1. Mesoriẹ ọghanren ne mwuegbe hẹrhẹ oghwọghọ?

 EGBEMWUO yo simi arhọ. Jerẹ udje, oghwọghọ ọrhọ homaphia, ihworho ri mwuegbe ya sabu vwo usimirhọ, ji ha userhumu rẹn awọrọ. Ukoko owu obẹ Europe rọ ha userhumu rẹn ihworho, ọrhọ ta ye omana: “Obọdẹn egbemwuo ọnọ sabu simi arhọ.”

2. Mesoriẹ o fo ne mwuegbe hẹrhẹ ukpokpogho rode na? (Matthew 24:44)

² “Ukpokpogho rode” na ọnọ phia kpregede. (Matt. 24:21) Ọrẹn, ọrẹ ovẹnẹ rhẹ oghwọghọ erọrọ, orhiẹ ihworho ephian yẹ ukpokpogho rode na ọnọ ruọ ọrha-an. Emrẹ ẹgbukpe 2,000 ri vrẹnren, Jesu nọ ha orhetio rẹn idibo yi nẹ aye i mwuegbe hẹrhẹ ẹdẹ ọrana. (Se Matthew 24:44.) Wu rhe mwuegbe ne, nọ nọ lọhọ wu na sabu diẹn ọke ọgbogbanhon ọrana, ji ha userhumu rẹn awọrọ ru te omaran.​—Luke 21:36.

3. Marhẹ edirin, aruẹdọn, ọrhẹ ẹguọlọ ine ru ha userhumu rẹn ọwan mwuegbe hẹrhẹ ukpokpogho rode na?

³ Jene roro kpahen iruemru esa ri na ha userhumu rẹn ọwan mwuegbe hẹrhẹ ukpokpogho rode na. Marhẹ ana kpahenrhọ ye lele ọke arha ta rẹn ọwan ne ghwoghwo urhomu edje ẹzeguon ọgbogbanhon, ọrhẹ ọke ihworho ina kparehaso ọwan? (Rev. 16:21) A guọlọ edirin na sabu huvwele i Jehova, ji vwo imwẹro taghene ono simi ọwan. Me wu ne ruo orhianẹ ekwakwa ugboma imizu ukoko na ezẹko yanghene ọsoso aye ọ vare aye obọ? (Hab. 3:17, 18) A guọlọ aruẹdọn na sabu hẹrote edamẹ aye. Marhẹ ana kpahenrhọ ye lele, orhianẹ fọkiẹ ẹkparehaso okugbe egbamwa na, ne ne rhirhiẹ ekete owu rhẹ imizu ukoko na uvwre ọke? (Ezek. 38:10-12) Ene dje obọdẹn ẹguọlọ rẹn  aye, na sabu ha userhumu rẹn aye nyerẹn ghele ọke ọgbogbanhon ọrana.

4. Marhẹ i Baibol na o ru djephia taghene ene rhe vwo edirin, aruẹdọn ọrhẹ ẹguọlọ?

⁴ Baibol na ọ ha urhebro rẹn ọwan ne rhe vwo edirin, aruẹdọn ọrhẹ ẹguọlọ. Luke 21:19 ọrhọ ta: “Nyoma edirin are, are ine simi arhọ are.” Colossians 3:12 nọ tare: “Are i ha . . . aruẹdọn . . . ru ewun kurhọ.” Habaye, 1 Thessalonians 4:9, 10 ọrhọ ta: “Osolobrugwẹ o yonirin are nẹ are i vwo ẹguọlọ kpahen owuowọnwan. . . . Ọrẹn imizu, ame i jiririe harẹn are, nẹ are i rhe ru omaran ọke ephian.” A ya eghwẹmro erana ephian vwe Ilele Kristi re dje edirin, aruẹdọn ọrhẹ ẹguọlọ phia ne. Ọrẹn, o fori nẹ aye i rhe dje aye phia rhọ. Ọwan ine ji ru te omaran. Na sabu ruie, ene yono kpahen oborẹ Ilele Kristi erukaro i ru dje uruemru owuowu phia. Orho ru, ene yono oborẹ ene ru hẹrokele Ilele Kristi erana, ji mwuegbe hẹrhẹ ukpokpogho rode na.

5. Marhẹ Ilele Kristi erukaro i ru diẹn edamuni aye?

⁵ O fori nẹ Ilele Kristi erukaro na i vwo edirin. (Heb. 10:36) Haba ebẹnbẹn ihworho ephian a dẹrughwaroghwẹ, aye i ji vwo edamuni erọrọ. Ilori ẹga itu i Jew, isuensun itu i Rome ọrhẹ ihworho ekrun aye dede, a kparehaso i buebun aye. (Matt. 10:21) Ọkezẹko, aye a wọnrọn hasuẹ ọhiẹn inyikọ efian ọrhẹ iyono ra ghalẹ ukoko na. (Acts 20:29, 30) Ọrẹn, aye i diẹn erhirhiẹ na. (Rev. 2:3) Izede ọgo? Aye i roro kpahen idje ihworho ri vwo edirin ri ha i Baibol na, jerẹ i Job. (Jas. 5:10, 11) Aye nẹrhomo nẹ aye i vwo omẹgbanhon. (Acts 4:29-31) Aye i ji tẹnrovi obọdẹn ebrurhọ ri ne nerhumu edirin aye rhe.​—Acts 5:41.

6. Me wu yono nẹ oborẹ i Merita o ruru nọ sabu diẹn ẹkparehaso?

⁶ Ana ji sabu vwo edirin, orhianẹ ọwan e yono kpahen idje ihworho ri vwo edirin uvuẹn i Baibol na ọrhẹ ẹbe ukoko na ọke ephian, ji roro kodo kpahen aye. Fọkime Merita ro rhiẹ omizu ọmase rọ ha Albania, o ru te omaran, nọ sabu diẹn ẹkparehaso ọgbogbanhon ekruien. Nọ tare: “Ikuegbe i Job uvuẹn i Baibol na o teri mẹ ẹhẹn. Ọ rioja omamọ​—o rhe ohworho rọ suẹ edamuni enẹye-en​—ọrẹn nọ tare: ‘Bọmọke mi ne ki hwu, mi na sẹrorẹ emevigbanhon mẹ!’ (Job 27:5) Ni mi roro kpahen oborẹ edamuni Job i ru gbanhon ghwẹ enẹmẹ. Ọrẹ ovẹnẹ rhẹ Job, mi rhe ohworho rọ suẹ edamuni enana.”

7. Me yo fori ne ru orhianẹ a vwa tobọ rhiẹromẹrẹn ọdamuni ọgbogbanhon vwana-a?

⁷ Ana ji sabu ruẹ edirin ọwan gbanhonrhọ, nyoma ra na ta edamẹ ọwan ephian rẹn Jehova ọke ephian. (Phil. 4:6; 1 Thess. 5:17) Ọkezẹko, wu vwe rhiẹromẹrẹn ọdamuni ọgbogbanhon vwana-a. Udabọ ọrana, wa guọlọ ọkpọvi Jehova ọke wa tuekwẹre, ẹhọn ọrhọ tagha, yanghene ọke wu we rhe oborẹ wu ne ruo? Wa rha nẹrhomo vwe i Jehova ọke ephian kpahen ebẹnbẹn enọ vwana, wu ne ji ru te omaran ọke wu rha dẹrughwaroghwu ebẹnbẹn eduado obaro na. Ne wu ne fiudugbere taghene Jehova o rhe ọke ọrhẹ izede ro serhọ rọ nọ ha userhumu wẹn.​—Ps. 27:1, 3.

8. Marhẹ udje i Mira o ru djephia taghene edirin re vwo vwana, ọnọ ha userhumu rẹn ọwan vwo edirin obaro na? (James 1:2-4) (Ni ifoto na.)

⁸ Ana sabu diẹn ukpokpogho rode na, orhianẹ e diẹn edamuni vwana. (Rom. 5:3) Mesoriẹ ana sabu ta omaran? Imizu ukoko na buebun i mẹrẹnvwrurhe ne taghene ọdamuni owuowu aye i vwo  edirien, ọ ha userhumu rẹn aye sabu nyerẹn ghele ọrọ ha kpahiẹn. Edirin o ruẹ aye rhomẹrhọ, ji ruẹ esegburhomẹmro ọrhẹ omwemẹ aye gbanhanrhọ taghene Jehova o mwuegbe ọnọ ha userhumu rẹn aye. Nyoma ọrana, esegburhomẹmro nọ ha userhumu rẹn aye diẹn ọdamuni aye ine rhiẹromẹrẹn. (Se James 1:2-4.) Mira, ọkobaro rọ ha Albania, ọ mẹrẹnvwrurhe ne taghene ebẹnbẹn ro din vrẹn, a ha userhumu riẹn vwo edirin rhọ. Ọ tare taghene o roro ọkezẹko taghene ọye ọvo yo vwo ebẹnbẹn buebun. Ọrẹn, nọ karorhọ oborẹ i Jehova o ru hobọtua ye emrẹ ẹgbukpe 20 ri vrẹnren na, ji ta rẹn omayen: ‘Sẹrorẹ atamwuọ. Wu vwe jẹ ẹgbukpe erana ọrhẹ edamuni sansan wu fikparobọ nyoma userhumu i Jehova, rhiẹ ofefe-e.’ Wẹwẹ ina ji sabu roro kpahen oborẹ i Jehova o ru ha userhumu wẹn vwo edirin ne. Vwo imwẹro taghene ọ djokarhọ ọke wu rhe vwo edirin ọdamuni, habaye ọnọ ji ha ebrurhọ wẹn. (Matt. 5:10-12) Ọke ukpokpogho rode na ọrhọ tonrhọ, je wu rhe oborẹ e vwo edirin ne, wu ne ji vwo omwemẹ wu ne vwo edirin rhọ.

9. Marhẹ ukoko rọ ha Antioch ọrẹ Syria o ru dje aruẹdọn phia?

⁹ Roro kpahen oborẹ ọ phiare ọke Ilele Kristi ri ha i Judea e rhiẹromẹrẹn ọkanronmẹ emaren. Ọke ukoko rọ ha Antioch ọrẹ Syria e rhon kpahen orhọmo na, aye ni vwo aruẹdọn kpahen imizu aye ri ha Judea. Ọrẹn, aye ni dje aruẹdọn aye phia. Aye “ni brorhiẹn aye owuowu ine toro itetoro rẹn imizu re rhirhiẹ i Judea, lele ekete omẹgbanhon aye o teri.” (Acts 11:27-30) Dedevwo ekete imizu ri ha erhirhiẹ ọkanronmẹ na i havwọ o sereri, Ilele Kristi ri ha Antioch i vwo omwemẹ aye ina ha userhumu phia.​—1 John 3:17, 18.

10. Izede ego ye ne ru dje aruẹdọn phia rẹn imizu rẹ oghwọghọ kpregede ọ hobọte? (Ni ifoto na.)

¹⁰ Ọwan ina ji sabu dje aruẹdọn phia inyenana, ọke erhe rhon taghene oghwọghọ kpregede ọ phia rẹn imizu ukoko na. Ọwan a kpare udjoghwẹ ogege​—ọkezẹko nyoma ra nọ ekpako na sẹ ana sabu ha userhumu phia, nyoma re toro igho rẹn owian akpọ ephian, yanghene nẹrhomo rẹn imizu rẹ oghwọghọ na ọ hobọte. b (Prov. 17:17) Jerẹ udje, uvuẹn ẹgbukpe 2020, Umẹ Rọ Ha Userhumu Phia Ọke Oghwọghọ Kpregede, ro te 950 ya ha mwu uvuẹn akpọ na ephian, nẹ aye i ha userhumu rẹn ihworho emiamo COVID-19 ọ hobọte. O fori ne jiri imizu ra wian uvuẹn umẹ ọnana. Fọkiẹ aruẹdọn aye i vwo kpahen imizu na, aye i ghalẹ ekwakwa ugboma, ẹbe ukoko na, uvuẹn erhirhiẹ ezẹko aye i kwaphiẹre, yanghene bọn eghwa ọrhẹ ekete ogame buebun ne.​—Haye vwanvwọn 2 Corinthians 8:1-4.

11. Marhẹ irueruo aruẹdọn ọwan o ru rhua ujiri vwe i Jehova?

¹¹ Erhe dje aruẹdọn phia ọke oghwọghọ ọrhọ homaphia, awọrọ a djokarhọ omẹdamu ọwan. Jerẹ udje, uvuẹn ẹgbukpe 2019, ogiribo ọgbogbanhon re se Dorian nọ ghwọghọ Aghwẹlẹ Uvie owu obẹ Bahamas. Ọke imizu ukoko na a rharhumu bọn Aghwẹlẹ Uvie na, aye ni ta rẹn ọhworhare owu rọ bọn oghwa ro vwo rhiẹ Oseri Jehova, no roro uchunu igho rọ nọ ha dẹ ekwakwa ezẹko rọ nọ bọn ebanbọn na. Nọ ta rẹn aye: “Mi guọlọ toro . . . ekwakwa ra  na ha wian owian na. . . . Mi guọlọ ruẹ ọnana rẹn ukoko are. Oma ọ merhen mẹ kpahen oborẹ [are] a hẹrote igbehian are lele.” Ihworho buebun uvuẹn akpọ na e rhe i Jehova-a. Ọrẹn, buebun aye a djokarhọ oborẹ Iseri Jehova e ru ha userhumu phia. Ọnana ghini uphẹn ọghoghanren re rhe taghene irueruo aruẹdọn ọwan, ọ sabu ti awọrọ kẹrẹ i Jehova ro “vwo arodọmẹ buebun”!​—Eph. 2:4.

12. Marhẹ irueruo aruẹdọn re dje phia vwana ono ru ha userhumu rẹn ọwan ọke ukpokpogho rode na? (Revelation 13:16, 17)

¹² Mesoriẹ ene dje aruẹdọn phia uvwre ukpokpogho rode na? Fọkime i Baibol na ọ tare taghene ihworho ri vwe kwe hobọtua usun oseghe akpọ na, ine rhiẹromẹrẹn ebẹnbẹn​—vwana ọrhẹ uvwre ọke ukpokpogho rode na. (Se Revelation 13:16, 17.) Imizu ukoko na ina sabu guọlọ userhumu sekpahen oborẹ aye ina riọ. Ọke Orodje ọwan Kristi Jesu, ọnọ rhe nọ ha akpọ na guẹnzọn, jenẹ ọ mẹriẹn taghene ọwan e dje aruẹdọn phia, nọ ji ha use rẹn ọwan na ha ‘Uvie na riuku.’​—Matt. 25:34-40.

13. Jerẹ oborẹ ọ ha Romans 15:7, marhẹ Ilele Kristi erukaro na i ru ruẹ ẹguọlọ aye gbanhonrhọ?

¹³ Ẹguọlọ yẹ oka re vwrurhe Ilele Kristi erukaro na. Ọrẹn, ọ lọhọre aye ine dje ẹguọlọ phia? Roro kpahen aruẹ ihworho sansan ri ha ukoko i Rome. Ihworho ri ha uvwre aye yẹ itu i Jew, ra nyalele Urhi Moses, ọrhẹ egehọ ri ghwẹriẹre, rẹ irueruo aye ọ vẹnẹ itu i Jew na. Ilele Kristi ezẹko evrẹn, ọrẹn awọrọ emuvwiẹ​—ọkezẹko aye i vwo evrẹn erẹ aye. Marhẹ Ilele Kristi erana ine ru fiẹ ovẹnẹ rọ ha uvwre aye kparobọ, ji ruẹ ẹguọlọ aye gbanhonrhọ? Ọnyikọ Paul nọ ha urhebro rẹn aye nẹ aye i “rhiabọ dede owuowọnwan.” (Se Romans 15:7.) Me yọ haye ta? Ẹmro ra rhian rhẹ “dede,” o mevirhọ rhiabọ ha ohworho izede esiri yanghene izede ghwologhwolo, jerẹ ọke re se ohworho ruẹ oghwa, yanghene rhiẹ uvwre igbehian. Jerẹ udje, Paul ọ ta rẹn Philemon oborẹ ono dede Onesimus lele ro rhiẹ ọvrẹn rọ zẹre: “Dedie izede esiri.” (Philem. 17) Priscilla ọrhẹ Aquila i dede Apollos, rọ vwọ ghwai rhe kpahen iyono Ilele Kristi jerẹ aye, nyoma aye a haye “nọ homaba aye.” (Acts 18:26) Ukperẹ aye ina ha uphẹn rẹn ekete sansan aye i nurhe nọ ghalẹ aye, Ilele Kristi erana ni fiẹ ovẹnẹ rọ ha uvwre aye kparobọ, ji rhiabọ dede owuowọnwan.

14. Marhẹ Anna ọrhẹ esa ye i ru dje ẹguọlọ phia?

¹⁴ Ana ji sabu dje ẹguọlọ rẹn imizu ukoko na, nyoma re ne dede aye ruẹ oghwa ọwan yanghene rhiẹ uvwre igbehian ọwan. Ọrana no no mwu aye dje ẹguọlọ rẹn ọwan. (2 Cor. 6:11-13) Roro kpahen oborẹ ọ phia rẹn Anna ọrhẹ esa ye. O jiri-i, ọke ra yẹ aye owian imishọnari ọkpokpọ uvuẹn West Africa, emiamo i COVID-19 nọ tonrhọ. Fọkime aye i rhere obọ, aye a sabu homaba imizu na ruẹ uyono ukoko-o. Marhẹ esa ọrhẹ ane na ine ru dje ẹguọlọ aye phia? Aye ni nyoma ividio lele imizu na tẹmro, ji ta rẹn aye taghene aye i ghini guọlọ rhe aye rhọ. Ẹmro na no te ekrun ri ha ukoko na ẹhẹn, aye ne ji se esa ọrhẹ ane na ọke ephian, jeghwai dje urhomu nyoma ifonu vwe aye. Mesoriẹ esa ọrhẹ ane na a guọlọ rhe imizu erana rhọ? Anna nọ tare: “Irueruo ẹguọlọ re dje ha mẹ ọrhẹ ekrun mẹ uvuẹn ọke irhorhomu ọrhẹ ibiobiomu, i ha uvuẹn ẹhẹn ọrhẹ ọmudu mẹ, ọnana no mwu mẹ djẹ ẹguọlọ phia.”

15. Me wu yono nẹ udje i Vanessa sekpahen ọrẹ ene vwo ẹguọlọ kpahen imizu ukoko na ephian? (Ni ifoto na.)

 ¹⁵ Buebun ọwan i ha ukoko rẹ imizu ri nẹ ẹkwotọre sansan rhe, ri ji vwo iruemru ri vẹnẹren i havwọ. Ana sabu ruẹ ẹguọlọ re vwo kpahen aye gbanhonrhọ nyoma ra na tẹnrovi iruemru irhorhomu aye. Ọ bẹn rẹn omizu ọmase re se Vanessa, rọ ga uvuẹn New Zealand, ono ru kugbe rhẹ imizu ezẹko uvuẹn ukoko rọ havwọ. Ọrẹn, no brorhiẹn taghene ukperẹ ọnọ kẹnoma rẹn imizu rẹ iruemru aye ọ lẹrhiẹ tuekwẹre, ọye ọnọ damoma lele aye ru kugbe rhọ. Ọrana nọ ha userhumu riẹn mẹrẹn oborẹ i Jehova o vwo ẹguọlọ kpahen uvuẹn oma aye. Nọ tare: “Avwọke esa mẹ orhiẹ oniruo okinhariẹ na, ame ne ruẹ kugbe rhẹ imizu ri vwo iruemru sansan, omarana nọ phẹrẹ mi ne ru kugbe rhẹ aye. Vwana, mi vwo ẹguọlọ kpahen aruẹ ihworho sansan ne. Jehova o ji vwo ẹguọlọ kpahen aye, ọrana yọ soriẹ o ku aruẹ ihworho sansan kugbe.” Ọke arha ha ukẹro ri Jehova ọ ha ni awọrọ, e ni aye, ne djephia taghene e vwo ẹguọlọ kpahen aye.​—2 Cor. 8:24.

16. Mesoriẹ ẹguọlọ ọnọ ghanren uvwre ukpokpogho rode na? (Ni ifoto na.)

¹⁶ Ono rhiẹ oborẹ ọghanranren ne dje ẹguọlọ phia uvwre ukpokpogho rode na. Ọke ukpokpogho rode na, bọgo ya na mẹrẹn usimi? Roro kpahen oborẹ i Jehova ọ ta rẹn ihworho yi nẹ aye i ru, ọke re fiuvweri haso i Babylon ọke ahwanren: “Ihworho mẹ, are i nyarhẹn riẹ ibuvun are, jeghwai kanren ighwe ze oma. Are i tiomanu ibiọke bọmọke ekwẹre mẹ ono zien.” (Isa. 26:20) Ọ họhọre taghene ẹmro erana i ji sekpahen ọwan ri na dẹrughwaroghwẹ ukpokpogho rode na. “Ibuvun” na ọnọ sabu mevirhọ ikoko sansan. Uvwre ukpokpogho rode na, ana mẹrẹn usimi ri Jehova o ve rẹn ọwan ọke arha sẹrorẹ okugbe rhẹ imizu erọrọ. Omarana, ana vi wian gbanhon vwana ne vwo ẹguọlọ okokodo kpahen imizu ukoko na. Usimirhọ ọwan o sekpahiẹn!

17. Erhe mwuegbe vwana, me ya na sabu ru uvwre ukpokpogho rode na?

¹⁷ “Ẹdẹ rode i Jehova” ọnọ rhua ukpokpoma vwe ituakpọ. (Zeph. 1:14, 15) Ihworho i Jehova ine ji rhiẹromẹrẹn ọke egbogbanhon. Ọrẹn, erhe mwuegbe vwana, ana sabu vwo ẹhẹn ọfọfọ, ji ha userhumu rẹn awọrọ. Ene diẹn ebẹnbẹn ephian re rhiẹromẹrẹn. Ọke imizu ukoko na arha rioja, ana damoma yẹ aye userhumu nyoma re ne dje aruẹdọn phia, ji hẹrote edamẹ aye. Habaye, ana daji kẹrẹ imizu ukoko na re vwo ẹguọlọ kpahen ne. Ọke ọrana, Jehova nọ nọ yẹ ọwan arhọ i bẹmẹdẹ uvuẹn akpọ rẹ oghwọghọ ọrhẹ ukpokpogho ephian i ni ne.​—Isa. 65:17.