1-2. Marhẹ oma o ruẹ ihworho ezẹko uvwrọke aye a kọnrhọ?

 ỌKE ra kọnrhọ ọ merhoma, ọ ji rhua aghọghọ sa. Itiọrurhomẹmro, orhianẹ wa kọnrhọ vwana, wu guọlọre no vwo efikparobọ. Ihworho buebun e ghini vwo efikparobọ. Omizu ọmase owu obẹ Ethiopia re se Tsion, a nọ tare: “Usuẹn ọke rọ mai yẹ mẹ omamerhomẹ uvuẹn akpenyerẹn mẹ, yẹ ọke omẹmẹ rhẹ esa mẹ a kọnrhọ. Ame i tẹmro kpahen ekwakwa eghoghanren, ji chẹẹ omamọ. Oma ọ merhenren mẹ ọke mia mẹrẹnvwrurhe taghene mi mẹrẹn ohworho mi vwo ẹguọlọ kpahen ne, ro ji vwo ẹguọlọ kpahen mẹ.”

² Omizu ọhworhare owu obẹ Netherlands re se Alessio, nọ tare, “Oma ọ merhenren mẹ omamọ ri mia dabu rhe ane mẹ ọke ame a kọnrhọ, ọrẹn ame i vwo ebẹnbẹn ọkezẹko.” Uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana, ene yono kpahen ebẹnbẹn ezẹko era kọnrhọ ina sabu vwo, ọrhẹ iruemru-urhi Baibol ri na ha userhumu rẹn aye fikparobọ. Ene ji yono kpahen oborẹ awọrọ uvuẹn ukoko na ine ru hobọtua ihworho ra kọnrhọ.

OBORẸ ỌSORIẸ A KỌNRHỌ

3. Mesoriẹ e lele ohworho kọnrhọ? (Proverbs 20:25)

³ Dedevwo uvwrọke ra kọnrhọ ọ merhoma, ọrẹn ọrana udjoghwẹ ọghoghanren rọ nọ sabu lele fiẹ orọnmo. Uvuẹn ẹdẹ orọnmo aye, aye awanva ine vive obaro i Jehova taghene aye ine vwo ẹguọlọ ji họghọ rẹn owuowọnwan, uvuẹn ọsoso akpenyerẹn aye. Bọmọke ọwan e ki vive, na dabu ni erhirhiẹ na sua. (Se Proverbs 20:25.) Omaran ive orọnmo ọ ji havwọ. Uvwrọke ra kọnrhọ, ihworho awanva na ne vwo ọke aye ine rhe owuowọnwan ji brorhiẹn ro serhọ. Ọkezẹko aye ina sabu brorhiẹn taghene aye ina rọnmọ;  yanghene fiobarhọ onyerẹnkugbe na. Aye i rhe fiobarhọ onyerẹnkugbe na, ọrana orho mevirhọ taghene aye i ruẹ oborẹ ọsọre-e. Ukpomaran, ẹkọnrhọ na ọ wian owian yen—nọyẹ ọ ha userhumu rẹn aye brorhiẹn ro serhọ.

4. Mesoriẹ o fo na ha ukẹro ro serhọ ni ẹkọnrhọ?

⁴ Mesoriẹ o fo na ha ukẹro ro serhọ ni ẹkọnrhọ? Ohworho orho rhe oborẹ ẹkọnrhọ o mevirhọ, ọravwọ ọrhọ kọnrhọ ohworho rhẹ ẹhẹn rọ nọ jọ rọnmiẹ-ẹ. Ọrẹn, orhiẹ ihworho ri vwa ji rọnmọ ọvo, yi na ha ukẹro ro serhọ ni ẹkọnrhọ-ọ. Ukpomaran, o fori nẹ ọwan ephian i rhe oborẹ ẹkọnrhọ o mevirhọ. Jerẹ udje, ihworho ezẹko e roro taghene awanva arha kọnrhọ ne, aye ina vi rọnmọ. Marhẹ iroro ọnana o ru hobọte Ilele Kristi ri vwa ji rọnmọ? Omizu ọmase owu obẹ United States rọ vwọ ji rọnmọ re se Melissa, nọ tare: “Ihworho awanva arha kọnrhọ ne, imizu buebun ne roro taghene aye ina vi rọnmọ. Fọkiẹ ọnana, era kọnrhọ i rha mẹrẹnvwrurhe taghene aye e fo rẹn owuowọnwa-an, aye i vwa rha sabu fiobarhọ onyerẹnkugbe na-a. Awọrọ ri vwa ji rọnmọ, i vwe rhe kwe kọnrhọ dede-e. Ọhiẹn na ọ gbanhan omamọ.”

ARE I DABU RHE OWUOWỌNWAN

5-6. Me yo fori nẹ era kọnrhọ i rhe kpahen owuowọnwan? (1 Peter 3:4)

⁵ Orhianẹ wa kọnrhọ ohworho, me yọ nọ ha userhumu wẹn brorhiẹn sẹ wu na rọnmiẹ yanghene wu rọnmiẹ-ẹ? Are i dabu rhe owuowọnwan. Itiọrurhomẹmro, bọmọke wu ne ki lele ohworho kọnrhọ, wu rhe ekwakwa ezẹko kpahiẹn ne. Ọrẹn vwana, wu vwo uphẹn wu ne rhe “ohworho odjahen ọrẹ ẹhẹn na” ne. (Se 1 Peter 3:4.) Ọnana o mevirhọ taghene wu ne rhe oborẹ onyerẹnkugbe yi rhẹ i Jehova ọ havwọ, omaran ji te uruemruien ọrhẹ iroro yi. Orho ru, ne wu na sabu kpahenrhọ enọ jerẹ: ‘Ohworho ọnana ono rhiẹ omamọ esa yanghene ane mẹ?’ (Prov. 31:​26, 27, 30; Eph. 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘Ame ina sabu dje ẹguọlọ ame i guọlọre rẹn owuowọnwan? Ame ina sabu harhomu orusọ owuowọnwan?’ b (Rom. 3:23) Karorhọ: Oborẹ ọ mai ghanren yẹ ọrẹ are ina kwaphiẹ ebẹnbẹn are rhọ vwana, ukperẹ are ina tẹnrovi orusọ are.

 ⁶ Ekwakwa erọrọ ego yo fori ne wu rhe kpahen ohworho, uvwrọke we lelie kọnrhọ? Bọmọke ẹguọlọ wu vwo kpahen ọravwọ ọnọ ki gbanhon omamọ, o fori ne wu lelie ta kpahen ẹmro eghoghanren ezẹko, jerẹ ẹkẹ ro bru te oma ne. Wu na ji sabu nọ yen sẹ o vwo emiamo ọgbogbanhon, ebẹnbẹn igho, yanghene sẹ emru ọ phia riẹn dẹ ne rọ hobọte iroro yi. Orhiẹ ẹmro ephian yẹ are ina ta kpahen, are i rha ghwai tuẹn ẹkọnrhọ-ọ. (Haye vwanvwọn John 16:12.) Wu rhe nie taghene o ji te ọke rọ nọ nọ aruẹ enọ ezẹko-o, gba ta riẹn kpahiẹn. Ọrẹn, karorhọ ta riẹn kpahen iyẹnrẹn enana obaro na, neneyo ọ sabu brorhiẹn ro serhọ. Omarana, ọke na orho te, gbe rhie ẹhẹn firhọ ta urhomẹmro riẹn.

7. Marhẹ awanva ra kọnrhọ ine ru rhe owuowọnwan rhọ? (Se ekpeti na “ Ra Kọnrhọ Ohworho ro Rhirhiẹ Ekete Oseseri.”) (Ni ifoto na.)

⁷ Marhẹ wu ne ru rhe aruẹ ohworho rọ ghini havwọ? Izede ọghoghanren owu yẹ ọrẹ wu ne rhiẹ ẹhọn firhọ tẹmro, nọ enọ, ji dabu kerhọ. (Prov. 20:5; Jas. 1:19) Are ina sabu ruẹ ekwakwa ri na lẹrhẹ are gbikun kugbe, jerẹ emaren ẹriọ, aghwoghwo, ji ye gbikun uvuẹn ekete ihworho i havwọ. Are ina ji sabu yono kpahen owuowọnwan rhọ, uvwrọke are erhe lele igbehian ọrhẹ ihworho ekrun are ghwọghọ ọke kugbe. Habaye, ruẹ irueruo ri na ha userhumu wẹn rhe aruẹ uruemru rẹ ọravwọ ono djephia rẹn ihworho, uvuẹn erhirhiẹ sansan. Djokarhọ oborẹ Aschwin rọ ha ọbe Netherlands o ruru. Nọ ta kpahen ọke ro lele Alicia kọnrhọ: “Ame i ruẹ ekwakwa ri ha userhumu rẹn ame rhe owuowọnwan rhọ. Ekwakwa enana a ghwai gbanho-on, usuẹn aye yẹ emaren esere ọrhẹ owian oghwa. Aruẹ ekwakwa enana i ha userhumu rẹn ame rhe omẹgbanhon ọrhẹ ovwiẹlẹme ame.”

8. Marhẹ era kọnrhọ ine ru mẹrẹn erere orhianẹ aye e ruẹ uyono i Baibol kugbe?

⁸ Are ina ji sabu rhe owuowọnwan rhọ, nyoma are ine ruẹ uyono i Baibol kugbe. Are i rha rọnmọ ne, are ina vi kwaphiẹ ọke rhọ ruẹ ogame ekrun, neneyo Osolobrugwẹ ọ sabu rhiẹ oborẹ ọ mai ghanren uvuẹn orọnmo are. (Eccl. 4:12) Omarana, ono rhomu nẹ are i kwaphiẹ ọke rhọ ruẹ uyono i Baibol kugbe vwana. Itiọrurhomẹmro, era kọnrhọ e ji rhiẹ ekrun  ne-e, habaye omizu ọhworhare na o ji rhiẹ urhomu rẹn omizu ọmase na-a. Ọrẹn, are erhe ruẹ uyono i Baibol kugbe, are ina sabu rhe oborẹ owuowọnwan o vwo ẹguọlọ kpahen i Jehova te. Max ọrhẹ Laysa ri rhiẹ esa ọrhẹ ane obẹ United States i mẹrẹn erere ọrọrọ. Max nọ tare: “Ogege ame a tuẹn ẹkọnrhọ, ame ne yono ẹbe ri ta kpahen ẹkọnrhọ, ekrun ọrhẹ akpenyerẹn ekrun. Ẹbe enana i ha userhumu rẹn ame ta kpahen eghwẹmro eghoghanren, rẹ ame ina ja sabu ta kpahen bi.”

EKWAKWA ERỌRỌ ARE INE RORO KPAHEN

9. Me yo fori nẹ era kọnrhọ i roro kpahen, bọmọke aye ine ki brorhiẹn ohworho aye ina ta riẹn taghene aye a kọnrhọ?

⁹ Ọrọmo yẹ are ina ta riẹn taghene are a kọnrhọ? Are awanva yi ne brorhiẹn ọrana. Uvuẹn ọtonrhọ onyerẹnkugbe na, ono rhomu nẹ are i ta rẹn ibiẹ ihworho ọvo. (Prov. 17:27) Nyoma ọnana, are ina sabu kẹnoma rẹn ọhiẹn ọrhẹ erharhere enọ. Ọrẹn, are arha ta rẹn ohworho-o, are ina sabu rhe tiẹ onyerẹnkugbe na nuẹ neneyo awọrọ i je rhe kpahiẹn. Ọnana o mwuofẹn omamọ. Omarana, ono rhiẹ emru ẹghwanren ne wu ta rẹn ihworho ri na sabu yọ urhebro ọrhẹ userhumu. (Prov. 15:22) Jerẹ udje, wu na sabu ta rẹn ihworho ekruon ezẹko, igbehian ri te edje ne, yanghene ekpako ukoko ọnọ.

10. Marhẹ era kọnrhọ ine ru brọghọ rhẹ i Jehova oma? (Proverbs 22:3)

¹⁰ Marhẹ are ine ru kọnrhọ no brọghọ rhẹ i Jehova oma? Onyerẹnkugbe na ọrhọ gbanhonrhọ, ẹguọlọ are i vwo kpahen owuowọnwan nọ ji gbanhanrhọ. Me yọ nọ ha userhumu rẹn are kẹnoma rẹn oborẹ i Jehova o vwo utuoma kpahen? (1 Cor. 6:18) Are i kẹnoma rẹn ẹmro re jiri ọfanrhiẹn, ekete kologho, ọrhẹ inyo ẹda vronma. (Eph. 5:3) Ekwakwa enana ina sabu lẹrhẹ are vwo oruru ehware, ji lẹrhiẹ bẹn are ine ru oborẹ ọgbare. Omarana, no fori nẹ are i rha ta kpahen oborẹ are ine ru kọnrhọ, no brọghọ rhẹ i Jehova oma. (Se Proverbs 22:3.) Djokarhọ oborẹ ọ ha userhumu rẹn omizu Dawit ọrhẹ Almaz obẹ Ethiopia. Aye ni tare: “Ame a ghwọghọ ọke kugbe uvuẹn ekete ihworho i havwọ, yanghene uvwre igbehian erọrọ. Ame ọvo i vwa daji imoto yanghene uvuẹn oghwa-a. Fọkiẹ ọnana, ame ni sabu kẹnoma rẹn erhirhiẹ ri ne rhiẹ ọdamuni rẹn ame.”

11. Me yo fori nẹ era kọnrhọ i roro kpahen bọmọke aye ine ki brorhiẹn sẹ aye ine dje ẹguọlọ phia rẹn owuowọnwan?

¹¹ Ọsọre nẹ era kọnrhọ i dje ẹguọlọ phia rẹn omomaye? Onyerẹnkugbe na ọrhọ gbanhanrhọ, are ina sabu rhe dje aruẹ ẹguọlọ ezẹko rẹn omomare. Ọrẹn, ọrana ọrhọ lẹrhẹ are vwo oruru ehware ọgbogbanhon, ọnọ sabu bẹn are ine brorhiẹn ro serhọ. (Song of Sol. 1:2; 2:6) Habaye, ọnana ọnọ sabu biomu te erhirhiẹ are ine ruẹ oborẹ ọsọre uvuẹn ukẹro i Jehova. (Prov. 6:27) Omarana, uvuẹn ọtonrhọ onyerẹnkugbe na, are i gbe fiẹ ughwru rhẹ oborẹ are ine dje ẹguọlọ rẹn owuowọnwan te, neneyo o serhọ rhẹ iruemru-urhi Baibol. c (1 Thess. 4:​3-7) Are i nọ oma are: ‘Ukẹro ọgo yẹ ihworho uvuẹn ekete ame e rhirhiẹ ina ha ni oborẹ ame e dje ẹguọlọ rẹn owuowọnwan lele? Ọnana ọnọ sabu lẹrhẹ ame vwo oruru ehware?’

12. Orhianẹ era kọnrhọ e vwo ebẹnbẹn ọrhẹ ẹghwọ ọke ephian, me yo fori nẹ aye i roro kpahen?

 ¹² Marhẹ are ine ru kwaphiẹ ebẹnbẹn ọrhẹ ẹghwọ rhọ? Orhianẹ are e vwo ẹghwọ ọke ephian vwo? Ọnana no mevirhọ taghene are awanva e fo-o? Ẹjo; era kọnrhọ e vi vwo ẹghwọ. Ihworho awanva na i rha wian kugbe kwaphiẹ ẹghwọ aye rhọ, nọ lẹrhẹ orọnmo na gbanhan. Omarana, oborẹ are a kwaphiẹ ebẹnbẹn rhọ vwana, yo no djephia sẹ orọnmo are ono vwo efikparobọ. Are i nọ oma are: ‘Ame a kwaphiẹ ẹghwọ rhọ izede bọrọbọrọ, ro dje ọghọ phia? Ame e kwe orusọ ame ji damoma ruẹ rhomẹrhọ? Ame e kiki kpariroro vrẹn orusọ, rhomunu, ji harhomẹ?’ (Eph. 4:​31, 32) Itiọrurhomẹmro, are arha ghwọ ji kunu ọke ephian uvwrọke are a kọnrhọ, o fiotọre taghene omaran ono ji rhirhiẹ ọke are i rha rọnmọ ne. Wu rha mẹrẹnvwrurhe taghene ọravwọ o fo ohworho wu na rọnmọ-ọ, ono rhomu nẹ are i fiobarhọ onyerẹnkugbe na. d

13. Me yọ nọ ha userhumu rẹn era kọnrhọ brorhiẹn oborẹ aye ina kọnrhọ jiri te?

¹³ Marhẹ are ina kọnrhọ jiri te? Ọgbọ buebun, erhe brokpakpa brorhiẹn, e vwe vwo efikparobọ obẹtaye-e. (Prov. 21:5) Omarana, are i gba damoma rhe oma are uvwrọke are a kọnrhọ. Ọrẹn, are i vwe jenẹ ẹkọnrhọ na jiri pha-an. Baibol na ọ tare: “Oborẹ e fiẹrorhọ rọ vwọ phia, ọ lẹrhẹ ọmudu na seriotọre.” (Prov. 13:12) Habaye, are i rha kọnrhọ jiri phan, nọ nọ lẹrhiẹ bẹn are ina kẹnoma rẹn ọdamuni ọfanrhiẹn. (1 Cor. 7:9) Ukperẹ wu na tẹnrovi oborẹ are i kọnrhọ jiri te ne, wu na sabu nọ oma, ‘Me yẹ emru ọrọrọ mi guọlọ rhe kpahen ohworho mie lele kọnrhọ, bọmọke mi ne ki brorhiẹn?’

MARHẸ AWỌRỌ INE RU HOBỌTUA IHWORHO RA KỌNRHỌ?

14. Izede ego yẹ awọrọ ine ru hobọtua ihworho ra kọnrhọ? (Ni ifoto na.)

¹⁴ Orhianẹ ọwan i rhe ihworho ra kọnrhọ, marhẹ ene ru ha userhumu rẹn aye? Ana sabu ha use rẹn aye nẹ aye i homaba ọwan riẹ emaren, ruẹ ogame ekrun yanghene ruiruẹn kugbe. (Rom. 12:13) Ekwakwa enana ina ha userhumu rẹn aye rhe omomaye rhọ. Wu rheri sẹ aye i guọlọ userhumu ọrọ nọ kpare aye, ekete aye ina tẹmro, yanghene ohworho ro no rho ni aye sua? Orhiomaran, ana sabu ha userhumu  phia? (Gal. 6:10) Alicia ra hunute vrẹn ne, nọ karorhọ oborẹ ọye ọrhẹ Aschwin i riamerhiẹn. Nọ tare, “Oma ọ merhenren ame omamọ ọke imizu ezẹko a ta taghene, ame ina sabu rhiẹ ekete aye ma tẹmro, ukperẹ ame ine riẹ ekete kologho.” Era kọnrhọ i rha ta wẹn ne wu ni aye so, mesoriẹ o fo ne wu nie jerẹ uphẹn ọghoghanren? Oniso ọnọ ha userhumu wẹn rhe ọke wu na daji kẹrẹ era kọnrhọ na, ọrhẹ ọke wu na nyaji aye vwo nẹ aye i tẹmro ezẹko.—Phil. 2:4.

15. Izede erọrọ ego yẹ awọrọ ine ru ha userhumu rẹn ihworho ra kọnrhọ? (Proverbs 12:18)

¹⁵ Ana sabu hobọtua era kọnrhọ nyoma ẹmro ọrhẹ irueruo ọwan. Omerhesun yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan ruẹ omaran. (Se Proverbs 12:18.) Jerẹ udje, oma ọnọ sabu jẹnjẹn ọwan ra na ta rẹn awọrọ taghene imizu awanva a kọnrhọ, ọrẹn era kọnrhọ na ọvo yi guọlọ ta rẹn awọrọ kpahiẹn. O fo na ha era kọnrhọ na guẹnzọ-ọn, yanghene brorhiẹn kpe aye fọkiẹ orhienbro omobọ aye-e. (Prov. 20:19; Rom. 14:10; 1 Thess. 4:11) Habaye, oma ọ merhen era kọnrhọ na-a, orhianẹ ihworho a tẹmro yanghene nọ enọ ri na lẹrhẹ aye dẹrughwaroghwu ọhiẹn aye ine brokpakpa rọnmọ. Omizu ọmase owu re se Elise ọrhẹ esa yi ni tare, “Awọrọ i rha nọ ame kpahen irueruo orọnmo ame ọrẹn ame a ji djiroro kpahiẹ-ẹn, ọ lẹrhẹ ofa ruẹ ame.”

16. Me yo fori ne ru orhianẹ era kọnrhọ i fiobarhọ onyerẹnkugbe aye?

¹⁶ Orhianẹ era kọnrhọ na ni brorhiẹn aye ine fiobarhọ onyerẹnkugbe na vwo? O fo na nọ aye enọ yanghene kperi owuọwan usuẹn aye-e. (1 Pet. 4:15) Omizu ọmase owu re se Lea nọ tare: “Mi rhonrin taghene awọrọ a ta kpahen oborẹ ọsoriẹ omẹmẹ ọrhẹ omizu ọhworhare owu e fiobarhọ onyerẹnkugbe ame. Oma ọ merhen mẹ kpahiẹ-ẹn.” Jerẹ oborẹ a ta kpahen vrẹn ne, era kọnrhọ i rhe fiobarhọ onyerẹnkugbe aye, ọrana orho mevirhọ taghene aye i ruẹ oborẹ ọsọre-e. Ukpomaran, o mevirhọ taghene ẹkọnrhọ na ọ wian owian yen—nọyẹ ọ ha userhumu rẹn aye brorhiẹn ro serhọ. Ọrẹn, orhienbro na ọnọ suẹ omiamiamo iroro rẹn aye, ji lẹrhẹ aye roro taghene aye ọvo yi havwiẹ. Omarana, o fori na guọlọ izede ene ru ha userhumu rẹn aye.—Prov. 17:17.

17. Me yo fori nẹ era kọnrhọ i rhe ruẹ ọke ephian?

¹⁷ Jerẹ oborẹ e yono ne, ihworho ra kọnrhọ a mẹrẹn ebẹnbẹn, ọrẹn ọ ji merhoma. Jessica nọ tare: “Itiọrurhomẹmro, ọ lọhọ ne lele ohworho kọnrhọ-ọ. Ọrẹn, ọ merhoma taghene ame i sabu ha ọke ọrhẹ omẹgbanhon na rhe owuowọnwan.” Orhianẹ we lele ohworho kọnrhọ, are i dabu wian gbanhon nẹ are i rhe owuowọnwan. Are i rhe ruẹ omaran, are ni ne vwo efikparobọ—ọnọ ji ha userhumu rẹn are brorhiẹn ro serhọ.