NAMOONNI hedduun seenaa Yesuus yakkamtoota lama gidduutti mukarratti fannifamee akka ajjeefame ibsu beeku. (Mat. 27:35-38) Haa taʼu malee, namoonni tokko tokko yaada Kitaabni Qulqulluun reeffi Yesuus awwaalchaaf akka qopheeffamee fi awwaala keessa akka kaaʼame dubbaturratti walii hin galan.—Mar. 15:42-46.

Namoonni Wangeelota qeeqan tokko tokko namni duʼaan adabame tokko akkuma namoota kaanii iddoo awwaalchaa keessatti akka awwaalamu kan isaaf heyyamamu taʼuu isaa ni shakku. Qeeqxonni kun reeffi namoota yakkamtoota akka taʼan itti murteeffamee ajjeefamanii karaa kana irraa adda taʼeen akka qabamu amanu. Gaazexessaan Ariʼeel Saabaar jedhamu barruu Ismiizsooniyan [Smithsonian] jedhamurratti akkana jechuudhaan ilaalchi kun maalirratti kan hundaaʼe akka taʼe ibseera: “Fannifamanii kan adabaman namoota hawaasicha keessatti baayʼee hamoo akka taʼanitti ilaalamanidha. Hayyoonni tokko tokko warri Roomaa namoota akkasii seeraan awwaaluudhaan ulfina isaaniif kennu jedhanii yaaduun gowwummaa guddaa akka taʼetti yaadu.” Warri Roomaa yakkamtoota salphisuu waan barbaadaniif, yeroo baayʼee bineensonni akka nyaataniif reeffa isaanii mukarratti dhiisu turan. Reeffi bineensota irraa hafemmoo iddoo awwaalchaa walii galaa keessatti darbatama ture.

Haa taʼu malee, argannoon arkiyooloojii yoo xinnaate hambaa Yihudoota ajjeefamanii muraasa ilaalchisee wanta kanarraa adda taʼe argisiisa. Bara 1968​tti lafeewwan nama jaarraa jalqabaatti ajjeefame tokkoo argamaniiru. Lafeewwan kun kan argaman naannoo Yerusaalemitti iddoo awwaalchaa maatii Yihudii tokkoo keessattidha. Lafeewwan kun saanduqa reeffaa keessa turan. Lafeewwan kana keessaa tokko lafee koomeeti. Lafeen kunis mismaara seentiimeetira 11.5 dheeratuun mukarratti rukutameera. Saabaar akkana jedheera: “Koomeen namicha Yehookaanaan jedhamuu kun seenaan Wangeelaa Yesuus awwaala keessatti akka awwaalame dubbatu dhugaa taʼuu akka dandaʼu ragaa argisiisudha. Koomeen Yehookaanaan warri Roomaa bara Yesuusitti namni fannifamee ajjeefame akka seera Yihudootaatti akka awwaalamu kan heyyaman taʼuusaa argisiisa.”

‘Lafeen koomee kun akkaataa Yesuus mukarratti itti fannifame ilaalchisee maal argisiisa?ʼ gaaffii jedhurratti yaanni garaagaraa jiraachuu dandaʼa. Haa taʼu malee, yakkamtoonni ajjeefaman tokko tokko akkasumatti iddoo awwaalchaa walii galaa keessatti darbatamuu mannaa, seeraan akka awwaalaman ifatti hubachuu dandeenya. Dhugumayyuu, wanti Kitaabni Qulqulluun reeffi Yesuus seeraan iddoo awwaalchaa keessatti akka awwaalame dubbatu amansiisaadha. Ragaan kun wanti Kitaabni Qulqulluun dubbatu dhugaa taʼuu isaa argisiisa.

Kana malees, Yihowaan Yesuus iddoo awwaalchaa nama sooressa taʼee keessatti akka awwaalamu raajii dubbatee ture; eenyuyyuu wanti Yihowaan dubbate akka hin raawwatamne dhoowwuu hin dandaʼu.—Isa. 53:9; 55:11.