Rhie riẹ irhomẹmro re havwiẹ

Rhie riẹ eghwẹmro re havwiẹ

1918—Ẹgbukpe Uzusionrin owu ri Vrẹnren

1918—Ẹgbukpe Uzusionrin owu ri Vrẹnren

Watch Tower ọrẹ January 1, 1918, ọ tonrhọ rhẹ ẹmro enana: “Me yọ nọ phia uvuẹn ẹgbukpe 1918?” Ọke ọrana, e ji fiuvweri Ọduado na uvuẹn Europe, ọrẹn, fọkiẹ irueruo ri homaphia uvuẹn ọtonrhọ ẹgbukpe ọrana, nọ họhọre taghene emamọ ekwakwa e havwiẹ rẹn Emọ Uyono i Baibol na ọrhẹ ọsoso akpọ na.

IHWORHO A TẸMRO KPAHEN UFUOMA

Uvuẹn January 8, 1918, Woodrow Wilson ro suẹn U.S, nọ tẹmro rẹn ẹghware ẹzenguon rọ ha ẹkwotọre na, nọ hunute iroro 14 rẹ ọye o rorori taghene “ọnọ sabu ha ufuoma rhiẹ akpọ na.” Woodrow Wilson nọ tare taghene o fori nẹ ẹkwotọre sansan i kwomakugbe djiroro, ti nẹ uchunu ekwakwa uvweri aye, jeghwai ruẹ “ẹkwaphiẹrhotọre rẹ aye ine kwomakugbe” rọ nọ ha erere rẹn “ẹkwotọre eduado ọrhẹ ekokamo.” “Iroro ikperẹne” ri Woodrow Wilson ọ haphia na no mo rhiẹ oborẹ a ha ruiruo ọke ra ha ukoko re se League of Nations mwu ọrhẹ ọke ẹkwotọre sansan e vwo obesurhe ufuoma ro fioba rhẹ Uvweri Ọduado na.

E FI IHWORHO RA KPARAHASO EMỌ UYONO I BAIBOL NA KPAROBỌ

Udabọ ọyanghan rẹ Emọ Uyono i Baibol na i rhiẹromẹrẹn uvuẹn ẹgbukpe 1917, * aye i ji rhiẹromẹrẹn ufuoma ọduado omamọ, a mẹrẹn ọnana vwrurhe uvuẹn ẹghware ri Watch Tower Bible and Tract Society i ruru.

Uvuẹn ẹghware ọnana uvuẹn January 5, 1918, ihworho buebun ri titiri omamọ re le nẹ Oghọn Ukoko, na guọlọ izede rẹ aye ine suẹn ukoko na. Omizu re se Richard H . Barber ro rhiẹ oniruo ro kin ikoko sansan, yo rhie esiyẹ na rhẹ ẹrhomo. Ọke re se iyẹnrẹn ẹgbukpe rọ vrẹnren na hin, na tare taghene aye i sanọ ihworho ri ne suẹn ukoko na. Omizu Barber no se odẹ i Joseph Rutherford ọrhẹ imizu erhan erọrọ taghene aye i mwuovwan ẹrhẹ na. Ọke oru, oguẹnzọn owu rọ hobọtua ihworho ra kparahasua na, nọ se odẹ ehworhare awan irhiruẹ erọrọ tobọ te imizu re le nẹ Oghọn Ukoko na. Ọrẹn, e kwe djẹ aye-e. Ihworho ri hobọtua Omizu Rutherford ọrhẹ imizu awan erhan na, ni bun ghwẹ erẹ ihworho ereva na.

Imizu buebun ri ha esiyẹ na, i tare taghene ẹghware ọrana yẹ “omẹvwa rọ mai merhen oma rẹ aye i nya ne.” Ọrẹn, aghọghọ aye ọ tọ-ọ.

URUEMRU IHWORHO KPAHEN ỌBE RE SE THE FINISHED MYSTERY

Uvwre ibiamo buebun, Emọ Uyono i Baibol na i ghalẹ Finished Mystery na buebun. Ihworho ri vwo omamọ ẹhẹn i vwo omamerhomẹ kpahen ẹmro urhomẹmro ri ha uvuien.

Oniruo ro kin ikoko sansan obẹ i Canada re se E. F. Crist, nọ tẹmro kpahen esa ọrhẹ ane owu ri se Finished Mystery na, jeghwai rhiabọ dede urhomẹmro na uvwre ikprughwre isionrin ọvo! Nọ tare: “Esa ọrhẹ ane na i homakpahontọrẹ rẹn i Jehova ne, habaye aye e ruẹ riaro vuọnvuọn ne.”

Ogege ọhworhare owu ra ha ọbe na “fi” ọ mẹrẹn ọbe na, nọ ha use rẹn igbehian yen nẹ aye i lelie yonie. Nọ tare: “Ọke mia nya i Third Avenue vrẹn, na ha emru fi akoko mẹ, mi rorori taghene ukpokpo bi, ọrẹn ni mi mẹrẹnvwrurhe taghene ọbe na ‘The Finished Mystery.’ Ni mi hariẹ rie jeghwai se ọsoso ọbe na. . . . Mi ma mẹrẹnvwrurhe taghene oghwoghwẹmro uvuẹn ishọshi owu . . . yo donron ọbe na nya ivakpo oghwa ye nime ọ tuekwẹre . . . Fọkiẹ ọnana, o mwuru mẹ ẹro taghene oghwoghwẹmro na ọ sabu lẹrhẹ ihworho buebun ghwẹriẹ, ro rhiẹ oborẹ ọnọ jọ sabu ru bi. . . . Ame a sabu ga Osolobrugwẹ inyenana fọkiẹ ekwẹre oghwoghwẹmro ọrana.”

O rhiẹ oghwoghwẹmro ọrana ọvo yo dje uruemru ọrana phia-a. Uvuẹn February 12, 1918, igọmẹti Canada ni tare taghene a vwa ha ọbe ọrana ruiruo-o, nime aye i tare taghene o vwo eghwẹmro ri kparehasuẹ omẹgbanhon usun ọrhẹ uvweri. O jiri-i, igọmẹti United States ni ji dobọ ọbe na ẹha ruiruo ji. Igọmẹti na guọlọ Oghọn Ukoko rọ ha uvuẹn New York, Pennsylvania, ọrhẹ California, sẹ aye ina mẹrẹn ekwakwa ri ne djephia taghene ihworho ra kobaro uvuẹn ukoko na a kparahasuẹ igọmẹti. Uvuẹn March 14, 1918, oghwa ẹghware rọ ha uvuẹn U.S. no fioba rhẹ Finished Mystery na ẹha ruiruo, aye i tare taghene ọbe na ọ vwọ lẹrhẹ uvweri na riobaro-o, ro rhiẹ oborẹ ọ lẹrhẹ evwreghrẹn ẹkwotọre na rhe ekete aye e seriotọre.

E MWURU AYE RHẸ EKANRON!

Uvuẹn May 7, 1918, igọmẹti no kwenu rẹn elọkpa nẹ aye i mwu Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, ọrhẹ Clayton Woodworth rhẹ ekanron. A mọrenfian banrẹn aye taghene aye a “ha arudo yono ihworho nẹ aye i kparehaso igọmẹti jeghwai kẹnoma rẹn uvweri uvuẹn United States.” Aye i tuẹn ẹzọn na rhọ uvuẹn June 3, 1918, ọrẹn ọ joma mwu imizu na ẹro taghene ene fi aye rhẹ ekanron. Mesoriẹ?

Oguẹnzọn ọduado uvuẹn United States nọ tare taghene aye e ni ovwiẹlẹme ẹkwotọre na, ro rhiẹ emru ra na “sabu ha kerabọ iyẹnrẹn ọphiẹrhọ.” Uvuẹn May 16, 1918, iguẹnzọn na erhe kwe ne wene urhi rọ sẹrorẹ “ihworho re fomu ẹbe ra ta urhomẹmro, ri vwo omamọ ẹhẹn ọrhẹ iroro ọsoso-o.” Finished Mystery na yẹ aye i mai frẹfro kpahen. Iyẹnrẹn ọrẹ ẹghware U.S. na, nọ tare: “Ọbe rọ mai mwofẹn rọ kpare iyẹnrẹn efian yẹ ‘Finished Mystery’ na . . . E fomu ọbe na phia nọ lẹrhẹ isodja kparehasuẹ owian ame jeghwai lẹrhẹ ihworho je kwomakugbe uvweri na.”

Uvuẹn June 20, 1918, iguẹnzọn na ni tare taghene imizu awan ẹrẹnren na i riẹ iborhin. Ẹdẹ ọreva ye, oguẹnzọn ọduado na no jẹ ihworho rhe kpahen orhienbro na. Nọ tare: “Iyẹnrẹn efian ri sekpahen ẹga rẹ ihworho enana i kerabọ ye na, o vwo omẹgbanhon ghwẹ ẹko isodja i German owu. . . . O fori na ha oja riẹ aye gbangbanhon.” Ọke ikprughwre eva a vrẹn, ne mwu imizu awan ẹrẹnren na riẹ ekanron obẹ Atlanta, Georgia, neneyo aye i daji avwaye te emrẹ ẹgbukpe 10 riẹ 20.

OWIAN AGHWOGHWO NA O JI RIARO RHỌ

Uvwre ọke ọnana, na kparehasuẹ Emọ Uyono i Baibol na omamọ. Elọkpa re se Federal Bureau of Investigation (FBI), ne ni owian aye sua, aye ni jeghwai ya iyẹnrẹn buebun kpahen aye. Iyẹnrẹn enana i djephia taghene imizu na e ji ghwoghwo.

Ohworho rọ kpare ileta uvuẹn Orlando, Florida nọ ya ileta vwe itu i FBI na, nọ tare: “[Emọ Uyono i Baibol na] e nẹ oghwa riẹ oghwa uvuẹn amwa na, maido uvuẹn ason. . . . Ẹkparehaso ọ lẹrhẹ oruru aye seriotọre-e.”

Isodja owu nọ ya ileta vwe itu i FBI na kpahen owian i Frederick W. Franz, ro mo rhiẹ owuọwan usuẹn Ugboma Usuon na ọke oru. Isodja na nọ yare: “F. W. Franz . . . ọ dabu fiomarhọ owian rọ rhẹ ‘Finished Mystery’ rẹn iduduru ihworho.”

Charles Fekel, ro mo rhiẹ owuọwan usuẹn Ugboma Usuon na ọke oru, ọ dẹrughwaroghwẹ ẹkparehaso ọgbogbanhon. Elọkpa na i mwurien nime ọ ghalẹ Finished Mystery na, aye na jeghwai ni irueruo yi sua. E mwurien rhẹ ekanron te ubiamo owu uvuẹn Baltimore, Maryland, aye ni ji ta taghene ọye “ọvwreghrẹn ro nẹ Austria rhe.” Okẹ ro fiudugbere ghwoghwo rẹn elọkpa na, nọ karorhọ ẹmro i Paul rọ ha uvuẹn 1 Corinthians 9:​16, rọ tare: “Ukpokpogho ọ havwiẹ mẹ orhianẹ mie ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na-a!” *

Haba owian rẹ Emọ Uyono i Baibol na e ghwoghwo rhẹ oruru, aye i vwo omwemẹ aye ina rẹ igọmẹti na, na sabu tiobọnu imizu aye re fi rhẹ ekanron obẹ Atlanta. Anna K. Gardner, nọ tare: “Ọke ephian yẹ ame a wian. Ọke imizu na a ha ekanron, ame na guọlọ ihworho ri ne fiobọrhọ ọbe neneyo a sabu ti imizu na nẹ ekanron. Ame e nẹ oghwa riẹ oghwa. Ihworho buebun ni ghini fiobọrhọ ọbe na! Ame i ta rẹn ihworho taghene imizu na Ilele Kristi urhomẹmro re gi sehiẹn.”

EMẸVWA

Uvwre ọke egbogbanhon enana, ne ruẹ emẹvwa eduado buebun neneyo a sabu bọn esegburhomẹmro imizu na gbanhon. Watch Tower na nọ tare: ‘E ruẹ emẹvwa ri vrẹn uzova uvuẹn ẹgbukpe ọnana ne. Imizu na a jeghwai nẹ iyẹnrẹn omamerhomẹ kpahen emẹvwa na. Vẹrhẹ bi, ibiamo eva yanghene esa uvuẹn ẹgbukpe na ye ruẹ emẹvwa; ọrẹn, vwana kibiamo kibiamo ye ruẹ omẹvwa.’

Ihworho ri vwo omamọ ẹhẹn, na jeghwai rhiabọ dede iyẹnrẹn esiri na. Uvuẹn omẹvwa owu re ruru uvuẹn Cleveland, Ohio, emrẹ ihworho ri te 1,200 yi nyaren, habaye awan 42 yi bromarhame, owu usuẹn aye yẹ ibiẹ idama owu rọ “homakpahontọre rẹn Osolobrugwẹ, rọ jeghwai vwo irherhe rọ nọ sabu lẹrhẹ ofa ruẹ imirẹghwa.”

ME YỌ HA KPAHIẸN?

Ọke ẹgbukpe 1918 ọ joma hiẹn, Emọ Uyono i Baibol na e rhe oborẹ ọnọ phia obaro na-a. A rhẹ ekwakwa ezẹko ri ha uvuẹn i Brooklyn ne, aye ni jeghwai ha esiri ukoko riẹ Pittsburgh, Pennsylvania. Rẹ imizu ra kobaro na a ha ekanron, ne ruẹ ẹkwaphiẹrhotọre rẹ ọsoso imizu ra kobaro na ina vwoma uvuẹn January 4, 1919. Me yọ nọ phia?

Imizu na i ji fiomarhọ owian na. Aye i vwo imwẹro ọgbogbanhon taghene emru orhorhomu ọnọ phia, omarana aye ni sanọ ekete i Baibol ro no suẹn ẹgbukpe 1919 rọ tare: “O vwo ekwakwa owọnren re ruru ra na ha kparehaso are ro no vwo efikparobọ-ọ.” (Isa. 54:17) Ekwakwa ri na phia obaro na ina lẹrhẹ esegburhomẹmro aye ghanhon jeghwai lẹrhẹ aye vwo omẹgbanhon wian ewian ri ha obaro na.

^ Udjoghwẹmro 6 Se “One Hundred Years Ago—1917” rọ ha uvuẹn 2017 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, pp. 172-176.

^ Udjoghwẹmro 22 Se ikuegbe akpenyerẹn i Charles Fekel, “Joys Through Perseverance in Good Work,” uvuẹn Watchtower ọrẹ March 1, 1969.