1, 2. (a) Mesoriẹ ana mẹrẹn erere nẹ omamọ udje i Noah, Daniel ọrhẹ i Job? (b) Erhirhiẹ ego yẹ Ezekiel ọ havwọ ọke rọ ya ẹmro ri ha Ezekiel 14:14?

WA DẸRUGHWAROGHWẸ ebẹnbẹn emiamo, igho yanghene ẹkparehaso? Ọ bẹn ha wẹn ọkezẹko re wu na sabu sẹrorẹ aghọghọ wa mẹrẹn uvuẹn ogame i Jehova? Omarana, wu na mẹrẹn erere nẹ omamọ udje i Noah, Daniel ọrhẹ i Job. Aye ihworho ri vwa gba, ri dẹrughwaroghwẹ aruẹ ebẹnbẹn ra dẹrughwaroghwẹ inyenana, ezẹko i dẹrughwaroghwu ebẹnbẹn ri joma suẹ uhwu rẹn aye. Ọrẹn, aye i sẹrorẹ emevigbanhon aye, rọ lẹrherẹ aye rhiẹ omamọ udje sekpahen esegburhomẹmro e djephia ọrhẹ uvwele ẹha.—Se Ezekiel 14:12-14.

² Ezekiel ọ ya ekete i Baibol ro suẹn uyono ọwan na, uvuẹn amwa re se i Babylonia, uvuẹn ẹgbukpe 612 B.C.E. * (Ezek. 1:1; 8:1) Ọke ọrana, oghwọghọ i Jerusalem ọ joma te ne, oghwọghọ na nọ homaphia uvuẹn ẹgbukpe 607 B.C.E. Ọrẹn, ibiẹ ihworho yi vwo aruẹ uruemru i Noah, Daniel ọrhẹ i Job, aye ni jeghwai vwo esimirhọ. (Ezek. 9:1-5) Usuẹn ihworho enana yẹ Jeremiah, Baruch, Ebed-melech, ọrhẹ itu i Rechab.

3. Me ye ne yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana?

 ³ Omaran ọ ji havwọ inyenana, ihworho ri ji vabọ upe obaro i Jehova, ri họhọ Noah, Daniel ọrhẹ i Job, yi na sabu vwo esimirhọ uvuẹn ehion akpọ ọkon ọnana. (Rev. 7:9, 14) Omarana, jenẹ yono kpahen oborẹ ọsoriẹ i Jehova o se ihworho enana evwata. Re ne yono kpahen aye na, ana tẹnrovi (1) ebẹnbẹn sansan aye i dẹrughwaroghwu ọrhẹ (2) oborẹ ene ru vwo esegburhomẹmro jeghwai huvwele jerẹ aye.

4, 5. Ebẹnbẹn ego yi Noah ọ dẹrughwaroghwu, mesoriẹ edirin ro vwori o rhiẹ emru urhebro?

⁴ Ebẹnbẹn ri Noah ọ dẹrughwaroghwu. Uvuẹn ọke Enoch ro rhiẹ ọsẹ rode i Noah, ihworho i vwe kwe ga i Jehova-a. Aye a tẹmro ri mwofẹn haso i Jehova. (Jude 14, 15) Ozighi egbe no buẹnrhọ. Itiọrurhomẹmro, uvuẹn ẹdẹ eri Noah, “akpọ na ephian nọ mọ vuọn rhẹ ozighi egbe.” Emakashe ri kparehaso i Jehova ni dẹriẹrhiẹ ituakpọ, aye ni rọnmọ emẹse jeghwai vwiẹ emọ ri rhiẹ eduanran. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Ọrẹn, Noah ọ họhọ aye-e. “Noah nọ mẹrẹn arodọmẹ i Jehova. . . . O dje omayen rhẹ ohworho ro vwo vwo upe uvwre ihworho rẹ ọye rhẹ aye i gbe nyerẹn. Noah ọ nyalele Osolobrugwẹ urhomẹmro na.”—Gen. 6:8, 9.

⁵ Roro kpahen oborẹ ẹmro erana i mevirhọ rẹn i Noah. Djokarhọ ye taghene Noah ọ ha ẹga rẹn i Jehova uvuẹn akpọ ọkon ọrana te ẹgbukpe 70 yanghene 80 ọvo-o. Ukpomaran, o nyerẹnrẹn uvwre evwọkon na te emrẹ ẹgbukpe 600! (Gen. 7:11) Uvuẹn ọke i Noah ọrhẹ emọyen, o vwo ukoko owuorowu rọ ha ẹga rẹn i Jehova ri na sabu yẹ aye userhumu jerẹ ọwa-an, o fiotọre taghene imizie dede a ga i Jehova-a. *

6. Izede ego yi Noah o dje uduefigbere phia?

⁶ Noah o roro taghene o teri rọ nọ ghwai nyerẹn omamọ akpọ-ọ. Ukpomaran, no rhiẹ “oghwoghwẹmro ọvwata,” nọ dabu djephia taghene ọye o vwo esegburhomẹmro kpahen i Jehova. (2 Pet. 2:5) Ọnyikọ Paul nọ yare taghene Noah “o ji ghwoghwo kpahen oghwọghọ akpọ na nyoma esegburhomẹmro ọnẹyen.” (Heb. 11:7) Itiọrurhomẹmro, Noah ọ dẹrughwaroghwu echẹdjẹ, ẹkparehaso ọrhẹ imwofẹn uvuẹn abọ evwọkọn. Ọrẹn, ọye ọ zofẹn ituakpọ-ọ. (Prov. 29:25) Ukpomaran, Noah o vwo uduefigbere ri Jehova ọ ha rẹn idibo yi ra fuevwan ga ye.

7. Ọke i Noah ọ kanren owọ na, ebẹnbẹn ego yọ dẹrughwaroghwu?

⁷ Ọke i Noah ọ fuevwan ga Osolobrugwẹ te ẹgbukpe rọ vrẹn 500 ne, Jehova nọ ta riẹn nọ kanren owọ rọ nọ ha simi ituakpọ ọrhẹ eranmo. (Gen. 5:32; 6:14) Itiọrurhomẹmro, arha dabu ni owian ebanbọn ra yẹ i Noah na, ọ lọhọ-ọ! Habaye, Noah o rheri taghene ana haye djechẹẹ jeghwai kparehasuiẹ. Ọrẹn, ọ ji huvwele fọkiẹ esegburhomẹmro ro vwori. “No ghini ru omaran.”—Gen. 6:22.

8. Izede ego yi Noah ọ hẹroso i Jehova nọ hẹrote edamẹ aye?

⁸ Obẹnbẹn ọrọrọ ri Noah ọ dẹrughwaroghwu, yẹ ọrẹ ọnọ hẹrote edamẹ ekrun ọnẹyen. Ukude na ọ ki phia, ihworho a wian gbangbanhon neneyo aye i sabu mẹrẹn ewawọ vun uvuẹn ikebi aye, ọnana ọ jeghwai hobọte i Noah. (Gen. 5:28, 29) Ọrẹn, ọ ji ha Osolobrugwẹ karo ukperẹ ono rhiẹ edamẹ enẹyen. Uvwre ọke rọ kanren owọ na ro jiri te ẹgbukpe 40 yanghene 50, Noah ọ fiobọrhotọre-e. Nọ ji sẹrorẹ  esegburhomẹmro ro vwori ẹgbukpe 350 ọke ukude na ọ phia hin. (Gen. 9:28) Itiọrurhomẹmro, Noah ghini omamọ udje sekpahen esegburhomẹmro ọrhẹ uruemru ra huvwele!

9, 10. (a) Marhẹ ene ru vwo esegburhomẹmro jeghwai huvwele jerẹ i Noah? (b) Ukẹro ọgo yi Jehova ọ ha ni ihworho ra nyalele irhi enẹyen?

⁹ Oborẹ ene ru vwo esegburhomẹmro jeghwai huvwele jerẹ i Noah. Ana sabu ru ọnana nyoma ana hobọtua irueruo ọsoso i Jehova, kẹnoma rẹn akpọ Echu, jeghwai ha Uvie na karo uvuẹn akpenyerẹn ọwan. (Matt. 6:33; John 15:19) Itiọrurhomẹmro, enyerakpọ ọwan o serhọ rhẹ akpọ ọnana-a. Uruemru ọwan ọ vẹnẹren, nime ọwan a nyalele irhi Osolobrugwẹ kpahen orọnmo ọrhẹ ehware, omarana, ihworho buebun uvuẹn ẹkwotọre ezẹko na ta erharhere ẹmro kpahen ọwan. (Se Malachi 3:17, 18.) Jerẹ Noah, Jehova yẹ ọwan a zofẹn yen, rhẹ ituakpọ-ọ. Ọwan i rheri taghene ọye ọvo yo tiobọnẹ arhọ i bẹmẹdẹ.—Luke 12:4, 5.

¹⁰ Wẹwẹ vwo? Wu na rha ga i Jehova orhianẹ awọrọ a ha djechẹẹ, arha mọrenfian banruọn, yanghene wu rha dẹrughwaroghwu akpenyerẹn ọgbogbanhon, wu na hẹroso Ohworho rọ hẹroto? Wu rhe vwo esegburhomẹmro jeghwai huvwele jerẹ i Noah, jenẹ o mwuẹro taghene Jehova ọnọ hẹroto.—Phil. 4:6, 7.

11. Ebẹnbẹn ego yi Daniel ọrhẹ igbehian yen awansa i dẹrughwaroghwu uvuẹn i Babylon? (Ni ifoto rọ ha uvuẹn ọtonrhọ uyono na.)

¹¹ Ebẹnbẹn ri Daniel ọ dẹrughwaroghwu. E mwu i Daniel riẹ i Babylon no rhiẹ ọvrẹn uvuẹn amwa rọ vuọnren rhẹ irueruo omẹgọ ọrhẹ irueruo eda. Habaye, itu i Babylon i vwa ji ha ukẹro ghanghanren ni itu i Jew ọrhẹ i Jehova ro rhiẹ Osolobrugwẹ aye-e. (Ps. 137:1, 3) Ọnana ghini egbobọse rẹn i Daniel ọrhẹ itu Jew erọrọ ri vwo atamwu kpahen i Jehova! Ọnana ọ ji rhamẹ i Daniel ọrhẹ igbehian yen awansa ri rhiẹ Hananiah, Mishael, ọrhẹ Azariah, fọkime, e yonirin nẹ aye i wian rẹn orodje na. A tobọ sanọ aruẹ emaren rẹ aye ina riọ rẹn aye. Itiọrurhomẹmro, emaren ọrhẹ enyo ni me rhiẹ emru ebẹnbẹn, nime Daniel ọ guọlọ “gbe omayen aghwa rhẹ emaren ọrhẹ enyo orodje na-a.”—Dan. 1:5-8, 14-17.

12. (a) Omamọ iruemru ego yi Daniel o djephia? (b) Ukẹro ọgo yi Jehova o ni Daniel?

¹² Obẹnbẹn ọrọrọ ri Daniel ọ dẹrughwaroghwu, o sekpahen ena ro vwori, rọ lẹrheriẹ vwo ẹrhẹ eduado. (Dan. 1:19, 20) Ọrẹn, ọnana ọ lẹrhẹ i Daniel kparoma yanghene hẹroso omaye-en, ukpomaran, ọ ha ujiri ephian vwe i Jehova. (Dan. 2:30) Ọnana o mwuru ọwan ẹro, nime ọke i Daniel ọ ji ha uphuphẹn yi Jehova o kelie ba usuẹn ihworho ri vwo esegburhomẹmro ri họhọ i Noah ọrhẹ i Job. Daniel o fiobọrhotọre? Ẹjo! Daniel ọ sẹrorẹ atamwu ro vwori ye te ẹta akpenyerẹn yen. Ọkezẹko, Daniel ọ joma te ẹgbukpe 100 ne, ọke ọmakashe i Jehova ọ tẹmro omamerhomẹ ọnana riẹn: “O Daniel wẹwẹ ohworho rọ ghanranren omamọ.”—Dan. 10:11

13. Marhẹ i Daniel o ru rhiẹ omamọ userhumu rẹn itu i Jew?

¹³ Fọkiẹ obẹhatua i Jehova, na ha i Daniel mwu rhẹ ẹrhẹ ọduado uvuẹn isuensun i Babylon ọrhẹ Medo-Persia. (Dan. 1:21; 6:1, 2) Ọkezẹko, Jehova o ruẹ ọnana neneyo i Daniel ọ sabu ha userhumu rẹn ihworho enẹyen jerẹ oborẹ ọ ha Joseph simi ihworho yi uvuẹn Egypt ọrhẹ oborẹ ọ ha i Esther ọrhẹ Mordecai simi ihworho yi uvuẹn i Persia. * (Dan. 2:48) Itiọrurhomẹmro, oma ọnọ ghini merhen Ezekiel ọrhẹ itu Jew erọrọ re mwu riẹ evrẹn uvuẹn i  Babylon, rẹ aye a mẹrẹn userhumu i Jehova izede ọnana!

14, 15. (a) Izede ego yẹ erhirhiẹ ọwan o ru họhọ ọrẹ i Daniel? (b) Me yẹ emiemọ inyenana ina sabu yono mie eri vwiẹ i Daniel?

¹⁴ Obore ene ru vwo esegburhomẹmro jeghwai huvwele jerẹ i Daniel. Akpọ ọnana ọ vuọnren rhẹ irueruo ọfanrhiẹn ọrhẹ ẹga efian. Babylon Rode ro rhiẹ okugbe ẹga efian, rọ jeghwai rhiẹ ‘ekete ikpodje e rhirhiẹ na,’ o suẹn ihworho buebun vruẹ inyenana. (Rev. 18:2) Ọrẹn, ọwan i họhọ epha uvuẹn akpọ na, nime ọwan i vẹnẹ ihworho akpọ na, aye na ha ọwan djechẹẹ. (Mark 13:13) Jerẹ i Daniel, jene tikẹrẹ i Jehova ro rhiẹ Osolobrugwẹ ọwan. Arha homariotọre jeghwai hẹroso i Jehova, ono vwo ẹguọlọ kpahen ọwan.—Hag. 2:7.

¹⁵ Emiemọ ina sabu yono nẹ udje eri vwiẹ i Daniel. Izede ọgo? Udabọ irueruo ọkon rọ vuọn i Judah ọke i Daniel ọ ha ọmọvwerhe, o ji vwo ẹguọlọ kpahen i Jehova. Ọnana rhẹ oborẹ ọ phiare kpregede-e. O djephia taghene ọsẹ ye ọrhẹ izie i dabu yonie. (Prov. 22:6) Odẹ i Daniel ro mevirhọ “Osolobrugwẹ yẹ Oguẹnzọn mẹ,” o djephia taghene ọsẹ ye ọrhẹ iziẹ i vwo ofẹnzẹ Osolobrugwẹ. (Dan. 1:6, ekete ra djokarhọ) Omarana, emiemọ, are i vwe fiobọrhotọre rẹ are ine yono emọ are-e, ukpomaran, are i yono aye rhẹ erhionrin. (Eph. 6:4) Habaye, are i lele aye nẹrhomo, jeghwai nẹrhomo rẹn aye. Wu rha damoma wọ urhomẹmro i Baibol rhẹ ọmudu aye, nọyẹ, we djephia taghene wu guọlọ ebrurhọ i Jehova.—Ps. 37:5.

16, 17. Aruẹ akpenyerẹn eva ego yi Job o nyerẹnren?

¹⁶ Ebẹnbẹn ri Job ọ dẹrughwaroghwu. Job o nyerẹn aruẹ akpenyerẹn eva rọ vẹnẹren. Ọ ki dẹrughwaroghwu ebẹnbẹn, ọye yọ mai “fe usuẹn ihworho ri ha obọrẹ ọren ọ va nẹ sa na.” (Job 1:3) Job ọdafe, a dabu rhe yi, ihworho a ji họghọ riẹn. (Job 29:7-16) Ọrẹn, Job ọ kparoma yanghene roro taghene ọ guọlọ userhumu Osolobrugwẹ-ẹ. Itiọrurhomẹmro, Jehova o serie “odibo mẹ,” nọ habaye: “Ọye ohworho ọsoso ro mevigbanhon, ọ zofẹn Osolobrugwẹ jeghwai sẹrerhumujẹ oborẹ obiomurun.”—Job 1:8.

¹⁷ O jiri-i, enyerakpọ i Job nọ wẹnẹren. Ọye no mo rhiẹ ovwiegbere, orho vwo ifiẹrorhọ-ọ. Echu rọ mọrofian barẹn i Job taghene ọ ga i Jehova fọkiẹ ekwakwa ugboma yọ suẹ ojẹriọ na riẹn. (Se Job 1:9, 10.) Jehova ọ kpare iroro vrẹn orharhere ẹmro ra ta kpahiẹn na-a. Omarana, nọ ha uphẹn rẹn i Job no djephia taghene o vwo atamwu kpahiẹn, ọ jeghwai ga ye nẹ ẹhẹn sa.

18. (a) Me yo jeruo kpahen atamwu i Job? (b) Me yẹ oborẹ i Jehova o lele i Job nyerẹn lele o yonirin ọwan kpahen i Jehova?

 ¹⁸ Echu nọ kparehaso i Job gbangbanhon, nọ lẹrhẹ i Job roro taghene Osolobrugwẹ yọ suẹ ojẹriọ ye. (Job 1:13-21) Ibrurhe efian awansa ni ta erharhere ẹmro rẹn i Job, aye na ta taghene oborẹ i Job o ruru, yẹ Osolobrugwẹ ọ ha kwosa riẹn na! (Job 2:11; 22:1, 5-10) Udabọ ọrana, Job ọ sẹrorẹ atamwu ọnẹyen. Ee, dedevwo i Job ọ tẹmro ri vwe fo ọkezẹko, ọrẹn, Jehova o vwẹruọ oborẹ i Job ọ dẹrughwaroghwu. (Job 6:1-3) Osolobrugwẹ ọ mẹrenriẹn taghene ẹhẹn i Job o seriotọre ọke Echu ọ kparehasuiẹ jeghwai tẹmro ekan kpahiẹn, udabọ ọrana, Job o fiobọrhotọre-e. Omarana, ọke edamuni na e toba, ekwakwa ri Jehova ọ yẹ i Job, ni bun ghwẹ ekwakwa ri Job o vwori bi ọgbeva, habaye, nọ ji ha ẹgbukpe 140 ba akpenyerẹn yen. (Jas. 5:11) Uvwre ọke ọrana, Job ọ ha ẹga ro fiotọre rẹn i Jehova. Marhẹ ọnana o ru mwu ọwan ẹro? Job o hwuru ẹgbukpe buebun Ezekiel ọ ki ya ẹmro ro suẹn urhomu-ẹmro uyono ọwan na.

19, 20. (a) Marhẹ ene ru vwo esegburhomẹmro jeghwai huvwele jerẹ i Job? (b) Marhẹ ene ru dje ẹguọlọ Osolobrugwẹ phia uvuẹn onyerẹnkugbe ọwan rhẹ awọrọ?

¹⁹ Oborẹ ene ru vwo esegburhomẹmro jeghwai huvwele jerẹ i Job. Uvuẹn erhirhiẹ ephian, jenẹ ọwan i ha Jehova rhiẹ oborẹ ọ mai ghanren uvuẹn enyerakpọ ọwan, o fori na hẹrosuiẹ, jeghwai huvwele yi rhẹ ọsoso ọmudu ọwan. Itiọrurhomẹmro, o vwo iroro buebun ri na lẹrhẹ ọwan hẹroso i Jehova vrẹn i Job! Jerẹ udje: Ọwan i rhe kpahen Echu ọrhẹ ena sansan rọ ha wian. (2 Cor. 2:11) Oma ọ merheren ọwan re vwo ọbe i Job, nime ọwan i rhe oborẹ ọsoriẹ i Jehova ọ ha uphẹn rẹn ojẹriọ no rhirhiẹ ye. Nyoma aruẹmẹrẹn i Daniel, a jeghwai vwẹruọ ye taghene Uvie Osolobrugwẹ yẹ usun ri Jesu Kristi ro rhiẹ Orodje na ono suon. (Dan. 7:13, 14) Ọwan i ji rhe taghene phẹrẹkpẹ, Uvie ọnana ọ samọ ha ojẹriọ toba bẹmẹdẹ.

²⁰ Udje i Job o ji dje oborẹ ọsoriẹ ọ ghanren ne rhe dje ẹguọlọ rẹn imizu ukoko na aye i rha dẹrughwaroghwẹ ebẹnbẹn. Jerẹ i Job, ezẹko ina sabu tẹmro ri vwe serhọ ọkezẹko. (Eccl. 7:7) Ọrẹn, ukperẹ ana ha aye guẹnzọn, o fori ne dje ọmẹrẹnvwrurhe ọrhẹ ẹguọlọ phia. Omarana, ne djephia taghene a hẹrokele i Jehova ro rhiẹ Ọse ro vwo ẹguọlọ rhẹ arodọmẹ.—Ps. 103:8.

21. Marhẹ oborẹ ọ ha uvuẹn 1 Peter 5:10 o ru hunute oborẹ ọ phiare uvuẹn akpenyerẹn i Noah, Daniel ọrhẹ i Job?

²¹ Dedevwo Noah, Daniel ọrhẹ i Job i nyerẹnren uvwre ọke ọrhẹ erhirhiẹ sansan, ọrẹn, aye i diẹn ebẹnbẹn rẹ aye i dẹrughwaroghwu. Ikuegbe akpenyerẹn aye ọ lẹrherẹ ọwan karorhọ ẹmro ọnyikọ Peter ọ ya rhotọre, rọ tare: “Are i rha rioja ibiọke ne, Osolobrugwẹ ro vwo ẹghẹlẹ ọphẹ ephian . . . ọnọ ha uyono are te orugba. Ọnọ yẹ are omẹgbanhon, ono ru are gbanhon, ono ru are mevi gbangbanhon.”—1 Pet. 5:10.

22. Me ye ne yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro rọ ha kpahen ọnana?

²² Nyoma ẹmro i Peter ọ ya rhotọre, Jehova o djephia taghene ọnọ yẹ idibo yi omẹgbanhon, jeghwai ha userhumu rẹn aye mevigbanhon. Ẹmro enana i ji sekpahen ihworho Osolobrugwẹ inyenana. Ọwan ephian i fiẹrorhọ taghene Jehova ono ruẹ ọwan gbanhon, jeghwai ha userhumu rẹn ọwan sẹrorẹ atamwu ọwan. Omarana, o fori ne vwo esegburhomẹmro jeghwai huvwele jerẹ i Noah, Daniel ọrhẹ i Job! Uvuẹn urhomu-ẹmro rọ ha kpahen ọnana, ene yono taghene ehworhare enana i sabu sẹrorẹ atamwu aye i vwo kpahen i Jehova nime aye i rherie fiotọre. Itiọrurhomẹmro, aye i ‘vwẹruọ i kemru kemru’ ri Jehova ọ guọlọmie aye. (Prov. 28:5) Ọnana oborẹ ọ ji guọlọ mie ọwan.