1. ¿Toꞌo uni rä te?

JEOBA, näꞌä nꞌa rä Zi Dada näꞌä ja rä te (Jeremías 10:10). Näꞌä go geꞌä bi hyogägihu̱ ꞌne bi rꞌakägihu̱ mä tehu̱. Rä Biblia enä: «Go geꞌe gä hokä gatꞌho nuꞌä te ja, y po ri paha bi njabu̱» (Apocalipsis 4:11). Hää, di tehu̱ ngeꞌä Jeoba njabu̱ bi ne. Pa rä Zi Dada Jeoba rä te xa mähotho (hñeti Salmo 36:9).

2. ¿Te mähyoni gä pe̱fihu̱ pa gä pe̱ꞌtsihu̱ nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho?

² Rä Zi Dada Jeoba xä rꞌakägihu̱ te gä tsihu̱, rä dehe ꞌne gatꞌho näꞌä di jakhu̱ mꞌe̱di pa gä tehu̱ (Hechos 17:28). Näꞌä ne dä hyandi gä ꞌmu̱ihu̱ ko rä johya (Hechos 14:15-17). Hänge rꞌakägihu̱ yä tsꞌofo, ꞌne mu̱ gä o̱tehu̱ ma gä ꞌmu̱ihu̱ temäꞌentho (Isaías 48:17, 18).

3. ¿Te bi me̱fi Jeoba mi hyandi ge Caín bi hyo rä ku?

³ Rä Biblia udi ge pa Äjuä, rä te yä jäꞌi xa ja ndunthi rä muui. Nꞌa rä pa, Caín —näꞌä rä tꞌu̱ Adán ꞌne Eva— xa bi nkue̱ ko näꞌä rä ku mi rä thuhu Abel. Ora Jeoba bi hyandi näꞌä mi senti Caín, bi xipäbi ge dä dominä rä mfeni. Pe Caín himbi ne bi yꞌo̱de. Xa mi u̱tsa rä ku ꞌne bi yu̱ntꞌi asta bi hyo (Génesis 4:3-8). Rä Zi Dada Jeoba bi kastiga Caín ngeꞌä bi hyo rä ku (Génesis 4:9-13). ¿Te utkägihu̱ näꞌä bi thogi? Ge rä kue̱ ꞌne rä ntꞌu̱tsate, dä za dä zitsꞌi nꞌa rä jäꞌi dä mbo̱ka, dä yu̱ntꞌi o asta dä hyo rä mikꞌei. Nꞌa rä jäꞌi njabu̱, Äjuä hingä ma dä umbäbi rä te pa  nzäntho (hñeti 1 Juan 3:15, TNM). Mu̱ di nehu̱ ge Äjuä dä nugägihu̱ xä ñho, pe̱ꞌtsi te gä mädihu̱ gatꞌho yä jäꞌi (1 Juan 3:11, 12).

4. ¿Te udi de rä te nꞌa de nuꞌu̱ 10 yä Mhända bi tꞌumbäbi Moisés?

⁴ Mi thogi rꞌa yä mꞌo yä je̱ya, Jeoba bi umbäbi Moisés nuꞌu̱ 10 yä Mhända habu̱ bi ꞌñudi ge pa Geꞌä, rä te pe̱ꞌtsi ndunthi rä muui. Nꞌa de nuꞌu̱ yä mhända enä: «Hindi debe gi ñhote» (Deuteronomio 5:17). Mu̱ nꞌa rä jäꞌi mi ho a proposito rä mikꞌei, näꞌä jäꞌiꞌä pe̱ꞌtsi te mi tho ꞌnehe.

5. ¿Te di mbeni Jeoba de rä aborto?

⁵ ¿Te di mbeni Jeoba de rä aborto? Pa rä Zi Dada Jeoba, ja ndunthi rä muui yä te yä zi bätsi asta nuꞌu̱ tobe odä ha yä mu̱i yä nänä. Ha näꞌä rä Ley bi umbäbi Jeoba yä israelita, mi mää ge mu̱ nꞌa jäꞌi dä yꞌentꞌi o dä u̱ni nꞌa rä ꞌme̱hñä näꞌä mi datꞌhi ꞌne po geꞌä dä du näꞌä rä bätsi, näꞌä jäꞌiꞌä pe̱ꞌtsi te mi tho ꞌnehe (hñeti Éxodo 21:22, 23; Salmo 127:3). Kongehnä di handihu̱ ge rä Zi Dada Jeoba di kondenä rä aborto. (Hyandi rä nota 28, «Aborto»).

6, 7. ¿Hanja di utihu̱ rä Zi Dada Jeoba ge nuju̱ ꞌnehe di handihu̱ rä te ko ndunthi rä muui?

⁶ ¿Hanja di utihu̱ rä Zi Dada Jeoba ge nuju̱ ꞌnehe di handihu̱ rä te ko ndunthi rä muui? Koꞌmu̱ hindi ne gä huxu̱ en peligro mä tehu̱ o yä te märꞌaa, nuju̱ hindi tsihu̱ yä yꞌu̱i, hindi ntihu̱, hindi tsihu̱ yä tabaco, yä märiuanä nixi märꞌa yä droga, ngeꞌä nuya yä tꞌo̱tꞌe di tsꞌombäbi yä te yä jäꞌi.

⁷ Rä Zi Dada Jeoba go geꞌä xä rꞌakägihu̱ mä ndoyꞌohu̱ ꞌne mä tehu̱. Hänge mu̱ hingä suhu̱ o di pe̱ꞌtsihu̱ yä bisio, Jeoba hingä ma dä hyandi xä ntꞌaxigihu̱ (Romanos 6:19; 12:1; 2 Corintios 7:1). Hindä za gä xo̱kämbenihu̱ rä Zi Dada Jeoba mu̱ hindi su mä tehu̱ ngu ri ꞌñehe. Pe  mu̱ gä o̱tꞌehu̱ ntsꞌe̱di po gä he̱gihu̱ nuꞌu̱ yä bisio o nuꞌu̱ yä nzäi tsꞌoni mä tehu̱, rä Zi Dada Jeoba ma dä maxkägihu̱.

8. ¿Te mähyoni gä pe̱fihu̱ pa hingä huxu̱ en peligro mä tehu̱ o yä te märꞌaa?

⁸ Ya dä handihu̱ ge mä tehu̱ nꞌa rä däta regalo xä rꞌakägihu̱ Jeoba, ꞌne näꞌä to̱ꞌmi gä suhu̱. Jeoba hingi ne gä huxu̱ en peligro mä tehu̱ nixi yä te märꞌaa. Po rängeꞌä, di jamäsuhu̱ ora di e̱tꞌihu̱ nꞌa rä karro, nꞌa rä moto, o mä nꞌa rä bo̱jä. ꞌNehe, hindi ku̱tꞌihu̱ ha yä ntꞌeni habu̱ ja yä tuhni o habu̱ ja rä peligro de gä ñꞌu̱nse̱hu̱ o gä u̱nihu̱ märꞌaa (Salmo 11:5). Ha mä nguhu̱, di jamäsuhu̱ ge hinte mä peligro di ja pa nuju̱ o pa märꞌaa. Mäyaꞌmu̱, Jeoba bi mändabi yä israelita: «Mu̱ ma gi hyoki nꞌa rä rꞌayꞌo nguu, nuꞌmu̱ pe̱ꞌtsi te gi ju̱ꞌspäbi nꞌa rä tꞌu̱kä jädo gatꞌho rä nthetsꞌi de mäñä rä njoꞌmi ri nguu, pa hinto dä dagi de gehni, ꞌne njabu̱ nuꞌi ꞌne ri familia, hinte mä ji gi tuhu̱» (Deuteronomio 22:8).

9. ¿Hanja di debe gä tratahu̱ yä zuꞌue?

⁹ Rä Zi Dada Jeoba ꞌnehe turämu̱i hanja di tratahu̱ yä zuꞌue. Jeoba rꞌakägihu̱ nse̱ki gä hohu̱ yä zuꞌue pa gä tsihu̱ o pa gä hokihu̱ te gä heehu̱ (Génesis 3:21; 9:3). ꞌNehe dä za gä hohu̱ nꞌa rä zuꞌue mu̱ huxä en peligro mä tehu̱ o yä te märꞌaa (Éxodo 21:28). Pe nuju̱ hindi debe gä maltratahu̱ yä zuꞌue nixi gä hohu̱ ho̱nse̱ de gä nduxte. Hindi debe gä eꞌtsihu̱ yä zuꞌue pa dä ntuhni (Proverbios 12:10).

10. ¿Por hanja di pädihu̱ ge rä ji di representa rä te?

¹⁰ Rä ji xä nsunda ante rä thandi rä Zi Dada Jeoba, ngeꞌä rä ji di representa rä te. Nuꞌmu̱ Caín bi hyo Abel, Jeoba bi ꞌñembäbi: «¿Te xkä pe̱fi? ¡Yꞌo̱de! Rä ji ri ku bi matkägi dende ha rä hai» (Génesis 4:10). Rä ji Abel mi representa rä te, ꞌne Jeoba bi kastiga Caín ngeꞌä bi hyo rä  ku. Mꞌe̱fa de bi nja näꞌä rä Däta däyꞌe ha yä pa Noé, Jeoba mänꞌaki bi ꞌñudi ge rä ji di representa rä te. Jeoba bi ꞌñembäbi Noé ꞌne rä familia: «Gatꞌho nuꞌu̱ yä zuꞌue di ñꞌäni ꞌne ja yä te, dä za gi tsihu̱. Ja ngu xtä rꞌaꞌähu̱ gatꞌho nuꞌu̱ yä kꞌangä planta, ꞌnehe di rꞌaꞌähu̱ gatꞌho yä zuꞌue. Pe rä ngo̱ ko rä te —o rä ji— hindi debe gi tsihu̱» (Génesis 1:29; 9:3, 4). Ja ngu di handihu̱, Jeoba bi proibibi Noé ꞌne rä familia dä zipäbi rä ji yä zuꞌue.

11. ¿Te mä mhända bi umbäbi Jeoba rä hnini Israel?

¹¹ Ya xki thogi ngu 800 yä je̱ya dende nuꞌmu̱ Jeoba bi mändabi Noé hindä zipäbi rä ji yä zuꞌue. Nubye̱ Jeoba bi ꞌñembäbi rä hnini: «Mu̱ nꞌa rä israelita o nꞌa rä nzo̱ho̱ jäꞌi näꞌä ꞌmu̱i entre geꞌähu̱, dä gu̱ nꞌa rä mbängä zuꞌue o nꞌa rä tsꞌintsꞌu̱ näꞌä dä za dä tsꞌi, näꞌä pe̱ꞌtsi te dä näꞌmbäbi rä ji ꞌne dä goꞌmi ko rä fonthai». ꞌNepu̱ bi ꞌñembäbi: «Ogi tsiphu̱ rä ji» (Levítico 17:13, 14). Rä Zi Dada Jeoba bi bembäbi rä hnini ge rä ji xä nsunda. Yä israelita mi tsa dä zipäbi rä ngo̱ yä zuꞌue, pe rä ji hinä. Nuꞌu̱ mi debe dä näꞌmbäbi rä ji ha rä hai.

12. ¿Hanja handi rä ji nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu?

¹² Rꞌa yä je̱ya mꞌe̱fa de mi du rä Hesu, yä apostol ꞌne yä ansiano de nuꞌu̱ yä mhuntsꞌi mi ja ha Jerusalén, bi muntsꞌi pa bi hyandi te mä mhända de rä Ley tobe mi debe dä me̱fi yä kristianu (hñeti Hechos 15:28, 29, TNM; 21:25). Rä Zi Dada Jeoba bi matsꞌi nuꞌu̱ yä kristianu dä ntiende xä ñho ge rä ji xä nsunda ante rä thandi ꞌne ge nuꞌu̱ yä kristianu mi debe dä hyandi njabu̱ ꞌnehe, ¡hänge himi debe dä zi yä ji! Nuꞌu̱ bi ntiende ge toꞌo dä zi rä ji, di ñhe̱hui toꞌo di ndäne yä idolo ꞌne toꞌo o̱tꞌe yä pekado ko yä ndoyꞌo. Hänge nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu, o̱de nunä mhända ꞌne hingi tsi yä ji. Rä Zi Dada Jeoba ne gä handihu̱ ge rä ji xä nsunda.

13. ¿Por hanja nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu hingi asepta dä siꞌtpäbi yä ji ha yä ndoyꞌo?

 ¹³ Näꞌä mhända bi uni Jeoba de rä ji, ¿di proibi ꞌnehe gä usahu̱ rä ji pa gä xithu̱ ha mä ndoyꞌohu̱? Hää. Por ejemplo: mu̱ nꞌa rä mediko dä xiꞌi ge hindi debe gi tsi yä ithe, ¿ma gi ꞌñenä ge hindä za gi tsi, pe hää dä za gi xitꞌi ha ri ndoyꞌo po mäde de ri ꞌñuji? ¿Hänge hinä? Njabu̱ ꞌnehe, näꞌä rä mhända bi uni rä Zi Dada Jeoba signifika ge hindi debe gä tsihu̱ yä ji nixi gä xithu̱ ha mä ndoyꞌohu̱. (Hyandi rä nota 29, «Transfusión de rä ji»).

14, 15. ¿Por hanja nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei rä ji ja ngu di mända Jeoba?

¹⁴ ¿Pe xiꞌmu̱ nꞌa rä mediko dä xikägihu̱ ge ma gä tuhu̱ mu̱ hingä aseptahu̱ rä ji? Kada nꞌaa debe dä desidise̱ mu̱ dä yꞌo̱te yä mhända Jeoba o hinä. Nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu, di mädi näꞌä rä te xä rꞌakhu̱ Jeoba, hänge hingi asepta dä siꞌtpäbi rä ji ha yä ndoyꞌo, pe hää o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä dini rä ꞌñethi.

¹⁵ Ninꞌa de gekhu̱ hindi ne gä tuhu̱. Pe koꞌmu̱ di pädihu̱ ge Jeoba handi rä ji ngu rä te ꞌne xä nsunda pa geꞌä, hindi aseptahu̱ dä siꞌtkägihu̱ rä ji ha mä ndoyꞌohu̱. Pa gekhu̱ mänꞌa xa mähyoni gä o̱tehu̱ yä mhända rä Zi Dada Jeoba ke gä ꞌmu̱ihu̱ märꞌa yä pa. Rä Hesu bi ꞌñenä: «Toꞌo dä ne dä ñäni rä te ma dä ꞌme̱di, pe toꞌo dä ꞌme̱di rä te po geki ma dä dini rä te» (Mateo 16:25, TNM). Nuju̱ di mädihu̱ rä Zi Dada Jeoba hänge di o̱tehu̱ näꞌä mändagihu̱, ꞌne Näꞌä mänꞌa pädi te xä ñho pa gekhu̱ (Hebreos 11:6).

16. ¿Por hanja nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu o̱te näꞌä di mända rä Zi Dada Jeoba?

¹⁶ Nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu ꞌmu̱i desidido dä jamäsu näꞌä rä mhända xä uni rä Zi Dada Jeoba de rä ji. Hänge hingi tsi yä ji nixi hingi asepta rä ji ngu nꞌa rä ꞌñethi. *  Pe nuꞌu̱ hää asepta märꞌa yä ꞌñethi pa dä ñꞌo̱the ꞌne dä ñäni yä te. Äjuä go geꞌä xä rꞌakägihu̱ mä tehu̱ ꞌne mä jihu̱, ꞌne go geꞌä pädi te mänꞌa xä ñho pa gekhu̱. Xi nuꞌi, ¿gi mbeni njabu̱?

17. ¿Pa te mi usa yä israelita rä ji?

¹⁷ Ha näꞌä rä Ley bi tꞌumbäbi Moisés, Jeoba bi ꞌñembäbi yä israelita: «Rä te rä ngo̱, ja ha rä ji, ꞌne nugase̱ xtä huxä ha rä altar po nuꞌähu̱, pa dä su̱ki ri pekadohu̱, ngeꞌä rä ji geꞌä di xu̱ki yä pekado» (Levítico 17:11). Ora yä israelita mi o̱tꞌe yä pekado, mi tsa dä hñäni rä mpumbäte Jeoba. Pe, ¿te mi debe dä me̱fi? Mi debe dä zitsꞌi nꞌa rä zuꞌue o mboꞌni ha rä templo. Näꞌä zuꞌueꞌä mi tho, ꞌnepu̱ nuꞌu̱ yä majhä mi ju̱ nꞌa tu̱i de rä ji näꞌä zuꞌueꞌä pa mi xitsꞌi ha rä altar.

18. ¿Te bi logra näꞌä rä te bi uni rä Hesu?

¹⁸ Nuꞌmu̱ bä ehe rä Hesu ha rä Xiꞌmhai, bi uni rä te o rä ji pa njabu̱ drä punꞌgägihu̱ mä pekadohu̱ ꞌne njabu̱ go bi thäki nuꞌu̱ yä ofrenda de gä zuꞌue (Mateo 20:28; Hebreos 10:1). Näꞌä rä ji bi uni rä Hesu xa ja ndunthi rä muui ke näꞌä rä ji yä zuꞌue. Hänge mi mengi rä Hesu ha mähetsꞌi bi ntregabi Jeoba näꞌä rä presio pe̱ꞌtsi näꞌä rä te bi uni nuua ha rä Xiꞌmhai, pa njabu̱ Jeoba bi umbäbi gatꞌho yä jäꞌi rä oportunida de dä me̱ꞌtsi nꞌa rä te pa nzäntho (Juan 3:16; Hebreos 9:11, 12, TNM; 1 Pedro 1:18, 19).

19. ¿Hanja dä za gä jamädibihu̱ rä Zi Dada Jeoba po näꞌä rä te xä rꞌakägihu̱?

¹⁹ ¿Hanja dä za gä jamädibihu̱ rä Zi Dada Jeoba  po näꞌä rä te xä rꞌakägihu̱? Ma gä o̱thu̱ ntsꞌe̱di po gä xipäbihu̱ gatꞌho yä jäꞌi ge mu̱ dä me̱ꞌspäbi rä jamfri rä Hesu, nuꞌu̱ ꞌnehe ma dä za dä me̱ꞌtsi rä te pa nzäntho. Nuju̱ di mädihu̱ yä jäꞌi hänge di ne gä utihu̱ de Äjuä pa dä ñäni yä te (Ezequiel 3:17-21). Mu̱ gä jahu̱bu̱, ma dä za gä mäñhu̱ ngu rä apostol Pablo nuꞌmu̱ bi ꞌñenä: «Xä ntꞌaxigi de rä ji de gatꞌho yä jäꞌi, ngeꞌä nuga hixtä tsaya de gä xiꞌähu̱ gatꞌho nuꞌu̱ yä tsꞌofo Äjuä» (Hechos 20:26, 27, TNM). Hää, gä utihu̱ yä jäꞌi de rä Zi Dada Jeoba ꞌne hanja handiꞌä rä te, geꞌä mä nꞌa rä forma de gä udihu̱ ge di pe̱ꞌspäbihu̱ rä tꞌekꞌei rä ji ꞌne näꞌä rä te xä rꞌakägihu̱ Jeoba.