1. Marhẹ ihworho buebun inyenana a kpahenrhọ ẹghwanren rọ ha i Baibol na? (Proverbs 1:20, 21)

 UVUẸN ẹkwotọre buebun, ọ phẹrẹre wu na mẹrẹn imizu ukoko na rẹ oma ọ merhan, ra ha ẹbe rẹn ihworho ra nyavrẹn uvuẹn idumu ihworho i vuọnren. Wu vwobọrhọ aruẹ aghwoghwo ọrana dẹ ne? Wu rhe vwobọrhọ ye ne, nọyẹ wu roro kpahen idjedje rọ ha ọbe i Proverbs na ne, sekpahen ẹghwanren ro kperẹ phia uvuẹn idumu, nẹ ihworho i sabu rhon urhebro yi. (Se Proverbs 1:20, 21.) Baibol na ọrhẹ ẹbe ukoko na sansan i vwo “obọdẹn ẹghwanren,” nọyẹ ẹghwanren Jehova. Ọrana yẹ iyẹnrẹn ro fori nẹ ihworho i rhon, nẹ aye i sabu vwo arhọ i bẹmẹdẹ. Oma ọ merhen ọwan ọke ohworho ọrhọ ha owu usuẹn ẹbe ukoko na. Ọrẹn, orhiẹ ihworho ephian ya haye-e. Ihworho ezẹko a guọlọ yono kpahen i Baibol na-a. Awọrọ a chẹẹ ọwan dede. Aye roro taghene i Baibol na o rhiẹ ahwanren phan ne. Ọrẹn, awọrọ a ta erharhere ẹmro kpahen oborẹ i Baibol na o yono sekpahen irueruo ẹfuọn, ji ta taghene ihworho ra nyalelie, i vwe dje uruemru esiri phia-a, aye e ji dje omayen rhiẹ ihworho evwata. Ọrẹn fọkiẹ ẹguọlọ, Jehova o ji tiobọnu obọdẹn ẹghwanren rẹn ihworho ephian. Nyoma izede ego?

2. Bọgo ya na sabu mẹrẹn obọdẹn ẹghwanren inyenana, ọrẹn me yẹ ihworho buebun i brorhiẹn yen aye ine ruo?

² Izede owu ri Jehova o ru tiobọnu obọdẹn ẹghwanren yẹ nyoma i Baibol na. Baibol na ọ havwiẹ harẹn joma ihworho ephian. Nẹ ẹbe ukoko na ra bọn kpahen i Baibol na vwo? Nyoma ebrurhọ i Jehova, aye i havwiẹ uvuẹn edjadjẹ ri vrẹn 1,000 ne. Eri kwe kerhọ, nọyẹ ihworho  ri serie, ji ha oborẹ aye i yonorin ruiruo, ina mẹrẹn erere. Ọrẹn, ihworho buebun i brorhiẹn aye ina ja kerhọ i Jehova. Aye i rhe vwo orhienbro sansan, aye na hẹroso omayen yanghene kerhọ ituakpọ erọrọ. Aye a tobọ ni ọwan sakamu fọkime ọwan a nyalele oborẹ i Baibol na ọ tare. Urhomu-ẹmro ọnana ọnọ ta kpahen oborẹ ọsoriẹ ihworho e ruẹ omaran. Ọrukaro, jene yono kpahen oborẹ ene ru vwo ẹghwanren ro nẹ obẹ i Jehova rhe.

3. Me yẹ obọdẹn ẹghwanren o sekpahen?

³ Ẹghwanren ọnọ sabu mevirhọ omẹgbanhon ra na ha oborẹ e rheri brorhiẹn ri rhomurun. Ọrẹn, obọdẹn ẹghwanren ọ ghwẹ omaran. Baibol na ọrhọ ta: “Ofẹnzẹ i Jehova yẹ ọtonrhọ ẹghwanren, ne vwo irherhe Ọrọ Mai Fon na yẹ oniso.” (Prov. 9:10) Omarana, erhe vwo orhienbro ọghoghanren re ne bru, ofori na bọn yen kpahen iroro i Jehova, nọyẹ kpahen “irherhe Ọrọ Mai Fon na.” Ana sabu ruẹ ọnana nyoma ra na guọlọ rhọ uvuẹn i Baibol na ọrhẹ ẹbe ukoko na sansan. Erhe ruẹ omaran, ne djephia taghene e vwo obọdẹn ẹghwanren.​—Prov. 2:5-7.

4. Mesoriẹ i Jehova ọvo orhiẹ ohworho rọ nọ sabu yẹ ọwan obọdẹn ẹghwanren?

⁴ Jehova ọvo yọ nọ sabu yẹ ọwan obọdẹn ẹghwanren. (Rom. 16:27) Mesoriẹ o rhiẹ Esiri ẹghwanren? Ọrukaro, fọkime ọye Ọmemama na, o vwo irherhe ro vwo vwoba, ji dabu vwẹruọ ekwakwa rọ maren ephian. (Ps. 104:24) Ọreva, ọsoso oborẹ i Jehova o ruẹ, e dje ẹghwanren phia. (Rom. 11:33) Ọresa, urhebro ẹghwanren Jehova, ọ rhua erere vwe ihworho ra haye ruiruo. (Prov. 2:10-12) Arha guọlọ vwo obọdẹn ẹghwanren, ene vi rhiabọ ha irhomẹmro eghoghanren enana, ji ha uphẹn rẹn aye nẹ aye i sun ọwan ọke re brorhiẹn ọrhẹ uvuẹn irueruo ọwan.

5. Me yo nerhumie sa ọke ihworho i vwe kwe rhiabọ ha ẹghwanren ro nẹ obẹ i Jehova rhe?

⁵ Ihworho buebun ra mẹrẹn uvuẹn aghwoghwo na, e kwerhọ ye taghene o vwo aruẹ emama sansan; ọrẹn, aye i vwe kwe jiri Ọmemama na-a, ukpomaran aye ne jiri uyono ekwakwa ri varhe. Awọrọ a taghene aye i vwo imwẹro kpahen Osolobrugwẹ, ọrẹn aye e roro taghene irhi Baibol na i rhiẹ ahwanren ne, omarana aye ne ruẹ oborẹ o jeri aye. Me yo nerhumie rhe ne? Akpọ na o rhomurhọ ne fọkime ihworho a hẹroso ẹghwanren aye ukperẹ ono rhiẹ ọrẹ Osolobrugwẹ? Aye i vwo obọdẹn omamerhomẹ yanghene ifiẹrorhọ ọgbogbanhon kpahen obaro na ne? Oborẹ ọwan a mẹrẹn, ọ yẹre ọwan imwẹro kpahen urhomẹmro ọnana: “O vwo ẹghwanren, yanghene oniso, yanghene urhebro rọ sabu kparahaso i Jehova-a.” (Prov. 21:30) Ọrana yo no mwu ọwan rha nekpẹn obọdẹn ẹghwanren mie Jehova! Ọrẹ omemwurhọ, ihworho buebun i vwa nekpẹn ye-en. Mesoriẹ?

6. Lele oborẹ ọ ha Proverbs 1:22-25, ayọmo ya tiẹn use obọdẹn ẹghwanren?

⁶ Ihworho buebun i vwe kwe kerhọ ọke obọdẹn ẹghwanren “o kperẹ phia uvuẹn udumu” na-a. Uvuẹn i Baibol na, o vwo ẹko ihworho awansa ra tiẹn ẹghwanren: “eri vwe vwo ẹghwanren,” “era ha awan djechẹẹ,” ọrhẹ “idjigbo na.” (Se Proverbs 1:22-25.) Jene yono kpahen iruemru ra lẹrhẹ aruẹ ihworho erana tiẹn ẹghwanren i Jehova, ọrhẹ oborẹ ene ru kẹnoma ne je vwo aruẹ uruemru ọrana.

7. Mesoriẹ ihworho ezẹko a djẹ odjẹ aye ine rhiẹ “eri vwe vwo ẹghwanren”?

 ⁷ “Eri vwe vwo ẹghwanren” na yẹ ihworho ri vwe vwo ọhọ te, ra kiki riẹriẹ yanghene ra phiẹnrhọ. (Prov. 14:15) Ọgbọ buebun, a mẹrẹn aruẹ ihworho erana uvuẹn aghwoghwo na. Jerẹ udje, roro kpahen iduduru ihworho rẹ ilori ẹga e suẹn vrẹ. O gbe ezẹko unu ọke aye i rha mẹrẹnvwrurhe taghene ilori ẹga na i mọrenfian rẹn aye. Ọrẹn, era hunute uvuẹn Proverbs 1:22, i djẹ odjẹ aye ine rhiẹ eri vwe vwo ẹghwanren, fọkime o jeri aye omaran. (Jer. 5:31) Aye e ruẹ oborẹ o jeri aye, omarana aye a guọlọ yono kpahen oborẹ i Baibol na ọ tare-e, yanghene nyalele irhi ri uvuie-en. Ihworho i vwo aruẹ iroro ọmase owu ro riẹ ẹga omamọ ro rhirhiẹ Quebec, Canada, rọ ta rẹn iseri Jehova ri ye ghwoghwo riẹn, “Orhianẹ orherẹn ame o suẹn ame beghe, ọrana ẹmro ro terie, orhiẹ ẹmro ame-e!” Ọwan a guọlọ hẹrokele ihworho ra ha arudo rhiẹ ivwidjigbo-o!​—Prov. 1:32; 27:12.

8. Me yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan vwo ẹghwanren ro serhọ?

⁸ Baibol na o jiririe rẹn ọwan ne je rhiẹ eri vwe vwo ẹghwanren, ọrẹn ne “rhiẹ imirẹghwa uvuẹn iroro [ọwan].” (1 Cor. 14:20) Ọwan e vwo aruẹ irherhe ọrana nyoma ra ha iruemru-urhi Baibol na ruiruo uvuẹn akpenyerẹn ọwan. Bibiesuọn bibiesuọn, ene yono oborẹ iruemru-urhi erana ina ha userhumu rẹn ọwan kẹnoma rẹn ebẹnbẹn, ji brorhiẹn ri gbare. Ofori ne rhe roro kpahen eruriaro ọwan uvuẹn erhirhiẹ ọnana. Orhianẹ ọwan e yono i Baibol na ne, ji riẹ uyono ukoko uvwre ọkezẹko ne, ana sabu nọ oma ọwan oborẹ ọsoriẹ e vwe ji brorhiẹn ra na homakpahontọre rẹn Jehova ji bromarhame. Orhianẹ e bromarhame ne, ọwan e ruẹ riaro uvuẹn aghwoghwo na ọrhẹ ọre yono ihworho iyẹnrẹn esiri na? Orhienbro ọwan e djephia taghene iruemru-urhi Baibol na ye suẹn ọwan? Ọwan e dje iruemru Olele Kristi phia ọke re lele awọrọ ruẹ kugbe? Arha mẹrẹn ekete re ne ru rhomurhọ, jene roro kodo kpahen okarorhọ i Jehova, ra lẹrhẹ ‘ọro vwo rhe te ghwanran.’​—Ps. 19:7.

9. Marhẹ “era ha awan djechẹẹ” e ru djephia taghene aye a tiẹn ẹghwanren?

⁹ Ẹko ihworho ọreva ra tiẹn obọdẹn ẹghwanren yẹ “era ha awan djechẹẹ.” Ọkezẹko, ọwan a mẹrẹn aruẹ ihworho erana uvuẹn owian aghwoghwo na. Oma ọ merhen aye ọke aye a ha awọrọ djechẹẹ. (Ps. 123:4) Baibol na ọ tare taghene uvuẹn ẹdẹ oba na, ono vwo ihworho buebun ra ha awan djechẹẹ. (2 Pet. 3:3, 4) Jerẹ idama ra guọlọ rọnmọ emọ i Lot ro rhiẹ ọvwata, ihworho ezẹko inyenana i vwa kerhọ orhetio ro nẹ obẹ i Jehova rhe-e. (Gen. 19:14) Ihworho buebun a ha era huvwele iruemru-urhi Baibol djechẹẹ. Aye e ruẹ ọnana fọkiẹ “ojemẹ aye i vwo kpahen ekwakwa esọsọ.” (Jude 7, 17, 18) Oborẹ i Baibol na o dje kpahen era ha awan djechẹẹ, ọ dabu fo inyikọ efian ọrhẹ eri tiẹn i Jehova!

10. Jerẹ oborẹ ọ ha Psalm 1:1, marhẹ ene ru kẹnoma ne je rhiẹ era ha awan djechẹẹ?

¹⁰ Marhẹ ene ru sẹrorẹ oma ọwan ne je rhiẹ era ha awan djechẹẹ? Izede owu yẹ ọrẹ ene je kwomakugbe ihworho re brenu kpahen kemru kemru. (Se Psalm 1:1.) Ọnana o mevirhọ taghene ọwan i kerhọ, yanghene se emru owuorowu ro sekpahen inyikọ efia-an. Arha jomarhotọre-e, ana sabu vwo uruemru re brenu kpahen kemru kemru, ji vwo ẹhẹn eveva  kpahen Jehova ọrhẹ ọkpọvi ro nẹ ukoko yi sa. Na kẹnoma rẹn erhirhiẹ ọrana, ana sabu nọ oma ọwan: ‘Mie brenu kọke kọke kpahen ọkpọvi ọkpokpọ, yanghene ọke erhe dje oborẹ vwẹruọ ekwakwa ezẹko lele fiotọre? Mia guọlọ orusọ uvuẹn oma era kobaro na?’ Arha kiki kpọ aruẹ iroro erana vi uvuẹn oma ọwan, oma ọnọ merhen i Jehova kpahen ọwan.​—Prov. 3:34, 35.

11. Ukẹro ọgo yẹ “idjigbo na” a ha ni irhi Jehova kpahen ẹfuọn?

¹¹ Ẹko ọresa ra tiẹn ẹghwanren yẹ “idjigbo na.” Aye idjigbo fọkime aye e kwe nyalele irhi Jehova kpahen ẹfuọ-ọn. Aye e ruẹ oborẹ ọgbare uvuẹn ukẹro aye. (Prov. 12:15) Aruẹ ihworho erana a tiẹn Jehova, ro rhiẹ Esiri ẹghwanren. (Ps. 53:1) Arha mẹrẹn aye uvuẹn aghwoghwo na, aye a ha ọwan guẹnzọn gbalogbalo, fọkime ọwan a nyalele irhi Baibol na. Ọrẹn, aye i sabu yẹ ọwan obọdẹn akpọ-ọ. Baibol na ọrhọ ta: “Ọvwidjigbo ọ sabu vwo ẹghwanre-en; o vwo oborẹ ọnọ ta uvuẹn anurẹsẹ amwa na-a.” (Prov. 24:7) Ọvwidjigbo o vwo obọdẹn urhebro rọ nọ haphia-a. Ọrana yọ soriẹ i Jehova o ti ọwan orhọ na “kẹnoma rẹn ọvwidjigbo na”!​—Prov. 14:7.

12. Me yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan tiẹn izede idjigbo na?

¹² Ọrẹ ovẹnẹ rhẹ ihworho ri vwo utuoma kpahen urhebro i Jehova, ọwan e vwo ẹguọlọ kpahen izede i Jehova ọrhẹ irhi egbagba enẹyen. Ana sabu ruẹ ẹguọlọ ọrana gbanhonrhọ, nyoma ra na ha oborẹ o nerhumie rhe rẹn eri huvwele vwanvwọn eri vwa huvwele. Dabu ni aruẹ ebẹnbẹn sansan rẹ ihworho e vwo fọkime aye i dakpa tiẹn urhebro ẹghwanren i Jehova. Orho ru, gbe roro kpahen oborẹ akpọ orhomu wẹn ne fọkime wa huvwele i Jehova.​—Ps. 32:8, 10.

13. Jehova ọ gba ọwan na huvwele urhebro ẹghwanren ọnẹyen?

¹³ Ẹghwanren i Jehova ọ havwiẹ rẹn ihworho ephian, ọrẹn ọ vwọ gba ọwan haye ruiruo-o. Ukpomaran, o dje rẹn ọwan erere rọ havwiẹ rẹn era kerhọ ẹghwanren. (Prov. 1:29-32) Ihworho ri vwe kwe kerhọ i Jehova, ina “rioja irueruo aye.” Oborẹ aye e nyerẹn akpọ lele, ọnọ suẹ ebẹnbẹn, ukpokpogho ọrhẹ oghwọghọ rẹn aye orho ru. Ọrẹn, Jehova o ve rẹn eri kerhọ urhebro ẹghwanren ọnẹyen, ji haye ruiruo: “Ohworho rọ kerhọ mẹ ono rhirhiẹ ye ọrẹ omefuon, o vwo ofẹn owuorowu fọkiẹ ukpokpogho-o.”​—Prov. 1:33.

14-15. Me ye yono nẹ Proverbs 4:23?

¹⁴ Arha ha ẹghwanren Osolobrugwẹ ruiruo, na mẹrẹn erere. Jerẹ oborẹ e yono ne, Jehova o tiobọnẹ ẹghwanren ghwologhwolo. Jerẹ udje, uvuẹn ọsoso  ọbe i Proverbs, o tiobọnu urhebro ra na sabu ha ruiruo ọke ephian, ro no ji ruẹ akpọ ọwan rhomu. Jene yono kpahen aruẹ urhebro ẹghwanren ẹne erana.

¹⁵ Sẹrorẹ ọmudu ọnọ ri Jehova o yono. Baibol na ọrhọ ta: “Sẹrorẹ ọmudu ọnọ ghwẹ ekwakwa ephian wu na sẹroriẹ, fọkime uvuien yẹ esiri arhọ.” (Prov. 4:23) Roro kpahen owian ra na hẹrote ọmudu ọwan. Ofori na riẹ obọdẹn emaren, dabu sasa oma, ji kẹnoma rẹn erharhere iruemru. Omaran e ji ruẹ na sabu sẹrorẹ ọmudu ọwan ri Jehova o yono. Ọwan e se i Baibol na kẹdẹkẹdẹ. Ọwan e mwuegbe, riẹ uyono ukoko ji kpahenrhọ enọ. E ji vwobọrhọ owian aghwoghwo na sasasa. Habaye, a ji kẹnoma rẹn erharhere iruemru, nyoma re ne je vwobọrhọ kemru kemru rọ nọ sabu biomu iroro ọwan, jerẹ iruẹn ọrhẹ ughe ọfanrhiẹn kugbe orharhere okugbe.

16. Mesoriẹ Proverbs 23:4, 5 ọghanren rẹn ọwan inyenana?

¹⁶ Vwo ẹhẹn otemẹ kpahen oborẹ wu vwori. Baibol na ọ yẹre ọwan urhebro ọnana: “Wu vwe kpe oma fọkime wa guọlọ efe-e. . . . Wu rha tẹnrovie ne, wu rha mẹriẹ-ẹn, fọkime ọnọ hra ibekpe jerẹ ugo jeghwai dan ruẹ ivwrevwrede na.” (Prov. 23:4, 5) Efe o vwo rhirhiẹ ye bẹmẹdẹ-ẹ. Ọrẹn edafe ọrhẹ ivwiegbere, e brudu kpahen oborẹ aye ine ru fe rhọ. Ọgbọ buebun, iroro ọrana ọ lẹrhẹ aye ruẹ oborẹ ọnọ ghwọghọ akpọ aye, onyerẹnkugbe ọrhẹ omọkpokpọ aye dede. (Prov. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10) Ọrẹn, ẹghwanren ọ ha userhumu rẹn ọwan ha ukẹro ro serhọ ni igho. Ọrana nọ lẹrhẹ ọwan kẹnoma rẹn ufiuvwele, ji vwo ẹhẹn otemẹ ọrhẹ omamerhomẹ.​—Eccl. 7:12.

17. Marhẹ ene ru rhiẹ “ọvwẹghwanren,” jerẹ oborẹ a hunute uvuẹn Proverbs 12:18?

¹⁷ Roro vwẹre wu ki tẹmro. Arha jomarhotọre-e, ana sabu suẹ ebẹnbẹn ọduado nyoma ẹmro ọwan. Baibol na ọrhọ ta: “Ẹmro re vwe roro te, ọ họhọ odan ọlọkọ ra ha dumu ohworho, ọrẹn ẹmro ọvwẹghwanren, ọ ha usimi phia.” (Prov. 12:18) Ọwan a sẹrorẹ ufuoma orhianẹ e vwe guẹn awọrọ-ọ. (Prov. 20:19) Nẹ ẹmro ọwan ọ sabu  ha urhebro rẹn awọrọ ukperẹ ono suẹ ẹkuọn, ene vi se i Baibol na, ji roro kpahiẹn. (Luke 6:45) Ọke erhe roro kodo kpahen oborẹ i Baibol na ọ tare, ẹmro ọwan ni na sabu họhọ “usurhẹn ẹghwanren” rọ rhuọnrhuọn awọrọ oma.​—Prov. 18:4.

18. Marhẹ i Proverbs 24:6 ono ru ha userhumu rẹn ọwan fikparobọ uvuẹn aghwoghwo na?

¹⁸ Nyalele ọkpọvi. Baibol na ọ yẹre ọwan urhebro ẹghwanren ọnana: “Nyoma urhebro ẹghwanren are ine fiuvweri are, e ji vwo efikparobọ nyoma ibrurhe buebun.” (Prov. 24:6, ekete ra djokarhọ.) Roro kpahen oborẹ iruemru-urhi enana e suẹn riẹ efikparobọ uvuẹn owian aghwoghwo na ọrhẹ ọre ruẹ idibo, ọke arha ha aye ruiruo. Ukperẹ ana wian owian aghwoghwo na izede ro jeri ọwan, na damoma nyalele irorẹdjẹ ra yẹre ọwan. A mẹrẹn urhebro ẹghwanren uvuẹn uyono ukoko, ekete re yono kpahen omamọ izede imizu a ha i Baibol na yono ọwan. Habaye, ukoko i Jehova o tiobọnẹ ẹbe ọrhẹ ividio sansan ra sabu ha userhumu rẹn ihworho vwẹruọ i Baibol na. Wa dabu yono oborẹ wu na ha ekwakwa erana ruiruo lele?

19. Marhẹ oma o ruo kpahen ẹghwanren ri Jehova o tiobọnẹ? (Proverbs 3:13-18)

¹⁹ Se Proverbs 3:13-18. Oma ọmerhen ọwan fọkiẹ obọdẹn urhebro rọ ha i Baibol na! O sekpahen arhọ ọwan. Uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana, e yono kpahen idje obọdẹn ẹghwanren ezẹko ne uvuẹn ọbe i Proverbs. Itiọrurhomẹmro, Jehova o tiobọnu ẹmro ẹghwanren uvuẹn ọsoso i Baibol na. Jene vwo omwemẹ ra na ha ẹghwanren ri Jehova o tiobọnẹ ruiruo. Ihworho akpọ na i vwa ha ukẹro ọghoghanren ni ẹghwanren ọrana-a, ọrẹn e vwo imwẹro taghene “ihworho ri [mọren ẹghwanren] gbanhon ine vwo omamerhomẹ.”