Eriẹ owu rọ ghwọghọre ra tọn mẹrẹn uvuẹn ẹgbukpe 2012, ro jiri te ẹgbukpe 3,000, ọ lẹrhẹ ihworho ra guọlọ otọre emru vwo ọdamẹ aye ina guọlọ otọriẹ. Mesoriẹ ọnana orhiẹ emru oghẹnrensan? Orhiẹ emru oghẹnrensan fọkiẹ oborẹ a ya rhẹ uvuien.

Ọke ihworho ra guọlọ otọre emru e fi eriẹ na kugbe, aye ni mẹrẹn eyaya itu i Canaan. Eyaya na nọ tare: “Eshba’al Ben [ọmọ ọrẹ] Beda’.” Ọnana yẹ ọke ukaro rẹ ihworho ra guọlọ otọre emru, a mẹrẹn odẹ ahwanren ọnana ra ya rhẹ ekete.

Itiọrurhomẹmro, a hunute Eshbaal ọrọrọ uvuẹn i Baibol na, ọye ọmọ Orodje Saul. (1 Chron. 8:33; 9:39) Ọgba irherhe Yosef Garfinkel, rọ ha usuẹn ihworho ri tọn eriẹ na mẹrẹn, nọ tare: “Ọ merhen oma ra mẹriẹn taghene odẹ Eshbaal rọ homaphia uvuẹn i Baibol, uvwre ọke i David o suẹn, ọ jeghwai homaphia uvuẹn ekwakwa ra tọn mẹrẹn.” Ihworho ezẹko e roro taghene odẹ na, odẹ ra ha ruiruo uvwre ọke i David ọvo. Ọgbọrọrọ, ekwakwa ra tọn mẹrẹn i dje oborẹ i Baibol na ọ tare rhiẹ urhomẹmro.

Uvuẹn ekete ọrọrọ uvuẹn i Baibol na, ukperẹ ene se odẹ na Eshbaal, ne se rie Ish-bosheth, ne wene “baal” rọ ha uvuẹn odẹ na riẹ “bosheth.” (2 Sam. 2:10) Mesoriẹ? Egba irherhe ni tare: “Uvuẹn ọbe Samuel ọreva, e kwe ha odẹ na Eshba’al ruiruo-o, nime o mevirhọ osolobrugwẹ itu i Canaan re se Baal ro suẹn ogiribo na, ọrẹn, a vi ha odẹ na ruiruo uvuẹn ọbe i Chronicles.”