1. Ziī ena anua Jɛhova bee i nɛ dɔɔ̄nu iya dam le wa a?

 JƐHOVA lu ‘Bari ɛɛbu’ sa gbīnage kɔ i le bu ɛɛbu. (1 Tim 1:11) Enɛa i gbɛnɛ-edo dɔɔ̄nu lo edoo kɔ i le bu ɛɛbu. (Jem 1:17) Ziī lo dɔɔ̄nu na iya dam le wa. Sɔ̄ nɛɛdam le nɛɛwa iya ziī, ba yira yii kɔ ba e wereeloo, nwadɛɛ̄, sa tɔgɛ nia kumaloo ziī. Sɔ̄ dam le wa agɛrɛtɛ̄ wereloo ba ɛrɛ kumaloo ziī, baɛ aba ele bu ɛɛbu.—Kam 5:18.

 2. Gbɛnɛ-edo dam aara wa wa doodoo wa anii’ee ni?

² Alu ekiɛ̄nu kɔ, gbɛnɛ-edo dam le wa bu nyɔuwe anii’ee e ibere pya yii ba bee yira dee ba bee iya ziī. Lo ama edoora kɔ ba aa le bu ɛɛbu. Nu World Health Organization gbītɛ̄ muɛ a bu dee ama tɔgɛ kɔ gbɛnɛkpo dam gaa zip wa wa, wa gbɛ, sa wa aara bu pɔrɔ sīdee. Dam a doo wo e’aara ye wa bu enwadɛɛ̄ kɛ̄sī pya dɔɔ̄na, mɛ sɔ̄ esaa a aara ye wa bu pɔrɔ sīdee bie tɔ. Gbɛnɛ-edo dam ɛpnage foto ekotɛ̄ nɛɛ lo a doo kɔ bu ye wa a biira sa kɛɛrɛ kɔ a naa lu ewere ye loo.

 3. Pio ena a dap doo kɔ dam a aara ye wa bu pɔrɔ sīdee a?

³ Ena anua gbɛnɛ-edo dam aara wa wa bu pɔrɔ sīdee a? Dap lu kɔ wa tɛ bee aara wa ka bu pɔrɔ sīdee, sa ba ɛmadɛɛ̄ kɔ dogo ama bɔloo. Pya dɔɔ̄na dam aara wa wa bu pɔrɔ sīdee nyɔɔbee gbɛnɛ-edo nɛɛ a le wa barasī wee doo wo. Eba doo wo lokwa wa wa suā kɔ ba ɛrɛ ye ba ekpo loo. E pya dɔɔ̄na nɛɛdam naa bee lu etɔgɛ kɔ ba a baɛ bee wa ekɛɛrɛ sɔ̄ saŋ wa yii bu. Pio nɛɛdam ɛp foto ekotɛ̄ nɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄ lo a doo kɔ ba a ɛrɛ pɔrɔ ekɛɛrɛ kumaloo nɛɛwa le maniakɛ̄. Gbaāloo wo, egbiātɛ̄nu etɔgɛ kɔ gbɛnɛ-edo dam sikɛ̄ agɛrɛbah aara wa wa bu pɔrɔ  sīdee aābu sɔ̄ dumɛloo COVID-19. Mɛ, a naa bɔloo kɔ dam a aara ye wa bu pɔrɔ sīdee.

 4. Ena alu ebɛɛ̄ kɔ pya dam alu Nɛɛ Kraist a nwaɛdɛɛ̄ loo a, e ena a nua a?

⁴ Alu ebɛɛ̄ kɔ pya dam alu Nɛɛ Kraist a nwaɛdɛɛ̄ lokwa ba naa ɛmadɛɛ̄ pya nɛɛwa bu pɔrɔ sīdee. a Ena anua a? Ziī nu anua na bee nu nɛɛ kɛɛrɛ wee ye zū daā dogo. Nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee zuurabahtɔ̄ Pya Nɛɛ Kraist alu etɔ̄ nɔɔ̄ bee li Rom kɔ ba “aa su loo i bii loo nyɔuwe ama.” (Rom 12:1, 2) Sɔ̄ Pɔɔl bee ɛm kpa ma bɔŋanaloo a bee le Rom, pya a bee le bu lo bɔŋanaloo ebee lu Nɛɛ Kraist bu gbɛnɛ-edo zua. Kerewo, pya ue Pɔɔl tɔgɛ kɔ pio nɛɛ a bee le bu lo bɔŋanaloo bee lege gaa nyɔɔnɛ doonu le ekɛɛrɛ nyɔuwe. Ɛɛna anua a bara wa kɔ ba a nyaana wa ekɛɛrɛ le wa dogo a. Bu kaka, zuurabahtɔ̄ ama lenage nɛ pya dam ba lu Nɛɛ Kraist anii’ee. Alu ekiɛ̄nu kɔ pio aba enyɔɔnɛ ekɛɛrɛ nyɔuwe sa aaranage wa wa bu pɔrɔ sīdee. b Bu mɛ sīdee na Jɛhova ɛmadɛɛ̄ kɔ dam a aara ye wa a? Ye ture le dɔ kpa kaɛ ekobee ue ama dɛɛa nyɔɔ.

 5. Dookɛ̄ 1 Pita 3:7 kɔ doo, a bɔloo kɔ dam a aara ye wa doodoo wa?

⁵ Buū 1 Pita 3:7. Jɛhova nɛ lok pya dam kɔ ba a nɛ ka wa wa. Ka na sīdee i aara nɛɛ i nwadɛɛ̄. Dam a yere ka loo ye wa e’aara ye bu fɛgɛ le wereloo. Bu ekobee ue ama, i gaa le kɔnia kɛ̄ dam edap yere ka loo ye wa doo. Mɛ, doraa i dasī kɔnia dua elap dogo a naa wee yere ka loo wa.

AMANA ELAP DOGO A NAA YERE KA LOO O WA

 6. Sɔ̄ dam aara ye wa bu dogo luh mii tɔɔ̄loo Jɛhova doodoo wa? (Pya Kɔlɔsi 3:19)

⁶ Dam naa ɛrɛ edoo dogo luh mii pima ye wa. Jɛhova baaloo ɛrɛgebah nɛɛ a doo dogo luh mii. (Yɔɔ 11:5) A bee lerebee bege ue pya dam ba aara wa wa bu pɔrɔ sīdee. (Mal 2:16; buū Pya Kɔlɔsi 3:19.) Dookɛ̄ 1 Pita 3:7 alu dɔ kpa kaɛ ekobee ue ama dɛɛa nyɔɔ kɔ doo, lo dam naa aara ye wa leere, egbee gbanialoo a nyɔɔnɛ Bari ɛrɛ. Jɛhova naale egbaɛ̄ kunɛ tɔ̄ loo ye kara.

 7. Dookɛ̄ Pya Ɛfɛsɔs 4:31, 32 kɔ doo, mɛ dua ekɔaue na pya dam e’ɔbɛ a? (Ɛpnage “Ue a lu ekɔ baatɛ̄.”)

⁷ Naa lee kɔ dam a kɔ pɔrɔ pɔrɔ ue loo ye wa ale egbɛɛrɛ ye muɛ loo. Pio dam wee su saŋ kɔā ue nɛ ye wa sa kɔ ue ezi ye loo. Mɛ Jɛhova baaloo “biira nyiɛ le biira bu, le saŋ le yere kɔma, le gbee bee.” c (Buū Pya Ɛfɛsɔs 4:31, 32.) A dā dɛ̄dɛɛ̄ nu. Sīdee dam kɔ ue nɛ ye wa kere sɔ̄ aba baɛ aba le tɔ, kuī loo Jɛhova. Dam a su saŋ kɔā ue nɛ ye wa naa gbee aba gbaaloo a le yɛɛ ye wa le ɛɛ mɛ a gbeenage gbaaloo a le yɛɛ Bari le ɛɛ.—Jem 1:26.

 8. Jɛhova ɛmadɛɛ̄ ɛp foto a tɔgɛ ekotɛ̄ nɛɛ doodoo wa, e ena anua a?

⁸ Dam aa ɛp foto a tɔgɛ ekotɛ̄ nɛɛ. Ɛp foto a tɔgɛ ekotɛ̄ nɛɛ tɔɔ̄loo Jɛhova doodoo wa? A baaloo. Nyɔɔwo dam a ɛp  foto a naa ɛɛ gaa gbee gbanialoo a ɛrɛ kumaloo Jɛhova sa su kɛɛ nua loo ye wa. d Jɛhova ɛmadɛɛ̄ kɔ dam a wee tɔɔ̄ nɛ ye wa bu dogo le bu ye ekɛɛrɛ. Jizɔs bee kɔ nɛɛ a ɛp dɔɔ̄na wa bu taɛ ekuera wa dɔɔ̄na nɛɛ “bu ye beenyiɛ.” e—Mat 5:28, 29.

 9. Ena anua Jɛhova baaloo sɔ̄ dam maloo ye wa bu sīdee a ye nua kɛɛ loo a?

⁹ Dam aa su bah ekpo aa ye wa kɔ a doo nu egbee ye ekɛɛrɛ beenyiɛ sɔ̄ ba gaa maniakɛ̄. Pio dam su bah ekpo maāloo wa wa bu sīdee a wa nua kɛɛ loo sa tɔgɛ kɔ ba naa were wa loo. Jɛhova baaloo dua dogo gbī aba o ekpɛloo ama sa oo kɛɛrɛbu dɔɔ̄na nɛɛ. A ɛmadɛɛ̄ kɔ dam a wereloo sa tɔgɛ nia loo ye wa sa ɛp kɛ̄ nu ye tɔɔ̄loo doo. (Ɛfɛs 5:28, 29) E lo a le dam alu Nɛɛ Kraist wee kɔ ue bɔbɛɛ kɛɛ ye wa ale gbɛ ye ale ɛp foto a tɔgɛ ekotɛ̄ nɛɛ ni a? Bu mɛ sīdee na a dap nyaana ye ekɛɛrɛ le dogo a?

KƐ̄ DAM DAP ƆBƐ PƆRƆ ELAP DOGO DOO

10. Bu mɛ sīdee na pya dam dap ɛrɛ biī aāloo edobah Jizɔs a?

¹⁰ Ena a dap yerebah nɛ dam kɔ aa gbɛ ye wa sa doo dogo enua ye kɛɛ loo a? A dap piiga lo enɔ Jizɔs. Kereadoo Jizɔs naa bee ii wa, a lee kɔ dam a nɔ kɛ̄ a bee aara pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ doo sɔ̄ a gaa nyɔɔnɛ ye wa dania nu. (Ɛfɛs 5:25) Bu edobah, naa kɛɛrɛ nu pya dam dap nɔ aāloo kɛ̄ Jizɔs bee aara pya ye nɛɛ lɛɛratam le sīdee a wa kɔ ue nɛ doo.

11. Bu mɛ sīdee na Jizɔs bee aara pya ye nɛɛ lɛɛratam a?

¹¹ Jizɔs bee yere ka loo pya ye nɛɛ lɛɛratam sa wa lu fɛgɛ loo. A naa wee bɛloo sɔ̄ a gaa wa kɔ ue nɛ ale si wa bag loo. Kereadoo Jizɔs bee le Nɛɛ-a-wa-ɛrɛ le wa tɛ-tɔ, Jizɔs naa bee su ye ekpo kɔ loo wa a ɔ ale kɔ ba a ɛrɛ ye bɔɔloo. Taāwo, a bee kumalookɛ̄ sa wa sitam nɛ. (Jɔn 13:12-17) A bee kɔ nɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ kɔ: “Nɔnu [mɛ] aāloo; nyɔnɛbee m lu fɛgɛ sa kumalookɛ̄ bu beenyiɛ, e bui gbī efɛɛlootɔɔ̄ muɛ nɛ bui piogi.” (Mat 11:28-30) Yere nukuādɛɛ̄ loo kɔ Jizɔs bee kumalookɛ̄ bu beenyiɛ. Nɛɛ a kumalookɛ̄ bu beenyiɛ naa ɔloo. Taāwo, a ɛrɛ e’agaloo sa baɛbee ye loo. Sɔ̄ bu ye biira, a sueloo kɛ̄ sa baɛbee ye ekɛɛrɛ.

12. Bu mɛ sīdee na Jizɔs bee kɔ ue nɛ pya dɔɔ̄na a?

¹² Jizɔs bee kɔ ue bu sīdee egbɔ̄nyiɛ sa nɛ e’agaloo pya dɔɔ̄na. A naa bee kɔ ue bu saŋ nɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ. (Luk 8:47, 48) Kunɛ sɔ̄ pya a bee ye gbanasī bee ye biire bu, “naa bee wa obia kɔ gbee.” (1 Pit 2:21-23) Pio sɔ̄, Jizɔs wee piī taā a agara ue bu saŋ. (Mat 27:12-14) Ɛp kɛ̄ alu le edobah nɛ Pya dam alu Nɛɛ Kraist doo a!

13. Dookɛ̄ Matiu 19:4-6 kɔ doo, mɛ sīdee na dam e “gbaaloo ye wa” a? (Ɛpnage foto.)

¹³ Jizɔs bee zuurabahtɔ̄ pya dam kɔ ba a kiisī lo etɔɔ̄ nɛ wa wa. A bee kɔ ue tubobahloo ue ye Tɛ lo a bee kɔ, dam a “gbaaloo ye wa.” (Buū Matiu 19:4-6.) Bee ue Grik alu ekɔā ue dɔ ama kure “gbaaloo” kura “su gɔm aā nu biiloo ziī.” Nyɔɔwo, sɔ̄ gbaaloo a le yɛɛ dam le wa agatɛ̄ doodoo bee alu esu gɔm aā baɛ aba biiloo ziī. Lo ziī aba doo  nu a biire bu ziī, baɛ aba etɔga. Dam a gbaaloo ye wa doo wo naale e’ɛp lɔgɔ foto a tɔgɛ ekotɛ̄ nɛɛ. E nwaabah kiira dɛɛ̄ ye lɛɛ loo “ɛp yɔrɔ nu.” (Yɔɔ 119:37) A kura kɔ, a ebiaɛrafii bu e’agabah kɔ a naale e’ɛp lɔgɔ wa a naale ye wa bu taɛ.—Job 31:1.

14. Bu mɛ sīdee na dam a aara ye wa bu pɔrɔ sīdee ekwa gbaaloo a nyɔɔnɛ Jɛhova le ye wa ɛrɛ a?

¹⁴ Alu ebɛɛ̄ kɔ dam a aara ye wa bu pɔrɔ sīdee bu dogo le bu ekɔā ue a doo pio nu lo ekwa gbanialoo a nyɔɔnɛ Jɛhova le ye wa ɛrɛ. Pio lo nu na e? Tuatua, a ɛrɛ gbɛnɛ taāŋa. Jɛhova muɛ dɛ̄dɛɛ̄ nu a doo le dɛ̄dɛɛ̄ nu a kɔ. (Yɔɔ 44:21; Eklis 12:14; Hib 4:13) Eree baɛ, a ɔbɛ egbɛ ye wa sa nyaana ye dogo. (Kam 28:13) Eree taa, a taāŋaloo Jɛhova le ye wa sa bara kɔ ba a aāloo ye nɛ. (Doonu 3:19) A baranage Jɛhova kɔ a yerebah ye nɛ lo e’ɛrɛ taɛ lo enyaa, lo ebaɛbee ye ekɛɛrɛ, ekɔā ue, le dogo. (Yɔɔ 51:10-12; 2 Kɔr 10:5; Fil 2:13) Eree nia, a doo dogo a gbaaloo ye kara tɛ̄maloo ebaaloo dɛ̄dɛɛ̄ sīdee dogo luh miī le gbɛ nɛɛ. (Yɔɔ 97:10) Eree o’oo, a nwaabah gbī yerebah aābah pya kanɛɛ bu bɔŋanaloo. (Jem 5:14-16) Eree ini’ī, a nɔɔ nu edoo lokwa a naa doona dogo ama li deesī. Dam a ɛp foto a tɔgɛ ekotɛ̄ nɛɛ a doonage dɛ̄dɛɛ̄ nu ama. Lo a doo pya nu ama Jɛhova eyerebah ye nɛ lo enyaana ye dogo. (Yɔɔ 37:5) Mɛ a naale aba e’ɔbɛ nu eziloo ye wa na dam edoo a. Lunage ebɛɛ̄ kɔ a nɔ loo eyere ka loo ye wa. Edoo lo ama doodoo wa?

KƐ̄ DAM EYERE KA LOO YE WA DOO

15. Bu mɛ sīdee na dam etɔgɛ wereloo kumaloo ye wa a?

¹⁵ Tɔgɛ kɔ o wereloo o wa. Pio nɛɛ dam a e’ira wa wee doo pio nu dɛ̄dɛɛ̄ sɔ̄ lo etɔgɛ kɛ̄ ba wereloo wa wa doo. (1 Jɔn 3:18) Dam dap tɔgɛ wereloo kumaloo  ye wa bu pio ewara sīdee, doodoo aa ye bah loo bah ale aa ye uuwa loo. A dap ye ɛm ue ma bu fon kɔ “M peere a” ale ebip kɔ “Loo a?” Aā ziī sɔ̄ yii ziī, a dap ɛm kɛ̄ a ye wereloo doo nyɔɔ card ye nɛ. Sɔ̄ dam doo pya nu ama a gaa yere ka loo ye wa, sa agɛrɛtɛ̄ wa iya dam le wa.

16. Ena anua a bɔloo kɔ dam a leera ye wa a?

¹⁶ Kɔ ye nɛ kɔ a kuīe a loo. Dam a yere ka loo ye wa edoo kɔ a suā nu a nua a kuī ye loo sa doo kɔ loo ye a sukɛ̄. Ziī sīdee edoo wo na tɛ̄maloo etɔgɛ nia loo dɛ̄dɛɛ̄ nu a doo lo eyere ye kpotɛ̄. (Kɔl 3:15) Sɔ̄ dam leera ye wa bu kaāna sīdee wee ye ɛɛrɛbu. Sɔ̄ dam kɔ nu a ye nia loo ye wa, wee doo kɔ loo ye a sukɛ̄, a suā kɔ a were ye loo, sa ye yere ka loo.—Kam 31:28.

17. Bu mɛ sīdee na dam dap tɔgɛ enwadɛɛ̄ kumaloo ye wa a?

¹⁷ Dam alu fɛgɛ sa nwadɛɛ̄ ye wa. Dam a wereloo ye wa su ye nua gbɛnɛ sa ye tɔgɛ nia loo. A ɛp ye nua dɔɔ̄nu a si gbɛnɛ du a aabah Jɛhova. (Kam 18:22; 31:10) Lo ama edoo kɔ a aara ye bu fɛgɛ le enwadɛɛ̄, kere sɔ̄ ba le aba aba le sɔ̄ ba gaa maniakɛ̄. A naale esu ekpo ye yɔ maniakɛ̄ bu sīdee a naa nia ye, a ye nua kɛɛ loo, ale lo enɛ taāŋa ye ekɛɛrɛ beenyiɛ. f Dam naale edoonage lɔgɔ nu egbee ye ekɛɛrɛ beenyiɛ kiikɛ̄ Jɛhova le sɔ̄ ba gaa maniakɛ̄.—Doonu 24:16.

18. Ena pya dam ebiaɛfii lo edoo a? (Ɛpnage ekpo akura, “ Nia Sīdee Elu Dam A Ɛrɛ Enwadɛɛ̄.”)

¹⁸ Pya dam, suaā kɔ Jɛhova muɛ sa tɔgɛ nia loo kɛ̄ o piiga lo eyere ka loo o wa bu dɛ̄dɛɛ̄ kɛ̄ o tɔɔ̄dum doo. Biaɛfii lo elɛɛbahloo elap dogo a naale nua ye ka loo, le tɛ̄maloo elu fɛgɛ, ye nwadɛɛ̄, sa ye wereloo. Lo o doo wo, o gaa ye tɔgɛ kɔ o were ye loo sa ye su nua gbɛnɛ. Yere ka loo o wa, e o kpega gbanialoo a kuī eera, ale lu gbo Jɛhova.—Yɔɔ 25:14.