Сӕйраг ӕрмӕгмӕ рахиз

Сӕргӕндтӕм рахиз

Удӕгас ӕвзӕгтыл «дзурӕг» чиныг

Удӕгас ӕвзӕгтыл «дзурӕг» чиныг

Удӕгас ӕвзӕгтыл «дзурӕг» чиныг

Кӕд ӕвзаг мӕлы, кӕцыйыл чиныг фыст цӕуы, уӕд уый фӕстиуӕгӕн мӕлы чиныг дӕр. Абон тынг цъус адӕмӕн у сӕ бон уыцы рагон ӕвзӕгтыл кӕсын, кӕцытыл Библи ӕрцыд фыст. Фӕлӕ уӕддӕр уыцы чиныг удӕгас у. Адӕймагады удӕгас ӕвзӕгтыл кӕй «сахуыр дзурын», удӕгас дӕр уый тыххӕй баззад. Тӕлмацгӕнджытӕ, кӕцытӕ йӕ ӕндӕр ӕвзӕгтыл «дзурын» сахуыр кодтой, уыдон куыд зыны, уымӕ гӕсгӕ хаттӕй-хатт ӕмбӕлдысты стыр цӕлхдуртимӕ.

БИБЛИЙЫ тӕлмац ӕнцон хӕслӕвӕрд нӕу, уымӕн ӕмӕ дзы иу-1 100 сӕр ӕмӕ 31 000 стихӕй фылдӕр ис. Фӕлӕ ӕнусты дӕргъы, иузӕрдыг тӕлмацгӕнджытӕ ӕнувыддзинадимӕ ӕххӕст кодтой уыцы вазыгджын хӕслӕвӕрд. Уыдонӕй бирӕтӕ цухдзинӕдтӕ ӕййафыныл ӕмӕ, ӕгӕристӕмӕй, мӕлӕтыл дӕр разы уыдысты сӕ хъуыддаджы тыххӕй. Библи адӕймагады ӕвзӕгтӕм ратӕлмац кӕныны истори у диссаджы факт хъӕддыхдзинад ӕмӕ хӕрзарӕхстдзинады тыххӕй. Уыцы диссаджы факттӕй ӕркӕсӕм цалдӕрмӕ.

Тӕлмацгӕнджыты раз лӕууӕг зындзинӕдтӕ

Куыд ратӕлмац кодтаис чиныг ахӕм ӕвзагмӕ, кӕцыйыл нӕй фыссынад? Библийы тӕлмацгӕнджытӕй бирӕтӕ ахӕм зындзинадыл сӕмбӕлдысты. Зӕгъӕм, Ульфила, кӕцы цард нӕ эрӕйы IV ӕнусы, сфӕнд кодта Библи ратӕлмац кӕнын готаг ӕвзагмӕ, кӕцыйӕн уӕды рӕстӕджы фыссынад нӕ уыд. Ульфила уыцы зындзинӕдтӕ аиуварс кодта, 27 дамгъӕйӕ готаг алфавит ӕрхъуыдыгӕнгӕйӕ, кӕцы арӕзт ӕрцыд грекъаг ӕмӕ латинаг алфавитты бындурыл. Ӕнӕхъӕн Библийы тӕлмац готаг ӕвзагмӕ уый фӕци нӕ эрӕйы 381 азмӕ.

Грекъаг ӕфсымӕртӕ, Кирилл (йӕ ӕцӕг ном Константин) ӕмӕ Мефоди, IX ӕнусы цӕрӕг, дыууӕ дӕр зынгӕ ахуыргӕндтӕ ӕмӕ лингвисттӕ, сфӕнд кодтой ратӕлмац кӕнын Библи славяйнаг ӕвзагыл дзурӕг адӕмӕн. Фӕлӕ нырыккон славяйнаг ӕвзӕгты развӕдгӕнӕг ӕвзагӕн нӕ уыдис фыссынад. Уымӕ гӕсгӕ Библи ратӕлмац кӕнынӕн дыууӕ ’фсымӕры ӕрхъуыды кодтой алфавит. Ахӕм хуызы Библийы бон сси «дзурын» славяйнаг бӕстӕты цӕрӕг адӕмӕн сӕ фылдӕримӕ.

Вильям Тиндаль XVI ӕнусы сфӕнд кодта ратӕлмац кӕнын Библи оригиналты ӕвзӕгтӕй англисаг ӕвзагмӕ, фӕлӕ ӕнӕнхъӕлӕджы тыхджын ныхмӕлӕудыл сӕмбӕлд, куыд аргъуаны ’рдыгӕй, афтӕ паддзахады ’рдыгӕй дӕр. Тиндаль, кӕцы ахуырад райста Оксфорды, фӕндыд саразын ахӕм тӕлмац, кӕцыйы «зӕхкусӕг лӕппу» дӕр бамбӕрстаид1. Фӕлӕ уыцы куыст кӕронмӕ ахӕццӕ кӕныны тыххӕй алыгъд Германмӕ, цы ран 1526 азы англисаг ӕвзагыл мыхуыр ӕрцыд «Ног Фӕдзӕхст». Чингуытӕ Англисмӕ куы ’рластой, уӕд хицӕуттӕ афтӕ скарз сты ӕмӕ сӕ судзын райдыдтой адӕмы ’хсӕн. Фӕстӕдӕр Тиндалыл гадзрахатӕй рацыдысты. Уый ныххурх кӕныны ӕмӕ йын йӕ буар басудзыны хӕдразмӕ хъӕрӕй загъта ахӕм ныхӕстӕ: «Хицау, бакӕн Англисы паддзахӕн йӕ цӕстытӕ!»2

Библи дарддӕр тӕлмац кодтой; тӕлмацгӕнджыты цы ’рлӕууын кодтаид. Кӕд Библи ӕххӕстӕй нӕ, уӕддӕр йӕ хӕйттӕ 1800 азмӕ «сахуыр сты дзурын» 68 ӕвзагыл. Уый фӕстӕ Библион Ӕхсӕнӕдты, сӕрмагондӕй та Британийы ӕмӕ Фӕсарӕнты Библион Ӕхсӕнады сӕвзӕрдимӕ, кӕцы арӕзт ӕрцыд 1804 азы, Библи тагъддӕр «сахуыр кодта» ноджы фылдӕр ног ӕвзӕгтӕ. Сӕдӕгай ӕрыгон нӕлгоймӕгтӕ барвӕндонӕй сфӕнд кодтой ӕндӕр бӕстӕтӕм миссионертӕй ацӕуын, уыдонӕй бирӕты сӕйраг нысан уыд Библи ратӕлмац кӕнын.

Африкӕйы ӕвзӕгты ахуыр

Африкӕйы 1800 азы фыссынад цы ӕвзӕгтыл уыд, уыдон дӕсы бӕрц уыдысты. Иннӕ сӕдӕгай дзургӕ ӕвзӕгты та хъуыд банхъӕлмӕ кӕсын, цалынмӕ сыл исчи фыссынад ӕрымысыдаид, уӕдмӕ. Миссионертӕ ӕрцыдысты ӕмӕ ӕвзаг ахуыр кӕнын райдыдтой ӕнӕ ахуыргӕнӕн чингуытӕй ӕмӕ дзырдуӕтты ’ххуысӕй. Уый фӕстӕ архайдтой фыссынад саразыныл ӕмӕ стӕй та адӕмы ахуыр кодтой шрифт кӕсыныл. Уыдон уыцы хъуыддаг уымӕн арӕзтой, цӕмӕй адӕмы бон суыдаид Библи сӕ мадӕлон ӕвзагыл бакӕсын3.

Ахӕм миссионертӕй иу уыд шотландиаг Роберт Моффат. Моффатыл 25 азы куы цыд, уӕд 1821 азы райдыдта йӕ лӕггаддзинад Хуссар Африкӕйы, тсваны ӕвзагыл дзурӕг адӕмы ’хсӕн. Цӕмӕй сын се ’взаг сахуыр кодтаид, кӕцыйӕн нӕ уыд фыссынад, уый тыххӕй адӕмимӕ ныхас кодта, рӕстӕгӕй-рӕстӕгмӕ-иу мидӕггагон районтӕм цыд цӕрынмӕ. Фӕстӕдӕр уый фыста: «Адӕм мӕм сӕ хъус зӕрдӕхӕларӕй дардтой ӕмӕ-иу дзургӕ-дзурын куы фӕрӕдыдтӕн, уӕд-иу мыл худтысты. Никуы мын ничи раст кодта нӕдӕр мӕ дзырдтӕ, нӕдӕр мӕ хъуыдыйӕдтӕ, цалынмӕ-иу сӕ ӕз куыд загътон, афтӕ ничи сфӕзмыдта, цӕмӕй-иу иннӕтӕ фӕхудтаиккой, уӕдмӕ»4. Моффат нӕ басаст ӕмӕ ӕппын фӕстагмӕ сахуыр кодта ӕвзаг, фыссынад саразгӕйӕ.

Тсванты ’хсӕн аст аз куы фӕкуыста, уӕд 1829 азы Моффат Лукайы Евангели тӕлмац фӕци. Цӕмӕй йӕ ныммыхуыр кодтаид, уый тыххӕй 960 километры галуӕрдоныл фӕцыд донбылмӕ ӕмӕ стӕй науыл ацыд Кептаунмӕ. Уым ын губернатор бар ратта, цӕмӕй паддзахадон прессӕй спайда кодтаид, фӕлӕ Моффатӕн йӕхи бахъуыдис шрифт сӕмбырд кӕнын ӕмӕ мыхуыр кӕнын, фӕстагмӕ 1830 азы Евангели рауадзын. Сӕ царды фыццаг хатт тсваны адӕмӕн сӕ бон сси Библийы хай сӕ мадӕлон ӕвзагыл бакӕсын. Моффат тсваны ӕвзагмӕ ӕнӕхъӕн Библи тӕлмац фӕци 1857 азы.

Фӕстӕдӕр Моффат ӕрфыста тсваны адӕмы реакци Лукайы Евангели фыццаг хатт куы райстой, уӕд. Уый загъта: «Ӕз базонгӕ дӕн адӕймӕгтимӕ, кӕцытӕ сӕдӕгай милтӕ рацыдысты, цӕмӕй Лукайы Евангели райстаиккой. [...] Ӕз федтон, уыдон Лукайы Евангели куы райстой, уӕд куыд куыдтой, сӕ риумӕ-иу ӕй фидар куыд нылхъывтой ӕмӕ бузныгдзинады цӕстысыгтӕ куыд калдтой, цалынмӕ иу сын цалдӕр хатт нӕ загътон: „Нывзӕр кӕндзыстут чингуытӕ уӕ цӕстысыгтӕй“»5.

Моффаты хуызӕн иузӕрдыг тӕлмацгӕнджытӕ африкӕйӕгтӕй бирӕтӕн раттой фыццаг фадат фыссынады уылты бастдзинад кӕнынӕн — кӕд уыдонӕй иуӕй-иутӕ райдианы фыссынады ӕнӕмӕнгхъӕуындзинад нӕ уыдтой, уӕддӕр. Фӕлӕ тӕлмацгӕнджытӕ нымадтой, Африкӕйы адӕмӕн кӕй лӕвӕрдтой зынаргъдӕр лӕвар — Библи сӕ мадӕлон ӕвзагыл. Абон Библи, ӕххӕстӕй кӕнӕ хайгай, «дзуры» 600 фылдӕр африкӕйаг ӕвзагыл.

Азиаг ӕвзӕгты ахуыр

Тӕлмацгӕнджытӕ Африкӕйы дзургӕ ӕвзӕгтыл фыссынад ӕрхъуыды кӕныныл куы архайдтой, уыцы рӕстӕджы зӕххӕн йе ’ннӕ кӕрон иннӕ тӕлмацгӕнджытӕ сӕмбӕлдысты бынтон ӕндӕр зындзинадимӕ — вазыгджын фыссынад цы ӕвзӕгтӕн уыд, уыдонмӕ тӕлмац кӕнын. Библи Азийы ӕвзӕгтӕм чи тӕлмац кодта, уыдон раз дӕр лӕууыд ахӕм зын хӕслӕвӕрд.

Вильям Кэри ӕмӕ Джошуа Маршман XIX ӕнусы райдианы ацыдысты Индимӕ ӕмӕ сахуыр кодтой бирӕ ӕвзӕгтӕ сӕ фыссынӕдтимӕ. Мыхуыргӕнӕг Вильям Уорды ’ххуысӕй, уыдон Библийы хӕйтты тӕлмац рауагътой иуыл къаддӕр 40 ӕвзагыл6. Вильям Кэрийы тыххӕй автор Дж. Херберт Кейн загъта: «Уый ӕрымысыд рӕсугъд, ӕнӕрхӕцгӕ дзурыны стиль [бенгайлаг ӕвзагӕн], кӕцыйӕ баивта зӕронд классикон формӕ, ӕмӕ уый фӕстиуӕгӕн нырыккон кӕсджытӕн ӕвзаг сси бирӕ ӕмбаргӕдӕр ӕмӕ зӕрдӕмӕдзӕугӕдӕр»7.

Адонайрам Джадсон, кӕцы райгуырд ӕмӕ схъомыл Америчы Иугонд Штатты, ацыд Бирмӕмӕ ӕмӕ 1817 азы райдыдта тӕлмац кӕнын Библи бирмӕйаг ӕвзагмӕ. Уый радзырдта Библи ратӕлмац кӕныны тыххӕй, скӕсӕйнаг ӕвзӕгты ахуыр кӕныны зындзинӕдтӕ: «Зӕххы иннӕ кӕроны цӕрӕг адӕмы ӕвзаг ахуыр кӕнынмӕ ’рӕвналгӕйӕ, кӕцытӕн сӕ хъуыдыкӕнынад нӕ хъуыдыкӕнынадӕй хицӕн кӕны, кӕдонӕн сӕ лингвистикон ӕгъдӕуттӕ уыдысты ног, ӕмӕ дамгъӕтӕ ӕмӕ дзырдтӕ не сты кӕддӕр цы ӕвзӕгтимӕ ’мбӕлдыстӕм, уыдон хуызӕн; кӕд нӕм нӕдӕр дзырдуат ис, нӕдӕр тӕлмацгӕнӕг, ӕмӕ цалынмӕ нӕ бон уа бынӕттон ахуыргӕнӕджы ’ххуысӕй спайда кӕнын, уӕдмӕ уал уыцы ӕвзагыл гыццыл уӕддӕр хъуамӕ ӕмбарӕм — гъе уый дын куыст!»8

Джадсоны уавӕры, уый уыд арӕхстджын куыст иу-18 азы дӕргъы. Бирмӕйаг Библийы фӕстаг хай мыхуыр ӕрцыд 1835 азы. Бирмӕйы цы рӕстӕг цард, уый ын зынаргъ слӕууыд. Джадсон тӕлмацыл куы куыста, уыцы рӕстӕджы йӕ фӕаххосджын кодтой шпионажы ӕмӕ уымӕ гӕсгӕ дыууӕ азы бӕрц арвыста къогъотӕй дзаг ахӕстоны. Йе ’ссӕрибар кӕнынӕй бирӕ рӕстӕг нӕ рацыд, афтӕ тӕвднизӕй амардысты йӕ ус ӕмӕ йӕ гыццыл чызг.

Дыууын фондзаздзыд Роберт Моррисон 1807 азы Китаймӕ куы ’рцыд, уӕд ӕрӕвнӕлдта тынг зын куыстмӕ — Библи вазыгджындӕр ӕвзӕгтӕй сӕ иумӕ, китайаг ӕвзагмӕ, тӕлмац кӕнынмӕ. Уый хорз нӕ зыдта китайагау, кӕцы ӕрмӕст дыууӕ азы размӕ райдыдта ахуыр кӕнын. Моррисоны ма къуылымпы кодта китайаг закъон дӕр, кӕцы тырныдта Китайы хицӕндзинад бахъахъхъӕнынмӕ. Китайӕгтӕн, мӕлӕты тӕрхоны тасӕй, бар нӕ уыд ӕндӕрбӕстӕгтӕн ӕвзаг амонын. Ӕндӕрбӕстӕгтӕн Библийы тӕлмац китайаг ӕвзагмӕ уыд мӕлӕтӕй ӕфхӕрды аккаг рӕдыд.

Хъӕбатыр, фӕлӕ арӕхстджын Моррисон дарддӕр ӕвзаг ахуыр кодта ӕмӕ йӕ тагъд базыдта. Дыууӕ азмӕ тӕлмацгӕнӕджы куыст райста Скӕсӕн-Индиаг Компанийы. Ӕнӕхъӕн бон-иу куыста компанийӕн, фӕлӕ сусӕгӕй ӕмӕ ӕппынӕдзух тасы бын, куыста Библийы тӕлмацыл дӕр. Китаймӕ ӕрцыдӕй авд азы куы рацыд, уӕд 1814 азы мыхуырмӕ цӕттӕ уыдысты Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ9. Фондз азы фӕстӕ Вильям Милны ’ххуысӕй кӕронмӕ ахӕццӕ кодта Дзуттаг Фыстытӕ.

Уый уыд стыр ӕнтыстдзинад: ныр Библийы бон сси ахӕм ӕвзагыл «дзурын», кӕцыйӕ пайда кӕнынц дунейы ’ппӕты фылдӕр адӕм. Курдиатджын тӕлмацгӕнджыты фӕрцы ма фӕзынд тӕлмӕцтӕ, азийы ӕндӕр ӕвзӕгтыл дӕр. Абон Библийы хӕйттӕ ӕнцонвадат сты Азийы 500 фылдӕр ӕвзагыл.

Тиндаль, Моффат, Джадсон ӕмӕ Моррисон ахӕм уӕззау куыст цӕмӕн кодтой, иуӕй-иутӕ сӕ цард тасы дӕр цӕмӕн ӕфтыдтой, цӕмӕй ратӕлмац кӕной чиныг адӕмӕн, кӕцыты нӕ зыдтой ӕмӕ хатгай, фыссынад цы адӕмӕн нӕ уыд, уыдонӕн дӕр? Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, сӕхи сбӕрзонд кӕныны кӕнӕ финансон пайдайы нысанӕн нӕ архайдтой. Уыдон уырныдта, Библи кӕй у Хуыцауы Ныхас ӕмӕ кӕй хъуамӕ «дзура» адӕмимӕ — алкӕимӕдӕр — сӕ мадӕлон ӕвзагыл.

Библи Хуыцауы Ныхас кӕй у, уый дӕ уырны ӕви нӕ, уымӕ нӕкӕсгӕйӕ ӕвӕццӕгӕн сразы уыдзынӕ, уыцы иузӕрдыг тӕлмацгӕнджытӕ цы сӕруӕлдай цӕттӕдзинад равдыстой, уый абоны дунейы арӕх ӕмбӕлгӕ кӕй нӕу, ууыл. Цымӕ ахӕм ӕнӕхипайдадзинадмӕ цы чиныг сразӕнгард кодта, уый раиртасыны аккаг нӕу?

[Таблицӕ 12 фарсыл]

(Мыхуыры куыд рацыд, уый фенӕн ис публикацийы)

Библийы хӕйттӕ 1800 азӕй цы ӕвзӕгтыл уыдысты мыхуыр, уыдон нымӕц.

68 107 171 269 367 522 729 971 1 199 1 762 2 123

1800 1900 1995

[Ныв 10 фарсыл]

Тиндаль тӕлмац кӕны Библи.

[Ныв 11 фарсыл]

Роберт Моффат.

[Ныв 12 фарсыл]

Адонайрам Джадсон.

[Ныв 13 фарсыл]

Роберт Моррисон.