gɔā a le doodoo ye kɛ̄tɔɔ̄ nwānaloo, buā kpugi a ye le bah, le pio pɔrɔ nu ebee ye siraloo sɔ̄ akii adumɛ ni a? Naale dɛ̄dɛɛ̄ ue na alu ebɛɛ̄ kɔ bui kɔnia sɔ̄ bui gaa bɔātɛ̄ biraloo iya ziī a. (Dooreloo Jɔn 16:12.) Lo a tɔɔ̄ a loo kɔ a nwaābah a bip pya ebip akiiloo pya o ue gɔā ama, doo kɔ a suā. Kerewo, sɔ̄ sɔ̄ aa kiisī, elu ebɛɛ̄ kɔ nɛɛ a gaa gbī e’ii a ale nɛɛ a gaa gbī e’iya a ama a suā pya ue a kuī ama lokwa a dap biaɛfii lo a le e’ii ale e’iya a, ale a naale edoo wo. Nyɔɔwo, a ɛrɛ sɔ̄ e’ina sa a bɔloo kɔ o kɔ pya o ue gɔā ama ye nɛ.

7. Bu mɛ sīdee na baɛ nɛɛ aa biraloo iya ziī edap suāloo ziī leere a? (Buūnage ekpo a kɔ “ Sɔ̄ O Gaa Nyɔɔnɛ Nɛɛ A Tɔɔ̄ Kɛ̄ A Binia Biraloo Iya Ziī.”) (Ɛpnage pya foto a nyɔɔnɛ.)

⁷ O tɛɛ̄ doodoo wa suā taɛ nu nɛɛ o gbī e’ii ale nɛɛ o gbī e’iya lu ni? Ziī nu edap doo kɔ o suā na tɛ̄maloo ebip ye ebip sa ye gbaɛ̄tɔ̄loo kaāna. A bɔloo kɔ baɛ bui a kɔ taɛ kɛ̄ nu i tɔɔ̄loo doo nɛ ziī sa kɔ kaka. (Kam 20:5; Jem 1:19) Lokwa bui dap doo wo, bui nɔɔnaa lo edoo pya nu edoo kɔ bui ɛrɛ dee lo ekɔnia sɔh doodoo, gbaa denu, gbaa zue le yereue, le gbaa si kiā, kerewo alu kɛ̄ pya nɛɛ aa i muɛ. Bui dapnage suāloo ziī tɛ̄maloo enɔɔ sɔ̄ lo ele kpaɛ̄ pya bui gbo le pya bui butɔ. Gbaānageloo wo, nɔɔ pya nu edoo kɔ o muɛ kɛ̄ nɛɛ o gaa gbī e’ii ale nɛɛ o gaa gbī e’iya wee doo dogo doo sɔ̄ a le kpaɛ̄ keekee pya nɛɛ le bu keekee kɛ̄tɔɔ̄. Naa yere nukuādɛɛ̄loo nu Aschwin a aa Netherlands bee doo, sɔ̄ aa bee nyɔɔnɛ Alicia biraloo iya ziī. A bee kɔ: “I wee gbaa doo pya nu eyerebah i nɛ kɔ i suāloo ziī leere. Gbɛnɛ-edo sɔ̄ pya nu ama wee lu pya nu a waɛ edoo doodoo gbaa bui nuede ale gbaa doo pya dɔɔ̄na nu. Sɔ̄ i aa gbaa doo pya nu ama, a wee doo kɔ i muɛ pya lele elap a le bu ziī, le kɛ̄ ziī ziī ii ɔloo.”

8. Bu mɛ sīdee na baɛ nɛɛ aa biraloo iya ziī edap ɛrɛ bere aāloo egbaa nɔnu a?

⁸ Bui dapnage suāloo ziī leere tɛ̄maloo egbaa nɔ Baibol le pya i kpa. E lo bui iya ziī, elunage ebɛɛ̄ kɔ bui nɔɔ sɔ̄ lo e’ɛrɛ enɔānu butɔ, lokwa Bari le bu bui iya dam le wa. (Eklis 4:12) Nyɔɔwo, ena anua buii nɔɔ sɔ̄ anyaawo lo egbaa nɔ nu sɔ̄ bui aa biraloo  iya ziī ani? Kerewo, baɛ nɛɛ a gaa biraloo iya ziī sii lu dam le wa, e lo wuga nɛɛdam sii lu ekobee lo wuga nɛɛwa. Mɛ tɛ̄maloo egbaa nɔnu doowo, edoo kɔ bui suā kɛ̄ gbanialoo ziī ziī bui nyɔɔnɛ Jɛhova ɛnia agatɛ̄ doo. Dam le wa a aa United States a kura Max le Laysa bee muɛnage dɔɔ̄na biī a le bu gbaa nɔnu. Max bee kɔ: “Tua sɔ̄ i aa bee biraloo iya ziī, i bee bɔātɛ̄ nɔ pya kpa a kɔ nu akiiloo biraloo iya ziī, iya dam le wa, le dum butɔ. Pya kpa ama bee doo kɔ i ɛrɛ dee lo ekɔ sɔh nyɔɔ gbɛnɛ-edo ue a kuī, lo ii le ebee dap ɛrɛ dee lo ekɔ sɔh nyɔɔ.”

PYA DƆƆ̄NA NU BUI DOO

9. Pya ena pya a gaa biraloo iya ziī edasī kɛɛrɛbuloo lɛɛ ba gae biaɛfii pya ba ekɔ nu akiiloo wa biraloo iya ziī nɛ a?

⁹ Mɛɛ̄ na o kɔ nu akiiloo bui biraloo iya ziī nɛ a? Ɛɛ baɛ bui na ebiaɛfii a. Sɔ̄ bui aa bɔātɛ̄ biraloo iya ziī, bui dap biaɛfii kɔ buii le ekɔe nɛ gbɛnɛ-edo nɛɛ. (Kam 17:27) Dodoo wo edoo kɔ gbɛnɛ-edo nɛɛ aa i bip ebip akiiloo bui iya ziī sa i zū kɔ bui iya ziī ale bui aa iya. Kerewo, lo buii kɔ nɛ lɔgɔ nɛɛ, a dap doo kɔ bui gɔā lokwa lɔgɔ nɛɛ naa suā, e lo ama dap doo kɔ bui ɛrɛ gbanialoo a naa ɛɛ. Nyɔɔwo, elu nu suānu le loo lo ekɔ nɛ pya nɛɛ edap i nɛ le zuurabahtɔ̄ sa i yerebah nɛ. (Kam 15:22) Bu edobah, o dap kɔ nɛ pio pya o butɔ, pio pya o gbo a nyim tura ale pya kanɛɛ bu bɔŋanaloo.

10. Ena baɛ nɛɛ a gaa biraloo iya ziī edap doo lokwa wa sɔ̄ biraloo iya ziī lu lo ka le loo ani? (Kam 22:3)

¹⁰ Bu mɛ sīdee na o dap doo kɔ bui biraloo iya ziī alu lo ka le loo a? Kuma sɔ̄ bui taɛ aa nyim yiiloo, taɛ maniākɛ̄ bui ɛrɛ bu ziī dap agatɛ̄. Mɛ ena edap i yerebah nɛ kɔ bui tɔɔ̄ ɛɛ bu bui elap dogo ani? (1 Kɔr 6:18) Bui aa kɔ pya ue a dap dana taɛ maniākɛ̄ lɛɛkɛ̄, baɛ bui aa tɔɔ̄ kɛ̄ pya nɛɛ naale, e bui aa ɔ̄ gbɛnɛ-edo miī. (Ɛfɛs 5:3) Pya nu ama dap dana taɛ maniākɛ̄ lɛɛkɛ̄ sa doo kɔ bui aa dapna doo nu a lee. Elee lo a le bui kiisī lo ekɔnia pya nu bui dap doo lokwa bui sɔ̄ biraloo iya ziī lu lo ka le loo. (Buū Kam 22:3.) Naa ɛp nu a bee yerebah nɛ Dawit le Almaz a aa Ethiopia. Ba bee kɔ: “I wee gbaa zɔ̄ŋia bie pya kɛ̄ gbɛnɛ-edo nɛɛ le ale bie kɛ̄ pya i gbo le. Lɔgɔ sɔ̄ ii bee tɔɔ̄ aba ii bie bu fah ale bie bu ziī tɔ. Wo bee doo kɔ i aa yiibu pya kɛ̄tɔɔ̄ edana i taɛ maniākɛ̄ lɛɛkɛ̄.”

11. Pya ena pya a gaa biraloo iya ziī edasī kɛɛrɛ sɔ̄ ba gaa gbī ebiaɛfii pya sīdee ba etɔgɛ wereloo kumaloo ɛnia aba a?

¹¹ E kiiloo doo ale kɔ pya nu a tɔgɛ kɔ ba wereloo ɛnia aba ni a? Kuma sɔ̄ wereloo bui ɛrɛloo ɛnia bui aa nyim yiiloo a, bui dap tɔgɛ wereloo ama bu pya sīdee a bɔloo. (Yɔɔ Sol 1:2; 2:6) Kerewo, lo a lu kɔ kɛ̄ bui tɔgɛ wereloo loo ɛnia bui doo dana o taɛ maniākɛ̄ lɛɛkɛ̄, edoo kɔ a aga a bah lo esuāloo nɛɛ o gaa gbī e’ii ale nɛɛ o gaa gbī e’iya. Lo dɔɔ̄na, tɔgɛ wereloo dapnage doo kɔ o aa dapna aa o loo sa doo nu ebɛā Jɛhova. (Kam 6:27) Nyɔɔwo, sɔ̄ bui aa bɔātɛ̄ biraloo iya ziī, bui gbaaraa kɔnia pya nu bui doo le pya nu buii le edoo sɔ̄ bui aa tɔgɛ wereloo kumaloo ziī dɛɛa nyɔɔ pya daakuu Baibol. c (1 Tɛs 4:3-7) Ziī ziī bui bibaa bui loo kɔ: ‘Pya nɛɛ a le kɛ̄ i tɔɔ̄ ɛp dua wereloo i gaa tɔgɛ loo ɛnia ii doodoo wa ni? Ekɔ pya kɛ̄ i gaa tɔgɛ wereloo kumaloo ɛnia ii doo ama edap dana taɛ maniākɛ̄ lɛɛkɛ̄ ni?’

12. Lo baɛ pya a gaa biraloo iya ziī bialoo amkɛ̄ sa ɛrɛ taāŋa, ena ba ekɛɛrɛ bu loo a?

¹² Bu mɛ sīdee na bui aabahloo taāŋa a aakɛ̄ yɛɛ baɛ bui a? E lo bui bialoo wee ɛrɛ taāŋa ni a? Ekɔ lo ama tɔgɛge kɔ buii bɔloo  ziī ni? Ii dap aadee kɔ doo wo; nyɔɔbee kunɛ pya e’iya ziī wee ɛrɛnage taāŋa pio sɔ̄. Nu a wee doo kɔ iya dam le wa a bia le na sɔ̄ baɛ aba nwādɛɛ̄ ɛnia aba, tāmā ziī, sa ɛp wa tɛɛ̄ ekwɔ tɛrɛ. Nyɔɔwo, kɛ̄ bui kwa taāŋa yɛɛ ɛnia bui anyaawo doo na etɔgɛnage kɛ̄ bui iya dam le wa ekiisī leere doo a. Doodoo baɛ pya a gaa gbī e’iya ziī, bui bibaa bui loo kɔ: ‘Ekɔ i dapge kwa pya taaŋa a i yii yɛɛ bu efɛɛloo le enwadɛɛ̄ ni? Sɔ̄ i tɛɛ ekwɔ, i wee nwaāgebah yiga sa piiga lo esitam nyɔɔ ni? I wee nwaāgebah su nu ɛnia ii kɔ, bara aaloo, sa aaloo nɛ ɛnia ii ni?’ (Ɛfɛs 4:31, 32) Kerewo, lo bui bialoo wee amkɛ̄ sa ɛrɛ taāŋa sɔ̄ bui aa biraloo iya ziī, bui suaā kɔ kɛ̄tɔɔ̄ ama naale enyaā sɔ̄ bui e’iya ziī sah. Lo o eyere nukuādɛɛ̄loo kɔ lo nɛɛ naa bɔ a loo, elee lo baɛ bui yere kumaloo bui biraloo iya ziī. d

13. Ena pya a gaa biraloo iya ziī edasī kɛɛrɛ lo eyerebah wa nɛ kɔ ba a suā yira buā sɔ̄ ba esu biraloo iya ziī a?

¹³ Ku enɔɔ̄ ale zua na bui su biraloo iya ziī ani? Sɔ̄ nɛɛ nwaābah biaɛ nu fii sa naa dasī su sɔ̄ kɛɛrɛ, pɔrɔ nu wee sira aabu. (Kam 21:5) Nyɔɔwo, elee kɔ bui aa gbaraloo bui biraloo iya ziī lokwa bui dap suāloo ziī leere. Kerewo, a naa lee kɔ a nyɔɔ dɛɛ̄ gbɛnɛ. Baibol kɔ: “Bɛābu a nyɔɔ ina gbɛnɛ-edo sɔ̄ doo kɔ beenyiɛ a ɛrɛ dumɛnu.” (Kam 13:12) Gbaāloo wo, kumakɛ̄ bui biraloo iya ziī su sɔ̄ doo, kɛ̄ e’aganage i bah ebebeloo taɛ maniākɛ̄ doolo. (1 Kɔr 7:9) Taā o bie ekɛɛrɛ nyɔɔ buā sɔ̄ bui gaa le su biraloo iya ziī, o dap bip aba ɔɔ kɔ: ‘Dɔɔ̄na ena alu ebɛɛ̄ kɔ m suā a ye kiiloo lokwa m dap biaɛfii lo a le m ii ye ale m iya ye ale mm le edoo wo ani?’

BU MƐ SĪDEE NA PYA DƆƆ̄NA EDAP YEREBAH NƐ PYA AA BIRALOO IYA ZIĪ A?

14. Pio ena pya dɔɔ̄na edap doo lo eyerebah nɛ baɛ nɛɛ a gaa biraloo iya ziī a? (Ɛpnage foto.)

¹⁴ Lo i suāloo baɛ pya a gaa biraloo iya ziī, i yerebah wa nɛ doodoo wa? I dap wa kue nua i tɔ kɔ ba a gbaa i loo loo nuede, enɔānu butɔ ale bii laɛgɛloo. (Rom 12:13) Pya nu ama edoo kɔ ba a suāloo ziī kaāna. Dɔɔ̄na nu o dapnage doo na lo ele wa kpaɛ̄, wa ɔp bu o fah, ale kue wa nua o tɔ lokwa ba dap ɛrɛ dee lo egbaa kɔnia ue sa ba naa tɔɔ̄ kɛ̄ alu aba baɛ aba. (Gal 6:10) Alicia i bee kɔ nu akiiloo tua sɔ̄ a, kɔ nu a bee nia Aschwin le ɛɛ sɔ̄ ba aa bee biraloo iya ziī. A bee kɔ: “Bu i bee ɛɛ sɔ̄ pio pya wuga  nɛɛdam le nɛɛwa bee i kɔ nɛ kɔ i dap lu wa tɔ lokwa i ɛrɛ dee lo egbaa kɔnia ue bie kɛ̄ a naa lu aba baɛ ii.” Lo baɛ nɛɛ a gaa biraloo iya ziī kɔ a nɛ kɔ o tɔɔ̄ kɛ̄ o dap wa muɛ sɔ̄ ba gaa gbaa kɔnia ue, ɛp nua dee a a kpaānɛ lo eyerebah wa nɛ. Muɛ kɔ oo lɛɛbahloo kɔ aba baɛ aba a tɔɔ̄ ziī dɔ kɛ̄ oo aa wa muɛ, mɛ suānage sɔ̄ alu ebɛɛ̄ kɔ o nɛ wa dee lokwa ba dap gbaa kɔnia pio nu a naa lu ebɛɛ̄ kɔ o dā.—Fil 2:4.

15. Dɔɔ̄na ena nɛɛ alu gbo baɛ nɛɛ aa biraloo iya ziī edap doo lo eyerebah wa nɛ a? (Kam 12:18)

¹⁵ I dapnage yerebah nɛ baɛ pya a gaa biraloo iya ziī tɛ̄maloo nu i kɔ ale nu ii le kɔ. Pio sɔ̄, a dap lu ebɛɛ̄ kɔ i aa i loo sa i aa kɔ lɔgɔ nu. (Buū Kam 12:18.) Bu edobah, a dap i taɛ lo ekɔ nɛ pya dɔɔ̄na kɔ baɛ nɛɛ aa biraloo iya ziī, kerewo, a dap nia baɛ lo nɛɛ kɔ alaba na ekɔe lo ue nɛ pya dɔɔ̄na a, e a naale ili. Ii le gɔmgɔmloo baɛ nɛɛ aa biraloo iya ziī ale gbɛ wa nyɔɔ pya ue a wa kiiloo lo a naa kuu i. (Kam 20:19; Rom 14:10; 1 Tɛs 4:11) Lo dɔɔ̄na, ii le ekɔ pya nu ale bip pio ebip lo edoo kɔ a bee kɔ i gaa zū ale su bah ekpo aā baɛ nɛɛ aa biraloo iya ziī ama kɔ ba ɛrɛ e’iya ziī. Ziī wuga nɛɛwa a kura Elise le ye dam bee kɔ: “Kɛɛ bee i bɔp sɔ̄ pya dɔɔ̄na bee i bip kɛ̄ i aa nɔɔ i iya dam le wa doo, sɔ̄ baɛ ili sii bee biraloo lɔgɔ nu akiiloo iya dam le wa.”

16. Ena i doo sɔ̄ baɛ pya aa bee biraloo iya ziī naa iyana ziī a?

¹⁶ E lo a le baɛ pya a gaa bee biraloo iya ziī biaɛfii kɔ ba naale iyaena ziī ni a? Ii le bip wa ebip akiiloo ale bege ue ziī aba kɔ alɛ na a doo kɔ ba aa iyana ziī a. (1 Pit 4:15) Ziī wuga nɛɛwa a kura Lea bee kɔ: “M bee dā kɔ pya dɔɔ̄na aa bee kɔ, ena anua mm iyana wuga nɛɛdam le mm aa bee biraloo iya ziī a? A bee mɛ biirebu kaāna.” Dookɛ̄ i bee kɔ doo tua sɔ̄ a, lo a le baɛ nɛɛ aa bee biraloo iya ziī biaɛfii kɔ ba naale iyaena ziī, wo naa kura kɔ wa biaɛfii bee piya. Taāwo, nu a kura na kɔ wa sɔ̄ biraloo iya ziī esia ye tam—lo a le lo eyerebah wa nɛ kɔ ba a biaɛfii nu a lee. Kerewo, wa biaɛfii ama dap doo kɔ ba a ɛrɛ ekiɛ̄nu bu beenyiɛ sa doo kɔ a tɔɔ̄ wa loo kɔ ba le aba aba. Nyɔɔwo, a lee kɔ i gbī pya sīdee i dap wa yerebah nɛ.—Kam 17:17.

17. Ena baɛ pya aa biraloo iya ziī epiiga lo edoo a?

¹⁷ Dookɛ̄ i enɔā doo, sɔ̄ biraloo iya ziī dap ɛrɛ pio taāŋa, mɛ a dapnage lu sɔ̄ ɛɛbu. Jessica bee kɔ: “Alu kaka kɔ sɔ̄ biraloo iya ziī gbī epiaga, mɛ bu mɛ bee ɛɛ kɔ i bee su sɔ̄ ama suāloo ziī leere.” Lo ziī nɛɛ le ɔɔ aa biraloo iya ziī, bui piigaa lo esuāloo ziī leere. Lo bui doo wo, bui sɔ̄ biraloo iya ziī ekiisī leere—lo a le kɔ eyerebah nɛ baɛ bui kɔ bui biaɛfii nu a lee.