E vwiẹre mẹ uvuẹn ẹgbukpe 1937 uvuẹn ekete ra ha ihworho wian owian ikebi re se kolkhoz, rọ kẹrẹ amwa re se Tokmok, uvuẹn ẹkwotọre i Kyrgyzstan. Ekrun mẹ itu i Kyrgyz, omarana, edjadjẹ Kyrgyz nọ yẹ ame a djẹ. Eri vwiẹre mẹ a wian owian ikebi, omarana, aye na wian rhẹ ihworho erọrọ uvuẹn okegbe na nẹ urhiọke ye te ason. A yẹ era wian uvuẹn okegbe na emaren kẹdẹkẹdẹ, ọrẹn, ukwọgbọ ẹgbukpe ọvo ya yẹ aye igho. Izu mẹ ọ damoma hẹrote mẹ ọrhẹ omizu mẹ ọmọvwerhe ọgbọtọ. Ọke mie riẹ isukuru te ẹgbukpe isionrin ne, mẹmẹ na ji wian nẹ urhiọke ye te ason uvuẹn okegbe na.

Uvuẹn ẹkwotọre mie rhirhiẹ, ihworho buebun ivwiegbere, omarana, nọ bẹn ra na sabu wian owian ana hẹrote oma ọwan. Ọke mia ha idama, mia ghwai damerhọ egbemwuo akpenyerẹn yanghene oborẹ akpọ na ono rhirhiẹ obaro-o. Mie rorie dẹ taghene irhomẹmro kpahen i Jehova ọrhẹ egbemwuo yi ono wene akpenyerẹn mẹ-ẹ. Oborẹ iyẹnrẹn esiri na o ru te Kyrgyzstan, omamọ ikuegbe omamerhomẹ dẹn. Ọrẹn, uvuẹn ekete mie rhirhiẹ obọrẹ o rierun uvuẹn Kyrgyzstan yọ tonrhọ.

Urhomẹmro kpahen i Jehova Osolobrugwẹ o te ihworho Kyrgyzstan uvuẹn ẹgbukpe 1956. Neneyo a sabu yono ihworho na, aye ni ne vi wene iroro aye. Mesoriẹ? Kyrgyzstan ọ ha otọre usun i Russia re se USSR. Uvuẹn ọsoso usun USSR na, Iseri Jehova i vwe kwe fiobọrhọ usun oseghe-e. (John 18:36) Omarana, na kparehasua aye nime aye i kwe hobọtua usun oseghe-e. Ọrẹn, o vwo emru owuorowu rọ nọ sabu lẹrhẹ Ẹmro Osolobrugwẹ je te ọmudu  ihworho ri guọlọ yono kpahiẹ-ẹn. Itiọrurhomẹmro, uyono owu kirighwo mi yono ne uvuẹn akpenyerẹn mẹ, ọye mie rhe taghene, “o vwo oborẹ ọ bẹn Osolobrugwẹ e ruo-o.”—Mark 10:27.

Nime a kparehaso Iseri Jehova uvuẹn Kyrgyzstan, aye ni me bunrhọ. Mesoriẹ? Siberia ro rhiẹ amwa re mwu ihworho nya jerẹ evrẹn, ọ ha usuẹn ẹkwotọre ri USSR o suẹn. Ọke re tiobọnu ihworho re mwu riẹ evrẹn, buebun aye ni rhiẹ Kyrgyzstan, ezẹko usuẹn aye ni ha urhomẹmro na rhe. Usuẹn ihworho enana ri rhua urhomẹmro na rhe na yẹ, Emil Yantzen re vwiẹre ẹgbukpe 1919 uvuẹn i Kyrgyzstan. Uvuẹn ekanrọn rẹ Emil ọ havwọ yọ mẹrẹn Iseri Jehova. No rhiabọ dede urhomẹmro na jeghwai ghwẹrioma riẹ amwa yen uvuẹn ẹgbukpe 1956. Emil no rhirhiẹ kẹrẹ amwa re se Sokuluk rọ kẹrẹ ekete ame i nurhe. Sokuluk ye kiki ha ukoko ọrukaro uvuẹn Kyrgyzstan mwu uvuẹn ẹgbukpe 1958.

Ẹgbukpe owu ọ vrẹn, Victor Vinter nọ kwa riẹ Sokuluk. Omizu ọnana o rhiẹromẹrẹn ebẹnbẹn ọgbọ buebun. Ọgbeva ye firie rhẹ ekanron te ẹgbukpe erhan, fọkime o kwe hobọtua usun oseghe-e; ọke oru, na rharhumu fie rhẹ ekanron ẹgbukpe ikpe erọrọ, na jeghwai kpariẹ riẹ amwa ọrọrọ te ẹgbukpe isionrin erọrọ. Udabọ erana, ẹkparehaso ọ sabu lẹrhẹ ogame urhomẹmro na je kerabọ-ọ.

Uvuẹn ẹgbukpe 1963, Iseri Jehova ri ha uvuẹn Kyrgyzstan ni te 160, buebun aye itu i Germany, Ukraine ọrhẹ Russia. Eduard Varter ra kpare riẹ evrẹn ro ji bromarhame uvuẹn i Germany uvuẹn ẹgbukpe 1924, ọ ha usuẹn aye. Uvwre ẹgbukpe 1940, usun Nazi i kpare Eduard Varter riẹ ọko re mwu ihworho rhọ, ọke oru, ihworho re suẹn USSR ni kpareriẹ riẹ evrẹn. Uvuẹn ẹgbukpe 1961, omizu ọnana nọ kwa riẹ amwa re se i Kant, rọ kẹrẹ amwa mi nurhe.

Elizabeth Fot ro vwo atamwu kpahen i Jehova, o ji rhirhiẹ i Kant. Owian re ko ewun yọ ha ghẹrẹ omayen. Fọkime ọ dabu ten ona owian na, idọkitọ ọrhẹ ihworho ri vwo isukuru na dẹ ewun buebun mie yi. Owuọwan usuẹn ileyi ro vwori yẹ Aksamai Sultanalieva, ro rhiẹ ane ọhworhare owu rọ wian uvuẹn ẹrhẹ ọduado uvuẹn usun igọmẹti. Aksamai nọ ta rẹn Elizabeth taghene o ko ewun ezẹko riẹn, ọrẹn, nọ nọ enọ buebun kpahen oborẹ arhọ o mevirhọ ọrhẹ erhirhiẹ ihworho ri hwuru i havwọ. Elizabeth nọ ha i Baibol na kpahenrhọ ọsoso enọ yen. Ọke oru, Aksamai no rhiẹ oghwoghwẹmro iyẹnrẹn esiri na.

Uvwre ọke ọrana, na ha i Nikolai Chimpoesh ro rhiẹ onyẹ Moldova mwu ẹrhẹ oniruo okinhariẹ, nọ jeghwai ga joma te ẹgbukpe 30. Nikolai o kin ikoko buebun, ọ jeghwai ru ẹkwaphiẹrhotọre neneyo a sabu fomu ẹbe ra na ghalẹ rẹn ihworho. Ihworho ri ha omẹgbanhon usun ni me rhe kpahen owian yen. Omarana, Eduard Varter nọ ha urhebro ezẹko rẹn Nikolai, nọ ta riẹn: “Ihworho re suẹn i rha nọ kpahen ekete ẹbe ukoko na e nẹ sa, ta rẹn aye taghene obẹ esiri ukoko ọwan obẹ i Brooklyn yẹ aye i nurhe. Dabu tẹnrovi ukẹro olọkpa na. Wu vwa zofẹn ye-en.”—Matt. 10:19.

Ogege aye a tẹmro ọnana hin, ne se Nikolai riẹ esiri elokpa na obẹ i Kant. Nikolai nọ ta oborẹ ọ phiare: “Ohworho rọ hẹrote ekete na nọ nọren mẹ ekete ọbe ame, e nẹ sa. Ni mi ta riẹn taghene obẹ i Brooklyn. Omarana, o rhe oborẹ ọnọ ta-a. Nọ ta mẹ taghene mi nyarhẹn, orho se mẹ ghwomara-an.” Iseri Jehova enana i fiudugbere jeghwai ha ona ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na lele obọrẹ o rierun uvuẹn i Kyrgyzstan ro rhiẹ ekete mie rhirhiẹ. Ọke ame a mẹrẹn urhomẹmro eghoghanren kpahen i Jehova  vwrurhe uvwre ẹgbukpe 1981, ane mẹ re se Mairambubu, yo kiki rhon yin.

Mairambubu o nẹ amwa re se Naryn rọ ha uvuẹn i Kyrgyzstan rhe. Ẹdẹ owu uvuẹn August 1974 yi mie kiki mẹriẹn, ọke o rhiẹ ọpha ruẹ omizu mẹ ọgbọtọ uvuẹn oghwa ye. Ogege na, ni mi vwo ẹguọlọ kpahen Mairambubu. Ame ni ghwai rọnmọ ẹdẹ ọrana.

Uvuẹn i January 1981, ọke i Mairambubu ọ ha uvuẹn ibọsu ro riẹ eyi, no rhon iyẹnrẹn ra hunute uvuẹn ọtonrhọ ikuegbe na. Ane mẹ ọ guọlọ rhon iyẹnrẹn na riarorhọ, omarana, nọ ta rẹn ọmase na no se odẹ ye ọrhẹ ekete ro rhirhiẹ riẹn. Omarana, ọrẹ ẹghwanren nọ ta riẹn taghene odẹ ye Apun, nime, uvwre ẹgbukpe 1980, a dobọ owian Iseri Jehova ji uvuẹn ẹkwotọre ọrana. Ukperẹ Apun ọnọ ta rẹn ane mẹ ekete ro rhirhiẹ, nọ nekpẹn ekete ame e rhirhiẹ, nọ jeghwai ya ye rhotọre. Ọke ane mẹ o te oghwa, oma nọ merhiẹn.

Mairambubu nọ tare: “Mi rhon omamọ iyẹnrẹn. Ọmase owu ọ ta mẹ taghene phẹrẹkpẹ, ihworho i rhe hwuẹ ghwomara-an. Eranmo ra djoma ine lele ituakpọ nyerẹnkugbe.” Ọ họhọ ikun kpekpa, ọke mie rhon yin. Omarana, ni mi ta riẹn: “Jenẹ a hẹrhẹ ọmase na nọ rhe vwẹre neneyo ọ dabu djeyi fiotọre rẹn ọwan.”

Apun no rhiẹ ọpha ruẹ ame ọke ibiamo esa a vrẹn hin. Habaye, awọrọ ni ji rhiẹ ọpha ruẹ ame, ọnana nọ lẹrherẹ ame sabu rhe Iseri Jehova erukaro ri ri ji rhiẹ itu Kyrgyz. Imizu emẹse enana ni lẹrherẹ ame rhe irhomẹmro eghoghanren kpahen i Jehova ọrhẹ ọhọre ọnẹyen rẹn ituakpọ. Aye ni lelirẹ ame yono ọbe na From Paradise Lost to Paradise Regained. * Ra mẹriẹn taghene ọbe na owu ọvo yọ havwiẹ uvuẹn edjadjẹ i Tokmok na, ame ni ha obọ ya ọbe na rhẹ ọbe ọrọrọ, neneyo ame i sabu vwo yi.

Usuẹn ekwakwa ame i tu yono yẹ aruẹmẹrẹn rọ ha uvuẹn i Genesis 3:15. Aruẹmẹrẹn ọnana ono rugba nyoma i Jesu ro rhiẹ Orodje Uvie Osolobrugwẹ na. Ọnana iyẹnrẹn ọghoghanren ihworho ephian ine vi rhon! Ọnana yọ soriẹ o fo nẹ ame i kwomakugbe owian aghwoghwo na. (Matt. 24:14) Bibiesuọn bibiesuọn, urhomẹmro i Baibol no wene akpenyerẹn ame.

Omizu ọhworhare owu uvuẹn i Tokmok nọ ha use rẹn ame riẹ irueruo orọnmo. Mẹmẹ ọrhẹ ane mẹ ni mẹrẹnvwrurhe taghene irueruo Iseri Jehova i  vẹnẹren. O vwo enyo re mwu ọwan uvuẹn irueruo na-a, habaye, a dabu ru ekwakwa ephian dẹndẹn. Ọnana ọ vẹnẹ irueruo orọnmo erọrọ ame i nya ne, rẹ ihworho a da enyo vrẹn oma, ihworho e ruẹ yanghan yanghan jeghwai ta erharhere ẹmro.

Ame i ji riẹ iyono ukoko ezẹko uvuẹn i Tokmok. E ruẹ iyono enana uvuẹn egbo orhianẹ aruọke na o serhọ. Ame i rheri taghene elọkpa a guọlọ ame, omarana, na ha imizu ehworhare mwu nẹ aye rha dẹrẹ sẹ elọkpa a sa. Uvwre ọke erinrin, ame ne koko ruẹ iyono ukoko uvuẹn oghwa imizu ezẹko. Ọgbọ buebun, elọkpa a vi sa, aye na nọ kpahen oborẹ ame e ruẹ. Ame i ha ẹghwanren ruiruo ọke omẹmẹ ọrhẹ Mairambubu e bromarhame uvuẹn i July 1982 uvuẹn urhie Chüy. (Matt. 10:16) Imizu na na sa bibiesuọn, aye ni kokori uvuẹn egbo na. Ame ni so ijoro Ukoko owu jeghwai kerhọ ẹmro omebrurhame na.

Uvuẹn ẹgbukpe 1987, omizu owu nọ ta mẹ taghene mi bru ohworho owu ro vwo omamerhomẹ kpahen urhomẹmro na ro rhirhiẹ amwa re se i Balykchy. Inọke ẹne yẹ itreni ọnọ sabu ghwa te avwaye. Ọke ame e ghwoghwo uvuẹn i Balykchy ọgbọ buebun, ame ni mẹrẹnvwrurhe taghene ihworho buebun i vwo omamerhomẹ kpahen urhomẹmro na uvuẹn amwa na. Itiọrurhomẹmro, ọnana uphẹn ọduado rẹ ame ine kerabọ owian aghwoghwo na.

Ọgbọ buebun yẹ omẹmẹ ọrhẹ Mairambubu e riẹ Balykchy. Ame e rhirhiẹ avwaye ehion ikprughwre ezẹko, ame ne riẹ aghwoghwo kugbe, jeghwai ruẹ iyono ukoko kugbe. Omarana, ihworho buebun na nekpẹn ẹbe ukoko na. Isiso eduado re se mishok ra ha kpare ipotato yẹ ame a ha kpare ẹbe ukoko na nẹ i Tokmok riẹ Balykchy. Ọ bẹn rẹ esiso eva ri vuọnren rhẹ ẹbe ukoko na e te rẹn ihworho na. Ame e ghwoghwo rẹn ihworho rẹ ame i mẹrẹnren uvuẹn itreni ọke ame e riẹ Balykchy ọrhẹ ọke ame a ghwẹrioma sa.

Ọke ame e ghwoghwo uvuẹn amwa na te ẹgbukpe ẹrẹnren, na ha ukoko ọrukaro mwu uvuẹn i Balykchy uvuẹn ẹgbukpe 1995. Ame i ghini ghwọghọ igho bun omamọ uvwre ọke ame e nẹ i Tokmok riẹ Balykchy. Ra mẹriẹn taghene ame e vwo igho bun na-a, me yọ ha userhumu rẹn ame? Omizu ọhworhare owu yọ hobọtua ame rhẹ ibiẹ igho. Jehova o ghini mẹrẹn ọdamẹ ame i vwo kpahen owian aghwoghwo na, omarana, no rhiẹ “idjuwu na firhọ” rẹn ame. (Mal. 3:10) Itiọrurhomẹmro, o vwo oborẹ ọ bẹn i Jehova e ruo-o!

Uvuẹn ẹgbukpe 1992, na hare mẹ mwu ẹrhẹ ọkpako ukoko, mẹmẹ yẹ ọkpako ukoko ọrukaro rọ djẹ edjadjẹ Kyrgyz uvuẹn ẹkwotọre na. Uvuẹn ukoko rọ ha ẹkwotọre ame i nurhe obẹ i Tokmok, uphẹn ẹga buebun ni rhie firhọ. Ame ni sabu ha uyono i Baibol mwu rhẹ emọ isukuru i Kyrgyz buebun uvuẹn ekete rẹ aye e ruẹ isukuru sansan. Vwarana, owu usuẹn emọ rẹ ame i ha i Baibiol yono na, ọ ga ẹrhẹ Umẹ rọ hẹrote Oghọn Ukoko, habaye, awanva usuẹn aye a ga uvuẹn ẹrhẹ ọkobaro oghẹnrensan. Ame i ji damoma ha userhumu rẹn awọrọ ri ha ukoko ame. Uvwre ẹgbukpe 1990, edjadjẹ itu i Russia ya ha rhian ọbe rẹ ame a ha ru iyono ukoko ọrhẹ ẹbe ukoko na. Ọrẹn, ihworho buebun ri ha uvuẹn uyono na a djẹ edjadjẹ i Kyrgyz. Neneyo aye i sabu vwẹruọ oborẹ e yono aye, ni mia rhian oborẹ a tare riẹ edjadjẹ i Kyrgyz.

 Mẹmẹ ọrhẹ Mairambubu a jeghwai hẹrote ekrun ame rọ duarhọ. Ame a ha emọ ame lele oma rie ẹmro eghwoghwo ọrhẹ iyono ukoko. Ọmọ ame ọgbọtọ re se Gulsayra rọ ha ẹgbukpe 12 ọke ọrana, o vwo omamerhomẹ ro no lele era nyavrẹn uvuẹn idumu na, tẹmro kpahen i Baibol na. Emọ ame i ji vwo omamerhomẹ aye ine rhe irhomu-ẹmro i Baibol sansan rhẹ urhomu. Nyoma izede ọnana, emọ ame ọrhẹ ivwremọ ame ni sabu fiomarhọ owian Uvie na vuọnvuọn. Usuẹn emọ ame awan 9 ọrhẹ ivwremọ 11 ri ji havwiẹ, awan 16 e ji lele ọsẹ ọrhẹ izu aye riẹ uyono.

Itiọrurhomẹmro, ono gbe imizu ri tuẹn owian i Jehova rhọ ẹgbukpe 1956 unu, sekpahen ewene sansan rẹ ame i rhiẹromẹrẹn ne. Ọkemru owu ọvo, nẹ uvwre ẹgbukpe 1990 rhe, ame i me vwo ugbomọphẹ rẹ ame ine ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na, jeghwai kwomakugbe ru uyono.

Uvuẹn ẹgbukpe 1991, mẹmẹ ọrhẹ ane mẹ ni riẹ omẹvwa ọrukaro uvuẹn Alma-Ata, re me rhe rhẹ Almaty rọ ha uvuẹn Kazakhstan. Uvuẹn ẹgbukpe 1993, imizu re rhirhiẹ Kyrgyzstan ni ruẹ omẹvwa ọduado ọrukaro uvuẹn i Stadium ra fa ibọru re se Spartak rọ ha uvuẹn amwa i Bishkek. Ighwoghwẹmro na i ha ọkprughwre owu ru ekete omẹvwa na fon. Ọnana nọ lẹrhẹ oma merhen ohworho rọ hẹrote i Stadium na, nọ jeghwai tiobọnie ọphẹ, na haye ru omẹvwa na.

Uvuẹn ẹgbukpe 1994, ame ni rhiẹromẹrẹn emru omamerhomẹ ọrọrọ ọke e fomu ẹbe ukoko ọrukaro phia uvuẹn edjadjẹ i Kyrgyz. Vwarana, oghọn ukoko rọ ha uvuẹn i Bishkek o vwo ẹko imizu ra rhian ẹbe sansan riẹ edjadjẹ i Kyrgyz ọke ephian. Itiọrurhomẹmro, uvuẹn ẹgbukpe 1998, omẹgbanhon usun ni kwenu rhẹ owian Iseri Jehova uvuẹn Kyrgyzstan. Ukoko na ọ ji do ne, ame i vwo ighwoghwẹmro ri bun vrẹn 5,000 ne. Inyenana, ame i vwo ikoko ri bun te 83 ọrhẹ ẹko ekokamu 25 erọrọ, ra djẹ edjadjẹ Chinese, Oyibo, Kyrgyz, Russia, Edjadjẹ Idienrhọ itu i Russia, Turkey, Uighur, ọrhẹ Uzbek. Ọsoso imizu enana ri nẹ ẹkwotọre sansan rhe na, a ga i Jehova ọrẹ okugbe. Nyoma userhumu i Jehova yẹ ewene enana a sabu phia.

Jehova o ji wene akpenyerẹn mẹ. Eri vwiẹre mẹ a wian owian ikebi, habaye, ẹgbukpe isionrin ọvo yi mi riẹ isukuru. Ọrẹn, mia ga uvuẹn ẹrhẹ ọkpako ukoko, Jehova ọ jeghwai ha mẹ yono ihworho ri rhe ọbe ghwẹ mẹ iyono eghoghanren ri ha uvuẹn i Baibol na. Itiọrurhomẹmro, Jehova o ghini ruẹ ekwakwa re vwe fiẹrorhọ. Oborẹ mi rhiẹromẹrẹn ọ ha userhumu mẹ sẹrorẹ atamwu mẹ kpahen i Jehova, nime “o vwo oborẹ ọ bẹn Osolobrugwẹ e ruo-o.”—Matt. 19:26.