Skip to content

Skip to table of contents

Ekpodɛm a bee lu e’ɛm nu nyɔɔ a kɔ: “Kaɛnu a le nɛ Hagaf nwiī Hagav tɛ̄maloo Yahweh Sabaot.”

O Suāge Ni?

O Suāge Ni?

Bu mɛ sīdee na ziī e’ɛma nu a dee kere yerekpotɛ̄ nu Baibol kɔ a?

LU EMUƐ̄ ziī ekpodɛm ba ɛm nu nyɔɔ lo a bee dap le aābu zua 700-600 B.C.E., bie kɛ̄ a wee lu esere nama nu a kura Bible Lands Museum li Jerusalɛm. Bee lu esu lo ekpodɛm aābu koro dɛm ba wee li nɛɛ bie kɛ̄ a naa binia loo Hebron li Izrɛl. Lo e’ɛma nu kɔ: “Kaɛnu a le nɛ Hagaf nwiī Hagav tɛ̄maloo Yahweh Sabaot.” Mɛ sīdee na lo e’ɛma nu yerekpotɛ̄ nu Baibol kɔ a? A tɔgɛ kɔ bee Bari a kura Jɛhova lo alu e’ɛm nua YHWH alu esu eyuu kpa Hibru a dee kere ɛma, bee lu esuāloo sa ba wee su daānu dɛ̄dɛɛ̄ dee bu sɔ̄ a bee lu e’ɛm Baibol. Kɛādoo, pya dɔɔ̄na e’ɛma nu alu egbī muɛ̄ bie kɛ̄ ba wee li nɛɛ a, tɔgɛ kɔ pya nɛɛ ba wee gbaa zɔ̄ŋia sa gɔā bu lo edee wee ɛm bee Bari gbɛnɛkpo sɔ̄ nyɔɔ daɛ̄, gbaānage loo alaba bee lo bee Bari sira bu.

Sɔ̄ Dr. Rachel Nabulsi a wee le ziī Gbɛnɛ Tɔkpa li Georgia gaa kɔ ue nyɔɔ lo e’ɛma nu, a bee kɔ: “Kɛ̄ ba su bee a kura YHWH daānu gbɛnɛkpo sɔ̄ doo tɔgɛ i gbɛnɛ-edo nu. . . . Pya nu alu e’ɛm le pya nu alu etog nyɔɔ dɛm tɔgɛ kɔ nɛɛ ye bee kura YHWH bee kuī loo pya Izrɛl le pya Juda.” Lo ama yerekpotɛ̄ nu Baibol kɔ kumaloo bee Bari alu e’ɛm nua YHWH, lo a sira gbɛnɛ-edo sɔ̄ bie kɛ̄ alu esu eyuu kpa Hibru ɛma. Gbɛnɛ-edo sɔ̄ kpābah bee ɛrɛ nu edoo kiiloo bee a le kaɛ.

Nu bee ue a kura “Yahweh Sabaot” a bee lu e’ɛm nyɔɔ dɛm a kura na “Jɛhova lo gbɛnɛ gbo nɔ̄.” Nyɔɔwo, a bee kɔ pya a bee le bu sɔ̄ Baibol wee su bee Bari daānu gbɛnɛ-edo sɔ̄, sa ye kurenage “Jɛhova lo gbɛnɛ gbo nɔ̄.” Lo ama yerenage kpotɛ̄ nwīkerebah ue Baibol su kɔāue a kɔ “Jɛhova lo gbɛnɛ gbo nɔ̄,” lo a sira 283 sɔ̄ bu naɛsī Kpa Kaɛ a bee lu esu muɛ̄ ue Hibru ɛma, eetɔɔ̄ na bu kpa Aisaia, Jeremia, le Zekaria.