O Fori ne Wu Kwosa Urhomu?

IHWORHO buebun i vwa guọlọ kwosa urhomu-u. Aye e roro taghene ana ha igho aye ruiruo izede rọ sọre, yanghene ana ghwa aye re. Ezẹko a tobọ roro taghene a ha osa urhomu aye ruẹ omamọ emru-u. Uvuẹn amwa owu rọ ha uvuẹn Middle East, ihworho ezẹko ni tare: “Ame i sabu kwosa rẹn igọmẹti nẹ aye i ha igho ame dẹ egbọlọ ri ne kpe emọ ame-e.”

O jiri ne rẹ ihworho a ta aruẹ ẹmro enana. Ọkpẹ ohworho owu uvuẹn usun oseghe obẹ India re se Mohandas K. Gandhi no dje oborẹ ọsoriẹ ọnọ jo kwosa urhomu, nọ tare: “Kohworho kohworho rọ hobọtua amwa ra ha ekwakwa uvweri ruiruo, o ji vwobọrhọ ọdandan na. Aye ina sabu ruẹ ọnana nyoma osa urhomu ẹkwa.”

Omaran ọ ji havwọ, ọgba irherhe owu ọbe America re se Henry David Thoreau o kwe kwosa urhomu re ne mwuegbe hẹrhẹ uvweri-i. Nọ tare: “Ọ sọre nẹ ere suẹn usun oseghe i gba ihworho hobọtua oborẹ ọ kparehasuẹ ẹhẹn obrorhiẹn aye. O fori nẹ ọnana o rhiẹ orhienbro omobọ.”

Oghwẹmro ọnana ọ ji hobọte Ilele Kristi, nime Baibol na o yonorin taghene o fori nẹ aye i sẹrorẹ ẹhẹn obrorhiẹn rọ fonron ọrẹ i kemru kemru. (2 Timothy 1:3) Habaye, Baibol na o kwerhọ ye taghene igọmẹti o vwo omẹgbanhon aye ina ha osa urhomu. Nọ tare: “Jenẹ kohworho kohworho ọ homariotọre harẹn ihworho ri vwo omẹgbanhon usun [igọmẹti ituakpọ], fọkime o vwo omẹgbanhon ọrọrọ-ọ, jokpanẹ ọrẹ o nẹ obẹ Osolobrugwẹ rhe; ihworho re suẹn na ephian Osolobrugwẹ yọ ha uphẹn rẹn aye. Omarana o vwo oborẹ ọsoriẹ are ina homariotọre rẹn aye, orhiẹ fọkiẹ ojẹriọ ọrana ọvo-o, ọrẹn fọkiẹ ẹhẹn obrorhiẹn are. Ọnana yọ soriẹ are a ji kwosa urhomu; fọkime aye idibo Osolobrugwẹ ọrẹ afiede ra wian owian ọnana ọke ephian. Yẹ kohworho kohworho oborẹ o forie: ọrọ guọlọ osa urhomu yẹ ye osa urhomu.”—Romans 13:1, 5-7.

Fọkiẹ ọnana, ne rhe Ilele Kristi erukaro na rhẹ ihworho ra kwosa urhomu, dedevwo a ha ezẹko usuẹn igho na hobọtua uvweri. Omaran ji te Iseri Jehova inyenana. * Mesoriẹ ọwan a kwosa urhomu fọkiẹ ekwakwa re vwe ruẹ? O fori nẹ Olele Kristi kpariroro vrẹn ẹhẹn obrorhiẹn yen orho te ọke rọ nọ kwosa urhomu?

Osa Urhomu ọrhẹ Ẹhẹn Obrorhiẹn na

O fiotọre taghene a ha owuobọ osa urhomu rẹ Ilele Kristi erukaro i kware hobọtua uvweri. Ọnana yọ soriẹ Gandhi ọrhẹ Thoreau a ta taghene aye i kwosa urhomu-u.

Djokarhọ ye taghene Ilele Kristi erukaro na i vwa huvwele urhi rọ ha uvuẹn Romans urhomu-ẹmro 13 fọkiẹ oja ra na ha riẹ aye-e, ọrẹn “fọkiẹ ẹhẹn obrorhiẹn [aye].” (Romans 13:5) Itiọrurhomẹmro, ẹhẹn obrorhiẹn Olele Kristi o kwe riẹn nọ kwosa urhomu, ọrhọ tobọ rhianẹ a ha igho na ruẹ ekwakwa ro vwo vwobọrhọ. Na sabu vwẹruọ ọnana, o fori ne rhe oborẹ ẹhẹn obrorhiẹn na ọ wian lele, ọ họhọ uvwele rọ bẹbẹ ta wẹn sẹ oborẹ we ruẹ na orhomurun yanghene obiomurun.

Jerẹ oborẹ i Thoreau o djephia, ọwan ephian i vwo ẹhẹn obrorhiẹn, ọrẹn o vwo ẹhẹn obrorhiẹn rọ gbare-e. Na sabu lẹrhẹ oma merhen Osolobrugwẹ, o fori ne yono ẹhẹn obrorhiẹn ọwan no brorhiẹn lele irhi Osolobrugwẹ. O fori na kpọ iroro ọwan vi no serhọ rhẹ iroro Osolobrugwẹ, nime ọ ghwanren ghwẹ ọwan. (Psalm 19:7) Omarana, o fori na damoma vwẹruọ ukẹro rẹ Osolobrugwẹ ọ ha nẹ isuensuon ituakpọ. Ukẹro ọgo yọ ha ni aye?

Ọnyikọ Paul o se isuensuon ituakpọ “idibo Osolobrugwẹ ọrẹ afiede.” (Romans 13:6) Me yẹ ọrana o mevirhọ? O mevirhọ taghene aye e ruẹ emamọ ekwakwa rẹn ihworho ri ha otọre usun aye. Igọmẹti ọrhọ tobọ biomu dede, aye a ji damoma kpare iyẹnrẹn, bọn oghwa isukuru, sẹrorẹ ihworho nẹ erhanren, jeghwai jirhi sansan. Dedevwo Osolobrugwẹ o rheri taghene usun ituakpọ obiomurun, ọrẹn ọ ha uphẹn rẹn aye nẹ aye i rhirhiẹ ye, omarana no fori na họghọ rẹn aye jeghwai kwosa urhomu ọwan.

Ọrẹn ibiọke ọvo yẹ Osolobrugwẹ ọ ha uphẹn rẹn usun ituakpọ nẹ aye i rhirhiẹ ye. Phẹrẹkpẹ ono tiẹ aye ephian nie jeghwai ha Uvie ọnẹyen rọ ha obẹ odjuwu wene aye, ono tiẹ ojẹriọ rẹ usun ituakpọ ọ so rhẹ otọrakpọ na nie, uvwre ẹgbukpe buebun rhe na. (Daniel 2:44; Matthew 6:10) Ọrẹn vwana, Osolobrugwẹ ọ vwọ ha uphẹn rẹn Ilele Kristi nẹ aye i kparehaso usun ituakpọ nyoma aye ina ja kwosa urhomu-u.

Ọrẹn, me wu ne ruo orhianẹ we ji roro jerẹ Gandhi, rọ tare taghene emru ọdandan na kwosa urhomu nime a haye hobọtua uvweri? O fori na karorhọ taghene Osolobrugwẹ ọ ghwanren ghwẹ ọwan, omarana o fori ne wene iroro ọwan. Osolobrugwẹ nọ nyoma ọmẹraro Isaiah ta: “Jerẹ oborẹ idjuwu na i rierun ghwẹ otọrakpọ na, omaran izede mẹ i rierun ghwẹ izede are, iroro mẹ i ji ghwẹ iroro are.”—Isaiah 55:8, 9.

Ọrọmo yo Vwo Omẹgbanhon Rọmaido?

Dedevwo Baibol na ọ tare taghene o fori na kwosa urhomu, ọrana o mevirhọ taghene ana rha huvwele i kemru kemru ere suẹn i tare-e. Jesu o yonorin taghene omẹgbanhon ere suẹn na o vwo ughwru. Ọke ra nọ i Jesu sẹ o fori na kwosa urhomu rẹn usun i Rome, nọ tẹmro ọghoghanren ọnana: “Are i kwa ekwakwa i Caesar rẹn i Caesar, ọrẹn kwa ekwakwa Osolobrugwẹ rẹn Osolobrugwẹ.”—Mark 12:13-17.

Ere suẹn inyenana ye ruẹ aruẹ igho sansan ra ha ruiruo, ọrhẹ oborẹ aye i ghanren te. Omarana, ọ sọ uvuẹn ukẹro Osolobrugwẹ orhianẹ ere suẹn i ta rẹn ọwan na ha igho na kwosa urhomu-u. Ọrẹn, Jesu ọ tare taghene Osolobrugwẹ ọvo ya na ha arhọ ọwan ọrhẹ ogame riẹn. Irhi ituakpọ ọrhọ kparehaso irhi Osolobrugwẹ, Ilele Kristi “ina vi huvwele Osolobrugwẹ taghene ọye yo suẹn ukperẹ ono rhiẹ ituakpọ.”—Acts 5:29.

Ẹhẹn ọnọ sabu rhẹ kpokpo Ilele Kristi ezẹko inyenana kpahen oborẹ a ha osa urhomu aye ruiruo lele, ọrẹn aye i vwa kparahasuẹ irueruo ere suẹn yanghene ta taghene aye i kwosa urhomu-u. Aye i rhe ruẹ ọrana, ono djephia taghene aye a hẹrosuẹ Osolobrugwẹ taghene ọnọ kwaphiẹ ebẹnbẹn ituakpọ rhọ-ọ. Ukpomaran, aye ine vwo edirin hẹrhẹ ọke Osolobrugwẹ ono fiobarhọ ekwakwa enana, nyoma usun Ọmọyen Jesu rọ tare: “Uvie mẹ ọ ha usuẹn akpọ ọnana-a.”—John 18:36.

Erere ra Mẹrẹn Arha Nyalele Iyono i Baibol na

Wu na sabu mẹrẹn erere buebun wu rha nyalele iyono i Baibol kpahen oborẹ ana kwosa urhomu lele. Ofẹn ọ vwọ samo mwuo taghene ana ha oja riọ nime wu hasuẹ urhi-i, habaye wu zofẹn taghene ene mwuo-o. (Romans 13:3-5) Ọrọ mai ghanren, wu ne vwo ẹhẹn obrorhiẹn rọ fonron obaro Osolobrugwẹ jeghwai họghọ riẹn nime wu vwo omamọ uruemru. Dedevwo igho wu vwori ọ sabu buẹn te erẹ ihworho ri vwe kwe kwosa urhomu-u, ọrẹn wu na sabu hẹrosuẹ ive Osolobrugwẹ taghene ọnọ hẹrote idibo yi ri vwo atamwu kpahiẹn. David nọ tare: “O vwo ọke mia ha uphuphẹn, vwana mi ho ne, ọrẹn mia ji mẹrẹn ohworho ọvwata owuorowu ra sẹrerhumuji-i, yanghene emọyen na guọlọ emaren rẹ aye ena riọ-ọ.”—Psalm 37:25.

Ọrọkẹta, erhe vwẹruọ irhi ri ha uvuẹn i Baibol na jeghwai nyalele oborẹ aye i tare kpahen oborẹ ana kwosa urhomu lele, ọnọ lẹrhẹ ọwan vwo omefuon. Osolobrugwẹ ọ vwọ mọrọn ohworho fọkiẹ oborẹ ere suẹn i ha osa urhomu rọ kware ruiruo lele-e, jerẹ oborẹ a vwa mọrọn ọrọ kwosa oghwa fọkiẹ oborẹ a ha osa oghwa rọ kware ruiruo lele. Bọmọke ọhworhare owu re se Stelvio ro rhirhiẹ southern Europe o ki yono i Baibol na, ọye ohworho rọ wọnrọn hasuẹ osehiẹn uvwre ẹgbukpe buebun. Ọke ro dje kpahen oborẹ ọsoriẹ o wene, nọ tare: “O mwurun mẹ ẹro ne taghene ituakpọ i sabu ha orhienbro ọsoso, ufuoma, ọrhẹ okugbe rhiẹ akpọ na-a. Uvie Osolobrugwẹ ọvo yọ nọ sabu lẹrhẹ akpọ na rhomu.”

Jerẹ Stelvio, wu rha ‘kwa ekwakwa Osolobrugwẹ rẹn Osolobrugwẹ,’ wu ne vwo imwẹro taghene Osolobrugwẹ ọnọ lẹrhẹ akpọ na rhomu. Wu na mẹrẹn ọke usun Osolobrugwẹ ọnọ rhua irueruo ọsoso rhiẹ otọrakpọ na, jeghwai kwaphiẹ irueruo ọkon ri ha uvuien rẹ isuensuon ituakpọ i soro.

[Ekete Ra Djokarhọ]

[Ẹmro Ikpokpoto]

O fori nẹ ọwan i ha ukẹro Osolobrugwẹ ọ ha ni omẹgbanhon re suẹn nie, nime ọ ghwanren ghwẹ ọwan

[Ẹmro Ikpokpoto]

Nime Ilele Kristi a kwosa urhomu, nọ lẹrhẹ aye vwo ẹhẹn obrorhiẹn rọ fonron obaro Osolobrugwẹ jeghwai djephia taghene aye i hẹrosuiẹ taghene ọnọ hẹrote edamẹ aye

[Ẹmro Ikpokpoto]

“Are i kwa ekwakwa i Caesar rẹn i Caesar, ọrẹn kwa ekwakwa Osolobrugwẹ rẹn Osolobrugwẹ”

[Ekete iyẹnrẹn o nurhe]

Copyright British Museum