1. Bu mɛ sīdee na i dap su sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ Jɛhova a?

 BU I wee ɛɛ esu sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ pya i wereloo. A wee nia dam le wa ba ɛrɛ ɛɛbu loo ziī lo esu sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ ziī. Wee nia pya zege ele kpaɛ̄ pya wa gbo. E a wee kpeloo dɛ̄dɛɛ̄ ii sɔ̄ i le kpaɛ̄ pya i wuga nɛɛdam le nɛɛwa bu yira. Lo a eera na bee bu i ɛɛ kaāna lo esu sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ Bari. I dap doo wo tɛ̄maloo eyere kara ye nɛ, buū ye Muɛ̄ Ue, le kɛɛrɛ nu akiiloo pya ye lele elap le ye ekɛɛrɛ akiiloo deesī. Bu kaka, sɔ̄ i su tɔ̄ma kpaɛ̄ Jɛhova kuī kaāna!​—⁠Yɔɔ 139:⁠17.

2. Amunu finiabah na i kpesī a?

² Kereadoo a wee i kpeloo esu sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ Jɛhova, a naa wee aadee waɛ edoo wo. I ɛrɛ gbɛnɛ-edo nu edoo, e lo ama dap doo kɔ a aga i bah e’ɛrɛ sɔ̄ nɛ taāŋabah Jɛhova. Tam esi, kuūdɛɛ̄loo pya i butɔ, le pya dɔɔ̄na nu dap i su sɔ̄ bah mmɛ kɛ̄ ii le e’ɛrɛna sɔ̄ esu yeā kara, nɔānu, ale ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu i nɔ.

3. Dɔɔ̄na ena edap de i sɔ̄ a?

³ A ɛrɛ dɔɔ̄na nu a dapnage de i sɔ̄. Lo ii nwaɛ̄dɛɛ̄, i dap lɛɛbaloo pio nu a naa bee piya kɔ a su sɔ̄ i bee su daānu edoo kɔ i tɔɔ̄ waɛloo Jɛhova. Bu edoba, dɛ̄dɛɛ̄ ii wee ɛrɛ biī aāloo ɛrɛ ekpeloo. Mɛ ɛrɛ ekpeloo a naa bee piya dap su i sɔ̄ mmɛ kɛ̄ ii le e’ɛrɛna sɔ̄ nɛ pya  nu bu edɔɔ̄. A lee kɔ i ɛp ɛrɛ ekpeloo dookɛ̄ a bɔloo doo.​—⁠Kam 25:27; 1 Tim 4:⁠8.

4. Ena i gaa le nɔ bu ekobee ue ama a?

⁴ Bu ekobee ue ama, i gaa le nɔ nu anua alu ebɛɛ̄ kɔ i ɛrɛ pya nu seeasī a bɔloo bu dum. I gaa le nɔnage kɛ̄ i dap su i sɔ̄ daānu leere kii kɛ̄ Jɛhova le doo, le kɛ̄ lo ama edɔbiī i nɛ doo.

5. Bu mɛ sīdee na ɛ’ɛp zuurabahtɔ̄ a le bu kpa Pya Ɛfɛsɔs 5:​15-17 eyerebah nɛ nɛɛ a le zege kɔ a sagɛ sīdee tɔɔ̄dum a lee eera a?

⁵ Sagɛ sīdee tɔɔ̄dum a lee eera. Gbɛnɛ-edo sɔ̄ pya zege wee kɛɛrɛ nu ba esu wa dum daā. Kerewo, pya a wee wa tɔgɛ nu bie tɔkpa le pya a nuūna wa butɔ lo ba naa yira dap wa zū kɔ ba a si gbɛnɛ tɔkpa lokwa ba ɛrɛ tam lo edoo kɔ ba a ɛrɛ gbɛnɛkpo kpugi. Si tɔkpa ama dap wa su gbɛnɛ-edo sɔ̄ bah. Mɛ bu dɔɔ̄na sīdee, pya tɛ le ka le pya wuga bu bɔŋanaloo dap yere mɛm loo pya zege kɔ ba a su wa dum siātam nɛ Jɛhova. Ena edap yerebah nɛ nɛɛ a le zege a wereloo Jɛhova kɔ a biaɛnu fii bu sīdee a lee a? E ɛrɛ biī aāloo būbuū kpa Ɛfɛsɔs 5:​15-17 sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ. (Buū.) Sɔ̄ nɛɛ a le zege ebūna dɔ ama sah, dap bip ye loo kɔ: ‘Ena alu “nu Nɛɛ-a-i-ɛrɛ gbī” a? Amunu biaɛfii na enia ye a? Amunu biaɛfii na edoo kɔ m su na sɔ̄ daānu bu sīdee a lee eera ani?’ Nyɛŋiabu kɔ, “pya gbo dee ama bee piya,” e nyɔuwe lo Setan aa bɛɛ ama e’ina kuma sɔ̄ sɔ̄ naa binia. Nyɔɔwo, elu nu suānu le loo lo i su i dum daānu enia Jɛhova.

6. Amunu sagɛsu na Meri bee doo a, e ena anua a bee lu sagɛsu suānu le loo a?

⁶ Ɛrɛ pya nu seeasī a bɔloo. Siga sɔ̄, lokwa i dap su i sɔ̄ daānu leere, wee lu ebɛɛ̄ kɔ i sagɛ lo edoo ziī nu aā yɛɛ baɛ nu edoo a bɔloo. I dap muɛ lo ama bu nu a bee sira sɔ̄ Jizɔs bee ina be Meri le Mata. Nyɔɔbee bu Mata bee ɛɛ kaāna sɔ̄ Jizɔs wa inaloo a, a bee gbī ebui gbɛnɛ le nuede ye nɛ. Kerewo, ye wuga nɛɛwa Meri bee su lo sɔ̄ ɛŋɛtɛ̄kɛ̄ kpaɛ̄ Jizɔs lokwa a gbaɛ̄tɔ̄loo ye tɔgɛnu. Kere nu Mata bee doo ama naa bee bee piya, Jizɔs bee kɔ Meri “esua lo le.” (Luk 10:​38-42) Sɔ̄ sɔ̄ aa kiisī, Meri dap ibere nuede ba bee nɛ Jizɔs, mɛ i suā leere kɔ naale e’ibere nu a bee ye nɔ aābah. Dookɛ̄ a bee nia Meri ele kpaɛ̄ Jizɔs bu lo kere sɔ̄ doo, nianage i lo esu sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ Jɛhova. I dap su lo sɔ̄ daānu leere doodoo wa?

7. Ena anua alu ebɛɛ̄ kɔ i nɔɔ sɔ̄ nɛ yere kara, nɔ nu le ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu i nɔ a?

⁷ O ɛrɛ edābeeloo kɔ yere kara, nɔnu le ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu i nɔ lu ziī gah loo i taāŋabah Jɛhova. Sɔ̄ i yere kara, i aa kɔ ue nɛ i Tɛ a le li bunyɔɔ a i wereloo kaāna. (Yɔɔ 5:⁠7) Sɔ̄ i nɔ Baibol, i aa gbī “suānu Bari,” lo a le Nɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ suānu tɛɛ̄ aaloo. (Kam 2:​1-5) Sɔ̄ i ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya nu i nɔ akiiloo Jɛhova, i kɛɛrɛ nu akiiloo ye lele elap sa nyɛŋiabu nu aa nɔɔ lo edoo i nɛ le dɛ̄dɛɛ̄ nɛɛ. O dapge kɛɛrɛ pya sīdee o dap su o sɔ̄ daānu leere ni? Mɛ ena edap i yerebah nɛ kɔ i su i sɔ̄ daānu leere a?

8. Ena i dap nɔ aāloo kɛ̄ Jizɔs bee su ye sɔ̄ daānu doo sɔ̄ a bee le bu kpo-sagara-wii a?

 ⁸ Lo a waɛ, tɔɔ̄ kɛ̄ kɔ̄ma naale. Naa ɛp nu Jizɔs bee doo ama. Lɛɛ Jizɔs gae bɔātɛ̄ ye tam a kɛnɛkɛ̄, a bee tɔɔ̄ bu kpo-sagara-wii loo 40 biradee. (Luk 4:​1, 2) A bee le kɛ̄ a fɛɛrɛloo ama na Jizɔs bee tɔɔ̄ yere kara nɛ Jɛhova sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu ye Tɛ gbī kɔ a doo a. Lɔgɔ baɛ baɛ beenyiɛ naale loo kɔ nu Jizɔs bee doo ama bee ye yerebah nɛ kɔ a dap kpɛ̄naloo baɛ ɛma’ɛp a gaa le kpesī. O dap ɛrɛ biī aāloo edoba Jizɔs doodoo wa? Lo a le o aa tɔɔ̄ kpaɛ̄ pya o tɔ, naadaba a dap aga kɔ o le kɛ̄ lɔgɔ nu naale edabara o ekɛɛrɛ. Mɛ lo a le doo wo, o dap muɛ kɛ̄ lɔgɔ nu naale edabara o ekɛɛrɛ lo o kii ee. Nu Julie wee doo lo sɔ̄ a gbī eyere kara nɛ Jɛhova. Alɛ le ye dam wee tɔɔ̄ bu ziī tɛm-tɔ li France, e a wee aga kɔ a dap ɛrɛ sɔ̄ a le aba ɛɛ. Julie bee kɔ: “Nyɔɔwo dɛ̄dɛɛ̄ dee m wee kii kɛ̄ ba kwa kɔ nɛɛ a dap seea. Bie lo kɛ̄ na m wee dap le aba mm, ɛrɛ ekɛɛrɛ sa egara na beenyiɛ nɛ Jɛhova a.”

9. Kaɛlɛɛ kɛ̄ tam bee mma bah Jizɔs doo, a bee tɔgɛ kɔ gbanialoo a ɛrɛ loo Jɛhova kuī ye loo doodoo wa?

⁹ Jizɔs bee ɛrɛ gbɛnɛ-edo tam esi. Bu ye esiatam a nyɔɔ kɛnɛkɛ̄, gbɛnɛ eku nɛɛ wee ye nyɔɔnɛ aa ziī kɛ̄ yii ziī, e dɛ̄dɛɛ̄ aba wee gbī ele ye kpaɛ̄. Ɛrɛ sɔ̄, “dɛ̄dɛɛ̄ buɛ̄ bee bɔŋanaloo nudee” lo emuɛ ye. Kerewo, Jizɔs bee nɔɔ sɔ̄ esu yeā kara nɛ Jɛhova. Lɛɛ dee gae yira, a bee gbī ‘kɛ̄ a fɛɛrɛloo’ a dap su sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ ye Tɛ.​—⁠Maak 1:​32-35.

10-11. Dookɛ̄ kpa Matiu 26:​40, 41 kɔ doo, amunu ue na Jizɔs bee kɔ nɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ bie bu gɔh Gɛtsemani a, mɛ ena a bee sira a?

¹⁰ Kpɛdumɛ uunɛ loo ye tɔɔ̄dum a kɛnɛkɛ̄ sɔ̄ ye tam esaa e’ina kuma, Jizɔs bee gbīnage kɛ̄ kɔma naale a dap tɔɔ̄ ɛrɛ ekɛɛrɛ sa yere kara. A bee kii bu gɔh Gɛtsemani. (Mat 26:36) Bie lo kɛ̄, Jizɔs bee kɔ ziī nu a kuī nɛ pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ akiiloo yere kara.

¹¹ Naa ɛp nu a bee sira ama. Sɔ̄ ba bee ina bu gɔh Gɛtsemani, a bee le uunɛ, naadaba ebee lu taɛ pie edɛɛ̄. Jizɔs bee kɔ nɛ pya ye nɛɛ lɛɛratam kɔ ba a ‘tɔɔ̄ yeere,’ e a kii wee yere kara. (Mat 26:​37-39) Mɛ sɔ̄ aa bee yere kara, ba bee daa. Sɔ̄ a bee muɛ kɔ ba aa daa, Jizɔs bee wa kɔnage nɛ kɔ ba a ‘tɔɔ̄ yeere sa kiisī lo eyere kara.’ (Buū Matiu 26:​40, 41.) A bee muɛ kɔ tuŋaloo edora kɔ loo wa a ɔ. Nyɔɔwo Jizɔs bee wa toesaɛ̄ sa kɔ: “Namloo lu e’ɔaloo.”  Kerewo, sɔ̄ Jizɔs bee kii wee yere kara dɔɔ̄na baɛ sɔ̄, a bee aa dee sa muɛ kɔ ba lege daa sa naa aa yere kara.​—⁠Mat 26:​42-45.

12. Ena i doo lo loo i tuŋa ale loo i ɔ sa ii dap yere kara a?

¹² Sagɛ sɔ̄ a bɔloo. Siga sɔ̄ loo i dap ɔ gbɛnɛ sa ii dap yere kara. Lo esira a loo doo wo, suā kɔ naale aba olo na nu a doo wo esiraloo a. Ena o dap doo a? Siga nɛɛ a wee yere kara nɛ Jɛhova sɔ̄ elua uunɛ, emɔna kɔ a yereebah wa nɛ sɔ̄ ba bagara yere kara lɛɛ ba gae doo pya nu e’ɔɛ wa loo, e a naale sɔ̄ daa. Pio pya dɔɔ̄na emɔna kɔ kɛ̄ ba tɔɔ̄ doo sɔ̄ ba gaa yere kara dɔnage biī. Mɛ ena o doo lo o ɛrɛ gbɛnɛ ekɛɛrɛ ale loo a ɔ lo eyere kara a? Kɔ kɛ̄ nu a tɔɔ̄loo doo nɛ Jɛhova. Dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ i wereloo Tɛ edā a bee loo.​—⁠Yɔɔ 139:⁠4.

13. Mɛ sīdee na i fon ale kɔmputa dap dabara i ekɛɛrɛ sɔ̄ i aa nɔ nu nyɔɔ i loo, yere kara ale sɔ̄ i le enɔānu a?

¹³ O aa iye kɔ lɔgɔ nu a dabara o ekɛɛrɛ sɔ̄ o waa nɔ̄ nu. Naale aba yere kara na a dap agɛrɛtɛ̄ gbanialoo i ɛrɛ kumaloo Jɛhova a. Nɔnɔ Muɛ̄ Ue Bari le si enɔānu dap i yerebah nɛ kɔ i tɔɔ̄ waɛloo Bari. A ɛrɛge ziī nu o dap doo lo edoo kɔ o su o sɔ̄ daānu leere sɔ̄ o waa nɔ nu le sɔ̄ o si enɔānu ni? Bip oloo kɔ, ‘Ena a wee dabara na ekɛɛrɛ sɔ̄ m le enɔānu ale sɔ̄ m aa nɔ nu nyɔɔ na loo a?’ Ekɔ alu yiga kue, ɛp ue ba a yere ma nyɔɔ fɔn ale nyɔɔ kɔmputa ni? Bu ilii sɔ̄ ama, fon le kɔmputa le bah gbɛnɛ-edo nɛɛ. Siga pya gbītɛ̄ nu kɔ, sɔ̄ i aa gbī enɔ nu, sere fon kpaɛ̄ i dap dabara i ekɛɛrɛ. Ziī nɛɛ tɔgɛnu kɔ: “O ekɛɛrɛ naale nyɔɔ nu o waa doo, o nyiɛ le dɔɔ̄na kɛ̄.” Lɛɛ i kɔnvɛnsɔn ale asɛmbli e bɔātɛ̄, gbɛnɛ-edo sɔ̄ wee lu ekɔ i nɛ kɔ i doo kɔ i fon aa nɛ taāŋa pya dɔɔ̄na. I dapge doo wo sɔ i le aba ii lokwa i fon naa dabara i ekɛɛrɛ sɔ̄ i le kpaɛ Jɛhova ni?

14. Dookɛ̄ Pya Filipai 4:​6, 7 kɔ doo, Jɛhova dap i yerebah nɛ kɔ i bɔɔgɛ i ekɛɛrɛ doodoo wa?

¹⁴ Bara Jɛhova kɔ a yerebah a nɛ kɔ o dap bɔɔgɛ o ekɛɛrɛ. Lo o muɛ kɔ oo dap bɔɔgɛ o ekɛɛrɛ sɔ̄ o waa nɔ nu nyɔɔ o  loo ale sɔ̄ o le enɔānu, kɔ nɛ Jɛhova kɔ a yerebah a nɛ. Lo o le bu taāŋa ale o ɛrɛ gbɛnɛ ekɛɛrɛ, naa wee waɛ kɔ o dap lɛɛbaloo ekɛɛrɛbu loo o taāŋa sa sere ekɛɛrɛ nyɔɔ nu bu edɔɔ̄, mɛ a bɔloo kɔ o doo wo. Yere kara bara efɛɛloo lo ekpega o beenyiɛ le o “ekɛɛrɛ.”​—⁠Buū Pya Filipai 4:​6, 7.

15. Ziī amunu biī na a le bu susu sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ Jɛhova a?

¹⁵ Lo o kɔ ue nɛ Jɛhova, ye gbaɛ̄tɔ̄loo sa ɛrɛ ekɛɛrɛ ye kumaloo, e dɔ kaāna biī a nɛ. Bu mɛ sīdee? Tuatua, o doo biaɛfii a lee. Baibol kɔ i nɛ kɔ: “Nɛɛ a nyɔɔnɛ pya suānu kiā gaa le suā nu.” (Kam 13:20) Nyɔɔwo, lo o su sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ Jɛhova, Nɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ suānu tɛɛ̄ aābah edoo kɔ o suā nu. O gaa le dābeeloo kɛ̄ edoo nu a ye nia doo, le kɛ̄ edoo pya biaɛfii a naale ebiire ye bu doo.

16. Susu sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ Jɛhova doo kɔ i para tɔgɛ nu doodoo wa?

¹⁶ Eree baɛ, o gaa le lu nɛɛ a para tɔgɛnu. Sɔ̄ i aa nɔɛ̄ Baibol ziī nɛɛ, ziī nu i wee seeasī na lo eyerebah ye nɛ kɔ a tɔɔ̄ waɛloo Jɛhova. Kuma kɛ̄ i yere kara nɛ Jɛhova sa nɔ nu a ye kiiloo yereloo doo, kɛ̄ wereloo i ye ɛrɛ loo enyimnage yiiloo doolo, e i gaa le paranage etɔgɛ pya i aa nɔɛ̄nu kɔ ba a were ye loo. Kɛ̄ Jizɔs bee doo lo. A bee su pya bee ue wereloo le loo sa lu fɛgɛ kɔā nu akiiloo ye Tɛ mmɛ kɛ̄ a bee zū pya a wee ye nyɔɔnɛ dumɛ kɔ ba a werenage loo Jɛhova.​—⁠Jɔn 17:​25, 26.

17. Ena anua yere kara le nɔ nu doo kɔ i yira a agaloo a?

¹⁷ Eree taa, o yira enyim agaloo. Naa ɛp nu a wee sira sɔ̄ o bara baɛloo, egbɔ̄nyiɛ le yerekpotɛ̄ aābah Bari. Ziī ziī sɔ̄ Jɛhova agara pya o bara ama, o yira wee sikɛ̄ agaloo eekɛ̄ a bee le doo. (1 Jɔn 5:15) Dɔɔ̄na ena edap doo kɔ o yira a agaloo a? Nɔ nu nyɔɔ o loo. Nyɛŋiabu kɔ, “yira tɛ̄ma aāloo dādā.” (Rom 10:17) Mɛ lo e’ɛrɛ e’agatɛ̄ yira, naale aba nɔ nu na alu ebɛɛ̄ kɔ i doo a. Dɔɔ̄na ena i doo a?

18. Naa baatɛ̄ nu anua a bɔloo kɔ i ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu i nɔ.

¹⁸ A bɔloo kɔ i ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu i nɔ. Naa ɛp nu a bee siraloo nɛɛ a bee ɛm kpa Le-yɔɔ 77 ekobee. A bee ye tɔɔ̄loo kɔ alɛ le pya Izrɛl epeere yerekpotɛ̄ a aabah Jɛhova. Pya ekɛɛrɛ ama bee doo kɔ daa aa ye yii dɛɛ̄ uunɛ. (2-8 barakpaɛ̄) Ena a bee doo a? A  bee kɔ nɛ Jɛhova kɔ: “M gaa le kɛɛrɛ ekɛɛrɛ loo dɛ̄dɛɛ̄ o tam sa kɛɛrɛbu loo dɛ̄dɛɛ̄ o gbɛnɛ dogo.” (12 barakpaɛ̄) Bu kaka, nɛɛ ɛm yɔɔ ama bee suā pya nu Jɛhova bee doo nɛ pya ye nɛɛ bu sɔ̄ akii adumɛ, kerewo, a bee lege gaa kɛɛrɛ kɔ: Ekɔ “Bari iberege e’ɛrɛ ewonu? Bu saŋ ekpānage ye toesaɛ̄ ni?” (9 barakpaɛ̄) Nɛɛ ɛm yɔɔ ama bee ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ pya nu Jɛhova aa doo le kɛ̄ Bari bee tɔgɛ toesaɛ̄ sɔ̄ akii adumɛ doo. (11 barakpaɛ̄) Ena a bee sira aabu a? Lo nɛɛ ɛm yɔɔ bee sikɛ̄ dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ Jɛhova kɔ a naale elɛɛbaloo pya Ye nɛɛ. (15 barakpaɛ̄) Bu aba lo sīdee, o yira enyim sa aganage loo lo o ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu Jɛhova edora nɛ pya ye nɛɛ le nu edora a nɛ.

19. Dɔɔ̄na amunu sīdee na i ɛrɛ biī aāloo esu sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ Jɛhova a?

¹⁹ Eree nia, lo a kuī ee dɛ̄dɛɛ̄ ɛɛ na kɔ, wereloo o ɛrɛ loo Jɛhova enyim yii loo. Wereloo ezū a kɔ o gbaɛ̄tɔ̄loo Jɛhova, egerebu bu doā-ɛp sa su loo nɛ lo edoo nu a ye nia. (Mat 22:​37-39; 1 Kɔr 13:​4, 7; 1 Jɔn 5:⁠3) Lɔgɔ nu a kuī ee lu gbo Jɛhova naa le!​—⁠Yɔɔ 63:​1-8.

20. Mɛ sɔ̄ na o nɔɔ lo eyere kara, nɔ nu sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu o nɔ a?

²⁰ Nyɛŋiabu kɔ yere kara, nɔ nu le ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ nu o nɔ lu ziī gah loo o taāŋabah. Doodoo Jizɔs, gbī kɛ̄ a fɛɛrɛloo lokwa o dap su sɔ̄ tɔ̄ma kpaɛ̄ Jɛhova. Lɛɛ pya nu edabara o ekɛɛrɛ. Bara Jɛhova kɔ a yerebah a nɛ kɔ o bɔɔgɛ o ekɛɛrɛ sɔ̄ o waa su dɔ bu nu bu edɔɔ̄. Lo o su o sɔ̄ daānu leere anyaawo, Jɛhova enɛ a leelee tɛ̄maloo enɛ a dum a naatah bu paradais.​—⁠Maak 4:⁠24.