1-2. (a) Erhirhiẹ ọgo yẹ Ilele Kristi ri ha i Judea i havwọ, ọke ọnyikọ Paul ọ ha ileta vwe aye? (b) Marhẹ ileta na oru rhiẹ oborẹ o serhọ?

 ILELE Kristi ri ha Jerusalem ọrhẹ Judea ra djẹ edjadjẹ Hebrew, i rhiẹromẹrẹn erhirhiẹ ọgbogbanhon ọke i Jesu o hwu hin. Ọke ra ha ukoko Ilele Kristi mwu, aye ni dẹrughwaroghwu ẹkparehaso ọgbogbanhon. (Acts 8:1) Ẹgbukpe 20 a vrẹn hin, idibo i Kristi ni rhiẹromẹrẹn akpọ ọgbogbanhon, fọkiẹ emaren rọ kanranren. (Acts 11:​27-30) Habaye, uvwre ẹgbukpe 61 C.E., aye i vwo ibiẹ ufuoma arha haye vwanvwọn ẹkparehaso aye ina dẹrughwaroghwu obaro. Uvwrọke ọrana, ẹhẹn ọfuanfon no mwu ọnyikọ Paul ya ileta vwe aye—nọyẹ ileta rọ nọ ha userhumu rẹn aye mwuegbe hẹrhẹ obaro na.

² Ọnyikọ Paul ọ ya ileta na uvuẹn ọke ro serhọ, fọkime aye ina dẹrughwaroghwu ẹkparehaso ọgbogbanhon obaro na. Paul o tiobọnu urhebro rẹn Ilele Kristi na rọ nọ ha userhumu rẹn aye din ẹkparehaso na. Oghwọghọ kpahen Jerusalem ri Jesu ọ mẹraro kpahen ọnọ phia phẹrẹkpẹ. (Luke 21:20) Itiọrurhomẹmro, Paul ọrhẹ Ilele Kristi ri ha Judea e rhe ẹdẹ oghwọghọ na ọnọ phia-a. Omarana, Ilele Kristi ọke ọrana ina ha ọke rọ hẹrhẹre na dje esegburhomẹmro ọrhẹ edirin phia.—Heb. 10:25; 12:​1, 2.

3. Mesoriẹ Ilele Kristi inyenana ina kpomavi rẹn ọbe Hebrews?

³ Phẹrẹkpẹ, ana dẹrughwaroghwu ẹkparehaso rọ gbanhon  ghwẹ ọrẹ Ilele Kristi ọke ọrana. (Matt. 24:21; Rev. 16:​14, 16) Omarana, jene roro kpahen irorẹdjẹ ezẹko ri Jehova o tiobọnu rẹn aye, ri na ji ha userhumu rẹn ọwan inyenana.

“DO TE EDJE”

4. Egbobọse ego yẹ itu i Jew ri ghwẹriẹ rhiẹ Ilele Kristi i dẹrughwaroghwu? (Ni ifoto na.)

⁴ Itu i Jew ri ghwẹriẹ rhiẹ Ilele Kristi i dẹrughwaroghwu egbobọse ọgbogbanhon owu. Ọke owu, itu i Jew na yẹ ihworho ri Jehova ọ djẹha. Jerusalem amwa ọghoghanren, fọkime avwaye yẹ irodje rẹ Osolobrugwẹ ọ djẹha e nẹ sa, habaye, oghwa ẹga na yẹ esiri harẹn ẹga rọ fonron. Itu i Jew ephian a nyalele Urhi Moses jerẹ oborẹ ilori ẹga aye e yono aye. Iyono erana e suẹn oborẹ aye a ria, ukẹro aye a ha ni osamo, ọrhẹ Ihworho Egbamwa na. Ọrẹn, ọke i Jesu o hwu hin, Jehova o vwo rho rhiabọ dede izobo itu i Jew na-a. Ọnana no rhiẹ egbobọse rẹn itu i Jew ri ghwẹriẹ rhiẹ Ilele Kristi, ra nyalele Urhi Moses awodẹrhe. (Heb. 10:​1, 4, 10) Ewene ọnana ọ tobọ bẹn harẹn Ilele Kristi ri te edje ne jerẹ ọnyikọ Peter. (Acts 10:​9-14; Gal. 2:​11-14) Fọkiẹ imwẹro ọkpokpọ na, Ilori ẹga itu i Jew na ni kparahaso aye.

5. Erhirhiẹ ego yẹ Ilele Kristi ina kẹnoma riẹn?

⁵ Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew i dẹrughwaroghwu ẹkparehaso mie ẹko ihworho eva. Ẹko ọrukaro yẹ ilori ẹga itu i Jew, re ruẹ aye kamẹriẹn aye inyikọ efian. Habaye, o vwo ẹko ọrọrọ ra gemai ruẹ kamẹriẹn aye Ilele Kristi, aye na ta taghene Ilele Kristi ina vi nyalele Urhi Moses neneyo a ja rha kparehaso aye. (Gal. 6:12) Me yọ nọ ha userhumu rẹn Ilele Kristi ọke ọrana sanbọmwu urhomẹmro na?

6. Urhebro ọgo yi Paul ọ yẹ Ilele Kristi? (Hebrews 5:14–6:1)

⁶ Uvuẹn ileta ri Paul ọ ya vwe itu Hebrew, nọ ha urhebro rẹn aye nẹ aye  i gbẹro rhotọre se Ẹmro Osolobrugwẹ. (Se Hebrews 5:14–6:1.) Paul nọ nyoma ọbe Hebrews dje rẹn imizie taghene oborẹ Ilele Kristi a ga ogame lele, ọ ghanren ghwẹ ọrẹ itu i Jew na. a Paul o rheri taghene aye i rha dabu vwo irherhe Ẹmro Osolobrugwẹ, ọnọ ha userhumu rẹn aye vwrurhe iyono efian, a ji sabu sun aye beghe-e.

7. Ebẹnbẹn ego ya dẹrughwaroghwẹ inyenana?

⁷ Jerẹ Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew, ọwan e ji rhon iyẹnrẹn ọrhẹ iyono ri kparehasuẹ iruemru-urhi Jehova. Aye a kparahasuẹ ọwan fọkime a nyalele uyono i Baibol na sekpahen irueruo ọfanrhiẹn, aye na ta taghene ọwan evwọkon re sianro phan. Vwana, iruemru re djephia uvuẹn akpọ na, i kparehaso iruemru-urhi Osolobrugwẹ omamọ ne. (Prov. 17:15) Omarana, o fori na damoma vwrurhe iroro ọrhẹ iyono efian ọrẹ akpọ na ji tiẹn aye, neneyo era kparahasuẹ ọwan i je rhe suẹn ọwan beghe.—Heb. 13:9.

8. Me yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan do te edje uvuẹn ukoko na?

⁸ O fori na nyalele urhebro ri Paul o tiobọnu rẹn Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew, taghene aye i do te edje uvuẹn ukoko na. Ọnana o surhobọmwu ọrẹ ene vwo irherhe ọgbagba ọrẹ urhomẹmro na, ji tikẹrẹ i Jehova rhọ. Ene rhe ruẹ ọnana arha tobọ homakpahontọre ji bromarhame ne. O toro oborẹ e jiri te uvuẹn ukoko na ne-e, ene vi rhe se i Baibol na ji yonie ọke ephian. (Ps. 1:2) Uyono i Baibol ọnọ ha userhumu rẹn ọwan vwo uruemru owu ri Paul ọ kanrunumwu uvuẹn ileta rọ ya vwe era djẹ edjadjẹ Hebrew: nọyẹ esegburhomẹmro.—Heb. 11:​1, 6.

“VWO ESEGBURHOMẸMRO RA NA SABU HA SIMI ARHỌ ỌWAN”

9. Mesoriẹ Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew a guọlọ esegburhomẹmro ọgbogbanhon?

⁹ Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew i guọlọ esegburhomẹmro ọgbogbanhon, nẹ aye i sabu vabọ oghwọghọ i Judea rọ nọ homaphia obaro na. (Heb. 10:​37-39) Jesu ọ ha orhetio rẹn idibo yi taghene aye i rha mẹrẹn isodja ri gbogba kinhariẹ i Jerusalem, aye i gba zẹ riẹ igbenu na. Orhetio ọnana o sekpahen Ilele Kristi ephian re rhirhiẹ Jerusalem ọrhẹ emwa ri kẹreriẹ. (Luke 21:​20-24) Ọke ọrana, isodja i rha djofẹn mwu ihworho, aye na zẹ ruẹ emwa jerẹ Jerusalem ri vwo ugbomoghwa ro kinhariẹ ye. Aye i guọlọ esegburhomẹmro nẹ aye i sabu zẹ riẹ igbenu na, fọkime iroro ọrana o dje ọhọ phia kakaka-a.

10. Me yẹ esegburhomẹmro ọgbogbanhon ono mwuẹ Ilele Kristi ru? (Hebrews 13:17)

¹⁰ O ji fo nẹ Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew i hẹroso ihworho ri Jesu ọ ha suẹn ukoko yi. O fiotọre taghene imizu ra kobaro na i tiobọnu ọkpọvi rẹn imizu ukoko na, ri na ha userhumu rẹn aye nyalele ọkpọvi Jesu ji zẹ uvuẹn ọke ro serhọ. (Se Hebrews 13:17.) Uvuẹn edjadjẹ i Greek, ẹmro na “huvwele” ra ha ruiruo uvuẹn Hebrews 13:​17, o mevirhọ ọrẹ ana ha userhumu rẹn ohworho nyalele ọkpọvi fọkime a hẹroso ọro tiobọnẹ ọkpọvi na. Ọnana o mevirhọ taghene  ana huvwele era kobaro na fọkime a dabu hẹroso aye. Omarana, Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew ina vi hẹroso era kobaro ọke ọrana, bọmọke oghwọghọ na ọnọ ki homaphia. Ilele Kristi i rha huvwele era kobaro uvwrọke aye e vwo ufuoma, nọ nọ lọhọ aye ina huvwele uvuẹn ọke egbogbanhon.

11. Mesoriẹ ọ ghanren nẹ Ilele Kristi i vwo esegburhomẹmro ọgbogbanhon inyenana?

¹¹ Inyenana, ọwan i guọlọ aruẹ esegburhomẹmro rẹ Ilele Kristi ri Paul ọ ya ileta vwe i djephia. Ihworho buebun inyenana a tiẹn orhetio i Baibol na ji ha ọwan djechẹẹ—fọkime aye e vwo imwẹro taghene enyerakpọ ọnana ono toba phẹrẹkpẹ-ẹ. (2 Pet. 3:​3, 4) Habaye, udabọ iyẹnrẹn ri Baibol na o tiobọnu ne kpahen ukpokpogho rode rọ sa obaro na, o ji vwo ekwakwa buebun re vwe rhe kpahen. O fori ne vwo esegburhomẹmro ọgbogbanhon taghene oba enyerakpọ ọnana ọnọ rhiọ uvuẹn ọke ro serhọ, Jehova ọnọ ji sẹrorẹ ọwan.—Hab. 2:3.

12. Me yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan nya vrẹn ukpokpogho rode na?

¹² O ji fo ne vwo esegburhomẹmro kpahen imizu ri Jehova ọ ha ghẹrẹ ọwan inyenana—nọyẹ “ọvrẹn ra hẹrosua ro ji vwo ẹghwanren na.” (Matt. 24:45) Ukpokpogho rode na ọrhọ tonrhọ ne, ọkezẹko aye ine tiobọnẹ ọkpọvi rẹn ọwan ri ne simi arhọ ọwan, jerẹ oborẹ ọ phia rẹn Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew ọke isodja i Rome a rhe. Vwana yẹ ọke ra na bọn ẹruẹhaso ọwan gbanhonrhọ kpahen ukoko i Jehova ọrhẹ era kobaro uvuien. Itiọrurhomẹmro, ọnọ bẹn ra na nyalele ọkpọvi aye uvwrọke ukpokpogho rode na, orhianẹ e vwe kwe nyalelie vwana-a.

13. Mesoriẹ urhebro rọ ha uvuẹn Hebrews 13:5 o serhọ omamọ?

¹³ Bọmọke ana ki ta rẹn Ilele Kristi erana nẹ aye i zẹ nẹ amwa na, o fori nẹ aye i vwo ẹhẹn otemẹ ji kẹnoma rẹn “ufiuvwele igho.” (Se Hebrews 13:5.) Ezẹko usuẹn aye i rhiẹromẹrẹn orhọmo ọgbogbanhon ọrhẹ erhirhiẹ ogbere ne. (Heb. 10:​32-34) Dedevwo aye i vwo omwemẹ aye ine vwo edirin fọkiẹ iyẹnrẹn esiri na, ọrẹn, ezẹko usuẹn aye ina sabu rhe koko igho nẹ aye i ja rha rioja. Ọrẹn, ekwakwa ugboma ọ sabu simi aye nẹ oghwọghọ rọ sa na-a. (Jas. 5:3) Itiọrurhomẹmro, ihworho ri vwo ẹguọlọ kpahen ekwakwa ugboma, ọnọ bẹn aye ina zẹ jẹ eghwa ọrhẹ enyerẹn aye vwo.

14. Marhẹ esegburhomẹmro ọgbogbanhon ono ru hobọte orhienbro ọwan kpahen ekwakwa ugboma?

¹⁴ Erhe vwo esegburhomẹmro taghene enyerakpọ ọnana ono toba phẹrẹkpẹ, ọnọ ha userhumu rẹn ọwan je vwo ẹguọlọ kpahen ekwakwa ugboma. Uvwrọke ukpokpogho rode na, ihworho “ine donron idọlọ efuanfon aye fughwẹ rhẹ idumu na” fọkime aye ina mẹrẹnvwrurhe taghene “idọlọ efuanfon ọrhẹ oro aye, i sabu simi aye uvuẹn ẹdẹ ekwẹre i Jehova-a.” (Ezek. 7:19) Ukperẹ ana tẹnrovi oborẹ ene ru koko igho obuebun, o fori ne brorhiẹn ri na sa ọwan erhumu nyerẹn akpọ rọ lọhọre. Ọrana o surhobọmwu ọrẹ ana kẹnoma rẹn osẹriọ ọrhẹ akpenyerẹn gegerege. O ji fo ne ni oma ọwan so neneyo e je rhe vwo ẹguọlọ kpahen enyerẹn ọwan phan. (Matt. 6:​19, 24) Uvwrọke ra hẹrhẹ oba enyerakpọ ọnana, ekwakwa ugboma ọrhẹ ekwakwa erọrọ ina sabu damẹ esegburhomẹmro ọwan ni.

 “ARE I GUỌLỌ EDIRIN”

15. Mesoriẹ Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew a guọlọ edirin?

¹⁵ Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew ine vi din ebẹnbẹn rẹ aye ina dẹrughwaroghwu uvuẹn Judea phẹrẹkpẹ. (Heb. 10:36) Dedevwo ezẹko i rhiẹromẹrẹn ẹkparehaso ọgbogbanhon vrẹn ne, ọrẹn awọrọ i ghwẹriẹre uvuẹn ọke ekete ephian o vwo ibiẹ ufuoma. Paul nọ tare taghene dedevwo aye i rhiẹromẹrẹn ẹkparehaso ọgbogbanhon vrẹn ne, ọrẹn, aye a ji rioja te erhirhiẹ uhwu jerẹ i Jesu-u. (Heb. 12:4) Itu i Jew ri vwe rhiẹ Ilele Kristi na kparahasuẹ eri ghwẹriẹ rhiẹ Ilele Kristi, fọkime aye ne buẹnrhọ buẹnrhọ. Jerẹ udje, ọke owu ri Paul o riẹ i Jerusalem, ilogbozighi ni kparehasuiẹ. Itu i Jew ri vrẹn 40 ni “dumirhonrin uvwre oma aye taghene aye i riẹ emru owuorowu-u, jokpanẹ aye i kpe i Paul hwu vwẹre.” (Acts 22:22; 23:​12-14) Udabọ erhirhiẹ egbogbanhon ọrhẹ ẹkparehaso enana, Ilele Kristi na ina ji rha vwoma ga ogame, ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na, ji sẹrorẹ esegburhomẹmro aye.

16. Marhẹ ileta ra ya vwe itu Hebrew, ono ru ha userhumu rẹn ọwan ha ukẹro ro serhọ ni ẹkparehaso? (Hebrews 12:7)

¹⁶ Me yọ nọ ha userhumu rẹn Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew din ẹkparehaso aye a dẹrughwaroghwẹ? Paul o rheri taghene o fori nẹ aye i ha ukẹro ro serhọ ni ẹkparehaso na. Nọ ta rẹn aye taghene Olele Kristi ọrhọ rioja, Osolobrugwẹ ọnọ sabu ha uphẹn ọrana yonie. (Se Hebrews 12:7.) Aruẹ uyono ọrana ọnọ sabu ha userhumu rẹn ọravwọ vwo iruemru ri serhọ uvuẹn ogame i Jehova. Ilele Kristi erana i rha tẹnrovi erere aye ina mẹrẹn fọkiẹ edirin aye, ọnọ lẹrhiẹ lọhọ aye ine din ebẹnbẹn.—Heb. 12:11.

17. Me yi Paul o yono ne kpahen oborẹ ene ru din ẹkparehaso?

 ¹⁷ Paul ọ ha urhebro rẹn Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew nẹ aye i fiudugbere din ebẹnbẹn. Ọnọ sabu ha urhebro ọnana rẹn aye, fọkime o rhiẹromẹrẹn ebẹnbẹn sansan ne. Paul o rhe oborẹ erhirhiẹ na ọ gbanhon te, fọkime ọ kparehaso Ilele Kristi vrẹn ne. O ji rhe oborẹ e din ebẹnbẹn. Ana sabu ta omaran, fọkime a kparehasuiẹ omamọ ne avwọke ro rhiẹ Olele Kristi. (2 Cor. 11:​23-25) Omarana, Paul o rhe oborẹ o mevirhọ ne vwo edirin. Ọ karorhọ Ilele Kristi erana taghene aye i rha dẹrughwaroghwu ebẹnbẹn, aye i hẹroso i Jehova. Ọnana yọ soriẹ i Paul ọ ta rhẹ uduefigbere: “Jehova yọ sa mẹ erhumu; mi zofẹ-ẹn.”—Heb. 13:6.

18. Me ye rhe kpahen obaro na, rọ nọ sa ọwan erhumu din ẹkparehaso?

¹⁸ Imizu ọwan ezẹko a dẹrughwaroghwẹ ẹkparehaso vwana. Ana sabu hobọtua aye nyoma ẹrhomo ọwan ọrhẹ izede ugboma erọrọ. (Heb. 10:33) Baibol na ọ tare taghene “ana kparehaso ọsoso ihworho ri guọlọ hẹrokele i Kristi Jesu nyerakpọ ọ ga Osolobrugwẹ.” (2 Tim. 3:12) Omarana, o fori nẹ ọwan ephian i mwuegbe hẹrhẹ oborẹ ọ sa obaro. Jenẹ ọwan ephian i hẹroso i Jehova vuọnvuọn, rhẹ uduefigbere taghene ọnọ sa ọwan erhumu din ẹkparehaso ephian ra dẹrughwaroghwu. Phẹrẹkpẹ, ọnọ yẹ ihworho ra ga ye omefuon.—2 Thess. 1:​7, 8.

19. Idjaghwẹ ego yi na ha userhumu rẹn ọwan mwuegbe hẹrhẹ ukpokpogho rode na? (Ni ifoto na.)

¹⁹ O vwo ẹfro-o, ileta ri Paul ọ ya vwe itu Hebrew, ọ ha userhumu rẹn Ilele Kristi erukaro na mwuegbe hẹrhẹ ẹkparehaso. Paul ọ ha urhebro rẹn imizu na, nẹ aye i vwo irherhe okokodo kpahen Ẹmro Osolobrugwẹ. Ọnana ọnọ ha userhumu rẹn aye vwrurhe iyono efian ji tiẹn aye, neneyo esegburhomẹmro aye o jo rho seriotọre. Ọ ha urhebro rẹn aye nẹ aye i ruẹ esegburhomẹmro aye gbanhon, nẹ aye i sabu nyalele ọkpọvi Jesu ọrhẹ era kobaro uvuẹn ukoko na. Paul ọ ji ha userhumu rẹn Ilele Kristi rhe taghene aye i rhe vwo edirin, Jehova ọnọ ha uphẹn ọnana yono aye. Jenẹ ọwan i ji nyalele ọkpọvi Baibol ọnana. Erhe ru omaran, na na sabu vwo edirin ye toba.—Heb. 3:14.