1-2. Me yẹ iroro ri soriẹ o fo ne dje ẹguọlọ atamwu rẹn owuowọnwan?

ỌWAN i vwo iroro buebun ri na lerhẹ ọwan dje ẹguọlọ atamwu phia. Me yẹ iroro enana ezẹko? Djokarhọ oborẹ ẹmro isẹ enana i kpahenrhọ ye lele: “Wu vwa sẹrerhumuji ẹguọlọ atamwu ọrhẹ urhomẹmro ẹta-a. . . . Ne wu na mẹrẹn arodọmẹ ọrhẹ oniso obaro Osolobrugwẹ ọrhẹ ituakpọ.” “Ohworho ro vwo ẹguọlọ atamwu ọnọ rhua erere rẹn omayen.” “Ohworho rọ hatua irueruo ọvwata ọrhẹ ẹguọlọ atamwu ọnọ mẹrẹn arhọ.”—Prov. 3:3, 4; 11:17, ekete ra djokarhọ; 21:21.

² Isẹ enana i hunute iroro esa rọ soriẹ o fo ne dje ẹguọlọ atamwu phia. Ọrukaro, erhe dje ẹguọlọ atamwu phia, ne rhiẹ ihworho ri ghanranren uvuẹn ukẹro i Jehova. Ọreva, erhe dje ẹguọlọ atamwu phia, na mẹrẹn erere. Jerẹ udje, ne vwo obọdẹn onyerẹnkugbe rhẹ awọrọ. Ọresa, arha hatua ẹguọlọ atamwu, ana mẹrẹn ebrurhọ uvuẹn obaro na kugbe arhọ i bẹmẹdẹ. Itiọrurhomẹmro, o vwo iroro ri soriẹ o fo na nyalele urhebro i Jehova: “Are rhẹ ereva are i nyerẹnkugbe ọrẹ ẹguọlọ atamwu ọrhẹ arodọmẹ.”—Zech. 7:9.

3. Enọ ego ye ne yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana?

³ Uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana, ana kpahenrhọ enọ ẹne. Ayọmo ye ne dje ẹguọlọ atamwu riẹn? Me ya na sabu yono nẹ ọbe i Ruth kpahen ọrẹ ene dje ẹguọlọ atamwu phia? Marhẹ ene ru dje ẹguọlọ atamwu phia inyenana? Erere ego yi havwiẹ rẹn eri dje ẹguọlọ atamwu phia?

4. Marhẹ ene ru hẹrokele i Jehova ọke re dje ẹguọlọ atamwu phia? (Mark 10:29, 30)

⁴ Jerẹ oborẹ e yonorin uvuẹn urhomu-ẹmro rọ vrẹnren,  Jehova o dje ẹguọlọ atamwu—ẹguọlọ ọnẹyen ro rhirhiẹ ye bẹmẹdẹ—rẹn ihworho ri vwo ẹguọlọ kpahiẹn, ra ji ga ye. (Dan. 9:4) O fori na “hẹrokele Osolobrugwẹ, jerẹ emọ re vwo ẹguọlọ kpahen.” (Eph. 5:1) Omarana, ọwan i guọlọ dje ẹguọlọ atamwu okokodo rẹn imizu ukoko na.—Se Mark 10:29, 30.

5-6. Me yẹ ẹmro na “atamwu” o mevirhọ?

⁵ Wu ne kwerhọ ye taghene wu rhe vwẹruọ oborẹ ẹguọlọ atamwu o mevirhọ, ne wu na sabu dje yi rẹn imizu ukoko na. Na sabu vwẹruọ ẹguọlọ atamwu kodorhọ, jenẹ a haye vwanvwọn atamwu, nọyẹ oborẹ ihworho i vwẹruọ atamwu rhọ. Jene roro kpahen udje owu.

 ⁶ Inyenana, ana sabu dje ohworho rọ wian rẹn ikọmpini owu uvwre ẹgbukpe buebun ne, rhiẹ ohworho ro vwo atamwu. Ọrẹn, uvwre ẹgbukpe erana rọ wian rẹn ikọmpini na, ọkezẹko ọ ji mẹrẹn ọsoso ihworho ri vwo ikọmpini na-a. Ọkezẹko, o rhiẹ ọke ephian yẹ ọye o kwerhọ orhienbro aye-e. Ọye o vwo ẹguọlọ kpahen ikọmpini na-a, ọrẹn oma ọ merhiẹn rọ nọ wian avwaye fọkime aye a kwosa riẹn. Ọnọ rhọ wian avwaye bọmọke ọnọ ruotọre nẹ iruo na, jokpanẹ ọ mẹrẹn omamọ iruo ọrọrọ.

7-8. (a) Me yo mwu ohworho dje ẹguọlọ atamwu phia? (b) Mesoriẹ ene yono kpahen eghwẹmro ezẹko nẹ ọbe i Ruth?

⁷ Ovẹnẹ rọ ha uvwre atamwu ra hunute uvuẹn  udjoghwẹ 6 ọrhẹ ẹguọlọ atamwu yẹ, oborẹ o mwu ohworho djeyi. Uvuẹn i Baibol na, mesoriẹ idibo i Jehova e dje ẹguọlọ atamwu phia? Eri dje ẹguọlọ atamwu phia, i vwe djeyi fọkime ọrana yẹ oborẹ aye ine ruo-o, ọrẹn fọkime ọmudu aye o mwurun aye djeyi phia. Roro kpahen udje i David. Ọmuduie o mwurien dje ẹguọlọ atamwu rẹn ugbehian yen ọghoghanren re se Jonathan, dedevwo ọsẹ i Jonathan ọ guọlọ kpe i David. Ẹgbukpe buebun ọke i Jonathan o hwu hin, David o ji dje ẹguọlọ atamwu rẹn ọmọ i Jonathan re se Mephibosheth.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Ana sabu yono ekwakwa buebun kpahen ẹguọlọ atamwu nyoma re ne yono eghwẹmro ezẹko nẹ ọbe i Ruth. Iyono ego kpahen ẹguọlọ atamwu ya na sabu yono mie ihworho ra ta kpahen uvuẹn ọbe i Ruth na? Marhẹ ene ru ha iyono enana ruiruo uvuẹn ukoko ra havwọ? *

9. Mesoriẹ Naomi o roro taghene Jehova yọ kparahasuiẹ?

⁹ Uvuẹn ọbe i Ruth, ọwan i se kpahen ikuegbe i Naomi, aniẹ ọmọyen re se Ruth, ọrhẹ ọhworhare owu re se Boaz ro rhiẹ ọ ga Osolobrugwẹ, ro rhiẹ omizu esa i Naomi. Fọkiẹ orhọmo rọ ha Israel, Naomi, esa ye, ọrhẹ emọyen ehworhare awanva ni kwa riẹ Moab. Ọke aye a ha oboran, esa i Naomi no hwuru. Emọyen ehworhare na ni rọnmọren, ọrẹ omemwurhọ, aye ni ji hwu. (Ruth 1:3-5; 2:1) Ekwakwa enana ni lẹrhẹ ẹhẹn Naomi seriotọre omamọ. Ẹhẹn yen o seriotọre te erhirhiẹ rọ ta taghene Jehova yọ kparehasuiẹ. Djokarhọ oborẹ ọ ta kpahen iroro yi kpahen Jehova: “Obọ i Jehova ọ haso mẹ ne.” “Ọrọmaigbanhon na ọ lẹrhẹ akpenyerẹn mẹ vuọn rhẹ omiamiamo ne.” Nọ ji habaye: “Jehova yọ kparahaso  mẹ, Ọrọmaigbanhon na yọ suẹ ukpokpogho mẹ.”—Ruth 1:13, 20, 21.

10. Marhẹ i Jehova ọ kpahenrhọ ẹmro omiamiamo i Naomi lele?

¹⁰ Marhẹ i Jehova ọ kpahenrhọ ẹmro omiamiamo i Naomi lele? Jehova ọ sẹrerhumuji Naomi rẹ ẹhẹn yen o seriotọre-e. Ukpomaran, no dje uruemru re roro phia riẹn. Jehova o vwẹruọ ye taghene “osehiẹn ọnọ sabu lẹrhẹ ọvwẹghwaren ruẹ ogbiruo.” (Eccl. 7:7) Ọrẹn, Naomi ọ guọlọ userhumu nọ sabu mẹrẹnvwrurhe taghene Jehova ọrhẹ ọye i havwiẹ. Userhumu ọgo yi Jehova ọ haphia? (1 Sam. 2:8) No mwu i Ruth homakpahontọre, ji dje ẹguọlọ atamwu rẹn Naomi. Rhẹ omamerhomẹ kugbe ẹhẹn bọrọbọrọ, Ruth nọ ha userhumu rẹn izu esa ye, ji lẹrhiẹ rhe taghene Jehova o ji vwo ẹguọlọ kpahiẹn. Me ye yono nẹ udje i Ruth?

11. Mesoriẹ imizu ukoko na re dje uruemru esiri phia, a ha userhumu rẹn imizu rẹ ẹhẹn aye o seriotọre?

¹¹ Ẹguọlọ atamwu o mwu ọwan ha userhumu rẹn eri ha ebẹnbẹn. Jerẹ oborẹ i Ruth o tigban Naomi, imizu ukoko na re dje uruemru esiri phia inyenana, e tigban imizu erọrọ uvuẹn ukoko na ri mwuomarhọ, yanghene rẹ ẹhẹn aye o seriotọre. Aye i vwo ẹguọlọ kpahen aye, omarana aye i mwuegbe aye ina yẹ aye userhumu aye i guọlọre. (Prov. 12:25, ftn.; 24:10) Ọnana o serhọ rhẹ urhebro ọnyikọ Paul ọ haphia: “Ha urhebro bọrọbọrọ rẹn ihworho rẹ ẹhẹn aye o seriotọre, hobọtua eri vwiẹlẹre, vwo erhionrin kpahen ihworho ephian.”—1 Thess. 5:14.

12. Me yẹ izede rọ mai serhọ ra na ha userhumu rẹn omizu ro mwuomarhọ?

¹² Ọgbọ buebun, izede rọ mai serhọ wu na ha userhumu rẹn omizu ro mwuomarhọ, yẹ ọrẹ wu na kerhọ ye, ji lẹrhiẹ rhe taghene wu vwo ẹguọlọ kpahiẹn. Oma ọ merhen i Jehova kpahen userhumu wu harẹn rẹn odibo yi owuowu. (Ps. 41:1) Proverbs 19:17 ọrhọ ta: “Ohworho ro gbe arodọmẹ harẹn ovwiegbere, o momo harẹn i Jehova, Ọye nọ nọ kwosa riẹn fọkiẹ oborẹ o ruru.”

13. Marhẹ i Ruth o ru vẹnẹ Orpah, mesoriẹ orhienbro i Ruth o rhiẹ obọdẹn ẹguọlọ atamwu? (Ni ifoto obaro ọbe na.)

¹³ Ana ji sabu vwẹruọ oborẹ ẹguọlọ atamwu o mevirhọ, ọke erhe roro kpahen oborẹ ọ phia rẹn Naomi ọke esa ye ọrhẹ emọyen awanva e hwu hin. Ọke i Naomi o rhon taghene “Jehova ọ kpomavi rẹn ihworho yi ne, nyoma rọ yẹ aye emaren,” nọ brorhiẹn rọ nọ ghwẹrioma rie. (Ruth 1:6) Ene emọyen awanva na yi lelirie ọke ukaro. Ọrẹn uvuẹn izede, ọgbesa yi Naomi ọ ta rẹn aye nẹ aye i ghwẹrioma riẹ Moab. Me yọ phiare? Baibol na ọrhọ ta: “Orpah nọ fiọnfiọn izu esa ye, ji ghwẹrioma rie. Ọrẹn, Ruth no tigban ye.” (Ruth 1:7-14) Fọkime Orpah ọ ghwẹrioma rie,  no ruẹ oborẹ i Naomi ọ ta riẹn no ru. Ọrẹn, Ruth o ru vrẹn omaran. O vwo uphẹn rọ nọ ghwẹrioma, ọrẹn fọkiẹ ẹguọlọ atamwu, no brorhiẹn rọ nọ daji, nọ ha userhumu rẹn Naomi. (Ruth 1:16, 17) Ruth ọ djẹ odjẹ rọ nọ daji kẹrẹ i Naomi, orhiẹ fọkime ọrana yẹ oborẹ ono ruo-o, ọrẹn fọkime ọrana oborẹ ọ guọlọ ru. Orhienbro i Ruth yẹ obọdẹn ẹguọlọ atamwu. Me ye yono nẹ iyẹnrẹn ọnana?

14. (a) Marhẹ imizu ukoko na buebun e ru hẹrokele udje i Ruth inyenana? (b) Lele oborẹ ọ ha Hebrews 13:16, marhẹ ene ru lẹrhẹ oma merhen i Jehova?

¹⁴ Ẹguọlọ atamwu o ruẹ vrẹn oborẹ a guọlọre. Inyenana jẹrẹ ọke ahwanren, imizu ukoko na buebun, i djẹ odjẹ aye ine dje ẹguọlọ atamwu rẹn ereva ye, tobọ te imizu aye i vwa dabu rhe. Jerẹ udje, aye i rhe rhon taghene oghwọghọ kpregede ọ phiare, aye na guọlọ oborẹ aye ine ru ha userhumu phia ogege. Ọke omizu owu uvuẹn ukoko na orho vwo ebẹnbẹn, aye i vwe ruẹ sikẹnsikẹn aye ina ha userhumu phia izede re rhiẹromẹrẹ-ẹn. Jerẹ Ilele Kristi erukaro uvuẹn Macedonia, aye e ruẹ vrẹn oborẹ a guọlọ mie aye. Aye a homakpahontọre, ji ‘tiobọnẹ vrẹn oborẹ aye i vwori’ neneyo aye i sabu ha userhumu rẹn imizu aye ri vwo edamẹ. (2 Cor. 8:3) Oma ọ merhen i Jehova kpahen ẹguọlọ atamwu re djephia!—Se Hebrews 13:16.

15-16. Marhẹ i Ruth o ru djephia taghene o fiobọrhotọre-e?

¹⁵ Ana sabu yono iyono eghoghanren nẹ oborẹ i Ruth ọ ha userhumu rẹn Naomi lele. Jene yono kpahen ezẹko.

¹⁶ Wu vwe fiobọrhotọre-e. Ọke ri Ruth ọ ta taghene ono lele i Naomi riẹ Judah, ọye o kwe ọke ukaro-o. Ọrẹn, Ruth o fiobọrhotọre-e. Me yo nerhumie rhe? “Ọke i Naomi ọ mẹriẹn taghene Ruth o brorhiẹn ro no lelie, ọrhọ damoma da ye obọ ji-i.”—Ruth 1:15-18.

17. Me yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan je kiki fiobọrhotọre?

¹⁷ Oborẹ e yonorin: A guọlọ erhionrin na sabu ha userhumu rẹn imizu ẹhẹn aye ọ seriotọre, ọwan i vwa sẹrerhumuji aye-e. Omizu ọmase * rọ guọlọ userhumu, ọnọ sabu ten ọke ukaro. Ọrẹn, ẹguọlọ atamwu ọnọ sabu mwu ọwan daji kẹriẹ. (Gal. 6:2) E fiẹrorhọ taghene ono rhiabọ dede userhumu ọwan ọke oru, na ji ha urhebro riẹn.

18. Ẹmro ego yi na sabu miami Ruth?

¹⁸ Wu vwa tuekwẹre-e. Ọke i Naomi ọrhẹ Ruth e te i Bethlehem, Naomi nọ mẹrẹn ihworho ro lele rhirhiẹ kugbe bi. Nọ ta rẹn aye: “Mi vuọnren ọke mia nyarhẹn, ọrẹn Jehova ọ lẹrhere mẹ fiabọ ghwẹrioma rhe.” (Ruth 1:21) Gbe roro kpahen oborẹ oma ono ruẹ i Ruth, ọke ro rhon i Naomi rọ tẹmro erana! Ruth ọ nyaji ekwakwa ephian vwo, nọ ha userhumu rẹn Naomi. Ruth o lelirie viẹ, ọ ha urhebro riẹn, o ji lelie nya ugbo oseseri uvwre ẹdẹ buebun. Udabọ erana, Naomi nọ ta: “Jehova ọ lẹrhere mẹ fiabọ ghwẹrioma rhe.” Nyoma ẹmro erana, nọ họhọre taghene Naomi o vwo ọdaremẹro kpahen userhumu ri Ruth ro mevi kẹriẹ, ọ yẹ ye-e. Ọkezẹko ẹmro erana ina sabu miami Ruth! Udabọ ọrana, o ji tigban i Naomi.

19. Me yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan tigban omizu rẹ ẹhẹn yen o seriotọre?

¹⁹ Oborẹ e yonorin: Inyenana, omizu  ọmase rẹ ẹhẹn yen o seriotọre, ọnọ sabu tẹmro hwainhwain rẹn ọwan ọke ukaro—udabọ userhumu ra yẹ ye. Ọrẹn, ọwan i vwa tuekwẹre-e. Ọwan i tigban omizu ọwan ro vwo ọdamẹ, ji nẹrhomo vwe i Jehova nọ ha userhumu rẹn ọwan guọlọ izede ene ru yẹ ye urhebro.—Prov. 17:17.

20. Me yọ yẹ Ruth omẹgbanhon rọ guọlọre no jo fiobọrhotọre?

²⁰ Ha urhebro ro serhọ ọke phia. Ruth o dje ẹguọlọ atamwu rẹn Naomi ne, ọrẹn vwana Ruth ọ guọlọ urhebro. Omarana, Jehova no mwu i Boaz ha urhebro riẹn. Boaz nọ ta rẹn Ruth: “Jenẹ i Jehova ọ ha ebrurhọ wẹn fọkiẹ oborẹ wu ruru na, jenẹ i Jehova Osolobrugwẹ Israel re wu zẹ ruẹ obotọre ibekpe ọnẹyen na, ọ kwosa vuọnvuọn wẹn.” Ẹmro erana i dabu te ọmudu i Ruth. Ọrẹ ẹkpahenrhọ, Ruth nọ ta rẹn Boaz: “Wu yẹre mẹ urhebro ne, ji tẹmro ri sasa odibo ọnọ oma ne.” (Ruth 2:12, 13) Ẹmro ri Boaz ọ ta rhẹ ọke, ọ yẹ Ruth omẹgbanhon rọ guọlọre no jo fiobọrhotọre.

21. Jerẹ oborẹ e dje rhẹ Isaiah 32:1, 2, me yẹ ekpako ine ruo?

²¹ Oborẹ e yonorin: Ihworho re dje ẹguọlọ atamwu rẹn awọrọ, i ji guọlọ urhebro ọkezẹko. Jerẹ oborẹ i Boaz ọ yẹ i Ruth imwẹro taghene e rhe kpahen iruemru esiri enẹyen, omaran ekpako a dabu jiri imizu ukoko na ra ha userhumu rẹn awọrọ ri vwo edamẹ. Aruẹ ekpẹmẹ ro serhọ ọke, ọnọ yẹ imizu na omẹgbanhon aye i guọlọre nẹ aye i je fiobọrhotọre.—Se Isaiah 32:1, 2.

22-23. Marhẹ uruemru i Naomi o ru wene, mesoriẹ? (Psalm 136:23, 26)

²² Ọke ezẹko a nyavrẹn hin, Boaz nọ ha emaren buebun rẹn Ruth ọrhẹ Naomi. (Ruth 2:14-18) Marhẹ i Naomi ọ kpahenrhọ  ẹghẹle i Boaz na lele? Naomi nọ tare: “Jenẹ i Jehova ọ ha ebrurhọ riẹn, ro dje ẹguọlọ atamwu rẹn ere nyerẹn ọrhẹ eri hwu ne.” (Ruth 2:20a) Iruemru i Naomi o wene ne! Ọke ukaro, ọ tare rhẹ omiamiamo: “Jehova . . . yọ kparahaso mẹ,” ọrẹn vwana, rhẹ uvwele aghọghọ, nọ tare: “Jehova . . . ro dje ẹguọlọ atamwu” phia. Mesoriẹ uruemru i Naomi o wene?

²³ Naomi ọ mẹrẹnvwrurhe ne taghene Jehova ọ sẹrerhumuje vwo-o. Jehova ọ ha i Ruth yẹ ye userhumu rọ guọlọre uvwre ugbo onya aye riẹ Judah. (Ruth 1:16) Naomi ọ ji mẹrẹn userhumu i Jehova ọke i Boaz, ro rhiẹ owuọwan usuẹn ihworho ekrun aye, ọ yẹ aye obẹhatua aye i guọlọre. * (Ruth 2:19, 20b) Naomi ọnọ sabu roro, ‘vwana, mi vwẹruọ ye ne, Jehova ọ sẹrerhumuji mẹ vwo dẹ-ẹ. Ọye rhẹ omẹmẹ i havwiẹ avwẹdẹ rhe na!’ (Se Psalm 136:23, 26.) Oma ọ ghini merhen i Naomi taghene Ruth ọrhẹ Boaz a sẹrerhumuje vwo-o! Oma ọ ghini merhen aye fọkiẹ userhumu i Naomi ọ mẹrẹnren.

24. Mesoriẹ o fo ne rhe dje ẹguọlọ atamwu rẹn imizu ukoko na?

²⁴ Me ye yono nẹ ọbe i Ruth kpahen ẹguọlọ atamwu? Ẹguọlọ atamwu o mwu ọwan je fiobọrhotọre ọke imizu ukoko na i rha ha ebẹnbẹn. O ji mwu ọwan homakpahontọre ha userhumu rẹn aye. O fori nẹ ekpako i ha urhebro ro serhọ ọke rẹn imizu re dje ẹguọlọ atamwu rẹn awọrọ. Ọke ra mẹrẹn imizu ra rharhumu vwo aghọghọ ọrhẹ omẹgbanhon ji ga i Jehova, ọwan ne ji vwo aghọghọ. (Acts 20:35) Ọrẹn, me yẹ iroro rọ mai ghanren rọ lẹrhẹ ọwan dje ẹguọlọ atamwu phia? Fọkime ọwan i guọlọ hẹrokele i Jehova, rọ “vuọnren rhẹ ẹguọlọ atamwu,” ji lẹrhẹ oma merhiẹn.—Ex. 34:6; Ps. 33:22.