Macaafni Qulqulluun Seenaa Yesus Guutummaatti Ni Ibsaa?

Macaafni Qulqulluun Yesus akka du’e dubbatuyyuu, Yesus dhuguma Golgootaatti utuu hin ajjeefamin hafeeraa? Yesus Maariyaam ishee Magdalaa jedhamtu fuudhee ijoollee irraa godhateeraa? Yookiinimmoo yommuu lafarra ture, namootarraa fagaatee jiraachuu kan barbaaduufi gammachuu kan jibbu turee? Yesus wanta Macaafa Qulqulluurratti hin argamne barsiisee ta’uu danda’aa?

YAADAWWAN tilmaamarratti hundaa’an kun, yeroo dhihoodhaa asitti fiilmiiwwaniifi kitaabota fudhatama argataniin babal’achaa jiru. Kana malees, kitaabonni hedduun, akkasumas barreeffamoonni appookiriifaa (barreeffamoota dhugaarratti hin hundoofne) jedhamaniifi Dh.K.B jaarraa lammaffaafi sadaffaatti qophaa’an, seenaawwan Yesus warra Wangeelota keessaa hafan fakkeeffamanii barreeffamaniiru. Yaanni kun dhuguma fudhatama qabaa? Macaafni Qulqulluun, waa’ee jireenya Yesus guutummaatti seenaa dhugaa akka qabate mirkanaa’oo ta’uu dandeenyaa?

Gaaffiiwwan kana deebisuuf yaadawwan barbaachisaa ta’an sadii hubachuun keenya gaariidha. Tokkoffaa, namoota Wangeela barreessaniifi yeroo isaan itti barreessan ilaalchisee ragaa barbaachisaa  argachuu qabna; lammaffaa, Caaffata Qulqullaa’oo kana kan murteessan eenyufaa akka ta’aniifi akkamitti akka murteessan beekuu qabna; sadaffaa, madda barreeffamoota appookiriifaa beekuufi karaa isaan Macaafa Qulqulluurraa adda itti ta’an beekuun barbaachisaadha. *

Caaffanni Qulqullaa’oon Afaan Giriikii Yoom Barreeffaman? Kan Barreesse Eenyufa’i?

Wangeelli Maatewos, Kiristos du’ee waggaa saddeet booda, jechuunis Dh.K.B. naannoo 41⁠tti akka barreeffame ragaawwan tokko tokko ni argisiisu. Hayyoonni hedduun Wangeelli Maatewos sana booda akka barreeffame dubbataniyyuu, guutummaan Caaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikii kan barreeffaman Dh.K.B. jaarraa jalqabaatti akka ta’e ni amanu.

Namoonni jireenya, du’aafi du’aa ka’uu Yesus ijaan argan yeroo sanatti waan turaniif, seenaan Wangeelaa dhugaa ta’uusaa mirkaneessuu danda’u turan. Yaanni dogoggoraa utuu itti dabalameera ta’ees dogoggora kana saaxiluu danda’u turan. Hayyuun Macaafa Qulqulluu Fireediriik Biruus jedhaman akkas jechuudhaan barreessaniiru: “Lallabni ergamoota Yesus caalaatti akka itti amanamu kan godhe, wanta dhaggeeffattoonni beekan dubbachuusaaniiti; ‘Wanta kanaaf nutis dhugaa baana’ jechuu qofa utuu hin ta’in, ‘Akkuma isinis beektan’ jechuudhaan dubbataniiru (Hojii Ergamootaa 2:22).”

Caaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikii kan barreessan eenyufa’i? Ergamoota Yesus 12 keessaa tokko tokko macaafota kana barreessaniiru. Ergamoonni Yesusiifi namoonni Macaafa Qulqulluu barreessan kaan, jechuunis Yaaqoob, Yihudaafi tariimmoo Maarqos, Dh.K.B. bara 33 guyyaa Phenxeqosteetti yommuu gumiin Kiristiyaanaa hundeeffame bakka kanatti argamanii turan. Phaawulosiin dabalatee, barreessitoonni Wangeelaa hundi, qaama olaanaa jaarraa jalqabaa isa ergamoota Yesusiifi jaarsolii Yerusaalemitti argamaniin hundeeffamee wajjin walitti dhufeenya cimaa qabu turan.—Hojii Ergamootaa 15:2, 6, 12-14, 22; Galaatiyaa 2:7-10.

Yesus hojii lallabuufi barsiisuu ofiisaatii jalqabee ture, duuka buutonnisaas hojjechuusaanii akka itti fufan abboomeera. (Maatewos 28:19, 20) “Namni isin dhaga’u, ana dhaga’a” jedhee dubbatee ture. (Luqaas 10:16) Kana malees Yesus hafuurri Waaqayyoo ykn humnisaa inni hojiirratti argamu, humna hojii kana raawwachuuf isaan gargaaru akka isaanii kennu itti himeera. Kiristiyaanonni jaarraa jalqabaa ergaawwan, ergamoonni Yesus ykn namoonni hidhatasaanii ta’aniifi eebba hafuura Waaqayyoo argatan barreessan kun, geggeessaa hafuura Waaqayyootiin akka barreeffaman ni amanu turan.

Barreessitoonni Macaafa Qulqulluu tokko tokko, namoonni macaafa kana barreessan geggeessaa hafuura Waaqayyootiin akka barreessaniifi wanti isaan barreessanis sirrii ta’uusaa dhugaa ba’aniiru. Fakkeenyaaf Phexros ergamaan, ergaawwan Phaawulos, ‘caaffata qulqullaa’aa isa kaanii’ wajjin tokko ta’uusaanii ibseera. (2 Phexros 3:15, 16) Phaawulosis ergamoonni Yesusiifi raajonni jaarraa jalqabaa hafuura Waaqayyootiin geggeeffamaa akka turan hubateera.—Efesoon 3:5.

Kanaaf, seenaan Wangeelaa amanamaafi dhugaa ta’uusaatiif ragaa cimaa kan qabu malee, oduu durii ykn sheekkoo miti. Macaafonni kun, seenaa namoota yeroo sana turaniifi geggeessaa hafuura Waaqayyootiin of eeggannoodhaan kan barreeffamanidha.

Kutaa Macaafa Qulqulluu Akka Ta’an Eenyutu Murteesse?

Hayyoonni tokko tokko Caaffanni Qulqullaa’oon afaan Giriikii, aangoo Mootichi warra Roomaa Qosxanxinoos manneen sagadaatiif kenneen, jaarraawwan hedduu booda kutaa Macaafa Qulqulluu akka ta’aniif murteeffamuusaanii dubbatu. Dhugaansaa garuu kana miti.

Fakkeenyaaf, Piroofeesarri barreessaa Seenaa Mana Sagadaa Oskaar Sikarsaa’uneen yaada akkamii akka kennan ilaali: “Macaafota Kakuu Haaraa keessatti dabalamuu qabaniifi hin qabne ilaalchisee yaa’ii mana sagadaatiin ykn nama dhuunfaa kamiiniyyuu murtoon hin godhamne . . . Ulaagaansaa ifaafi salphaa ture: Macaafonni Dh.K.B. jaarraa jalqabaatii kaasee turaniifi ergamoota Yesusiin ykn namoota hidhatasaanii ta’aniin barreeffaman fudhatama akka qaban ni amanama ture. Macaafonni, ergaawwan ykn ‘wangeelonni’ yeroo booda barreeffaman itti hin dabalamne . . . Kakuu Haaraan barreeffamee  kan xumurame, Qosxanxinoos aboo qabachuusaafi manni sagadaa aangoo argachuusaa bara dheeraa dura ture. Macaafonni kun kutaa Caaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikii akka ta’an kan murteessan, Kiristiyaanota amantiisaaniitiif jedhanii ari’ataman malee, mana sagadaa isa aangoodhaan bulchaa ture miti.”

Piroofeesara gargaaraa Keen Baardiingi jedhamaniifi Caaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikiirratti qorannaa godhan, kutaawwan Macaafa Qulqulluu akkamitti akka filataman ilaalchisee yaada armaan gadii kennaniiru: “Manni sagadaa macaafota ofiisheetiin filatte kana kutaa Macaafa Qulqulluu akka ta’an hin murteessine; kanaa mannaa macaafota kana Kiristiyaanonni yeroo hunda akka Dubbii Waaqayyootti akka ilaalan amantee fudhatteetti jedhanii yaaduun caalaatti sirrii ta’a.”

Haata’u malee, kutaawwan Caaffata Qulqullaa’oo kana kan filatan Kiristiyaanota jaarraa jalqabaa bakki guddaan hin kennamneef qofa turanii? Macaafni Qulqulluun, wanti humna guddaa qabu tokko hojii kanarratti ga’ee olaanaa kan qabu ta’uusaa ibsa.

Hafuurri qulqulluun, gumiin Kiristiyaanaa erga hundeeffamee kaasee waggoota kurnaniif, Kiristiyaanonni ‘hafuurota gargar baasanii akka beekan’ isaan gargaaraa akka ture Macaafni Qulqulluun ni dubbata. (1 Qorontos 12:4, 10) Kiristiyaanota kana keessaa tokko tokko, wanta geggeessaa hafuura Waaqayyootiin dubbatameefi hin dubbatamne gargar baasanii hubachuuf dandeettii addaa qabu turan. Kanaaf Kiristiyaanonni yeroo har’aatti argaman, kutaan Caaffata Qulqullaa’oo Macaafa Qulqulluu keessatti argaman, geggeessaa hafuura Waaqayyootiin akka barreeffaman ni amanu.

Jalqabumaa kaasee Caaffanni Qulqullaa’oon geggeessaa hafuura qulqulluutiin akka barreeffaman hubachuun ni danda’ama. Dh.K.B. walakkeessa jaarraa lammaffaadhaa kaasee barreessitoonni tokko tokko Macaafni Qulqulluun sirrii ta’uusaa ilaalchisee yaada irratti kennaa turaniiru. Namoonni kun wanta Waaqayyo hafuurasaatiin tajaajiltootasaa barreessiseef dhugaa ba’an malee, macaafonni kutaa Caaffata Qulqullaa’oo ta’uu qaban warra kam akka ta’an hin murteessine.

Barreeffamoonni bara duriitti harkaan barreeffamanis, kutaan Caaffata Qulqullaa’oo yeroo ammaatti fudhatama argatan kun sirrii ta’uusaanii ilaalchisee ragaa quubsaa qabataniiru. Barreeffamoota jaarraa lammaffaafi sadaffaatti qophaa’an dabalatee, yeroo ammaatti Caaffanni Qulqullaa’oon jalqaba afaan Giriikiitiin barreeffaman 5,000⁠nii ol ta’an ni argamu. Dh.K.B. jaarraawwan kanatti akka kutaa Macaafa Qulqulluutti kan fudhataman barreeffamoota kana malee, barreeffamoota appookiriifaa hin turre.

Waa’ee kutaa macaafota kanaa ilaalchisee yaanni achi keessatti argamu ragaa hundarra caalu ta’a. Macaafonni kun yaada “dubbii sirrii” Macaafa Qulqulluu keessa jiruu wajjin walsimu. (2 Ximotewos 1:13) Namoonni macaafota kana dubbisan, Yihowaa akka jaallataniifi akka isa waaqeffatan jajjabeessu, akkasumas aadaa gadheerraa, hafuura  xuraa’ummaafi wantoota uumaman waaqeffachuurraa akka fagaatan akeekkachiisu. Macaafonni kun seenaa sirriifi raajii dhugaa qabataniiru. Namoonni macaafota kana dubbisanis warra kaan akka jaallatan jajjabeessu. Caaffanni Qulqullaa’oon afaan Giriikii yaada adda isaan godhu akkasii qabu. Barreeffamoonni appookiriifaahoo, namoonni akkas akka godhan ni jajjabeessuu?

Kitaabonni Appookiriifaa Adda Kan Ta’an Akkamitti?

Kitaabonni appookiriifaa, macaafota Caaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikiirraa baay’ee addadha. Kitaabonni appookiriifaa Dh.K.B. bara 150 hanga 300⁠tti, jedhuunis Caaffanni Qulqullaa’oo afaan Giriikii erga barreeffamanii waggoota hedduu booda qophaa’an. Haalli kitaabonni kun Yesusiifi Kiristiyaanummaa itti ibsan, Caaffata Qulqullaa’oo geggeessaa hafuura Waaqayyootiin barreeffamanii wajjin kan walsimu miti.

Fakkeenyaaf, kitaabota appookiriifaa keessaa tokko kan ta’e Wangeelli Toomaas, Yesus, Maariyaam Mootummaa Waaqayyootti galuu akka dandeessuuf dhiira ishee gochuusaa dabalatee, barumsa sirrii hin taane hedduu qabateera. Kitaabni Za Infaansi Goospil oov Toomaas jedhamu Yesus mucaa gara jabeessa akka ta’eefi ta’e jedhee mucaan tokko akka du’u gochuusaa ibsa. Kitaabonni appookiriifaa Hojii Phaawulosiifi Hojii Phexros jedhaman saalqunnamtii raawwachuurraa fagaachuu kan jajjabeessan yommuu ta’u, ergamoonni Yesusillee dubartoonni abbootii manaasaaniirraa akka adda ba’an gorsaa akka turan ibsu. Wangeelli Yihudaa, Yesus yeroo bartoonnisaa nyaataaf kadhannaa dhiheessan akka isaanitti kolfe dubbata. Yaadawwan kun yaada Caaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikiirra jiranii wajjin gonkumaa wal hin fakkaatan.—Maarqos 14:22; 1 Qorontos 7:3-5; Galaatiyaa 3:28; Ibroota 7:26.

Kitaabonni appookiriifaa hedduunsaanii ilaalcha Ginoostiiksii calaqqisu. Namoonni amantii Ginoostiiksii hordofan Yihowaan Waaqa gaarii akka hin taane amanu. Kana malees, du’aa ka’uun kallattiidhaan akka hin raawwatamne, wanti ijaan argamu hundi gadhee akka ta’e, akkasumas gaa’elliifi ijoollee godhachuun akka jiraatu kan godhe Seexanadha jedhanii amanu.

Seenaan kitaabota appookiriifaa hedduunsaanii keessatti argamu, seenaa namoota Macaafa Qulqulluu keessatti ibsamanii wajjin tokko akka ta’an dubbatamuyyuu, yaanni kun dhugaa miti. Kitaabonni kun kutaa Caaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikiitti akka hin dabalamne yaaliin godhameeraa? Hayyuun Montaaguu Rihodees Jamsi jedhamaniifi kitaabota appookiriifaarratti qorannaa godhan akkas jedhaniiru: “Kitaabonni kun Kakuu Haaraa keessatti akka hin dabalamne namni yaalii godhe akka hin jirre beekamaadha: akka hin dabalamne kan godhe yaada Caaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikii wajjin wal faallessan qabachuusaaniiti.”

Barreessitoonni Macaafa Qulqulluu Gantummaan Akka Dhufu Akeekkachiisaniiru

Gantoonni gumii Kiristiyaanaa jal’isan akka ka’an Caaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikii keessatti akeekkachiisni hedduun kennameera. Haalli kun jaarraa jalqabaatti ka’ee kan ture ta’us, ergamoonni Yesus gantummaan kun akka hin babal’anne ittisaniiru. (Hojii Ergamootaa 20:30; 2 Tasaloniiqee 2:3, 6, 7; 1 Ximotewos 4:1-3; 2 Phexros 2:1; 1 Yohannis 2:18, 19; 4:1-3) Akeekkachiisni barreeffamoota barumsa Yesusii wajjin wal faallessan qabate ilaalchisee kenname kun, ergamoonni Yesus hundi erga du’anii booda akka babal’atan waan dubbatameef nu dinqisiisuu hin qabu.

Hayyoonniifi barreessitoonni seenaa tokko tokko, barreeffamoonni kun waggoota dheeraa dura waan turaniif bakki guddaan kennamuufii qaba jedhanii yaadu. Mee fakkeenya kana ilaali: Hayyoonni, barruulee yeroo ammaatti maxxanfamaniifi oduu mirkanaa’aa hin taane qabatan, akkasumas barreeffamoota maqaa balleessaniifi garee amantii cimsitootaatiin qophaa’an walitti qabanii barreeffama qopheessan haa jennu. Barreeffamoonni kun waggoota dheeraa dura waan qophaa’aniif qofa dhugaafi kan itti amanamu ta’uu danda’uu? Odeeffannoon sobaafi waa’ee hin baafne kun waggaa 1,700 dura waan barreeffameef qofa dhugaa ta’uu danda’aa?

Gonkumaa ta’uu hin danda’u! Yaanni Yesus Maariyaam ishee Magdalaa fuudhuusaa dubbatu, akkasumas yaanni ragaa qabatamaa hin taanerratti hundaa’eefi kitaabota appookiriifaa keessatti argamus kanaa wajjin wal fakkaata. Macaafota itti amanamuu qaban utuu qabnuu, kitaabota amansiisaa hin taane akkasiitti amanuu qabnaa? Waaqayyo Ilmasaa ilaalchisee wanta beekuu qabnu hunda Macaafa Qulqulluu isa itti amanuu qabnu keessatti nuu barreessiseera.

[Miiljaleewwan]

[Fakkii fuula 26rra jiru]

BARA YESUS ITTI JIRAATE

[Fakkii fuula 26rra jiru]

BARA CAAFFANNI QULQULLAA’OON AFAAN GIRIIKII ITTI BARREEFFAMAN

[Fakkii fuula 26rra jiru]

BARA KITAABONNI APPOOKIRIIFAA ITTI BARREEFFAMAN

[Fakkii fuula 26rra jiru]

Kenneth Garrett/National Geographic Image Collection

[Fakkii fuula 26rra jiru]

DH.K.D. bara 2

[Fakkii fuula 26rra jiru]

DH.K.B. bara 33

[Fakkii fuula 26rra jiru]

41

[Fakkii fuula 26rra jiru]

98

[Fakkii fuula 26rra jiru]

130

[Fakkii fuula 26rra jiru]

300

[Fakkii fuula 28rra jiru]

Phaawulos ergamaan dinqiiwwan addaddaa raawwateera, namoota du’anillee kaasuudhaan innis ta’e wanti inni dubbate deggersa hafuura Waaqayyoo akka qabu argisiiseera