1. ¿Ndaꞌä rä bolunta Äjuä pa yä mexiꞌmhai?

¿GI PÄDI ndaꞌä rä bolunta Äjuä pa nuju̱? Äjuä ne dä hyandi ge gatꞌho yä mexiꞌmhai dä mꞌu̱i temäꞌentho. Di pädihu̱ ge njabu̱ ngeꞌä mi hyoki Adán ꞌne Eva, bi umbäbi nꞌa rä jardin mähotho habu̱ xä mꞌu̱i. Bi ꞌñembäbiꞌu̱ ge xä me̱ꞌtsi yä bätsi, xä su yä zuꞌue ꞌne xä hyoki mähotho gatꞌho rä Xiꞌmhai (Génesis 1:28; 2:8, 9, 15). (Hyandi rä nota 6, «Te ma dä me̱fi Äjuä ko rä Xiꞌmhai»).

2. a) ¿Hanja di pädihu̱ ge Äjuä ma dä kumpli rä bolunta ja ngu mi ne dende ri mu̱di? b) ¿Toꞌo nuꞌu̱ yä jäꞌi ne dä hyandi Jeoba dä mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai ꞌne po hängu tiempo?

² ¿Gi kamfri ge nꞌa rä pa gatꞌho ma dä za gä ꞌmu̱ihu̱ temäꞌentho habu̱ ya di otho yä xuñha? Rä Zi Dada Jeoba enä: «Näꞌä xtä desidi gä pe̱fi geꞌä ma dä njabu̱» (Isaías 46:9-11; 55:11). Jeoba hinto ma dä hñäkuäbi de dä kumpli nunä rä bolunta. Näꞌä himbi hyoki rä Xiꞌmhai «ho̱nse̱ pa njabu̱tho», näꞌä «bi hyoki pa toꞌo dä mꞌu̱i» (Isaías 45:18). Jeoba ne dä hyandi ge po gatꞌho rä Xiꞌmhai dä ñuxä yä jäꞌi. ¿Pe toꞌo nuꞌu̱ yä jäꞌi ne Jeoba dä hyandi dä mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai ꞌne po hängu nje̱ya? Rä Biblia thädi: «Nuꞌu̱ yä jäꞌi o̱tꞌe rä justisia [o nuꞌu̱ yä yꞌo̱de] ma dä mꞌu̱i ha rä xiꞌmhai, ꞌne ja ma dä mꞌu̱hni pa nzäntho» (Salmo 37:29; Apocalipsis 21:3, 4).

3. ¿Te mä ntꞌani di o̱tꞌehu̱ ora di handihu̱ ge yä jäꞌi di hñeni ꞌne tu?

³ Mäpaya yä jäꞌi di hñeni ꞌne tu. Ha ndunthi yä luga, yä jäꞌi di ntuhni ꞌne di ñho. Pe mu̱ rä Zi Dada Jeoba mi  ne ge yä jäꞌi xä mꞌu̱i temäꞌentho, ¿te bi thogi ꞌne por hanja? Ho̱nse̱ rä Biblia thädi nunä ntꞌani.

4, 5. a) ¿Toꞌo bi usa nꞌa rä kꞌeñä pa bi ñäui Eva? b) ¿Hanja di mpu̱ngä be nꞌa rä jäꞌi?

⁴ Rä Biblia mää ge Äjuä pe̱ꞌtsi nꞌa rä kontra rä thuhu «Diablo ꞌne Satanás» o «Zithu». Nꞌa rä pa, ha rä jardin de Edén, rä Diablo bi usa nꞌa rä kꞌeñä pa bi ñäui Eva (Apocalipsis 12:9; Génesis 3:1). Eva bi hñurämu̱i ge xa mäjuäni mi ñä näꞌä kꞌeñäꞌä. (Hyandi rä nota 7, «Satanas rä Diablo»).

⁵ ¿Habu̱ bä ehe rä Diablo? Nuꞌmu̱ Äjuä bi hyoki rä Xiꞌmhai pa dä mꞌu̱i Adán ꞌne Eva, ya mi ꞌmu̱i ndunthi yä e̱nxe̱ ha mähetsꞌi. Nꞌa rä pa, nꞌa de nuꞌu̱ yä e̱nxe̱ꞌu̱ bi mu̱di bi ntsꞌomꞌu̱i ꞌne bi zo̱ho̱ bi Ndiablo (Job 38:4, 7). ¿Xi hanja bi njabu̱? Bi thogi ja ngu nꞌa rä jäꞌi näꞌä di mpe. Näꞌä jäꞌiꞌä himbi mꞌu̱i ya mi rä be, pe nꞌa rä pa bi mu̱di bi me̱ꞌtsi yä tsꞌo mfeni ꞌne yä tsꞌo nkꞌatꞌi. Koꞌmu̱ hinte bi me̱fi po dä hñäki de ha rä ñäxu nuꞌu̱ yä tsꞌo nkꞌatꞌiꞌu̱, ko rä tiempo bi uadi bi me̱fi näꞌä xki mbeni (hñeti Santiago 1:13-15). (Hyandi rä nota 8, «Yä e̱nxe̱»).

6. ¿Hanja nꞌa rä e̱nxe̱ bi zo̱ho̱ bi nkontraui Äjuä?

⁶ Geꞌä bi thogi ko näꞌä e̱nxe̱ bi mpu̱ngä Diablo. Nuꞌmu̱ Jeoba bi hyoki Adán ꞌne Eva, bi mändabi xä me̱ꞌtsi yä bätsi ꞌne xä ñuꞌtsi rä Xiꞌmhai (Génesis 1:27, 28). Näꞌä e̱nxe̱ꞌä zäi ge bi mu̱di bi mbeni: “¡Di ne ge gatꞌho yä jäꞌi go dä xo̱kämbenigi, hingo Jeoba!”. Entremäs bi mbeni njabu̱, mänꞌa bi kꞌatꞌi näꞌä so̱kämbeni go di pertenesebi Jeoba, hänge bi usa nꞌa rä kꞌeñä pa bi hyatꞌi Eva (hñeti Génesis 3:1-5). Njabu̱, näꞌä e̱nxe̱ꞌä bi mpu̱ngä Zithu ꞌne Diablo, ꞌne nubye̱ gehni rä nkontra Äjuä.

7. a) ¿Por hanja bi du Adán ꞌne Eva? b) ¿Por hanja gatꞌho di nxitahu̱ ꞌne di tuhu̱?

 ⁷ Adán ꞌne Eva bi zi näꞌä fruta xki ꞌñembäbi Jeoba ge hindä zi (Génesis 2:17; 3:6). Nuꞌu̱ bi me̱fi nꞌa rä pekado kontra Jeoba, hänge ko rä tiempo nuꞌu̱ bi du ja ngu xki xipäbi Jeoba ge ma xä thogi mu̱ hinxä yꞌo̱de (Génesis 3:17-19). Adán ꞌne Eva bi me̱ꞌtsi yä bätsi, pe gatꞌhoyu̱ bi mꞌu̱i ko rä pekado, hänge gatꞌho di tuhu̱ (hñeti Romanos 5:12). ¿Pe xi hanja gatꞌho bi mꞌu̱i ko rä pekado? Ma gä huxu̱ nꞌa rä ejemplo. Mu̱ gi usa nꞌa rä traste de gä bo̱jä näꞌä xä pe̱tꞌi pa gi hyoki yä thuhme, ¿hänge gatꞌho nuꞌu̱ yä thuhme ma dä bo̱ni xä pe̱tꞌi ꞌnehe? Njabu̱ ꞌnehe, Adán ꞌne Eva bi zo̱ho̱ bi me̱ꞌtsi rä pekado, hänge gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi bi mꞌu̱i, ꞌnehe di ñꞌoui rä pekado. Po geꞌä gatꞌho di nxitahu̱ ꞌne di tuhu̱ (Romanos 3:23). (Hyandi rä nota 9, «Pekado»).

8, 9. a) ¿Te mi ne rä Zithu xä gamfri Adán ꞌne Eva? b) ¿Por hanja Jeoba himbi hyo nguntꞌä Adán, Eva ꞌne rä Zithu?

⁸ Rä Zithu bi nkontraui Jeoba nuꞌmu̱ bi japi Adán ꞌne Eva dä zi de näꞌä fruta xki mhändabi hindä zi. Rä Zithu mi ne ge Adán ꞌne Eva xä gamfri ge Jeoba hingi pädi dä mända, ge mi hatꞌiꞌu̱ ꞌne ge hingä mäjuäni mi hombäbi yä ñho. ꞌNehe, rä Zithu bi mää ge Adán ꞌne Eva mi tsa dä mändase̱ ꞌne ge himi honi toꞌo dä xipäbi ndaꞌä xä ñho ꞌne ndaꞌä xä ntsꞌo. Xibye̱, ¿te ma xä me̱fi Jeoba? Rꞌa yä jäꞌi di ñꞌani por hanja Jeoba himbi hyo nguntꞌä Adán, Eva ꞌne rä Zithu. Pe mu̱ Jeoba xä me̱fi njabu̱, ¿gi kamfri ge ma xä za xä ꞌñudi ge rä Zithu mi nꞌa rä hyate? Hinä.

⁹ Hänge Jeoba bi desidi dä hye̱gi dä mändase̱ po nꞌa rä tiempo. Njabu̱ bi ꞌñudi ge rä Zithu go geꞌä hate, ꞌne ge ho̱nse̱ Jeoba pädi te mä ꞌñuu mänꞌa xä ñho pa yä mexiꞌmhai. Ma gä pädihu̱ mä nꞌa tu̱i de gehnä ha rä ntheke  11 de nunä mfistꞌofo. Pe xi nuꞌi, ¿te gi mbeni de näꞌä bi me̱fi Adán ꞌne Eva? ¿Mänꞌa bi mabi xä ñho mi yꞌo̱te rä Zithu? ¡Nuꞌu̱ hinte mä raso mi pe̱ꞌtsi pa xä duda de Jeoba! Jeoba go xki umbäbi gatꞌho näꞌä mi pe̱ꞌtsi: yä te, näꞌä jardin habu̱ mi ꞌmu̱i ꞌne nꞌa rä ꞌme̱fi xa mähotho. ¡Pe rä Zithu hinte xki me̱fi po geꞌu̱! Mu̱ go di geꞌi Adán o Eva, ¿te xkä pe̱fi?

10. ¿Te debe gä pe̱fihu̱ kada nꞌa de gekhu̱?

 ¹⁰ Ja ngu Adán ꞌne Eva, kada nꞌa de gekhu̱, debe gä huahnihu̱ ꞌnehe toꞌo di ne gä fatsꞌihu̱ ngu mä gobernantehu̱: mu̱ Jeoba o rä Zithu. Mä tehu̱ depende de toꞌo di fatsꞌihu̱ (Salmo 73:28; hñeti Proverbios 27:11). Mäpaya, Äjuä hingo di mända rä xiꞌmhai ꞌne xi ndunthi nuꞌu̱ yä jäꞌi hingi o̱te Äjuä. Pe mu̱ Äjuä hingo di mända rä xiꞌmhai, ¿nuꞌmu̱ toꞌo go di mända?

11, 12. a) ¿Te di pädihu̱ ora rä Biblia mää ge rä Zithu bi ofresebi rä Hesu gatꞌho yä hnini ꞌne yä gobiernu? b) ¿Te mä testo udi ge rä Zithu go geꞌä di mända ha rä xiꞌmhai?

¹¹ Rä Hesu mi pädi xä ñho toꞌo go di mända rä xiꞌmhai. Nꞌa rä pa, rä Zithu bi ꞌñuti rä Hesu gatꞌho nuꞌu̱ yä hnini ꞌne yä gobiernu de rä xiꞌmhai ꞌne bi ꞌñembäbi: «Gatꞌho nuyu̱ yä hnini gi handi, gä rꞌaꞌi mu̱ gi ndandiñähmu ꞌne gi nsundagi» (Mateo 4:8, 9; Lucas 4:5, 6). ¿Por hanja rä Zithu bi ofresebi rä Hesu gatꞌho nuꞌu̱ yä hnini ꞌne yä gobiernu? Ngeꞌä nuꞌu̱ yä gobiernuꞌu̱ go o ha rä yꞌe̱.

¹² Zäi ge nuꞌi gi ense̱: «¿Toꞌo mää ge rä Zithu go geꞌä di mända rä xiꞌmhai? ¿Hingä Jeoba go geꞌä bi hyoki mähetsꞌi ꞌne rä Xiꞌmhai?» (Apocalipsis 4:11). Mäjuäni, pe rä Hesu bi ꞌñenä: «Rä tsꞌondähi nuꞌä di ndä ha nunä rä xiꞌmhai» (Juan 12:31; 14:30; 16:11). Rä apostol Pablo ꞌnehe bi ꞌñenä: «Rä tsꞌondähi nuꞌä di ndä de gekua ha rä xiꞌmhai» (2 Corintios 4:3, 4). Rä apostol Juan bi ꞌñenä ge rä Zithu go geꞌä di mända ha rä xiꞌmhai ora bi ꞌñenä: «Rä xiꞌmhai o ha rä yꞌe̱ rä tsꞌondähi» (1 Juan 5:19).

13. ¿Te di ja mꞌe̱di dä me̱fi Äjuä ko nunä Xiꞌmhai ꞌne por hanja?

¹³ Kada nꞌa rä pa, nunä xiꞌmhai mänꞌa ri tsꞌoki. Ja  ndunthi yä injustisia, yä gerra, yä tuhni ꞌne yä jäꞌi yä yohmi. Yä jäꞌi hinxä za xä hñäki nuya yä xuñha. Pe Äjuä ya ma dä hä nꞌa rä gerra rä thuhu Armagedón pa dä hñäki gatꞌho yä sufrimiento. ꞌNepu̱ ma dä hyoki mähotho gatꞌho rä Xiꞌmhai pa njabu̱ yä jäꞌi dä za dä mꞌu̱i temäꞌentho (Apocalipsis 16:14-16). (Hyandi rä nota 10, «Armagedón»).

14. a) ¿Toꞌo xä huahni rä Zi Dada Jeoba pa dä Nrey ha rä Tsꞌu̱tꞌhui? b) ¿Te ya xki mää rä Biblia de rä Hesu?

¹⁴ Rä Zi Dada Jeoba bi huahni rä Hesu pa dä Nrey ha näꞌä rä Tsꞌu̱tꞌhui o Gobiernu bi ja ha mähetsꞌi. O̱tꞌe rꞌa yä mꞌo yä je̱ya rä Biblia bi ꞌñenä ge rä Hesu ma dä mända ngu nꞌa rä «Prinsipe» ꞌne ge näꞌä rä gobiernu nunka ma dä uadi (Isaías 9:6, 7). Rä Hesu bi ꞌñuti nuꞌu̱ yä de̱ni hanja dä yꞌadi ha yä sadi rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä nuꞌmu̱ bi ꞌñenä: «Hyopi dä ehe ri Tsꞌu̱tꞌhui. Hyopi dä tꞌo̱tꞌe ri bolunta ngu mähetsꞌi, ꞌnehe ha rä xiꞌmhai» (Mateo 6:10, TNM). Ha rä ntheke 8 de nunä mfistꞌofo, ma gä pädihu̱ hanja rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä ma dä hñäki gatꞌho nuꞌu̱ yä gobiernu jaua ha rä Xiꞌmhai (hñeti Daniel 2:44). ꞌNepu̱, rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä ma dä hyoki mähotho gatꞌho rä Xiꞌmhai. (Hyandi rä nota 11, «Rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä»).

15. ¿Te me̱ꞌä näꞌä rä «rꞌayꞌo xiꞌmhai»?

¹⁵ Rä Biblia xikägihu̱ ge Äjuä di promete dä hyoki «mä rꞌayꞌo mähetsꞌi ꞌne nꞌa rä rꞌayꞌo xiꞌmhai» habu̱ yä jäꞌi ma dä mꞌu̱i temäꞌentho (Isaías 65:17; 2 Pedro 3:13). Rꞌabu̱ rä Biblia embäbi «xiꞌmhai» gatꞌho yä jäꞌi (Génesis 11:1). Hänge ora enä «rꞌayꞌo xiꞌmhai», di referi gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi o̱te yä mhända Äjuä. Po geꞌä, Äjuä di numäñho ꞌne ma dä jäpi.

16. a) ¿Te mä jäpi ma dä umbäbi Äjuä gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi ma dä mꞌu̱i ha rä rꞌayꞌo xiꞌmhai? b) ¿Te debe gä pe̱fihu̱ pa gä hänihu̱ näꞌä jäpiꞌä?

 ¹⁶ Rä Hesu bi promete ge Äjuä ma dä umbäbi rä «te pa nzäntho» gatꞌho nuꞌu̱ ma dä mꞌu̱i ha rä rꞌayꞌo xiꞌmhai (Marcos 10:30). ¿Te debe gä pe̱fihu̱ pa gä hänihu̱ näꞌä jäpiꞌä? Rä Biblia thädi nunä ntꞌani (hñeti Juan 3:16; 17:3). Pe, ¿te mä mꞌu̱i ma dä nja xti thoki mähotho gatꞌho rä Xiꞌmhai? Ma gä handihu̱.

17, 18. ¿Hanja di pädihu̱ ge ha rä rꞌayꞌo xiꞌmhai ma dä nja nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho ꞌne ya hinte ma gä tsuhu̱?

¹⁷ Ma dä thäki yä ntsꞌomꞌu̱i, yä gerra, yä tuhni ꞌne yä mbo̱ka. Ya hingä ma dä mꞌu̱i yä tsꞌomꞌu̱i jäꞌi ha rä Xiꞌmhai (Salmo 37:10, 11). Äjuä ma dä huati gatꞌho yä gerra (Salmo 46:9; Isaías 2:4). Ha rä Xiꞌmhai ya ho̱nse̱ ma dä mꞌu̱i nuꞌu̱ yä jäꞌi mädi Äjuä ꞌne o̱te yä mhända. Gatꞌho ma dä me̱ꞌtsi nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho ꞌne ya hinte mä tuhni ma dä nja (Salmo 72:7).

¹⁸ Ya hinto ma dä pidi rä hnini Jeoba. Mäyaꞌmu̱, nuꞌmu̱ rä dähni Israel mi o̱te Jeoba, nuꞌu̱ yä jäꞌi mi ꞌmu̱i xä ñho ꞌne hinte mä mbidi mi pe̱ꞌtsi ngeꞌä Jeoba go mi nkargo dä suꞌu̱ (Levítico 25:18, 19). Njabu̱ ꞌnehe, ha rä rꞌayꞌo xiꞌmhai ya hinte ma gä tsuhu̱ (hñeti Isaías 32:18; Miqueas 4:4).

19. ¿Hanja di pädihu̱ ge ha rä rꞌayꞌo xiꞌmhai xa ma dä nja ndunthi te dä zi gatꞌho yä jäꞌi?

¹⁹ Xa ma dä nja ndunthi te dä tsꞌi. Xa «ma dä nja ndunthi yä ꞌmotꞌi ha rä xiꞌmhai; asta ha yä ndehe yä tꞌo̱ho̱ xa ma dä nja yä sofo» (Salmo 72:16). Jeoba, «mä Zi Dadahu̱ xa ma dä jäpigihu̱» ꞌne «rä hai xa ma dä uni yä sofo» (Salmo 67:6).

20. ¿Hanja di pädihu̱ ge rä Xiꞌmhai ma dä gohi xa tsꞌu̱ngänza?

²⁰ Gatꞌho rä Xiꞌmhai ma dä gohi xa tsꞌu̱ngänza.  Gatꞌho yä jäꞌi ma dä me̱ꞌtsi yä nguu ꞌne yä jardin xa mähotho (hñeti Isaías 65:21-24; Apocalipsis 11:18). Rä Xiꞌmhai ma dä gohi xa mähotho ja ngu mi nja rä jardin de Edén. Jeoba nzäntho ma dä rꞌakhu̱ gatꞌho näꞌä ma dä jakhu̱ mꞌe̱di. Rä Biblia enä: «Nuꞌi gi xoki ri yꞌe̱ ꞌne gi umbäbi näꞌä ne gatꞌho nuꞌu̱ ja yä te» (Salmo 145:16).

21. ¿Hanja di pädihu̱ ge yä jäꞌi ꞌne yä zuꞌue ma dä ntsitsꞌi xä ñho?

²¹ Yä jäꞌi ꞌne yä zuꞌue ma dä ntsitsꞌi xä ñho. Yä zuꞌue ya hingä ma dä nja nꞌa rä peligro pa yä jäꞌi. Asta yä zi bätsi ma dä za dä ñꞌeni ko nuꞌu̱ yä zuꞌue tsate mäpaya (hñeti Isaías 11:6-9; 65:25).

22. ¿Te ma dä me̱fi rä Hesu ko nuꞌu̱ yä ñheni?

²² Yä jäꞌi ya hingä ma dä ñheni. Mi mꞌu̱kua rä Hesu ha rä Xiꞌmhai bi yꞌo̱the ndunthi yä jäꞌi (Mateo 9:35; Marcos 1:40-42; Juan 5:5-9). Koꞌmu̱ rä Hesu go geꞌä rä Rey de rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä, xti mända ha rä Xiꞌmhai ma dä hñäki yä ñheni, ꞌne «ninꞌa rä jäꞌi ma dä ꞌñenä: “Di hñeni”» (Isaías 33:24; 35:5, 6).

23. ¿Te ma dä me̱fi Äjuä po nuꞌu̱ yä jäꞌi xä du?

²³ Nuꞌu̱ xä du ma dä nuhu. Äjuä di promete ge ma dä gu̱tsꞌi de rä du yä miyontho yä jäꞌi. Rä Biblia enä: «Ma dä nangi de rä du tanto yä justo ngu yä injusto» (Hechos 24:15, TNM; hñeti Juan 5:28, 29, TNM).

24. ¿Gi hohmä gi ꞌmu̱i ha rä Paraiso?

²⁴ Mähyoni gä ñꞌanise̱hu̱: «¿Di ne gä pädi de Jeoba ꞌne gä o̱te yä mhända, o di ne gä pe̱fi näꞌä go di ne?». Mu̱ gä desidihu̱ gä o̱tehu̱ Jeoba, ma gä pe̱ꞌtsihu̱ nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho xudi ndämäni. Rä Hesu bi prometebi nꞌa de nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ bi du ha rä hyo: «Ma gi ꞌmu̱i kongeki ha rä Paraiso» (Lucas 23:43, TNM). Ha näꞌä ntheke xä ꞌñepu̱ ma gä pädihu̱ mä nꞌa tu̱i de Ñhesukristo ꞌne näꞌä ma dä me̱fi pa dä kumpli näꞌä xä promete Äjuä.