1. Amunu nyaa na esira bu pio barasī bu pio zua akii adumɛ a?

BU BOOBOO zua lo, pya nɛɛ a le bu yube nyɔuwe ɛrɛ tɔbari ba wee si. Mɛ pio zua akii adumɛ, gbɛnɛ keebee nyaa esuadɔ. Gbɛnɛ-edo nɛɛ naa si na lɔgɔ tɔbari. E bu gbɛnɛ-edo barasī, pya nɛɛ kɔ ba naa wee sie lɔgɔ tɔbari. *​—⁠Mat 24:⁠12.

2. Pio e na a dap nua booboo nɛɛ naa yiga na bu Bari a?

² E na anua gbɛnɛ-edo nɛɛ kɔ ba naa yigae bari a? * Dap lu kɔ nu a dabara ekɛɛrɛ pio aba na ekpeloo ale alaba taāŋa. (Luk 8:14) Pio pya a wee sige tɔbari esiakɛ̄ ana kɔ Bari naale. Pio aba yiga kɔ Bari le mɛ ba kɛɛrɛ kɔ si tɔbari naa bɔ na loo, naa dɔna biī, le kɔ a naa gbaaloo tɔgɛnu saɛns le kaāna ekɛɛrɛ. Naa daba, ba edaā sɔ̄ pya wa gbo, wa nɛɛ tɔgɛnu, ale sɔ̄ alu ekɔ bu radio ale nyɔɔ TV kɔ nu bee bugia le; mɛ ba sii dā kaāna nu anua a bɔloo kɔ ba a yiga bu Bari. Pya dɔɔ̄na ɛrɛ saŋ nyɔɔ kɛ̄ pya zaāsī yigabari wereloo kpugi doo le wa su ekpo bɛma pya dɔɔ̄na. Bu pio barasī, pya a gaa bɛɛ kpaɛ̄ taāŋabah Bari.

3. E na anua i gaa nɔ ekobee ue ama a?

³ Jizɔs bee i nɛ lok kɔ i “doo kɔ dɛ̄dɛɛ̄ edonyɔɔ a lu pya a [ye] nyɔɔnɛ dumɛ.” (Mat 28:19) Bu mɛ sīdee na i dap yerebah nɛ pya a naa yigabari kɔ ba a wereloo Bari sa nyɔɔnɛ dumɛ Kraist ani? I suā kɔ kɛ̄ pya nɛɛ doo dogo  kumaloo ue i wa zue nɛ doo dap lubah kɛ̄ a bee lu ekpɔā wa aākɛ̄ bie. Bu edoba, pya a aa barasī Europe naa dap i gbaɛ̄tɔ̄ dookɛ̄ pya a aa Asia doo. E na anua a? Gbɛnɛ-edo nɛɛ a le Europe suā nu a le bu Baibol sa ba suā nage kɔ Bari bee dɛm dɛ̄dɛɛ̄ nu. Mɛ gbɛnɛ-edo pya Asia naa suā lɔgɔ nu akiiloo Bari ale ba suā kunɛ nwī epoo loo, sa ba naa yiga kɔ Nɛɛ-dɛm-nu le. Ekobee ue ama gaa le yerebah i nɛ kɔ i dap tɔgɛ nu pya i zɔ̄ŋia bie uwe zue ue leere, kaɛlɛɛ ɛrɛgeba barasī ba aa ale nu ba yiga.

4. E na anua i ɛrɛ le ekɛɛrɛ a?

⁴ Kɛɛrɛ le nu esira aabu. Dɛ̄dɛɛ̄ zua, pya a naa wee yigabari gaa lu Pya Ekeebee Jɛhova. Gbɛnɛ-edo aba ebee wereloo dogo a ɛɛ, sa ɛrɛ ekiɛ̄nu loo pya piya nu a gaa sira bu tɔbari. Pya dɔɔ̄na lu kee sa ɛrɛ pya dogo alu ebɛɛ̄ kɔ ba a lɛɛbaloo. Tɛ̄maloo yerebah Jɛhova, i dɛrɛ nyiɛ nyɔɔ kɔ i dap gbī pya a bee lu “esere loo dum a naa tah” muɛ̄.​—⁠Doonu pya Nɛɛ lɛɛratam 13:48; 1 Tim 2:​3, 4.

5. E na a wee doo kɔ pya nɛɛ a su i ue leere gbɛnɛkpo sɔ̄ a?

⁵ Lu Fɛgɛ sa Su Kari Daā. Gbɛnɛ-edo sɔ̄ pya nɛɛ wee su i ue, naale nyɔɔ nu i kɔ mɛ nyɔɔ kɛ̄ i kɔ doo. Wee wa nia sɔ̄ i lu fɛgɛ, wa kɔ ue nɛ bu kari, sa wa tɔgɛ kɔ i ɛrɛ e wa nia bu kaāna. Ii le esu bah ekpo wa aā kɔ ba a gbaɛ̄tɔ̄ nu i wa kɔ nɛ. Taāwo, i piiga lo edābeeloo nu anua ba ɛmadɛɛ̄ yigabari doo wo. Bu edoba, i suā kɔ pio nɛɛ naa wee gbī ekɔ ue akiiloo yigabari nɛ nɛɛ ba naa suāloo. Pya dɔɔ̄na kɛɛrɛ kɔ a naa bɔloo kɔ o bip wa nu ba kɛɛrɛ akiiloo Bari. E pya dɔɔ̄na wee ɛrɛ kɛɛ sɔ̄ ba wa muɛ̄ ba gaa buū Baibol, eetɔɔ̄ na sɔ̄ ba gaa nyɔɔnɛ Pya Ekeebee Jɛhova nɔ Baibol. Kaɛlɛɛ ɛrɛgeba nu ba kɛɛrɛ, i piiga lo edābeeloo kɛ̄ nu wa tɔɔ̄loo doo.​—⁠2 Tim 2:24.

6. Bu mɛ sīdee na nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl bee tɔgɛ kɔ a dabe kwabaloo nu a, e i dap ye nɔ doodoo wa?

⁶ E na i doo lo a bee kɔ loo ziī nɛɛ naa sukɛ̄ sɔ̄ i kue bee “Baibol,” “dɛmnu,” “Bari,” ale “yigabari” ani? I dap nɔ nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl sa kwabaloo nu i kɔ wa nɛ. Sɔ̄ Pɔɔl gaa bee kɔ ue nɛ pya Juu, a bee wa nyɔɔnɛ ɛrɛ ekɛɛrɛ aābu Kpa Kaɛ. Mɛ sɔ̄ a bee kɔ ue nɛ pya gbɛnɛ suānu ba kɔ Grik li Arɛɔpagɔs, a naa bee kɔ ue aābu Baibol. (Doonu pya Nɛɛ lɛɛratam 17:​2, 3, 22-31) Bu mɛ sīdee na i dap nɔ edoba Pɔɔl ani? Lo o zɔ̄ŋia nɛɛ a naa yiga nu Baibol kɔ, dap lee lo oo kɔ ue aābu Baibol. Lo o muɛ̄ kɔ nɛɛ o gaa nɔɛ̄ Baibol naa gbī kɔ pya dɔɔ̄na a muɛ̄ e ye sɔ̄ a gaa a nyɔɔnɛ buū Baibol, piiga lo edoo wo bu sīdee pya dɔɔ̄na naa le e aadee suā, doodoo buū aābu fon.

7. Lo enɔ Pɔɔl dookɛ̄ 1 Pya Kɔrint 9:​20-23 kɔ doo, e na i doo a?

⁷ Dābeeloo Wa Kɛ̄tɔɔ̄ sa Wa Gbaɛ̄tɔ̄. I ɛrɛ epiiga lo edābeeloo nu anua pya nɛɛ i zɔ̄ŋia kɔ ue ale nu anua ba doo dogo dookɛ̄ ba doo. (Kam 20:⁠5) Naa sikɛ̄ kɛɛrɛbu edoba Pɔɔl, a bee nyim aakɛ̄ yɛɛ pya Juu. Mɛ a bee lu ebɛɛ̄ kɔ a nyaana baloo kɛ̄ a zue ue nɛ pya Dɔɔ̄na Buɛ̄ doo, nyɔɔbee nu ba suā akiiloo Jɛhova le Kpa Kaɛ lu kunɛ nwīgbagbara ale ba naa suā lɔgɔ nu akiiloo. Dap lu ebɛɛ̄ kɔ i gbītɛ̄ nu ale i bip pya nɛɛ a le bu bɔŋanaloo ba i suā nu ee lokwa i dābeeloo kɛ̄ pya nɛɛ a le i kɛ̄ zue ue wee kɔ ue ale doo dogo doo.​—⁠Buū 1 Pya Kɔrint 9:​20-23.

8. E na ziī sīdee i dap nyɔɔnɛ pya dɔɔ̄na kɔnia nu akiiloo Baibol a?

 ⁸ Nu i seea sī na e “gbī” pya nɛɛ a bɔloo. (Mat 10:11) Lokwa i dap doo leere, i ɛrɛ ebip nu pya dɔɔ̄na kɛɛrɛ sa i gbaɛ̄ wa tɔ̄loo kaāna. Ziī wuga nɛɛdam li England bee bip nu pya dɔɔ̄na kɛɛrɛ nyɔɔ kɛ̄ e’ɛrɛ ɛɛbu bu dum butɔ doo, kɛ̄ ekpɔā pya miɔŋɔ doo, ale kɛ̄ e egerebu kaɛlɛɛ pɔrɔ biaɛ doo. Sɔ̄ e gbaɛ̄natɔ̄ nu ba kɔ sah, a bee kɔ, “E na o kɛɛrɛ kumaloo zuurabahtɔ̄ a bee lu e’ɛm nu a dap lu 2000 zua akii adumɛ ani?” Lɛɛ a tɔgɛ wa pya dɔ kpa kaɛ a bee sagɛ aābu ye fon, kere a naa kue bee “Baibol.”

9. I dap yerebah nɛ pya a naa wee gbī ekɔ nu akiiloo Bari tua sɔ̄ doodoo wa?

⁹ I dap doo kɔ pya nɛɛ a naa wee gbī ekɔ nu akiiloo Bari a dābeeloo nu i kɔ tɛ̄maloo ekɔ nu i suā kɔ a ɛrɛ wa pah nyɔɔ. Bu edoba, kɛ̄ nu alu edɛm mɛā doo lu nyɛŋia loo pya nɛɛ. Nyɔɔwo i dap kɔ: “O dap suā kɔ sɔ̄ pya saɛns kwa nu, ba ɛp aāloo pya nu a bee lu edɛm. Bu edoba, pya a kwa microphone nɔ nu aāloo tɔ̄, e pya a kwa nu suā foto nɔ nu aāloo dɛɛ̄. Taɛ e na olo kɛɛrɛ kɔ dɛmnu lu ani? O kɛɛrɛ kɔ ɛɛ ziī nu a yere bɔɔ, ziī nɛɛ, ale dɔɔ̄na nu ni?” Sɔ̄ i e gbaɛ̄na ye tɔ̄ kaāna sah, i dap sikɛ̄ kɔ: “I dap bura nɛɛ pya kwanu gaa nɔ nu aāloo sɔ̄ i ɛp kɛ̄ alu ekwa tɔ̄ le dɛɛ̄ doo. Ɛrɛ nu nɛɛ a wee ɛm ekpetɔ̄ ue bee kɔ booboo zua akii adumɛ a mɛ nia, a bee kɔ: ‘Nɛɛ a bee dɛm tɔ̄ naale edap dā nu ni? Nɛɛ a bee dɛm dɛɛ̄, naale edap muɛ̄ ni? . . . Alɛ na a nɛ suānu pya nɛɛ a!’ Siga pya saɛns yiga nage ue ama sa yiga kɔ Nɛɛ-dɛm-nu le.” (Yɔɔ 94:​9, 10) Sɔ̄ i ekɔa doo wo sah, i dap ye tɔgɛ ziī vidio a le jw.org^® kɛɛ̄ “Interviews and Experiences” bu “Viewpoints on the Origin of Life.” (Ɛp kɛɛ̄ PUBLICATIONS > VIDEOS.)

10. I dap bɔātɛ̄ enyɔɔnɛ nɛɛ a naa wee gbī ekɔ nu akiiloo Bari kɔnia ue doodoo wa?

¹⁰ Gbɛnɛ-edo nɛɛ gbī kɔ wa deesī a lee. Kerewo, bɔɔ aa pio aba kɔ a gaa le lu egbeesī kɛnɛkɛ̄ ale kɔ lɔgɔ nɛɛ naale edapna tɔɔ̄. Ziī nɛɛ a wee si tam aa ziī edo yii ziī li Norway kɔ pya nɛɛ a naa gbī ekɔ nu akiiloo Bari, wee gbī ekɔ nu akiiloo nu a gaa sira bu nyɔuwe. Sɔ̄ ekana  muɛ̄ pya nɛɛ sah, a wee kɔ: “E na o kɛɛrɛ akiiloo nu edoo kɔ i deesī a lee ani? I bɛābu dɛɛage nyɔɔ pya bira bɛbɛɛ, pya saɛns, ale dɔɔ̄na nu ni?” Sɔ̄ e gbaɛ̄na wa tɔ̄loo kaāna sah, a buū ale ekɔ ue nyɔɔ ziī dɔ kpa kaɛ a kɔ nu akiiloo kɛ̄ e’ɛrɛ deesī a lee doo. Yii a le bu Baibol a kɔ a naale elu egbeesī kɛnɛkɛ̄ ama le kɔ pya kaāna dogo etɔɔ̄ nyɔɔ mmɛ deedee wee ɛɛrɛbu pio aba.​—⁠Yɔɔ 37:29; Eklis 1:⁠4.

11. E na anua i su keekee sīdee zuema ue a, e bu mɛ sīdee na i dap nɔ nɛɛ lɛɛratam Pɔɔl dookɛ̄ kpa Pya Rom 1:​14-16 kɔ doo a?

¹¹ Lee kɔ i su keekee sīdee kɔā ue nɛ pya i zɔ̄ŋia. E na anua a? Nyɔɔbee nɛɛ lugara keekee. Nu a nia ziī nɛɛ dap bɛā lo dɔɔ̄na. Wee nia pio nɛɛ lo ekɔ nu akiiloo Bari ale Baibol, mɛ a wee nia pya dɔɔ̄na lo edasī kɔ nu akiiloo dɔɔ̄na nu. Bu ɛrɛgeba kɛ̄tɔɔ̄, i ɛrɛ egbī kɛ̄ edoo kɔ ue nɛ dɛ̄dɛɛ̄ pya nɛɛ. (Buū Pya Rom 1:​14-16.) Bu kaka, lee kɔ i nyɛŋiabu kɔ ɛɛ Jɛhova na a wee doo kɔ kaka ue a nyim bu beenyiɛ pya a gbī esuā ye loo a.​—⁠1 Kɔr 3:​6, 7.

12. E na i dap doo lo ezue ue nɛ pya a aa Asia lo ba sii kɛɛrɛ lɔgɔ sɔ̄ kɔ Nɛɛ Dɛmnu le a?

¹² Pya zue ue a aa bu yube nyɔuwe gaa zɔ̄ŋia pya nɛɛ ba aa edo Asia, gbaā nage loo pio pya nɛɛ ba aa barasī pya a bɛɛ kpaɛ̄ yigabari. Bu pio edo a le barasī Asia, pio pya nɛɛ sii kɛɛrɛ lɔgɔ sɔ̄ sɛh Nɛɛ Dɛmnu lege ale a naale. Pio gbī esuā, sa ba yiga kɔ alu enyɔɔnɛ wa nɔ Baibol, mɛ pya dɔɔ̄na naa gbī enɔ. I dap wa yerebah nɛ doodoo wa? Pio pya ebiena bu zue ue muɛ̄ kɔ nyɔɔnɛ wa bɔātɛ̄ kɔnia sɔh le tɔgɛ kɔ ba kuū wa dɛɛ̄loo dɔbiī, e sɔ̄ a bɔloo, doo kɔ ba a suā kɛ̄ wa dum ekpeloo doo sɔ̄ ba bɔātɛ̄ esu nu Baibol kɔ yere bu wa dum.

13. E na edap doo kɔ pya nɛɛ a gbī enɔ Baibol ani? (Ɛp foto a le nyɔɔ eko.)

¹³ Tua nu a wee nia gbɛnɛ-edo nɛɛ na pya ue suānu a le bu Baibol. (Eklis 7:12) Ziī wuga nɛɛwa a bee zɔ̄ŋia pya nɛɛ a wee kɔ Mandarin bie New York, bee kɔ: “M wee ɛrɛ nia bu pya nɛɛ sa wa gbaɛ̄tɔ̄loo. Lo m muɛ̄ kɔ ba aa dɔɔ̄na edo aā, pio sɔ̄ m bip wa kɔ: ‘O muɛ̄ kɛ̄ ama doodoo wa? O e ɛrɛge tam ni? Pya buɛ̄ ama aarage a leere ni?’ ” Pio sɔ̄ lo ama wee doo kɔ a dap wa tɔgɛ Baibol. Sɔ̄ a bɔloo, lo wuga nɛɛwa wee dap kɔ yere loo kɔ: “E na o kɛɛrɛ kɔ a lee kɔ i doo lokwa i yii loo pya nɛɛ leere a? M dapge a tɔgɛ ziī kam a le bu Baibol ni? A kɔ: ‘Bɔātɛ̄ bebe le doodoo baa maā; lɛɛ kana kana gae bɔātɛ̄, aa lo kɛ̄.’ O kɛɛrɛge kɔ zuurabahtɔ̄ ama edap i yerebah nɛ kɔ i yɔ pya dɔɔ̄na tɔɔ̄ bu efɛɛloo ni?” (Kam 17:14) Dua kɔnia ue a le doo wo dap doo kɔ i suāloo pya nɛɛ egbī kɔ i lu wa loo dɔɔ̄na sɔ̄.

14. Ziī wuga nɛɛdam a aa naɛsī kɛ̄ Enaani Wee Sira Aa bee yerebah nɛ pya nɛɛ ba kɔ ba naa yigae bu Bari doodoo wa?

¹⁴ E na i dap kɔ nɛ pya a kɔ ba naa yigae bu Bari a? Ziī wuga nɛɛdam esua gbɛnɛ-edo zua zuema ue nɛ pya a naa wee yigabari a le kɛ̄ Enaani Wee Sira Aa kɔ: “Sɔ̄ ziī nɛɛ a le a kɛāma kɔ a naa yigae bu Bari, taɛ nu a gaa kɔ na kɔ a naa yigae bu pya bari wa barasī. Nyɔɔwo, aba lo sɔ̄ m wee wa yɔ yiga kɔ gbɛnɛ-edo bari lu lo nɛɛ kwaā bah, le kɔ dum naa wa le bu. Gbɛnɛkpo sɔ̄, m wee buū Jeremia 16:20 lo a kɔ: ‘Ziī nɛɛ dapge kwagara bari nɛ alɛɛ loo ni? Pya lo na naale bari!’ Lɛɛ m bip kɔ: ‘I dap doodoo wa  suā kee a le yɛɛ lo kaka Bari le lo nɛɛ kwaā bah ni?’ M wee gbaɛ̄tɔ̄ nu ba kɔ kaāna, lɛɛ m buū Aisaia 41:​23, lo a kɔ: ‘Kɔ i nɛ nu elu edoo bu sɔ̄ a gaa lu, lokwa i suā kɔmɛ bui lu pya bari.’ Lɛɛ m kɔ ziī edoba a tɔgɛ kɛ̄ Jɛhova ekɔa nu esira li deesī doo.”

15. E na i dap nɔ aāloo edoba ziī wuga a le barasī enaani wee sira aa li Asia a?

¹⁵ Ziī wuga nɛɛdam a le barasī enaani wee sira aa li Asia bee kɔ nu a wee doo tua sɔ̄ a gaa obia si loo pya nɛɛ. A kɔ: “M wee wa tɔgɛ pya nu a muūna suānu Baibol, pya mɔmanudɛɛ̄ Baibol edooa gbɔ̄mɛɛ̄, le pya lok a baɛbee nyɔuwe. Lɛɛ m tɔgɛ wa kɛ̄ dɛ̄dɛɛ̄ nu ama tɔgɛ kɔ a ɛrɛ ziī Nɛɛ Dɛmnu a le dum sa ɛrɛ suānu doo. Sɔ̄ ziī nɛɛ bɔātɛ̄ ɛrɛ ekɛɛrɛ kɔ, beege kɔ Bari le e, m wee bɔātɛ̄ etɔgɛ ye nu Baibol kɔ akiiloo Jɛhova.”

16. Dookɛ̄ kpa Pya Hibru 11:6 kɔ doo, e na anua pya a gaa nɔ Baibol e ɛrɛ yira bu Bari le ue a le bu Baibol a, e bu mɛ sīdee na i dap wa yerebah nɛ kɔ ba a doo wo a?

¹⁶ Sɔ̄ i gaa nyɔɔnɛ pya a naa yigabari nɔ Baibol, i ɛrɛ ekiisī lo edoo kɔ ba a agɛrɛtɛ̄ wa yira ba ɛrɛ kɔ Bari le. (Buū Pya Hibru 11:⁠6.) Lunage ebɛɛ̄ kɔ i yerebah wa nɛ kɔ ba a ɛrɛ yira bu nu Baibol kɔ. Lo ama dap gbī kɔ i tɛɛ̄ nyɔɔ pio nu i wa tɔgɛ gbɛnɛ-edo sɔ̄. Ziī ziī sɔ̄ i wa nyɔɔnɛ nɔnu, edap lu ebɛɛ̄ kɔ i wee kɔnia pya nu a tɔgɛ kɔ Baibol lu Muɛ̄ Ue Bari. Dap lu nyɔɔnɛ wa kɔnia pya mɔmanudɛɛ̄ Baibol edooa gbɔ̄mɛɛ̄, ue Baibol kɔ nyɔɔ saɛns le pya nu esira alu kaka, gbaāloo kɛ̄ Baibol dap i yerebah nɛ kɔ i tɔɔ̄ dum a bɔloo ziī ziī biradee doo.

17. Amunu pah na i wereloo dap ɛrɛ nyɔɔ pya nɛɛ a?

¹⁷ I yerebah nɛ pya nɛɛ kɔ ba alu pya a nyɔɔnɛ dumɛ Kraist tɛ̄maloo ewere wa loo, kere ba yiga kɔ Bari le ale ba naa yiga; ale ba wee si tɔbari ale ba naa wee si. (1 Kɔr 13:⁠1) Nu i gaa gbī kɔ ba a dābeeloo sɔ̄ i wa tɔgɛnu na kɔ Bari were i loo sa gbī kɔ i were nage ye loo. Bu dɛ̄dɛɛ̄ zua, gbɛnɛ-edo pya ba naa wee si lɔgɔ tɔbari ale yiga kɔ Bari le gaa liamaā nyɔɔbee ba enɔā lo ewereloo Bari. Nyɔɔwo, ɛrɛ le ekɛɛrɛ sa tɔgɛ wereloo le kaāna nia kumaloo dɛ̄dɛɛ̄ pya nɛɛ o muɛ̄. Gbaɛ̄ wa tɔ̄loo. Piiga lo edābeeloo nu anua ba kɔ ue ale doo dogo dookɛ̄ ba doo. Tɔgɛ wa kɔ ba a nyɔɔnɛ dumɛ Kraist tɛ̄maloo o edoba.