1, 2.  (a) Uruemru ọghoghanren ọgo yo fori ne vwo, mesoriẹ? (b) Me ye ne yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana?

RE RHIẸ Ilele Kristi urhomẹmro na, o fori ne vwo uruemru ra dabu ni iyẹnrẹn fiotọre vwẹre, na sabu brorhiẹn re gbare. (Prov. 3:21-23; 8:4, 5) Erhe vwo uruemru ọnana-a, Echu ọrhẹ iroro akpọ na ina sabu hobọte iroro ọwan. (Eph. 5:6; Col. 2:8) Itiọrurhomẹmro, na ki sabu brorhiẹn rọ gbare, ene vi rhe iyẹnrẹn na fiotọre. Proverbs 18:13 ọrhọ ta, “ohworho ọrhọ kpahenrhọ ẹmro o ki rhon ọsoso iyẹnrẹn na fiotọre, emru akpa ọrhẹ ophọphọme.”

² Uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana, ene yono kpahen ekwakwa ra lẹrhiẹ bẹn rẹn ọwan ne rhe ọsoso iyẹnrẹn na fiotọre jeghwai brorhiẹn rọ gbare. Habaye, ene yono kpahen iruemru-urhi ọrhẹ idje ri ha Baibol na ri na ha userhumu rẹn ọwan sabu ni iyẹnrẹn so sẹ ọgbare.

3. Mesoriẹ o fo na nyalele uruemru-urhi rọ ha Proverbs 14:15? (Ni ifoto rọ ha uvuẹn ọtonrhọ uyono na.)

³ Inyenana, iyẹnrẹn i vuọn ekete ephian. Iyẹnrẹn i vuọn  itanẹti, ekpetughe ọrhẹ ekwakwa erọrọ ra kpare iyẹnrẹn. Ihworho e dje iyẹnrẹn vwe igbehian aye nyoma ikọmputa ọrhẹ ifonu. Ra mẹriẹn taghene ihworho buebun a ha arudo kpare iyẹnrẹn efian jeghwai wene iyẹnrẹn aye i rhonrin na, o fori na jomarhotọre ni iyẹnrẹn na so. Uruemru-urhi Baibol ọgo yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan? Proverbs 14:15 ọrhọ ta: “Ọvwidjigbo o kwerhọ i kemru kemru ra tare, ọrẹn, ohworho ro vwo ẹghwanren o roro kpahen udjoghwẹ owuowu.”

4. Marhẹ yi Philippians 4:8, 9 ono ru ha userhumu rẹn ọwan sanọ oborẹ ọwan e se, mesoriẹ ọ ghanren ne vwo iyẹnrẹn ro fiotọre? (Se ekpeti na “ Ẹkwaphiẹrhotọre Ezẹko ri na ha Userhumu rẹn Ọwan rhe Iyẹnrẹn Fiotọre.”)

⁴ Na sabu brorhiẹn ri gbare a guọlọ iyẹnrẹn ri gbare. Omarana, o fori na dabu sanọ iyẹnrẹn ra guọlọ se. (Se Philippians 4:8, 9.) O fori na kẹnoma rẹn iwẹbsaiti ri vwe serhọ ọrhẹ iyẹnrẹn ri vwa dabu fiotọre, re dje vwe ọwan nyoma ifonu yanghene ikọmputa. O ji rhiẹ oborẹ ọ ghanranren na kẹnoma rẹn iwẹbsaiti idibo ẹkparehaso. Aye i guọlọ suẹ oghwọghọ rẹn ihworho Osolobrugwẹ jeghwai wene irhomẹmro i Baibol na. Iyẹnrẹn rọ vwọ dabu fiotọre ọnọ sabu lẹrhẹ ọwan brorhiẹn rọ sọre. Omarana, wu vwe roro taghene iyẹnrẹn efian i sabu hobọte iroro ọrhẹ ọmuduo-o.—1 Tim. 6:20, 21.

5. Iyẹnrẹn efian ọgo yẹ emọ Israel na i rhonrin, marhẹ ọ hobọte aye lele?

⁵ Erhe kwerhọ iyẹnrẹn efian, ọnọ sabu suẹ oghwọghọ. Jerẹ udje, ọke e dje idọrhẹ awan 12 ye ni Otọre Ive na, awan 10 usuẹn aye ni rhua orharhere iyẹnrẹn rhe. (Num. 13:25-33) Nime aye i dje erhirhiẹ na gegerege jeghwai gbikun efian, ofẹn no mwu ihworho i Jehova. (Num. 14:1-4) Mesoriẹ ofẹn o mwu ihworho na? Ọkezẹko aye e roro taghene iyẹnrẹn idọrhẹ awan ikpe na yẹ urhomẹmro, nime aye yi mai bun. Aye e kwe kerhọ iyẹnrẹn ri Joshua ọrhẹ Caleb i rhua rhe-e. (Num. 14:6-10) Ukperẹ aye ina guọlọ urhomẹmro ẹmro na fiotọre jeghwai hẹroso i Jehova, aye ni kwerhọ iyẹnrẹn efian na. Ọnana o dje ẹghwanren phia-a!

6. Mesoriẹ ono jo gbe ọwan unu erhe rhon orharhere iyẹnrẹn kpahen ihworho i Jehova?

⁶ O fori na dabu jomarhotọre maido erhe rhon iyẹnrẹn kpahen ihworho i Jehova. Karorhọ taghene Echu yẹ ohworho rọ mọrenfian banrẹn idibo Osolobrugwẹ. (Rev. 12:10) Omarana, Jesu nọ ha orhetio phia taghene ihworho ra kparahaso ọwan ina “mọrenfian banrẹn” ọwan. (Matt. 5:11) Arha karorhọ ọnana, ọ vwọ samọ gbe ọwan unu erhe rhon erharhere iyẹnrẹn kpahen ihworho i Jehova-a.

7. Me yo fori ne roro kpahen ne ki dje urhomu vwe awọrọ?

⁷ Wẹwẹ ohworho ro dje urhomu vwe igbehian ọrhẹ imizuo nyoma ifonu yanghene ikọmputa? Orho rhiẹ omaran, wu rhe rhon iyẹnrẹn, wu na sabu vwo omwemẹ wu ne rhiẹ ohworho ọrukaro rọ ha iyẹnrẹn na phia. Ọrẹn, wu ne ki dje urhomu ọrana, gba nọ oma ọnọ: ‘O ghini mwumẹro taghene iyẹnrẹn mia guọlọ kerabọ ye na urhomẹmro? Mi ghini guọlọ otọriẹ ne?’ Orhianẹ o mwuo ẹro-o, ọnọ sabu lẹrhuọ rhe kerabọ iyẹnrẹn efian uvwre imizu ukoko na. Wu rhe vwo ẹhẹn eveva, ti iyẹnrẹn na nẹ ifonuo ukperẹ wu ne dje yi vwe awọrọ.

8. Me yẹ ihworho ra kparahasuẹ ọwan i ruru uvuẹn ẹkwotọre ezẹko ne, marhẹ ene ru hobọtua aye ọrẹn e rhe-e?

⁸ Imwofẹn ọrọrọ ọ havwiẹ wu rhe brokpakpa kerabọ iyẹnrẹn. Uvuẹn ẹkwotọre ezẹko, a da imizu ọwan obọ ji nẹ aye i ja rha wian owian Uvie na. Ihworho ra kparehasuẹ ọwan, ina sabu ha arudo kerabọ iyẹnrẹn efian neneyo ọwan i ja rha hẹrosuẹ omoma ọwan jeghwai zofẹn.  Roro kpahen oborẹ ọ phiare uvuẹn Soviet Union ọke rọ vrẹnren na. Elọkpa ra wian uvuẹn odjahen re se i KGB, ni dje urhomu vwe imizu ukoko na taghene imizu ezẹko ra kobaro uvuẹn ukoko na i sẹrerhumuji Jehova ne. * Imizu buebun i se ẹmro ọnana gburhomẹmro, omarana, aye ni nẹ ukoko i Jehova. Ọnana ọ miamoma omamọ! Ọrẹ omamerhomẹ, ezẹko i ghwẹrioma rhiẹ ukoko na, ọrẹn ezẹko a ghwẹrioma rhe-e. Aye i kpare esegburhomẹmro aye fughwẹ fọkiẹ iyẹnrẹn efian. (1 Tim. 1:19) Marhẹ ene ru kẹnoma rẹn aruẹ erhirhiẹ ọnana? Wu vwe kerabọ iyẹnrẹn ro vwo fiotọre-e. Wu vwe jenẹ a phiọrhọ-ọ. Jenẹ o mwuẹro taghene wu rhe ọsoso iyẹnrẹn na fiotọre.

9. Me yẹ emru ọrọrọ rọ lẹrhiẹ bẹn ne rhe sẹ iyẹnrẹn ọgbare?

⁹ Iyẹnrẹn ri vwe vwo ọsoso urhomẹmro na, emru ọrọrọ rọ lẹrhiẹ bẹn ne rhe sẹ iyẹnrẹn ọgbare. Arha ghalẹ iyẹnrẹn rhẹ akwa 100, ọrẹn akwa 10 ọvo yẹ urhomẹmro, nọyẹ iyẹnrẹn na ọnọ sabu sun ọwan vru. Marhẹ ene ru sabu kẹnoma rẹn ikuegbe ọphiẹrhọ ri vwo ibiẹ urhomẹmro uvuien?—Eph. 4:14.

10. Mesoriẹ emọ Israel na a guọlọ lele imizu aye wọnrọn, marhẹ aye i ru kwaphiẹ erhirhiẹ na rhọ?

¹⁰ Roro kpahen oborẹ ọ phia rẹn emọ Israel re rhirhiẹ obọrẹ ọren o se gbe uvuẹn Urhie i Jordan uvuẹn ẹdẹ i Joshua. (Josh. 22:9-34) Aye i rhonrin taghene emọ Israel ri ha obọreva Urhie i Jordan (nọyẹ uvwiẹ i Reuben, Gad ọrhẹ owuobọ uvwiẹ i Manasseh) i suẹ agbarha ọduado ro ji rhomu omamọ kẹrẹ Urhie i Jordan na. Owuobọ iyẹnrẹn ọrana ghini urhomẹmro. Fọkiẹ ọnana, emọ Israel re rhirhiẹ obọrẹ ọren o se gbe ni tare taghene imizu aye ri ha obọrẹ ọren ọ va nẹ sa i kparehaso i Jehova ne, omarana, aye ni brorhiẹn aye ine lele aye fiuvweri. (Se Joshua 22:9-12.) Ọrẹ omamerhomẹ, aye i ki ye fiuvweri, aye ni dje ehworhare ra hẹroso ya guọlọ otọre ẹmro na. Me yẹ aye  i mẹrẹnvwrurhe? Aye ni mẹrẹnvwrurhe taghene emọ Israel ri ha uvwiẹ i Reuben, Gad ọrhẹ owuobọ uvwiẹ i Manasseh i ghini suẹ agbarha, ọrẹn aye a suẹ agbarha na fọkiẹ izobo-o, ukpomaran aye i rurie neneyo ọ sabu rhiẹ okarorhọ harẹn aye. Agbarha na nọ nọ lẹrhẹ emọ aye rha karorhọ taghene aye jẹ idibo i Jehova. Itiọrurhomẹmro, oma ọnọ ghini merhen emọ Israel na taghene aye e kpe imizu aye erhierhi fọkiẹ iyẹnrẹn rẹ aye i vwe rhe fiotọre-e, ukpomaran aye ni guọlọ otọre ẹmro na.

11. (a) Marhẹ e ru sehiẹn i Mephibosheth? (b) Me yi David o ru bi nọ sabu kẹnoma rẹn irueruo osehiẹn ọnana?

¹¹ Ọnọ sabu phia taghene ihworho e kerabọ iyẹnrẹn ri vwe vwo ọsoso urhomẹmro na kpahen ọwan. Roro kpahen udje Orodje David ọrhẹ Mephibosheth. David o dje uruemru ghwologhwolo ọrhẹ uruemru esiri rẹn i Mephibosheth, nọ jeghwai ha ọsoso otọre i Saul ro rhiẹ ọsẹ i Mephibosheth ọduado ha riẹn. (2 Sam. 9:6, 7) Ọke oru, na nẹ iyẹnrẹn efian rẹn David kpahen Mephibosheth. Ọrẹn, David ọ guọlọ otọre ẹmro na vwẹre-e, omarana, nọ ha ọsoso ekwakwa rọ ha rẹn i Mephibosheth mie yi. (2 Sam. 16:1-4) Ọrẹn, ọke i David o lele Mephibosheth tẹmro, David nọ mẹrẹnvwrurhe taghene ọye o rusọ, nọ rharhumu ha ekwakwa i Mephibosheth ha riẹn. (2 Sam. 19:24-29) Manẹ i David ọ sabu vabọ irueruo osehiẹn ọrana orhianẹ ọ dabu jomarhotọre guọlọ otọre ẹmro na vwẹre, ukperẹ ono brokpakpa brorhiẹn fọkiẹ iyẹnrẹn rọ vwọ gba.

12, 13. (a) Me yi Jesu o ruru ọke ra mọrenfian banriẹn? (b) Me ya na sabu ru orhianẹ ohworho ọ mọrenfian banren ọwan?

¹² Me wu ne ruo orhianẹ a mọrenfian banruọn? Jesu ọrhẹ John ro Brawanrhame i rhiẹromẹrẹn ọnana. (Se Matthew 11:18, 19.) Me yi Jesu o ruru ọke ra mọrenfian banriẹn? Jesu ọ ghwọghọ ọke ọrhẹ omẹgbanhon ọnẹyen ha chochọn omaye-en. Ukpomaran, ọ ha urhebro rẹn ihworho na, nẹ aye i mẹrẹn urhomẹmro na vwrurhe nyoma oborẹ o ruru ọrhẹ oborẹ o yono ihworho. Jerẹ oborẹ i Jesu ọ tare, “a mẹrẹn ẹghwanren vwrurhe nyoma ewian yen.”—Matt. 11:19.

¹³ Ana sabu yono uyono ọghoghanren nẹ ọnana. Ọkezẹko, ihworho ina sabu tẹmro ri vwe serhọ kpahen ọwan. Ana sabu rha guọlọ izede ra na kpọ erhirhiẹ na vi jeghwai ruẹ emru kpahiẹn. Itiọrurhomẹmro, ana sabu ru emru kpahiẹn. Ohworho ọrhọ mọrenfian banrẹn ọwan, ana sabu nyoma irueruo ọwan djephia rẹn ihworho taghene ọrana ofian. Itiọrurhomẹmro, jerẹ oborẹ i Jesu o djephia, omamọ uruemru ọwan ọnọ sabu ti efian ra mọren banrẹn ọwan notọre phẹlẹphẹlẹ.

14, 15. Arha hẹroso irherhe ọwan, marhẹ ono ru sabu rhiẹ ufi?

¹⁴ O ji vwo emru ọrọrọ rọ lẹrhiẹ bẹn ne vwo iyẹnrẹn rọ gbare. Ọrana yẹ ijẹgba ọwan. Ọnọ sabu rhirhiẹ taghene o jiri ne ra ha uvuẹn ukoko na. Ọkezẹko, a dabu vwo omẹgbanhon iroro ọrhẹ ọmẹrẹnvwrurhe ne. Ihworho ina sabu rha họghọ rẹn ọwan fọkiẹ omamọ orhienbro ọwan. Ọrẹn, ọnana ọnọ ji sabu rhiẹ ufi?

¹⁵ Ee, ọwan i rha hẹrosuẹ irherhe ọwan phan ọnọ sabu rhiẹ ufi. Fọkime, iroro ọwan ọnọ sabu rha hobọte orhienbro ọwan. Ana sabu roro taghene ana sabu kwaphiẹ erhirhiẹ rhọ ọrhọ tobọ rhianẹ e rhe ọsoso iyẹnrẹn na fiotọre-e. Ọrana emru imwofẹn! Baibol na ọ tare taghene  a vwa hẹroso irherhe omobọ ọwa-an.—Prov. 3:5, 6; 28:26.

16. Uvuẹn udje ọnana, me yọ phiare uvuẹn ekete ra rhẹ emaren, me yi Tom o rorori?

¹⁶ Roro kpahen udje ọnana. Owuọwọn ẹdẹ owu, ọkpako ukoko re se Tom rọ ha ukoko na jiri ne, no riẹ ekete ra rhẹ emaren, nọ mẹrẹn ọkpako ọrọrọ re se John ro lele ọmase ro vwo rhiẹ aniẹ siyẹ uvuẹn ekete na. Tom no ni aye awanva ra chẹẹ, aye a riakpọ, habaye aye ni gbalọre ọke oru. Ẹhẹn i Tom no kpokpie. No roro, ọnana ọ sabu suẹ orọnmo ẹfan? Me yọ nọ phia rẹn ane i John? Me yọ nọ phia rẹn emọ i John? Tom o rhiẹromẹrẹn aruẹ erhirhiẹ ọnana dẹ ne. Me wu ne ruo orhianẹ wẹwẹ yi dẹrughwaroghwu aruẹ erhirhiẹ ọnana?

17. Uvuẹn udje ọnana me yi Tom ọ mẹrẹnvwrurhe ọke oru, me yẹ ọnana o yonirin ọwan?

¹⁷ Dedevwo Tom o rorori taghene John ọ fuevwan kpahen aniẹ-ẹ, ọrẹn, Tom o ghini rhe ọsoso iyẹnrẹn na ne? Uvuẹn owuọwọn ẹdẹ ọrana, Tom no se i John nyoma ifonu. Ẹhẹn i Tom no ghini totọre ọke o rhe taghene ọmase na omizu i John ro rhiẹ ọpha ruiẹ. Aye awanva a ji mẹrẹn oma uvwre ẹgbukpe buebun ne-e. Nime omizu i John na o riẹ ekete, yọ lẹrhẹ i John ya vwa ye uvuẹn ekete ra rhẹ emaren. Ọrẹn, ane i John ọ sabu kwomakugbe aye-e. Ọrẹ omamerhomẹ, Tom ọ ji kpare iyẹnrẹn ọnana bru awọrọ-ọ. Me yẹ ọnana o yonirin ọwan? O vwo oborẹ e jiri te ne uvuẹn ukoko na-a, o fori ne rhe ọsoso iyẹnrẹn na fiotọre.

18. Marhẹ ẹghwọ o ru sabu hobọte ẹzẹnguon ọwan?

¹⁸ Ẹghwọ re vwori rhẹ owuọwan uvuẹn ukoko na, ọnọ ji sabu lẹrhiẹ bẹn re ne vwo omwemẹ ra na guọlọ iyẹnrẹn fiotọre. Erhe fi omizu ọwan rhẹ ẹhẹn, na na rha ha ukẹro rọ sọre nie. Ọke ọrana, erhe rhon iyẹnrẹn rọ sọre kpahen omizu na, ana sabu vwo omwemẹ re ne kwerhọ ye. Me ye yono nẹ ọnana? Ẹghwọ ra sẹroriẹ rhẹ ẹhẹn, ọnọ sabu lẹrhẹ ọwan brorhiẹn ri sọre. (1 Tim. 6:4, 5) Ana sabu brorhiẹn rọ gbare orhianẹ e ti eghrẹn ọrhẹ utuoma nẹ ọmudu ọwan. Ukperẹ ana ha uphẹn rẹn erharhere iruemru erana, o fori ne vwo ẹguọlọ kpahen imizu ọwan jeghwai harhomu nẹ ẹhẹn rhe.—Se Colossians 3:12-14.

19, 20. (a) Iruemru-urhi Baibol ego yi na ha userhumu ni iyẹnrẹn fiotọre sẹ aye i gbare? (b) Me ye ne yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro rọ ha kpahen ọnana?

¹⁹ Inyenana, ọ bẹn omamọ ra na sabu rhe ọsosọ iyẹnrẹn na jeghwai ni aye fiotọre, fọkime iyẹnrẹn buebun i vuọnren rhẹ efian yanghene ibiẹ urhomẹmro, habaye ọwan ihworho ri vwa gba. Me yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan uvuẹn erhirhiẹ ọnana? O fori ne rhe jeghwai ha iruemru-urhi Baibol ruiruo. Uruemru-urhi owu yẹ ọrẹ ọ tare taghene ọvwidjigbo yọ kpahanrhọ ẹmro vwẹre ọ ki guọlọ otọriẹ. (Prov. 18:13) Uruemru-urhi ọrọrọ ọ karorhọ ọwan taghene o fo ne kwerhọ i kemru kemru re rhonri-in. (Prov. 14:15) Ọrọkẹta, o vwo oborẹ e jiri te uvuẹn ukoko na ne-e, o fo na hẹroso irherhe omobọ ọwa-an. (Prov. 3:5, 6) Iruemru-urhi Baibol ina sẹrorẹ ọwan orhianẹ a ha iyẹnrẹn ri gbare ruiruo jeghwai brorhiẹn ri gbare.

²⁰ Ọrẹn, obẹnbẹn ọrọrọ ọ ji havwiẹ. Ọnana yẹ uruemru ra ha ihworho guẹnzọn nyoma oborẹ a ha ukẹro mẹrẹn. Uvuẹn urhomu-ẹmro rọ ha kpahen ọnana, ene yono kpahen ifi re havwiẹ ọrhẹ oborẹ ene ru kẹnoma rẹn aye.