Wu Rheri?
Me yọ phia rẹn Nineveh ọke i Jonah o hwu hin?
UVWRE ẹgbukpe 670 B.C.E., Assyria yẹ uvie rẹ usuon yi ọ mai kerabọ uvuẹn akpọ na, iwẹbsaiti owu rọ ta kpahen British Museum, nọ tare, “o seri nẹ Cyprus rọ ha obọrẹ ọren o se gbe riẹ Iran rọ ha obọrẹ ọren ọ va nẹ sa, uvwre ẹgbukpe ezẹko, Egypt ọ ha usuien dede.” Nineveh ro rhiẹ esiri amwa na, yẹ amwa rọ maido uvuẹn akpọ na. O vwo ogba buebun ri vwo erhumu, eghwa irodje ri doro omamọ ọrhẹ ekete eduado ra sẹrorẹ ẹbe rhọ. Oborẹ a ya rhẹ igbeyẹn Nineveh ahwanren, o djephia taghene Orodje Ashurbanipal, jerẹ irodje Assyria erọrọ, o se omayen “Orodje akpọ ephian.” Uvwre ọke ọrana, nọ họhọre taghene a sabu fi Assyria ọrhẹ Nineveh kparobọ-ọ.
Assyria ro rhiẹ Omẹgbanhon Akpọ Ephian, yẹ uvie rẹ usuon yi ọ mai kerabọ uvuẹn akpọ na ọke ọrana
Ọrẹn, ọke Assyria o vwo omẹgbanhon omamọ ne, ọmẹraro i Jehova re se Zephaniah, nọ tare: “[Jehova] ọnọ . . . ghwọghọ Assyria, ono ji ruẹ Nineveh rhiẹ ekete kologho jerẹ ato ọkaka.” Habaye, ọmẹraro i Jehova re se Nahum, nọ tare: “Ghwọghọ idọlọ efuanfon, ghwọghọ oro! . . . Amwa na ọ kaka, ọ havwiẹ kologho, ekete ra ghwọghọ mwuotọre! . . . Kohworho kohworho rọ mẹrenruọn, ọnọ zẹ jovwo ji ta, ‘a ghwọghọ i Nineveh ne!’” (Zeph. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Ọke aye e rhon kpahen aruẹmẹrẹn erana, ihworho ina sabu roro: ‘Ọrana ọnọ sabu phia? Ana sabu ghwọghọ Assyria ro rhiẹ amwa ọduado na dẹ?’ Ọnọ sabu họhọ taghene ọ phia dẹ-ẹ.
Nineveh no rhiẹ amwa kologho ra ghwọghọre!
Udabọ ọrana, oborẹ e vwe roro rhọ nọ phiare! Uvwre ehion ẹgbukpe 600 B.C.E., itu i Babylon ọrhẹ itu Medes ni ghwọghọ Assyria. Bibiesuọn, ihworho i vwe rhe rhirhiẹ Nineve-eh, ọke oru amwa na nọ sẹrẹ ihworho ẹro! Sekpahen ọbe owu rẹ The Metropolitan Museum of Art uvuẹn New York, o fomu phia, nọ tare “Ọke oru, na sẹrerhumuji amwa na, ihworho i rhe kpahen Nineveh nyoma i Baibol na.” Biblical Archaeology Society ọrhọ ta, “o vwo ọro rheri sẹ esiri amwa ọduado Assyria, ọ ghini havwiẹ bi-i.” Ọrẹn, uvuẹn ẹgbukpe 1845, Austen Henry Layard rọ ha usuẹn era tọn guọlọ ekwakwa, nọ tọn ekete i Nineveh ọ havwọ bi. Oborẹ ọ mẹrẹnren no djephia taghene Nineveh ghini amwa ọduado bi.
Aruẹmẹrẹn sansan kpahen Nineveh ri dabu rugba, o ruẹ imwẹro ọwan gbanhonrhọ taghene aruẹmẹrẹn i Baibol na kpahen oghwọghọ omẹgbanhon usun erẹ inyenana, ono ji rugba.—Dan. 2:44; Rev. 19:15, 19-21.
