1, 2. (a) Me yo djerie phia taghene ihworho a damoma rẹ aye ine vwo ugbomọphẹ? (b) Me yo nẹ erhumie rhe ne?

INYENANA, ihworho buebun a tẹmro kpahen oborẹ ihworho ephian ine vwo ugbomọphẹ jeghwai rhiẹ emuvwiẹ. Ihworho buebun uvuẹn akpọ na, i guọlọ ugbomọphẹ nẹ abọ osehiẹn, erhirhiẹ ogbere ọrhẹ uruemru re ni ọwan ruẹ. Awọrọ i guọlọ ugbomọphẹ rẹ aye ina tẹmro, djẹ odjẹ jeghwai brorhiẹn ro je rẹ aye. Ihworho ri ha ekete ephian i guọlọ ru oborẹ ọ ha ẹhẹn aye, aye i ji guọlọ nyerẹn akpọ lele oborẹ aye i guọlọre.

² O rhiẹ oborẹ ọ bẹnren na sabu ru ekwakwa enana ephian. Nime ihworho i guọlọ vwo ugbomọphẹ, aye na kparahasuẹ ihworho re suẹn, nyoma ozighi egbe, yanghene ewene ekpokpọ rẹ aye e ruẹ. Ọrẹn, aruẹ erhirhiẹ enana a rhua erere sa? Itiọrurhomẹmro, erhirhiẹ enana a suẹ uhwu ọrhẹ oghwọghọ. Enana ephian i dje ẹmro Orodje Solomon rhiẹ urhomẹmro, ọke rọ ta: “Onyakpọ o sun onyakpọ riẹ oghwọghọ ye.”—Eccl. 8:9.

3. Me ya na sabu ru ne vwo obọdẹn omamerhomẹ ọrhẹ evwẹnvuọn?

³ James ro rhiẹ odibo i Jesu, ọ rionbọrhọ emru kirighwo rọ  nọ lẹrhẹ ọwan vwo omamerhomẹ ọrhẹ evwẹnvuọn. Nọ yare taghene oma ọnọ merhen “ohworho rọ dabu ni urhi ọgbagba ọrẹ ugbomọphẹ na fiotọre, jeghwai nyalelie.” (Jas. 1:25) Jehova ro tiobọnu irhi egbagba na, o rhe oborẹ ọ mai rhomu rẹn ituakpọ, rọ nọ yẹ aye omamerhomẹ ọrhẹ evwẹnvuọn. Jehova o tiobọnu i kemru kemru rẹ Adam ọrhẹ Eve i guọlọre, rọ nọ lẹrhẹ oma merhen aye, owu usuien yẹ obọdẹn ugbomọphẹ.

4. Ugbomọphẹ ọgo yẹ Adam ọrhẹ Eve i riamerhiẹn? (Ni ifoto rọ ha uvuẹn ọtonrhọ uyono na.)

⁴ Erhe se Genesis urhomu-ẹmro ọrukaro ọrhẹ ọreva, ana sabu mẹrẹn aruẹ ugbomọphẹ rẹ Adam ọrhẹ Eve i vwori rọ vabọ ọkanromẹ, ofẹnzẹ ọrhẹ osehiẹn, ọnana yẹ oborẹ ituakpọ ọke ọnana i vwe vwo. Akpenyerẹn Adam ọrhẹ Eve ọ vabọ uduebro kpahen emaren, owian, emiamo ọrhẹ uhwu. (Gen. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Ọnana no mevirhọ taghene ugbomọphẹ rẹ Adam ọrhẹ Eve i vwori o vwo ughwru-u? Jene yono kpahiẹn.

5. Ọrẹ ovẹnẹ rhẹ oborẹ ihworho buebun e roro, me yọ nọ sabu yẹ ihworho ugbomọphẹ?

⁵ Inyenana, ihworho buebun e roro taghene nẹ aye i sabu vwo obọdẹn ugbomọphẹ, aye ine vi ruẹ kemru kemru aye i guọlọ ru, gbobọhiẹn oborẹ ọnọ sabu nẹ erhumie rhe. Ọbe na The World Book Encyclopedia ọ rhian ugbomọphẹ rhẹ “omẹgbanhon ra djẹ odjẹ, ra jeghwai nya kpahen aye.” Ọrẹn, nọ habaye: “Ihworho ina sabu vwo ugbomọphẹ orhianẹ ihworho re suẹn i jurhi ri serhọ ri ji fiotọre rẹn aye.” Ọnana no mevirhọ taghene nẹ ihworho i sabu vwo obọdẹn ugbomọphẹ, ere suẹn na, ine jurhi ri vwo ughwru rẹn ihworho ephian. Onọ na yẹ: Ọrọmo yo vwo omẹgbanhon rọ nọ ji sabu fi ughwru rhẹ oborẹ o serhọ, oborẹ a guọlọrẹ, rọ ji gba?

6. (a) Mesoriẹ i Jehova ọvo o vwo ugbomọphẹ ro vwo vwo ughwru? (b) Aruẹ ugbomọphẹ ọgo yẹ ituakpọ ina sabu vwo, mesoriẹ?

⁶ Arha tẹmro kpahen ugbomọphẹ, o fori na karorhọ taghene i Jehova ọvo yo vwo oborẹ ana sabu se obọdẹn ugbomọphẹ ro vwo vwo ughwru. Mesoriẹ? Fọkime, Jehova yẹ Ọmemama, ọye yi jeghwai Osunsuiensun rọ maido obẹ odjuwu ọrhẹ otọrakpọ na. (1 Tim. 1:17; Rev. 4:11) Orodje David ọ ha omamọ ẹmro ruiruo ọke ro dje kpahen ẹrhẹ ọduado ri Jehova ọvo ọ havwọ. (Se 1 Chronicles 29:11, 12.) Omarana, ugbomọphẹ ihworho ri ha obẹ odjuwu ọrhẹ otọrakpọ na, i vwo ughwru. Aye ina vi mẹrẹnvwrurhe taghene i Jehova Osolobrugwẹ yo vwo omẹgbanhon ephian, ro no jurhi kpahen oborẹ a guọlọre, oborẹ ọ gbare, ọrhẹ ekete ra na nya ba. Itiọrurhomẹmro, ọrana oborẹ i Jehova o ruru ọke ọ tu ma Adam ọrhẹ Eve.

7. Me yẹ ekwakwa ezẹko re toroba omamerhomẹ ọwan?

⁷ Dedevwo Adam ọrhẹ Eve i vwo ugbomọphẹ, ọrẹn, ugbomọphẹ aye o vwo ughwru. Oghwa iroro aye yọ ta rẹn aye nẹ aye i ru ekwakwa ezẹko. Jerẹ udje, aye i rheri taghene nẹ aye i sabu rhe nyerẹn, aye ine rhe mwuẹhẹn, riẹ emaren, jeghwai merhẹn. Aye i rhe ruẹ ekwakwa enana, o mevirhọ taghene e tiẹ ugbomọphẹ aye nie? Ẹjo, nime, Jehova ọ mẹrẹnvwrurhe taghene nyoma ekwakwa enana rẹ aye e ruẹ ọke ephian, aye ina sabu mẹrẹn omamerhomẹ ọrhẹ evwẹnvuọn. (Ps. 104:14, 15; Eccl. 3:12, 13) Oma ọ merhẹn ọwan ọke re mwu aphẹrẹ rọ rhuọnrhuọn oma ha, ọke ra riẹ emamọ emaren yanghene ọke a rhọmọ rhẹ oma sasasa urhiọke. Itiọrurhomẹmro, e ruẹ  ọsoso ekwakwa enana rhẹ omamerhomẹ ọrhẹ ugbomọphẹ. Omaran ọ ji havwọ rẹn Adam ọrhẹ Eve.

8. Urhi ọgo yẹ Osolobrugwẹ ọ yẹ Adam ọrhẹ Eve, mesoriẹ?

⁸ Jehova o vi jurhi rẹn Adam ọrhẹ Eve nẹ aye i vwiẹ emọ vuọn akpọ na, nẹ aye i ji hẹrote yi. (Gen. 1:28) Urhi ọnana ọ lẹrherẹ aye je vwo ugbomọphẹ? Ẹjo! A yẹrẹ aye urhi ọnana neneyo aye i sabu hobọtua ọhọre Osolobrugwẹ ro no ru akpọ na rhiẹ i Paradais, ro rhiẹ ekete ituakpọ ri gbare ine rhirhiẹ bẹmẹdẹ. (Isa. 45:18) Inyenana, ọ sọ uvuẹn ikẹro i Jehova ra na ja rọnmọ-ọ, yanghene re ne brorhiẹn ra na rọnmọ, ọrẹn, e vwiẹ-ẹ. Habaye, o ji vwo ihworho ra rọnmọ jeghwai vwiẹ emọ, dedevwo, aye i rhe ebẹnbẹn rẹ orhienbro ọnana ọ rhua sa. (1 Cor. 7:36-38) Mesoriẹ? Fọkime aye i fiẹrorhọ taghene ọnana ọnọ yẹ aye omamerhomẹ ọrhẹ evwẹnvuọn. (Ps. 127:3) Jehova ọ guọlọre nẹ Adam ọrhẹ Eve i riamerhen orọnmo ọrhẹ enyerẹn ekrun aye bẹmẹdẹ.

9. Mesoriẹ urhi Osolobrugwẹ uvuẹn i Genesis 2:17, ọ vwọ gbanhon?

⁹ Jehova no jurhi ọrọrọ rẹn Adam ọrhẹ Eve, nọ jeghwai dje oborẹ ono nẹ erhumie rhe aye i rhe gbe urhi na ghwu, nọ tare: ‘Ọrẹn, are i vwa re nẹ orhan irherhe oborẹ orhomurun ọrhẹ oborẹ obiomurun na-a, nime ẹdẹ are i re nẹ uvuien rhe, are ine vi hwu.’ (Gen. 2:17) Urhi ọnana ọ gbanhonron? Ọnọ lẹrhẹ Adam ọrhẹ Eve je vwo ugbomọphẹ? Ẹjo. Itiọrurhomẹmro, egba irherhe ezẹko i ta kpahen ẹghwanren ọrhẹ omamọ iroro rọ ha uvuẹn urhi ọnana. Jerẹ udje, ọgba irherhe owu nọ tare: “Urhi Osolobrugwẹ uvuẹn i [Genesis 2:16, 17], o djephia taghene Osolobrugwẹ ọvo yo rhe oborẹ ọ mai rhomu . . . ọrhẹ oborẹ o biomu rẹn . . . ituakpọ. Omarana, nẹ ituakpọ i sabu riamerhen ekwakwa ri ‘rhomurun’ na, aye ina vi hẹroso Osolobrugwẹ jeghwai rha huvwele yi. Ọrẹn, aye i rha ten, aye ọvo ni ne brorhiẹn oborẹ orhomurun . . . ọrhẹ oborẹ obiomurun.” Ọrana ohwan rẹ ituakpọ ọvo ina ja sabu kpare.

10. Mesoriẹ ọ sọ na ha ugbomọphẹ vwanvwọn omẹgbanhon ra na djẹ oborẹ orhomurun ọrhẹ oborẹ obiomurun?

¹⁰ Ihworho buebun inyenana i rhe se urhi ri Jehova ọ harẹn Adam, aye na ta taghene i Jehova ọ yẹ Adam ugbomọphẹ ro no ru oborẹ o jerie-e. Nyoma ẹmro ọnana, aye ne djephia taghene aye e rhe oborẹ o mevirhọ re ne vwo ugbomọphẹ ọrhẹ ọrẹ ene brorhiẹn oborẹ orhomurun yanghene oborẹ obiomuru-un. Ọrẹn, Adam ọrhẹ Eve i vwo ugbomọphẹ rẹ aye ina djẹ sẹ aye ina huvwele Osolobrugwẹ yanghene aye i huvwele-e. Jehova ọvo yo vwo omẹgbanhon ro no brorhiẹn oborẹ orhomurun ọrhẹ oborẹ obiomurun, jerẹ oborẹ “orhan ọrẹ irherhe oborẹ orhomurun ọrhẹ oborẹ obiomurun” uvuẹn ogba Eden na o mevirhọ. (Gen. 2:9) O fori ne rhe taghene orhiẹ ọke ephian ya na sabu rhe oborẹ ono nẹ erhumu orhienbro ọwan rhe-e, habaye, a sabu rhe sẹ orhienbro ọwan ono serhọ ọke ephia-an. Ọnana yọ soriẹ a mẹrẹn ihworho re brorhiẹn ri mwidjẹn, ọrẹn, obẹtaye, ojẹriọ, oghwọghọ yanghene ukpokpogho o ji nẹ erhumie sa. (Prov. 14:12) O vwo ekete omẹgbanhon onyakpọ ọ bare. Nyoma urhi Jehova ọ yẹ Adam ọrhẹ Eve, no yonirin aye oborẹ aye ine ru vwo obọdẹn ugbomọphẹ. Mesoriẹ o rhiẹ omaran, marhẹ yi Adam ọrhẹ Eve i kpahenrhọ ye lele?

11, 12. Mesoriẹ odjẹ Adam ọrhẹ Eve ọ suẹ oghwọghọ? Dje udje yi.

¹¹ Ọrẹ omemwurhọ, Adam ọrhẹ Eve ni  tiẹn uvwele Osolobrugwẹ. Ọke Echu ọ ta rẹn Eve taghene, “ikẹro are ni ne rhie, are ni na họhọ Osolobrugwẹ, are ni ne rhe oborẹ orhomurun ọrhẹ oborẹ obiomurun,” Eve ọ tiẹ-ẹn. (Gen. 3:5) Odjẹ Adam ọrhẹ Eve ọ lẹrhẹ ugbomọphẹ aye rhomurhọ? Ẹjo. Odjẹ aye ọ tobọ lẹrhẹ aye vwo oborẹ Echu ọ tare taghene aye ine vwo-o. Itiọrurhomẹmro, aye ni mẹrẹnvwrurhe taghene nime aye i tiẹn uvwele i Jehova, aye ni ma dẹrughwaroghwu oghwọghọ. (Gen. 3:16-19) Mesoriẹ? Fọkime, Jehova ọ yẹ ituakpọ ugbomọphẹ rẹ aye ine brorhiẹn oborẹ orhomurun ọrhẹ oborẹ obiomuru-un.—Se Proverbs 20:24 ọrhẹ ekete ra djokarhọ; Jeremiah 10:23.

¹² Jerẹ udje, roro kpahen ohworho rọ ghwa ẹropleni. Nọ sabu ghwa ẹropleni na te ekete rọ nya, o fori nọ nyalele izede ra kwaphiẹ rhọ riẹn. Ekwakwa itẹknọlọji ekpokpọ ri ha uvuẹn ẹropleni na, ina ha userhumu riẹn sabu kẹnoma rẹn aruọke rọ nọ sabu rhiẹ ukọ riẹn jeghwai ghwa ẹropleni na te ekete rọ nya. Ọrẹn, ohworho rọ ghwa ẹropleni na orho kwe nyalele ọkpọvi ra yẹriẹ-ẹ, ọnọ dẹrughwaroghwu oghwọghọ. Jerẹ ohworho rọ ghwa ẹropleni na, Adam ọrhẹ Eve i guọlọ ru oborẹ o je rẹ aye. Aye i tiẹn ọkpọvi Osolobrugwẹ. Me yo nẹ erhumie rhe? Aye ni ghwọghọre jerẹ ẹropleni, nọ suẹ ọdandan ọrhẹ uhwu rẹn aye ọrhẹ ọsoso emọ aye. (Rom. 5:12) Uvwre ọke aye e ruẹ edamẹ omobọ aye na, aye ni kpare obọdẹn ugbomọphẹ aye i vwori fughwẹ.

13, 14. Marhẹ ene ru vwo obọdẹn ugbomọphẹ?

¹³ Ihworho e roro taghene ugbomọphẹ aye orho vwo ughwru-u, ọrana yọ mai rhomu rẹn aye, ọrẹn, aruẹ ugbomọphẹ ọnana ọ họhọ odan ọlọkọ ro vwo aro eva. Itiọrurhomẹmro, ugbomọphẹ ọ rhua erere buebun sa; ọrẹn, roro kpahen oborẹ akpọ na ono rhirhiẹ, orhianẹ o vwo urhi owuorowu-u. Omarana, ọbe na The World Book Encyclopedia, nọ tare: “Irhi sansan re suẹn amwa yọ lẹrhẹ ihworho ri ha uvuien vwo ugbomọphẹ ọrhẹ ughwru.” Ẹmro ọnana o ghini serhọ. Ọnana yọ soriẹ e vwo irhi buebun rẹ  ituakpọ i jeri, ọrhẹ iguẹnzọn buebun ra jeghwai haye ruiruo uvuẹn ẹkwotọre sansan.

¹⁴ Ọrẹ ovẹnẹ, Jesu ọ rionbọrhọ izede owu kirighwo ra na mẹrẹn obọdẹn ugbomọphẹ. Nọ tare: “Are i rha nyalele ẹmro mẹ, are ghini idibo mẹ, are ine rhe urhomẹmro na, urhomẹmro na nẹ ono ru are rhiẹ emuvwiẹ.” (John 8:31, 32) Ọkpọvi ri Jesu ọ haphia kpahen oborẹ ene ru mẹrẹn obọdẹn ugbomọphẹ, o surhobọmwu ekwakwa eva: Ọrukaro, rhiabọ dede urhomẹmro ro yono na, ọreva ye, rhiẹ odibo yi. Wu rhe ruẹ ọrana, wu ne vwo obọdẹn ugbomọphẹ. Ọrẹn, ugbomọphẹ nẹ abọ i me? Jesu nọ ta riaro: “Kohworho kohworho ro ruẹ ọdandan, ọvrẹn rẹn ọdandan. . . . Ọmọ na ọrhọ yẹ are ugbomọphẹ, are ni ne ghini rhiẹ emuvwiẹ.”—John 8:34, 36.

15. Mesoriẹ ugbomọphẹ ri Jesu o vive yi na, o ru lẹrhẹ ọwan rhiẹ “emuvwiẹ”?

¹⁵ Itiọrurhomẹmro, ugbomọphẹ ri Jesu o vive yi rẹn idibo yi, ọ ghwẹ ugbomọphẹ rẹ ihworho buebun a guọlọ uvuẹn akpọ na inyenana. Ọke i Jesu ọ ta: “Ọmọ na ọrhọ yẹ are ugbomọphẹ, are ni ne ghini rhiẹ emuvwiẹ,” ọ tẹmro kpahen ugbomọphẹ nẹ abọ erhirhiẹ re rhiẹ “ọvrẹn rẹn ọdandan,” ọnana yẹ erhirhiẹ rẹ ituakpọ ephian i dẹrughwaroghwu. Ọdandan ọnọ sabu lẹrhẹ ọwan ruẹ oborẹ ọsọre, ọnọ ji sabu lẹrhẹ ọwan je ruẹ oborẹ ọgbare yanghene oborẹ ana sabu ru. Omarana, ọwan ephian evrẹn rẹn ọdandan, rọ ji suẹ ẹhẹn ro seriotọre, emiamiamo, ojẹriọ ọrhẹ uhwu. (Rom. 6:23) Ọnyikọ Paul o rhiẹromẹrẹn aruẹ emiamiamo ọrhẹ omemwurhọ ọnana. (Se Romans 7:21-25.) Omarana, erhe tiẹ ọsoso oborẹ ọ lẹrhẹ ọwan ru ọdandan nie ne, ene vwo aruẹ obọdẹn ugbomọphẹ rẹ Adam ọrhẹ Eve i vwori bi na.

16. Marhẹ ene ru rhiẹ emuvwiẹ?

¹⁶ Ẹmro i Jesu ọ tare taghene “are i rha nyalele ẹmro mẹ,” o djephia taghene na sabu vwo ugbomọphẹ, ana nyalele ughwru ọrhẹ oborẹ ọ guọlọ mie ọwan. Re rhiẹ Ilele Kristi na, a tiẹn uruemru ahwanren na ne, a jeghwai brorhiẹn ra na nyalele iyono i Kristi ne. (Matt. 16:24) Jerẹ oborẹ i Jesu o veri, ana mẹrẹn obọdẹn ugbomọphẹ ọke ri Jehova ọnọ ha ebrurhọ rẹn ituakpọ nyoma izobo otan na.

17. (a) Me yọ nọ sabu lẹrhẹ ọwan vwo evwẹnvuọn ọrhẹ omamerhomẹ uvuẹn enyerakpọ ọwan? (b) Me ye ne yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro rọ ha kpahen ọnana?

¹⁷ Ọwan ri rhiẹ idibo i Kristi i rha ha iyono yi ruiruo, ana sabu vwo evwẹnvuọn ọrhẹ omamerhomẹ. Ọnana nẹ ọnọ lẹrhẹ ọwan sabu vabọ ọdandan ọrhẹ uhwu. (Se Romans 8:1, 2, 20, 21.) Uvuẹn urhomu-ẹmro rọ ha kpahen ọnana, ene yono kpahen oborẹ ene ru ha ugbomọphẹ re vwori ọke ọnana ruiruo izede ro serhọ, neneyo a sabu họghọ rẹn i Jehova ro rhiẹ Osolobrugwẹ obọdẹn ugbomọphẹ bẹmẹdẹ.