1, 2. Mesoriẹ ọwan a guọlọ emru ro no dje izede rẹn ọwan arha ha uvuẹn ekete re vwe rhe? Userhumu ọgo yi Jehova ọ yẹrẹ ọwan?

GBE RORIE taghene wa nya vrẹn ato rọ doro omamọ. Aruọke na no wene ọke ogiribo ọgbogbanhon o zuẹ eyẹn nẹ ekete sansan sa. Ọnọ sabu lẹrhuọ vru. Marhẹ wu ne ru rhe izede wu na ha kpahen? Wu guọlọ ohworho yanghene emru ro no dje izede wẹn. Ọnọ sabu rhiẹ ikọpasi, uvo ọrhẹ ikereti na, imapu, GPS nọyẹ (Global Positioning System), yanghene ohworho rọ dabu rhe ato na omamọ. Ne vwo emru ro dje izede rẹn ọwan ọ  ghanranren omamọ, nime we rhe ekete wa nya ọnọ sabu simi arhọ ọnọ.

² Ọwan ephian a dẹrughwaroghwẹ ebẹnbẹn buebun uvuẹn akpenyerẹn ọwan, ọkezẹko ẹhẹn ọwan ọnọ sabu tagha. Ọrẹn ni Jehova ọ sabu ha userhumu rẹn ọwan, nọ yẹ owuowọnwan ẹhẹn obrorhiẹn. (James 1:17) Jene yono kpahen oborẹ ẹhẹn obrorhiẹn na ọ havwọ ọrhẹ oborẹ ọ wian lele. Orho ru, ọwan ine yono oborẹ ene ru sabu yono ẹhẹn obrorhiẹn ọwan, oborẹ ọsoriẹ ana họghọ rẹn ẹhẹn obrorhiẹn ihworho erọrọ, ọrhẹ oborẹ ẹhẹn obrorhiẹn rọ fonron ono ru sabu lẹrhẹ akpenyerẹn ọwan rhomurhọ.

3. Me yẹ ẹhẹn obrorhiẹn?

³ Ẹhẹn obrorhiẹn ọwan omamọ ẹghẹlẹ ro nẹ obẹ i Jehova rhe. Ọnana omẹgbanhon rọ ha uvuẹn oma ọwan re rhe oborẹ ọgbare ọrhẹ oborẹ ọsọre. Ẹmro i Greek ra ha rhian “ẹhẹn obrorhiẹn” uvuẹn i Baibol na, o mevirhọ “irherhe rẹ ohworho o vwori.” Ẹhẹn obrorhiẹn ọwan ọrhọ dabu wian, nọ sa ọwan erhumu rhe aruẹ ohworho ọwan i ghini havwọ. Ọnọ sabu ha userhumu rẹn ọwan dabu vwẹruọ iroro okokodo ọwan ọrhẹ uruemru ọwan. Ọnọ sabu sun ọwan riẹ izede orhorhomu jeghwai kẹnoma rẹn ekwakwa ibiobiomu. Ọnọ ji sabu lẹrhẹ oma merhen ọwan erhe brorhiẹn ẹghwanren, yanghene ọnọ sabu brorhiẹn kpe ọwan erhe brorhiẹn rọ sọre.—Se Iyẹnrẹn Ra Habaye 5.

4, 5. (a) Me yọ phiare ọke Adam ọrhẹ Eve e vwe kwe kerhọ ẹhẹn obrorhiẹn aye? (b) Udje i Baibol ihworho ezẹko ego yi dje oborẹ ẹhẹn obrorhiẹn ọ wian lele?

⁴ Ọwan yi na djẹ sẹ ana kerhọ yanghene a kerhọ ẹhẹn  obrorhiẹn ọwa-an. Adam ọrhẹ Eve i brorhiẹn aye ina ja kerhọ ẹhẹn obrorhiẹn aye, omarana no lele fi ọdandan. Ọke oru ẹhẹn no brorhiẹn kpe aye, ọrẹn ọke ọ vrẹn ne. Aye i ghwanreriẹn tiẹn uvwele Osolobrugwẹ ne. (Genesis 3:7, 8) Dedevwo aye i vwo ẹhẹn obrorhiẹn rọ gbare, aye i jeghwai rhe taghene ọsọre ra na tiẹn uvwele Osolobrugwẹ, aye i brorhiẹn aye ina ja kerhọ ẹhẹn obrohiẹn aye.

⁵ Ọrẹ ovẹnẹ, ituakpọ buebun ri vwa gba i kerhọ ẹhẹn obrorhiẹn aye. Job omamọ udje. Fọkime o bru omamọ orhiẹn, nọ tare: “Ọmudu mẹ o brorhiẹn kpe mẹ uvuẹn ọsoso ẹdẹ mẹ-ẹ.” (Job 27:6) Ọke i Job ọ ta kpahen “ọmudu” ọnẹyen, ọ ta kpahen ẹhẹn obrorhiẹn ọnẹyen, nọyẹ omẹgbanhon re rhe oborẹ ọgbare ọrhẹ oborẹ ọsọre. Uvuẹn erhirhiẹ ezẹko, David ọ kerhọ ẹhẹn obrorhiẹn ọnẹye-en, nọ tiẹn uvwele i Jehova. Ọke oru ẹhẹn no brorhiẹn kpe yi, ọmuduie “no kpokpie.” (1 Samuel 24:5) Ẹhẹn obrorhiẹn i David nọ ta riẹn taghene oborẹ o ruru na ọ sọre. Ọke rọ kerhọ ẹhẹn obrorhiẹn ọnẹyen, nọ sabu kẹnoma rẹn aruẹ orusọ erana ọke aye a rharhumu homaphia.

6. Mesoriẹ ọwan ina ta taghene ẹhẹn obrorhiẹn ọwan ẹghẹlẹ ro nẹ obẹ Osolobrugwẹ rhe?

⁶ Ihworho ri vwa ga i Jehova i rheri taghene o vwo ekwakwa ezẹko ri gbare ọrhẹ eri sọre. Baibol na ọrhọ ta: “Omarana, iroro omobọ aye no brorhiẹn kpe aye yanghene o bru ase rẹn aye.” (Romans 2:14, 15) Jerẹ udje, ihworho buebun i rheri taghene ọsọre re ne kpe ohworho hwu yanghene so uhi. Dedevwo aye i vwa mẹriẹnvwrurhe-e, aye e ghini nyalele ẹhẹn obrorhiẹn aye, omẹgbanhon re rhe oborẹ ọgbare ọrhẹ oborẹ ọsọre ri Jehova ọ ma rhẹ uvuẹn oma aye. Aye a ji nyalele iruemru-urhi Osolobrugwẹ yanghene irhomẹmro  kirighwo ri Jehova o tiobọnu, ni ha userhumu rẹn ọwan brorhiẹn ẹghwanren uvuẹn akpenyerẹn ọwan.

7. Mesoriẹ ẹhẹn obrorhiẹn ọwan ọnọ sabu sọ ọkezẹko?

⁷ Ọrẹn ẹhẹn obrorhiẹn ọwan ọnọ sabu sọ ọkezẹko. Jerẹ udje, iroro ijẹgba ọwan ọnọ sabu biomie, ọnọ ji sabu sun ọwan riẹ izede rọ sọre. E vwe vwiẹ ohworho rhẹ omamọ ẹhẹn obrorhiẹ-ẹn. (Genesis 39:1, 2, 7-12) Ene yonie vwẹre. Na sabu yonie, Jehova ọ yẹrẹ ọwan ẹhẹn ọfuanfon ọrhẹ iruemru-urhi Baibol. (Romans 9:1) Jenẹ a ta kpahen oborẹ ene ru sabu yono ẹhẹn obrorhiẹn ọwan.

8. (a) Marhẹ iroro ọwan ono ru sabu hobọte ẹhẹn obrorhiẹn ọwan? (b) Me yo fori na nọ oma ọwan bọmọke ene ki brorhiẹn?

⁸ Ihworho ezẹko e roro taghene ra na kerhọ ẹhẹn obrorhiẹn aye o mevirhọ ọrẹ ana nyalele iroro omobọ aye. Aye ne roro taghene aye ina sabu ru oborẹ o je re aye ephian, takpu oborẹ aye e roro oserhọ harẹn aye. Ọrẹn iroro ijẹgba yẹ ọwan i vwori, aye ina sabu phiẹ ọwan rhọ. Iroro ọwan o vwo omẹgbanhon omamọ te erhirhiẹ ọnọ sabu hobọte ẹhẹn obrorhiẹn ọwan. Baibol na ọ tare: “Ọmudu na ọ vuọnren rhẹ ọphiẹrhọ ọrhẹ iroro ibiobiomu. Ọrọmo yọ nọ sabu rhe yi?” (Jeremiah 17:9) Omarana, ọwan ina sabu rhe roro taghene ekwakwa ri sọre, i gbare. Jerẹ udje, bọmọke i Paul o ki rhiẹ Olele Kristi, ọ kparehaso ihworho Osolobrugwẹ omamọ, o ji vwo imwẹro taghene oborẹ ọye o ruẹ na ọ gbare. Ha riẹn, ọye o vwo ẹhẹn obrorhiẹn rọ fonron. Ọrẹn ọke oru nọ tare: “Ohworho ro ni mẹ sua yi Jehova.” (1 Corinthians 4:4; Acts 23:1; 2 Timothy 1:3) Ọke i Paul o rhe oborẹ i Jehova o roro kpahen oborẹ o  ruẹ na, nọ mọ mẹrẹnvwrurhe taghene o fori no wene. Itiọrurhomẹmro, bọmọke ene ki ru emru, o fori na nọ oma ọwan, ‘Me yi Jehova ọ guọlọre ni mi ru?’

9. Me yo mevirhọ ra na zofẹn Osolobrugwẹ?

⁹ Wu rhe vwo ẹguọlọ kpahen ohworho, wu na kẹnoma rẹn ekwakwa ri vwa merhiẹn oma. Fọkime ọwan i vwo ẹguọlọ kpahen i Jehova, ọwan ina kẹnoma rẹn ekwakwa ri vwa merhiẹn oma. Ofẹn ra na kẹnoma rẹn oborẹ ọnọ jọ lẹrhẹ oma merhen i Jehova, o fori nọ gbanhon omamọ. Nehemiah o dje udje ọnana phia. O kwe ha ẹrhẹ igọvunọ rọ havwọ koko efe rẹn omaye-en. Mesoriẹ? Nọ tare taghene “fọkiẹ ofẹnzẹ Osolobrugwẹ.” (Nehemiah 5:15) Nehemiah ọ guọlọ ru emru owuorowu rọ nọ jọ lẹrhẹ oma merhen i Jehova-a. Jerẹ Nehemiah, ofẹn o ji mwu ọwan nime a guọlọ ru oborẹ ọnọ lẹrhẹ oma ja merhen i Jehova-a. Ọwan ina sabu yono kpahen oborẹ ọ merhen i Jehova oma nyoma re se Baibol na.—Se Iyẹnrẹn Ra Habaye 6.

10, 11. Iruemru-urhi Baibol ego yi na sabu ha userhumu rẹn ọwan brorhiẹn ẹghwanren sekpahen enyo ro mwu ohworho?

¹⁰ Jerẹ udje, Olele Kristi ọnọ sabu brorhiẹn sẹ ọnọ da enyo ro mwu ohworho yanghene ọ da-a. Iruemru-urhi ego yi na ha userhumu riẹn brorhiẹn ẹghwanren? Jene roro kpahen ezẹko: Baibol na ọ ta taghene a vwa da enyo ro mwu ohworho-o. Itiọrurhomẹmro, ọ ta rẹn ọwan taghene enyo ẹghẹlẹ ro nẹ obẹ Osolobrugwẹ rhe. (Psalm 104:14, 15) Ọrẹn, Jesu ọ ta rẹn idibo yi taghene aye i vwe fioma rhọ enyo ‘ẹda bun pha-an.’ (Luke 21:34) Paul nọ ji ta rẹn Ilele Kristi nẹ aye kẹnoma rẹn ‘akpẹriọ eduado ọrhẹ enyo ẹda vrẹn oma.’ (Romans 13:13) Ọye nọ tare taghene idinyo “e ha Uvie Osolobrugwẹ riuku-u.”—1 Corinthians 6:9, 10.

 ¹¹ Olele Kristi ọnọ sabu nọ omayen: ‘Marhẹ enyo ro mwu ohworho ọ ghanren mẹ te? Mia da ye vwẹre mia ki sabu ronmoma? Mia da enyo ro mwu ohworho vwẹre mia ki dabu hẹroso oma mẹ? Mia sabu suẹn uchunu enyo mia da ọrhẹ ukiọgbọ mia da ye? * Orho rhianẹ igbehian mẹ i vwa da enyo ro mwu ohworho-o, mẹmẹ rhẹ aye ina ji sabu ru kugbe?’ Ọwan ina sabu ta rẹn i Jehova nọ sa ọwan erhumu brorhiẹn ẹghwanren. (Se Psalm 139:23, 24.) Nyoma izede ọnana, ọwan ne yono ẹhẹn obrorhiẹn ọwan nọ sabu rhe iruemru-urhi Baibol. Ọrẹn ekwakwa erọrọ i ji havwiẹ, jerẹ oborẹ ọwan ine yono kpahen.

12, 13. Mesoriẹ ẹhẹn obrorhiẹn ọwan ọ vẹnẹ ọrẹ awọrọ? Marhẹ yẹ ọwan ine ru sabu kwaphiẹ ovẹnẹ enana rhọ?

¹² Ẹhẹn obrorhiẹn ihworho ephian rhẹ aruẹ owu-u. Ẹhẹn obrorhiẹn ọnọ ọnọ sabu ha uphẹn wẹn ru oborẹ awọrọ e vwe ruẹ. Jerẹ udje, wu na sabu brorhiẹn wu na da enyo ro mwu ohworho, ọrẹn ọwọrọ ọnọ sabu brorhiẹn taghene ọye ọ da-a. Mesoriẹ orhienbro ihworho awanva na a vẹnẹ?

¹³ Ekete ohworho o rhirhiẹ, ikẹro ekrun ọnẹyen ọ ha ni emru, oborẹ o rhiẹromẹrẹn ne, ọrhẹ erhirhiẹ erọrọ, ọnọ sabu hobọte oborẹ ohworho o roro kpahen emru. Ọkezẹko, orho sekpahen enyo ro mwu ohworho, ihworho ezẹko ri vwa sabu sun oma aye ọke rọ vrẹnren na, ne brorhiẹn taghene aye i rha da ghwomara-an. (1 Kings 8:38, 39) Omarana, orhianẹ wu yẹ ohworho enyo ro  mwu ohworho nọ ten riẹn, me wu ne ruo? Evwan ono biomuo? Wu ne rhe ji jirie riẹn? Wu na rha nọ ye onọ nẹ wu guọlọ oborẹ ọsoriẹ ọ ten? Ẹjo, fọkime wa họghọ rẹn ẹhẹn obrorhiẹn ọnẹyen.

14, 15. Erhirhiẹ ọgo yọ homaphia uvuẹn ẹdẹ ọrẹ i Paul? Omamọ urhebro ọgo yi Paul o tiobọnu?

¹⁴ Uvuẹn ẹdẹ ọrẹ ọnyikọ Paul, erhirhiẹ owu ro djephia taghene ẹhẹn obrorhiẹn ọnọ sabu vwo ovẹnẹ nọ homaphia. Eranmo ezẹko ra rhẹ uvuẹn eyi, a harẹ aye ruiruo uvuẹn ẹga efian jeghwai ha aye ze izobo rẹn ema ne. (1 Corinthians 10:25) Paul o nie taghene ọ sọre ra na dẹ jeghwai riẹ eranmo enana-a. Ha riẹn, Jehova yo vwo emaren ephian. Ọrẹn erhirhiẹ na no kpokpo ẹhẹn imizu ezẹko ri ga ema ọke rọ vrẹnren na. Aye ne roro taghene ọ sọre ra na riẹ eranmo erana. Ọrẹn Paul ọ tare taghene, ‘Ọnana o kpokpo ẹhẹn obrorhiẹn mẹ-ẹ? O vwo oborẹ o teri mẹ-ẹ, mi na sabu riẹ oborẹ mi guọlọre’?

¹⁵ Paul ọ ta omara-an. Ọdamẹ imizu na emru ọghoghanren ha riẹn te erhirhiẹ o tiobọnu ekwakwa ezẹko rẹ ẹhẹn obrorhiẹn yen o kwerhọ taghene o ru. Paul ọ tare taghene ọwan i vwe “ruẹ oborẹ ọnọ lẹrhẹ oma merhen ọwan ọvo-o.” Ọrhọ habaye: “Nime Kristi o ru oborẹ ọnọ lẹrhẹ oma merhiẹn ọvo-o.” (Romans 15:1, 3) Jerẹ i Jesu, Paul o roro kpahen awọrọ ghwẹ omayen.—Se 1 Corinthians 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Mesoriẹ o vwo fo na ha omizu ọwan guẹnzọn, orhianẹ ẹhẹn obrorhiẹn ọnẹyen o kweri no ru emru?

¹⁶ Ọrẹn, orhianẹ ẹhẹn obrorhiẹn ohworho o kweri no ru emru rẹ ọwan i rorori taghene ọ sọre vwo? O fori na dabu jomarhotọre na ja rha ha ohworho guẹnzọn jeghwai ta taghene oborẹ o ruru ọsọre, ọrẹ ọwan yọ gbare. (Se Romans 14:10.) Jehova ọ yẹrẹ ọwan ẹhẹn  obrorhiẹn na haye ni oma ọwan so, orhiẹ ọrẹ ana haye gun awọrọ-ọ. (Matthew 7:1) O fo na lẹrhẹ odjẹ omobọ ọwan fiẹ oghalẹ rhẹ ukoko na-a. Ukpomaran, o fori nẹ ọwan i guọlọ izede re ne dje ẹguọlọ phia jeghwai toroba okugbe ukoko na.—Romans 14:19.

17. Me yọ phiare harẹn ẹhẹn obrorhiẹn ihworho ezẹko?

¹⁷ Ọnyikọ Peter ọrhọ ya: “Sẹrorẹ ẹhẹn obrorhiẹn rọ fonron.” (1 Peter 3:16) Ọrẹ omemwurhọ, ihworho arha tiẹn iruemru-urhi Jehova, obẹta ye ẹhẹn obrorhiẹn aye  o vwo rho kpokpo aye ghwomara-an. Paul ọrhọ ta taghene aruẹ ẹhẹn obrorhiẹn ọrana ọ “họhọ oborẹ a ha iteru ọdjodjẹre shẹ.” (1 Timothy 4:2) Emru ọ torhẹruọ gbangbanhon dẹ ne? Ọrana ọrhọ phia wẹn, oka ora rọ ha ugboma na ọ vwọ rhọ miamuọ ghwomara-an. Orhianẹ ohworho o ruẹ ekwakwa ri sọre ọke ephian, ẹhẹn obrorhiẹn ye ọnọ họhọ oka ora rọ ‘shẹre’ ro rie ne, orho ru ọ vwọ rhọ wian ghwomara-an.

18, 19. (a) Me yẹ ẹhẹn ro brorhiẹn kpe ọwan yanghene ofa o yono ọwan? (b) Me ọwan ina sabu ru orhianẹ ẹhẹn o brorhiẹn kpe ọwan fọkiẹ ọdandan rẹ ọwan i ghwẹriẹ nu ne?

¹⁸ Ọwan i rhe ru sọ, ẹhẹn obrorhiẹn ọwan nọ ta rẹn ọwan taghene e ru oborẹ ọsọre. Ọnana ọnọ ha userhumu rẹn ọwan mẹrẹn oborẹ e ru sọ na vwrurhe jeghwai dobọ ye ji. O fori nẹ ọwan i yono nẹ orusọ ọwan rhe neneyo a ja rha rharhumu ru aye ghwomaran.  Jerẹ udje, dedevwo Orodje David o ru ọdandan, ẹhẹn obrorhiẹn ye o mwurien ghwẹriẹ. David o vwo utuoma kpahen oborẹ o ruru na, nọ jeghwai mwuegbe rọ nọ huvwele Jehova obaro na. Nyoma oborẹ David o rhiẹromẹrẹn, ọnọ sabu ta taghene i Jehova, ‘omamọ ohworho, o mwuegbe rọ nọ harhomu.’—Psalm 51:1-19; 86:5; Se Iyẹnrẹn Ra Habaye 7.

¹⁹ Dedevwo ohworho ọ ghwẹriẹ nẹ ọdandan ye ọke jijiri ne, ẹhẹn obrorhiẹn ye ọnọ ji sabu kpokpo ọrawọ fọkiẹ oborẹ o ruru na. Iroro oborẹ e ru sọ ọ sabu miama omamọ, ọ jeghwai lẹrhẹ ohworho ni omayen taghene o fiemru-u. Orhianẹ omaran we roro ọkezẹko, karorhọ taghene wu sabu wene oborẹ ọ phia vrẹn ne-e. Sẹ wu dabu vwẹruọ oborẹ orhomurun yanghene oborẹ obiomurun ọke ọrana, sẹ we vwẹruọ ye-e, Jehova ọ harhomuo ne jeghwai kpare iroro vrẹn edandan na ne. Wu fonron  obaro i Jehova, ji rhe taghene we ruẹ oborẹ ọgbare vwana ne. Ọmuduo ọnọ sabu brorhiẹn kpo, ọrẹn i Baibol na ọ tare: “Osolobrugwẹ ọ do ghwẹ ọmudu ọwan.” (Se 1 John 3:19, 20.) Ọnana o mevirhọ taghene ẹguọlọ ọrhẹ ẹharhomu ọnẹyen ọ do ghwẹ ẹhẹn ro brorhiẹn kpe ọwan yanghene ofa rọ ruo ọwan. Wu na sabu vwo imwẹro taghene i Jehova ọ harhomuo ne. Ohworho orho vwo imwẹro taghene i Jehova ọ harhomie ne, ẹhẹn obrorhiẹn ye o vwo rho kpokpie-e, oma nọ mẹrhiẹn ọke rọ ga Osolobrugwẹ.—1 Corinthians 6:11; Hebrews 10:22.

20, 21. (a) Me yẹ ọbe ọnana ọnọ sa erhumu ru? (b) Ugbomọphẹ ọgo yi Jehova ọ yẹrẹ ọwan? Marhẹ ana haye ruiruo lele?

²⁰ E ruẹ ọbe ọnana nọ ha userhumu wẹn yono ẹhẹn obrorhiẹn ọnọ, neneyo ọ sabu kpọvi jeghwai sẹroruọ uvwre ẹdẹ ri koba ra bẹn enyerẹn na. Ọnọ ji sa erhumu ha iruemru-urhi Baibol ruiruo uvuẹn erhirhiẹ sansan ri sekpahen akpenyerẹn ọnọ. Itiọrurhomẹmro, ọbe ọnana ọ vwọ samọ yẹ ọwan irhi ri na ta rẹn ọwan oborẹ ene ru uvuẹn kerhirhiẹ kerhirhiẹ-ẹ. Ọwan a nyalele “urhi ọrẹ i Kristi na,” ra bọn kpahen iruemru-urhi Osolobrugwẹ. (Galatians 6:2) Ọwan i vwa haye taghene nime o vwo urhi ro sekpahen erhirhiẹ na-a, nẹ ana ha uphẹn ọrana djikilo ruẹ oborẹ ọsọre-e. (2 Corinthians 4:1, 2; Hebrews 4:13; 1 Peter 2:16) Ukpomaran, ọwan i ha ugbomọphẹ re vwori dje ẹguọlọ kpahen i Jehova.

²¹ Ọke e roro kpahen iruemru-urhi Baibol jeghwai haye wian, ọwan ne rhe oborẹ ana ha “omẹgbanhon ọmẹrẹnvwrurhe” ọwan ruiruo, habaye ne roro jerẹ i Jehova. (Hebrews 5:14) Obẹtaye ne vwo ẹhẹn obrorhiẹn re yonorin ro no sun akpenyerẹn ọwan jeghwai ha userhumu rẹn ọwan daji uvuẹn ẹguọlọ Osolobrugwẹ.