Сӕйраг ӕрмӕгмӕ рахиз

Сӕргӕндтӕм рахиз

Писмо Уӕрӕсейӕ

Балц «зӕххы кӕронмӕ»

Балц «зӕххы кӕронмӕ»

НӔ ГЫЦЦЫЛ хӕдтӕхӕг Якутскӕй стахти ӕмӕ Туймаады дӕлвӕзы сӕрмӕ сындӕггай хӕрдмӕ цӕуын райдыдта. Нӕ фӕстӕ фӕуагътам бирӕ алыхуызон салд цадтӕ ӕмӕ, йӕ урссӕр цъуппытӕ хуры тынтӕм кӕмӕн ӕрттывдтой, уыцы Верхойанскы рагъ. 900 километры куы атахтыстӕм, уӕд ӕрбадтыстӕм поселок Депутатскийы.

Афтӕ райдыдта мӕ балц Якутийы – диссаджы рӕсугъд, фӕлӕ тынг уазал бӕстӕйы. Республикӕ Саха (Якути ныр афтӕ хонынц) ныгуылӕн Европӕйӕ стырдӕр у. Сӕрдыгон дзы вӕййы 40 градусы онг тӕвд, зымӕгон та – 70 градусы онг уазал. Фӕлӕ ’рмӕстдӕр Якутийы ис фенӕн, незаманты чи цард, ахӕм ӕнахуыр стыр сырдты стджытӕ. Кӕд дзы фӕстаг хатт цалдӕр азы размӕ уыдтӕн, уӕддӕр мӕ нӕ рох кӕнынц бӕзджын мигътӕй ӕмбӕрзт горӕттӕ, цӕгатаг ӕрттывд (северное сияние) ӕмӕ уазалӕн фӕразон ӕмӕ хъӕлдзӕг якутӕгтӕ.

Поселок Депутатскийӕ фӕстӕмӕ ма ме ’мбӕлццонимӕ хъуамӕ абӕрӕг кодтаиккам ноджы цалдӕр хъӕуы. Фыццаг нӕ зӕрды уыд ацӕуын 300 километры цӕгатырдӕм, Лаптевты денджызмӕ ’ввахс, Хайырмӕ. Цӕмӕн нӕ бахъуыд афтӕ дард ацӕуын? Йегъовӕйы Ӕвдисӕнтӕ уыцы ран Хуыцауы Паддзахады тыххӕй хъусын кодтой, ӕмӕ фембӕлдысты, Библи ахуыр кӕнын кӕй фӕндыд, бирӕ ахӕм сыгъдӕгзӕрдӕ адӕмыл. Мах та уыцы рӕстӕг уыдыстӕм Якутскы ӕмӕ сӕм Йегъовӕйы Ӕвдисӕнтӕй махӕй ӕввахсдӕр ничи уыд, кӕд не ’хсӕн иу мин километрӕй фылдӕр уыд, уӕддӕр. Мах бамбӕрстам, уыцы адӕмы кӕй хъӕуы не ’ххуыс.

Поселок Депутатскимӕ куы ’ртахтыстӕм, уӕд дзы ссардтам, асламӕй нӕ Хайырмӕ аласын чи сразы, иу ахӕм лӕджы. Йӕ машинӕ йын куы федтам, уӕд дызӕрдыг кӕнын райдыдтам, бынатмӕ нӕ фӕхӕццӕ кӕндзӕн, ӕви нӕ. Машинӕ уыд советон заманты уагъд, зӕронд ӕмӕ дзы бензины тӕфӕй сулӕфӕнтӕ нӕ уыд. Фӕлӕ нын ӕндӕр гӕнӕн нӕ уыд ӕмӕ уыцы изӕр йемӕ ацыдыстӕм. Фӕндагыл нӕм цы ’нхъӕлмӕ каст, уый нӕ хъуыдыйы кӕрон дӕр нӕ уыд.

Машинӕйы бадӕнтӕ уыдысты, ӕддейӕ тундрӕ куыд салд уыд, афтӕ салд, ӕмӕ тӕфсгӕ дӕр нӕ кодтой. Иу ран куы фӕурӕдтам, уӕд нӕ уӕлӕ скодтам, хъарм дзаумӕттӕй ма нӕм цы уыд, уыдӕттӕ, фӕлӕ нын уӕддӕр ницы ӕххуыс кодта.

Нӕ шофыр уазӕлттыл ахуыр кӕй уыд, уымӕ гӕсгӕ йӕм уазал нымады дӕр нӕ уыд. Фӕндагыл цӕугӕйӕ нӕ афарста: «Цӕгатаг ӕрттывд искуы федтат?» Ӕз никуы федтон ӕмӕ нын уӕд баурӕдта ӕмӕ ӕддӕмӕ тыххӕйты рахызтыстӕм. Мӕ дисӕн кӕрон нал уыд! Уазал дӕр нӕ фӕрох! Мӕ цӕст уыцы диссагмӕ кӕсынӕй не ’фсӕст. Афтӕ нӕм каст, цыма нӕ разы рӕсугъд, ӕрттивгӕ ӕмбӕрзӕн дымгӕ фӕйлауы.

Райсомырдӕм нӕ машинӕ миты ныссагъди ӕмӕ нӕ бахъуыд рахизын ӕмӕ йӕ митӕй сласын. Фӕндӕгтыл митӕй ахизӕн нӕ уыд ӕмӕ цалынмӕ бынатмӕ хӕццӕ кодтам, уӕдмӕ ма йӕ цалдӕр хатты сластам. Хур куы скаст, уӕд бамбӕрстон, нӕ «фӕндаг» салд цӕугӕдон кӕй уыд. Кӕдӕй-уӕдӕй, ӕмбисбонмӕ ӕввахс, 16 сахаты фӕстӕ Хайырмӕ ’рхӕццӕ стӕм. Афтӕ суазал стӕм, ӕмӕ ма фӕрынчын уыдаиккам, уымӕн гӕнӕн нӕ уыд. Фӕлӕ райсомӕй куы рабадтыстӕм, уӕд нӕхи тынг хорз хатыдыстӕм, цыма никуы ӕмӕ ницы. Ӕрмӕст мӕ къахы ’нгуылдзтӕ уазалӕй гыццыл андзыг сты, фӕлӕ мын бынӕттон цӕрджытӕ арсы сой ’рбахастой ӕмӕ сӕ уымӕй куы байсӕрстон, уӕд мын ӕртӕфстысты.

Хуыцауы Паддзахады тыххӕй хъусын кӕнынмӕ адӕммӕ сӕ хӕдзӕрттӕм нӕхӕдӕг фӕцӕуӕм. Фӕлӕ Хайыры цӕрджытӕ куы базыдтой, цӕй тыххӕй сӕм ӕрцыдыстӕм, уӕд нӕм сӕхӕдӕг цӕуын райдыдтой. Дыууӕ къуыри ӕмӕ ’рдӕджы бӕрц, иуӕй-иу хатт суанг бон-изӕрмӕ, семӕ Библи ахуыр кодтам. Тынг ӕхсызгон нын уыд, кӕй фембӕлдыстӕм, Хуыцауы базонын кӕй фӕндыд, бирӕ ахӕм хӕларзӕрдӕ ӕмӕ уазӕгуарзон адӕмыл. Цалдӕр ацӕргӕ якутаг сылгоймаджы нын загътой: «Мах уырны, Хуыцау кӕй ис. Хуыцау куы нӕ уаид, уӕд нӕм сымах ардӕм – зӕххы кӕронмӕ – не ’рбацыдаиккат!»

Уымӕй уӕлдай ма базыдтам, якутӕгтӕ куыд цӕрынц, уый тыххӕй дӕр. Зӕгъӕм, зымӕджы сын дон кӕм вӕййы? Сӕ хӕдзӕртты раз ихы къӕртытӕ сугтау калд вӕййынц ӕмӕ сӕ дон куы фӕхъӕуы, уӕд уыцы ихтӕ стайын кӕнынц ӕмӕ йӕ нуазынц. Бахӕрын ма нын кодтой диссаджы хӕрзад кӕсаг сигты мыггагӕй, хонынц ӕй чир. Скӕнынц дзы строганинӕ. Кӕсаг ныссӕлын кӕнынц, стӕй йӕ кардӕй тӕнӕг ныллыг кӕнынц, цӕхджын доны ӕмӕ йӕ бырцы атулынц ӕмӕ йӕ афтӕмӕй хӕрынц. Бынӕттон цӕрджытӕ ма бирӕ уарзынц дзурын, салд зӕххы кӕй ссарынц, уыцы рагон мамонтты стджыты ӕмӕ, чи ныддур ис, ахӕм рагон бӕлӕсты тыххӕй. Ахӕм цыдӕртӕ ам арӕх ис ссарӕн ӕмӕ сӕхимӕ диссаг нал кӕсынц.

Хайырӕй мӕ арӕх хъуыди хӕдтӕхӕгыл Якутийы ӕндӕр хъӕутӕм тӕхын, цӕмӕй уым дӕр адӕмимӕ Библи ахуыр кодтаин. Диссаг у, куыд хӕларзӕрдӕ ӕмӕ уазӕгуарзон сты ацы адӕм! Иу хатт иу гыццыл лӕппу базыдта, хӕдтӕхӕгыл тӕхын кӕй тӕрсын, уый ӕмӕ мын балӕвар кодта, йӕхӕдӕг кӕй скодта, ахӕм открыткӕ. Уыцы открыткӕйы нынныв кодта дыууӕ сырддонцъиуы ӕмӕ хӕдтӕхӕг, стӕй йыл ныффыста: «Сашӕ, куы стӕхай, уӕд-иу хауынӕй ма тӕрс! Матфейы 10:29». Библийӕ ацы стих куы бакастӕн, уӕд мӕ зӕрдӕ суынгӕг. Фыст дзы ис: «Дыууӕ сырддонцъиуы лыстӕг ӕхцайыл нӕ уӕй кӕнынц? Фӕлӕ уыдонӕй иу дӕр зӕхмӕ, уӕ Фыд ӕй ма зона, афтӕмӕй не ’рхаудзӕн».

Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, Якутийы тыххӕй ма бирӕ цыдӕртӕ ис радзурӕн. Мӕ зӕрдӕйы баззад уыцы уазал бӕстӕ ӕмӕ, ӕцӕгдӕр «зӕххы кӕрон» чи цӕры, уыцы диссаджы адӕм.

[Нывтӕ 27 фарсыл]

Якутӕгтӕ сты тынг хӕларзӕрдӕ ӕмӕ уазӕгуарзон адӕм