Wu Rheri?
Marhẹ iblọku ra mẹrẹnren uvuẹn i Babylon ọke ahwanren ọrhẹ oborẹ e ruie lele o ru djephia taghene iyẹnrẹn i Baibol na ọ gbare?
IHWORHO ra tọn guọlọ emru, i tọn mẹrẹn iblọku buebun ri ha ẹkwotọre i Babylon ahwanren ra ha bọn amwa na. Robert Koldewey ro rhiẹ owuọwan usuẹn ihworho ra tọn guọlọ emru, ọ tare taghene e ruẹ aruẹ iblọku erana uvuẹn erhanren rọ ha “otafe amwa na, ekete omamọ eyẹn ọrhẹ odin ra ha tu erhanren . . . ọ havwọ.”
Iyẹnrẹn ọke ahwanren o djephia taghene ihworho re suẹn a ji ha ekete erhanren enana ruẹ ekwakwa ibiobiomu. Ọgba irherhe owu re se Paul-Alain Beaulieu ro rhe kpahen iyẹnrẹn ahwanren, ro ji rhiẹ oyono uvuẹn isukuru ọduado obẹ Toronto, nọ tare: “Eyaya i Babylon ezẹko . . . i djephia taghene Orodje na o jurhi taghene ihworho ra vwa họghọ riẹn yanghene ekwakwa aye a ha ga ogame, e donron aye rhẹ erhanren na.” Jerẹ udje, eyaya owu uvuẹn ọke Orodje Nebuchadnezzar, ọrhọ ta: “Ghwọghọ aye, torhẹ aye, ha aye tọn, . . . uvuẹn ovini . . . jenẹ iphirhi aye rierun, jenẹ aye hwu uhwu oja nyoma erhanren.”
Ọnana ọ karorhọ ihworho re se i Baibol na oborẹ ọ ha uvuẹn Daniel urhomu-ẹmriẹn 3. Iyẹnrẹn ọrana o djephia taghene Orodje Nebuchadnezzar nọ ha oma ọduado ra ha oro ru, e vi rhẹ ophephe i Dura—otafe amwa i Babylon. Ọke idama i Hebrew awansa re se Shadrach, Meshach, ọrhẹ Abednego a ten taghene aye gburhomu rhotọre rẹn oma na-a, Nebuchadnezzar nọ tuekwẹre ji ta taghene e ruẹ erhanren na nọ “djẹrẹ ọgbọ irhiruẹ ghwẹ oborẹ ọ havwọ bi” ne ji ‘donron ehworhare awansa na rhẹ uvuẹn erhanren rọ djẹrẹ omamọ na.’ Ọmakashe owu no simirin aye nẹ uhwu.—Dan. 3:1-6, 19-28.
Iblọku i Babylon sansan i ji hobọtua iyẹnrẹn i Baibol na. Iblọku ezẹko i vwo eyaya ra ha jiri orodje na. Owu usuẹn eyaya na ọrhọ ta: “Nebuchadnezzar, Orodje i Babylon . . . Aghwẹlẹ usun na, ro rhiẹ ekete mẹmẹ Ohworho Ọduado na i bọnren mie rhirhiẹ . . . Jenẹ emọ mẹ i sun avwaye bẹmẹdẹ.” Ẹmro enana i joma họhọ ẹmro ra ya rhẹ Daniel 4:30, ekete rẹ Nebuchadnezzar ọ tẹmro omẹkpare enana: “Ọnana rhẹ i Babylon Orode, rẹ omẹmẹ ọvo i bọnren no rhiẹ oghwa orodje rhẹ omẹgbanhon ọrhẹ uriẹn mẹ, ne mi vwo odidi, ji titi omana?”