Wu rheri?
Haba oborẹ i Baibol na ọ tare, emru ọrọrọ ọgo yo djephia taghene emọ Israel evrẹn uvuẹn Egypt?
Baibol na ọ tare taghene ọke itu i Midian e mwu i Joseph riẹ Egypt, Jacob ọrhẹ ekrun ọnẹyen ni kwa nẹ Canaan riẹ Egypt. Aye ni rhirhiẹ Goshen uvuẹn ẹkwotọre Egypt, uvwre Nile Delta. (Gen. 47:1, 6) Emọ Israel ‘ne buẹnrhọ buẹnrhọ ji gbanhanrhọ gbanhanrhọ.’ Ofẹn emọ Israel na no mwu itu Egypt, rọ lẹrherẹ aye gba aye rhiẹ evrẹn.—Ex. 1:7-14.
Ihworho ezẹko i frẹfro kpahen iyẹnrẹn i Baibol ra hunute na, aye i tare taghene ikuegbe esia. Ọrẹn, iyẹnrẹn o djephia taghene otu i Semite * i ji rhiẹ evrẹn uvuẹn Egypt.
Jerẹ udje, ihworho ra tọn otọre guọlọ ekwakwa ahwanren i tọn ekete re rhirhiẹ uvuẹn obọrẹ o rierun uvuẹn Egypt. Dr. John Bimson, nọ tare taghene o vwo ekwakwa buebun ri djerie phia taghene otu i Semite i rhirhiẹ obọrẹ o rierun uvuẹn Egypt. Habaye, James K. Hoffmeier ro yono kpahen irueruo Egypt, nọ tare: “Uvwre ẹgbukpe 1800 riẹ 1540 B.C., Egypt ekete rọ dabu rhomu omamọ, rẹ ihworho ra djẹ edjadjẹ Semite ri ha uvuẹn Asia ina sabu kwa nya.” Nọ habaye: “Uvwre ọke ọnana ọ serhọ rhẹ ọke ihworho ahwanren, omarana o serhọ rhẹ ọke ọrhẹ erhirhiẹ re dje rhẹ Genesis.”
O ji vwo imwẹro ọrọrọ ro nẹ obọrẹ o riotọre Egypt rhe. A tare taghene ọbe owu ra yare uvwre (ẹgbukpe c. 2000–c. 1600 B.C.E.) o vwo edẹ evrẹn ri wianren uvuẹn eghwa ezẹko uvuẹn obọrẹ o riotọre uvuẹn Egypt. Otu i Semite ri vrẹn 40 i ha usuẹn edẹ enana. Evrẹn yanghene idibo enana ye sere emaren, rhuon ekwakwa yanghene wian ewian egbogbanhon erọrọ. Hoffmeier nọ tare: “Ra mẹriẹn taghene otu i Semite ri te uzova ya wian uvuẹn oghwa owu uvuẹn obọrẹ o riotọre uvuẹn Egypt na, no djephia taghene aye i ha Egypt, maido obọrẹ e se Delta o bunrun omamọ.”
David Rohl rọ tọn guọlọ ekwakwa ahwanren, nọ yare taghene edẹ evrẹn na ezẹko ri ha ọbe na, i họhọ edẹ ezẹko uvuẹn i Baibol na. Jerẹ udje, o vwo ekete ezẹko ri vwo edẹ ri họhọ edẹ jerẹ Issachar, Asher, ọrhẹ Shiphrah. (Ex. 1:3, 4, 15) Rohl nọ tare, “Ọnana imwẹro ro djephia taghene emọ Israel ghini evrẹn uvuẹn Egypt.”
Dr. Bimson nọ tare: “Oborẹ i Baibol na ọ tare kpahen erhirhiẹ evrẹn rọ phiare uvuẹn Egypt ọrhẹ onya emọ Israel i nyaren, i djephia taghene aye oborẹ i ghini phia.”
^ Udjoghwẹmro 4 Odẹ na Semite ọ nẹ odẹ i Shem rhe, ro rhiẹ owuọwan usuẹn emọ i Noah. Uvwiẹ sansan ri nẹ uvwioghwa Shem rhe yẹ itu Elam, Assyria, Chaldea erukaro, itu i Hebrew, Syria, kugbe uvwiẹ Arab sansan.
