1. Me yọ nọ ha urhebro rẹn ọwan erhe roro taghene a sabu nyerẹn ghele ebẹnbẹn ọwa-an? (Psalm 118:5-7)

WU RORORI dẹ ne taghene wẹwẹ ọvo yi havwiẹ, o vwo ohworho rọ nọ ha userhumu wẹn din ebẹnbẹn wu vwori-i? Ihworho buebun e roro omaran, tobọ te idibo i Jehova ri fuevwan. (1 Ki. 19:14) We rhe roro omaran, karorhọ ive i Jehova: “O vwo ọke owuorowu mi na nyajẹ owẹwẹ vwo-o, mi jeghwai zẹ jẹ owẹwẹ vwo-o.” Omarana, ana sabu fiudugbere ta: “Jehova yọ sa mẹ erhumu; mi zofẹ-ẹn.” (Heb. 13:5, 6) Ọnyikọ Paul ọ ya ẹmro enana vwe imizu ri ha i Judea uvwre ẹgbukpe 61 C.E. Ẹmro enẹyen a karorhọ ọwan ẹmro ra ya rhẹ Psalm 118:5-7.—Seyi.

2. Me ye ne yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana, mesoriẹ?

² Jerẹ ọbo ijoro na, Paul o rheri taghene Jehova yọ ha userhumu riẹn. Jerẹ udje, ẹgbukpe eva a vrẹn ọ ki ya ileta ye vwe imizu ra djẹ edjadjẹ i Hebrew, Paul ọ vabọ ogiribo ọgbogbanhon ro mwuofẹn rọ wọnrọn uvuẹn urhie ọke rọ ha ugbo onya yen. (Acts 27:4, 15, 20) Uvuẹn onya ọrana ọrhẹ uvwre ọke ro lele fie, Jehova ọ ha userhumu rẹn Paul izede sansan. Ene yono kpahen esa vwọ ye. Jehova ọ ha userhumu phia nyoma i Jesu ọrhẹ emakashe na, ihworho ri vwo omẹgbanhon usun, ọrhẹ Ilele Kristi erọrọ. Erhe yono kpahen ekwakwa enana ri phiare uvuẹn akpenyerẹn Paul, ọnọ lẹrhẹ ẹruẹhaso ọwan kpahen ive i Jehova taghene ono rhon, ọke arha nekpẹn userhumu mie yi gbanhonrhọ.

3. Me yi Paul ọnọ sabu roro kpahen, mesoriẹ?

³ Paul ọ guọlọ userhumu. Uvwre ẹgbukpe 56 C.E., otu ihworho ezẹko ni lọreriẹ ruẹ otafe oghwa ẹga rọ ha i Jerusalem, aye na ji damoma aye ina kpe yi. Ẹdẹ ọreva ye, ọke ra ha i Paul mevi obaro i Sanhedrin na, evwreghrẹn yen i joma kpe yi hwu. (Acts 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Uvwre ọke ọrana, Paul ọnọ sabu rhe roro, ‘Ọkiọgo mi ne din ojẹriọ ọnana jiri te?’

4. Marhẹ i Jehova o ru ha userhumu rẹn Paul nyoma i Jesu?

⁴ Userhumu ọgo yi Paul ọ mẹrẹnren? Uvuẹn ason ọke e mwu i Paul hin, “Ọrovwori na,” Jesu, no mevi kẹriẹ jeghwai ta: “Fiudugbere! Jerẹ oborẹ wu dabu se oseri ro fiotọre kpahen mẹ obẹ i Jerusalem, wu ne ji se oseri uvuẹn i Rome.” (Acts 23:11) Ẹmro erana i ghini ha userhumu rẹn Paul! Jesu o jiri Paul fọkime o se oseri kpahiẹn ne uvuẹn Jerusalem. No ji ve taghene Paul ono te i Rome ọrẹ omefuon, ji dabu se oseri kpahiẹn rhọ. Ọke i Paul o rhon ive ọrana, no vwo omefuon jerẹ ọke ọmọvwerhe ọ ha abọ ọsẹ ye.

5. Marhẹ i Jehova o ru nyoma ọmakashe ha userhumu rẹn Paul? (Ni ifoto obaro ọbe na.)

⁵ Ebẹnbẹn erọrọ ego yi Paul ọ dẹrughwaroghwu? Emrẹ ẹgbukpe eva a vrẹn nẹ ọke ekwakwa ri phiare uvuẹn i Jerusalem hin, Paul ọ ha ọkuna ro riẹ Italy, ọke ọkuna na ọ dẹrughwaroghwu ogiribo ọgbogbanhon, ihworho ri havwiẹ ne roro taghene aye ine hwuo. Ọrẹn, Paul ọ zofẹ-ẹn. Mesoriẹ? Nọ ta rẹn ihworho ri ha ọkuna na: “Ason ọnana ọmakashe Osolobrugwẹ ro rhiẹ ọro vwori mẹ ri mia ha ẹga rọ fonron riẹn, no mevi kẹre mẹ nọ tare: ‘Wu vwa zofẹ-ẹn, Paul. Wu ne vi mevi obaro i Caesar, nughe! Osolobrugwẹ ono simi ọsoso arhọ ihworho ri ha uvuẹn ọkuna na kugbe ọnọ.’” Jehova ọ ha ọmakashe rharhumu vwanriẹn imwẹro rọ yẹ Paul vrẹn ne nyoma i Jesu. Itiọrurhomẹrmo, Paul no te i Rome.—Acts 27:20-25; 28:16.

6. Ive ọgo yi Jesu ọ veri rọ nọ sabu bọn ọwan gbanhon, mesoriẹ?

⁶ Userhumu ọgo yẹ ọwan a mẹrẹn? Jesu ọnọ hobọtua ọwan jerẹ oborẹ o ruẹ i Paul. Jerẹ udje, Jesu o ve rẹn ọsoso idibo yi: “Mẹmẹ rhẹ are i gba havwiẹ ẹdẹ na ephian bọmọke enyerakpọ na ono toba.” (Matt. 28:20) Ẹmro i Jesu a bọn ọwan gbanhan. Mesoriẹ? Fọkime ẹdẹ ezẹko a bẹn enyerẹn. Jerẹ udje, ọke ohworho re vwo ẹguọlọ kpahen orho hwu, ene vi din omiamiamo na ọkezẹko ẹgbukpe buebun, ghwai rhẹ ẹdẹ ezẹko ọvo-o. Awọrọ e din ebẹnbẹn re lele ọho. Ọrẹn, awọrọ  e rhiẹromẹrẹn ẹhẹn ro seriotọre. Udabọ ọrana, ọwan a sabu diẹn nyarhẹn fọkime e rheri taghene Jesu ọrhẹ ọwan i havwiẹ “ẹdẹ na ephian,” tobọ te ẹdẹ ri mai mwuofẹn uvuẹn akpenyerẹn ọwan.—Matt. 11:28-30.

7. Lele oborẹ ọ ha Revelation 14:6, marhẹ i Jehova o ru ha userhumu rẹn ọwan inyenana?

⁷ Baibol na ọ yẹre ọwan imwẹro taghene Jehovah ọ ha userhumu rẹn ọwan nyoma emakashe enẹyen. (Heb. 1:7, 14) Jerẹ udje, emakashe na a hobọtua ọwan ji ha userhumu rẹn ọwan ọke re “ghwoghwo iyẹnrẹn esiri Uvie na” rẹn ihworho ‘egbamwa na, uvwiẹ, ọrhẹ edjadjẹ’ sansan.—Matt. 24:13, 14; se Revelation 14:6.

8. Marhẹ i Jehova o ru nyoma olori isodja owu ha userhumu rẹn Paul?

⁸ Userhumu ọgo yi Paul ọ mẹrẹnren? Uvuẹn ẹgbukpe 56 C.E., Jesu nọ yẹ i Paul imwẹro taghene ono te i Rome. Ọrẹn, itu i Jew ezẹko uvuẹn i Jerusalem ni djiroro aye ina haso i Paul jeghwai kpe yi hwu. Ọke olori isodja i Rome re se Claudius Lysias o rhon kpahiẹn, nọ ha userhumu rẹn Paul. Ogege, Claudius no jurhi rẹn isodja buebun, aye ni sun i Paul te i Caesarea, onya rọ ha emrẹ iroko 65 nẹ i Jerusalem. Uvuẹn Caesarea, Igọvunọ Felix no jurhi taghene i Paul o rhirhiẹ “ekanron uvuẹn egodo i Herod.” Itu i Jew ra guọlọ kpe i Paul i sabu te avwaye-e.—Acts 23:12-35.

9. Marhẹ Igọvunọ Festus o ru ha userhumu rẹn Paul?

⁹ Ẹgbukpe eva a vrẹn hin, Paul ọ ji ha ekanron uvuẹn i Caesarea. Festus no rhiẹ igọvunọ ọkpokpọ rọ ha ẹrhẹ i Felix. Itu i Jew na ni rẹ Festus no tiobọnu i Paul nọ rhiẹ i Jerusalem ne guẹnzọn yen, ọrẹn Festus o kwe-e. Ọkezẹko igọvunọ na o rheri taghene itu i Jew “a djiroro rẹ aye ina hẹrhẹ i Paul jeghwai kpe yi uvuẹn izede.”—Acts 24:27–25:5.

10. Me yẹ Igọvunọ Festus o ruru ọke i Paul ọ rẹ ye nẹ i Caesar o guẹnzọn yen?

¹⁰ Ọke oru, ne guẹnzọn i Paul obẹ i Caesarea. Ra mẹriẹn taghene Festus ọ guọlọ “ekwerhọ itu i Jew na,” nọ nọ i Paul: “Wu guọlọ riẹ i Jerusalem ne guẹnzọn na obaro mẹ?” Paul o rheri taghene ọkezẹko ene kpe yi obẹ i Jerusalem, o ji rhe oborẹ ono ruo nọ sabu simi arhọ ye, nọ sabu te i Rome, jeghwai wian owian aghwoghwo yi gba. Nọ tare: “Mi kpare ẹzọn na bru i Caesar!” Ọke i Festus o lele ibrurhe yi tẹmro hin, nọ ta rẹn Paul: “Wu kpare ẹzọn ọnọ bru i Caesar ne; obẹ i Caesar ye wu na nya.” Orhienbro i Festus o simi Paul nẹ abọ evwreghrẹn ye. Phẹrẹkpẹ, Paul ono te i Rome—ekete ro seri abọ nẹ ekete itu i Jew ra guọlọ kpe yi i havwọ.—Acts 25:6-12.

11. Ẹmro urhebro ego rẹ Isaiah ọ yare yi Paul o roro kpahen?

¹¹ Ọke i Paul ọ hẹrhẹ ro no riẹ Italy, ọnọ sabu roro kpahen orhetio rẹ ọmẹraro Isaiah ọ ya kpahen ihworho ra kparahasuẹ i Jehova: “Are i djiroro, ọrẹn ono sefughwẹ! Are i ta oborẹ o jeri are, ọrẹn o vwo efikparobọ-ọ, Fọkime Osolobrugwẹ rhẹ ame i gba havwiẹ!” (Isa. 8:10) Paul o rheri taghene Jehova ọnọ ha userhumu riẹn, ọnana nọ bọnriẹn gbanhon dẹrughwaroghwu ebẹnbẹn ra sa obaro na.

12. Marhẹ i Julius o ruẹ i Paul lele, me yi Paul ọ sabu mẹrẹnvwrurhe nẹ oborẹ o nerhumie rhe?

¹² Uvuẹn ẹgbukpe 58 C.E., Paul nọ tuẹn onya yen riẹ Italy rhọ. Fọkime ọ ha ekanron, na ta rẹn olori isodja itu i Rome re  se Julius nọ hẹrote i Paul. Nẹ ọke ọrana nyarhẹn, Julius no vwo omẹgbanhon ro no ru i Paul gbalogbalo yanghene hẹrote yi. Marhẹ ọnọ ha omẹgbanhon usun ọnana ruiruo lele? Ẹdẹ ọreva ye, ọke aye e te akpa ne, “Julius no dje uruemru esiri rẹn i Paul no ji kwe nọ kọn bru igbehian yen.” Ọke oru, Julius nọ tobọ simi arhọ i Paul. Izede ọgo? Isodja na a guọlọ kpe ọsoso ihworho re fi rhẹ ekanron ri ha ọkuna na, ọrẹn Julius nọ dare aye obọ ji. Mesoriẹ? O “mwuegbe ro no simi arhọ i Paul.” Ọkezẹko, Paul ọ mẹrẹn ẹruete i Jehova vwrurhe nyoma irueruo esiri olori isodja ọnana.—Acts 27:1-3, 42-44.

13. Marhẹ i Jehova ono ru ha ihworho ri vwo omẹgbanhon usun ruiruo?

¹³ Userhumu ọgo yẹ ọwan a mẹrẹn? Orho serhọ rhẹ ọhọre i Jehova, ọnọ sabu ha ẹhẹn ọfuanfon ọnẹyen lẹrhẹ ihworho ri vwo omẹgbanhon usun ru oborẹ ọ guọlọre. Orodje Solomon nọ yare: “Ọmudu orodje ọ họhọ usurhẹn ame uvuẹn obọ i Jehova. Ọ kpọ ye riẹ ekete rọ guọlọre ephian.” (Prov. 21:1) Me yẹ isẹ ọnana o mevirhọ? Ituakpọ a sabu tọn ekete ame ọnọ sabu zẹ vrẹn, lele oborẹ aye i guọleriẹ rhọ. Omarana ọ ji havwọ, Jehova ọnọ sabu ha ẹhẹn ọfuanfon na sun iroro ihworho re suẹn nẹ aye i ru lele ọhọre ọnẹyen. Ọrana ọrhọ phia, ihworho ri vwo omẹgbanhon usun ni na sabu brorhiẹn ri na rhua erere vwe ihworho i Jehova.—Haye vwanvwọn Ezra 7:21, 25, 26.

14. Lele oborẹ ọ ha Acts 12:5, ayọmo ya na sabu nẹrhomo kpahen?

¹⁴ Me yẹ ana sabu ru? Ana sabu nẹrhomo “sekpahen irodje ọrhẹ ọsoso ihworho ri ha ẹrhẹ eduado,” ọke aye a guọlọ brorhiẹn ri na hobọte owian aghwoghwo na ọrhẹ uyono ukoko ọwan. (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11) Jerẹ oborẹ Ilele Kristi erukaro na i ruru, ana ji sabu nẹrhomo vwe Osolobrugwẹ fọkiẹ imizu ọwan ri ha ekanron. (Se Acts 12:5; Heb. 13:3) Habaye, ana ji sabu nẹrhomo fọkiẹ ihworho ra hẹrote imizu ọwan ri ha ekanron. Ana sabu rẹ i Jehova nọ hobọte iroro aye, neneyo aye i họhọ i Julius jeghwai “dje uruemru esiri” rẹn imizu ọwan ri ha ekanron.—Acts 27:3.

15-16. Marhẹ i Jehova o ru nyoma Aristarchus ọrhẹ Luke ha userhumu rẹn Paul?

¹⁵ Userhumu ọgo yi Paul ọ mẹrẹnren? Uvwre ọke ro riẹ i Rome, ọgbọ buebun, Paul ọ mẹrẹn userhumu i Jehova nyoma Ilele Kristi erọrọ. Jene yono kpahen idje ezẹko.

 ¹⁶ Igbehian i Paul awanva ri vwo atamwu re se Aristarchus ọrhẹ Luke, ni brorhiẹn aye ine lele i Paul riẹ i Rome. * Aye i fi arhọ aye rhẹ erhirhiẹ imwofẹn nẹ aye i sabu lele i Paul, dedevwo i Baibol na ọ ta taghene Jesu ọ yẹ Aristarchus ọrhẹ Luke imwẹro taghene aye ina te i Rome ọrẹ omefuo-on. Ọke oru, uvwre ọke onya na yẹ aye e rhe taghene aye ine simirhọ. Omarana, ọke Aristarchus ọrhẹ Luke a ruẹ ọkuna na uvuẹn Caesarea, o mwẹro taghene i Paul ọ nẹrhomo kpẹmẹ i Jehova, fọkiẹ userhumu imizu awanva enana ri vwo uduefigbere na i hariẹn.—Acts 27:1, 2, 20-25.

17. Marhẹ i Jehova o ru nyoma Ilele Kristi ha userhumu rẹn Paul?

¹⁷ Uvwre ugbo onya i Paul, imizu ukoko na i ha userhumu riẹn omamọ. Jerẹ udje, ọke aye a domaji uvuẹn Sidon, Julius nọ ha uphẹn rẹn Paul “nọ kọn bru igbehian yen, neneyo aye i hẹrote yi.” Ọke oru, uvuẹn amwa i Puteoli, Paul ọrhẹ igbehian yen ni ‘mẹrẹn imizu na, na jeghwai ta rẹn aye nẹ aye i lele aye rhirhiẹ ẹdẹ irhiruẹ.’ Ọke imizu na uvuẹn ekete erana a hẹrote edamẹ i Paul ọrhẹ erẹ igbehian yen, Paul ọ lẹrhẹ oma merhen imizu ra hẹrote yi na, nyoma rọ ta rẹn aye kpahen ekwakwa irhorhomu ro rhiẹromẹrẹn. (Haye vwanvwọn Acts 15:2, 3.) Ọke aye a mẹrẹn omẹrhuọnrhuọn hin, Paul ọrhẹ igbehian yen ni tuẹn onya aye rhọ.—Acts 27:3; 28:13, 14.

18. Me yo mwu i Paul kpẹmẹ i Jehova jeghwai vwo uduefigbere?

¹⁸ Ọke i Paul o riẹ i Rome, o roro kpahen oborẹ ọ yare ẹgbukpe esa ri vrẹnren vwe ukoko rọ ha amwa ọrana: “Fọkime emrẹ ẹgbukpe buebun ne uhrun mi na mẹrẹn are no ti mẹ.” (Rom. 15:23) Ọrẹn, o fiẹrorhọ taghene ono bru aye nya uvuẹn erhirhiẹ ekanro-on. Oma ọ merhen riẹn omamọ ọke rọ mẹrẹn imizu na ri nẹ i Rome rhe, ra hẹrhiẹ uvuẹn izede na nẹ aye i mroma yen! “Ọke  i Paul ọ mẹrẹn aye, nọ kpẹmẹ Osolobrugwẹ jeghwai vwo ẹhẹn rọ gbanhonron.” (Acts 28:15) Djokarhọ ye taghene Paul ọ kpẹmẹ Osolobrugwẹ fọkiẹ imizu na ri ha avwaye. Mesoriẹ? Fọkime Paul nọ mẹrẹnvwrurhe taghene Jehova ọ ha userhumu riẹn nyoma imizu ukoko na.

19. Jerẹ oborẹ ọ ha 1 Peter 4:10, marhẹ i Jehova ono ru ha ọwan ha userhumu rẹn eri vwo edamẹ?

¹⁹ Me yẹ ana sabu ru? Wu rhe imizu uvuẹn ukoko na ra rioja ebẹnbẹn fọkiẹ emiamo yanghene ra dẹrughwaroghwu erhirhiẹ egbogbanhon erọrọ? Yanghene ohworho aye i vwo ẹguọlọ kpahen o hwuru. Erhe rhe kpahen omizu ro vwo ọdamẹ, ana sabu nẹrhomo vwe i Jehova nọ ha userhumu rẹn ọwan ta yanghene dje uruemru esiri phia riẹn. Ẹmro ọrhẹ irueruo ọwan yọ nọ sabu rhiẹ oborẹ imizu ọwan i guọlọre. (Se 1 Peter 4:10.) * Arha ha userhumu rẹn aye, aye ni na sabu rharhumu vwo imwẹro kpahen ive i Jehova rọ tare, “O vwo ọke owuorowu mi na nyajẹ owẹwẹ vwo-o, mi jeghwai zẹ jẹ owẹwẹ vwo-o.” Ọrana ọnọ ghini lẹrhẹ ọwan ghọghọ!

20. Mesoriẹ ana sabu fiudugbere ta: “Jehova yọ sa mẹ erhumu”?

²⁰ Jerẹ i Paul ọrhẹ igbehian yen, e ji vwo ebẹnbẹn sansan uvuẹn akpenyerẹn ọwan. Ọke owu na, ọwan i rheri taghene ana sabu fiudugbere fọkime Jehova ọrhẹ ọwan i havwiẹ. Ọ ha userhumu rẹn ọwan nyoma i Jesu ọrhẹ emakashe na. Habaye, orho serhọ ọhọre ọnẹyen, Jehova ọnọ sabu nyoma ihworho ri vwo omẹgbanhon usun ha userhumu rẹn ọwan. Jerẹ oborẹ ọwan i ji rhiẹromẹrẹn ne, Jehova ọ ha ẹhẹn ọfuanfon na suẹn iroro imizu ukoko na nẹ aye i ha userhumu rẹn ọwan. Omarana, jerẹ i Paul, ana sabu fiudugbere ta: “Jehova yọ sa mẹ erhumu; mi zofẹ-ẹn. Me yẹ onyakpọ ọnọ sabu ru mẹ?”—Heb. 13:6.