Äjuä rä thuhu Jeoba. Rꞌa yä bämhñä xä ꞌñenä ge nunä thuhu di signifika «Nuga ma Gä tso̱ho̱ Gä nja näꞌä go Gä Desidi gä Nja». Jeoba go geꞌä pe̱ꞌtsi gatꞌho rä tsꞌe̱di, ꞌne go geꞌä bi hyoki gatꞌho yä tꞌo̱tꞌe. Hää, rä Zi Dada Jeoba dä za dä hyoki gatꞌho näꞌä go dä ne.

Ha rä idioma hebreo, rä thuhu Äjuä di tꞌofo ko goho yä letra. De gä ñhämfo̱ gehya nuya yä letra: YHWH o JHVH (o ꞌnehe YHVH). Ha näꞌä mu̱di Biblia bi tꞌofo de gä hebreo hutsꞌi kasi 7.000 yä mꞌiki rä thuhu Jeoba. Po gatꞌho rä Xiꞌmhai yä jäꞌi usa rä thuhu Jeoba ja ngu di tꞌofo ha yä idioma.

▸ Rä ntheke 1, rä nota de rä parr. 15

Näꞌä hutsꞌi ha rä Biblia go yä mfeni Äjuä, pe bi usa rꞌa yä ñꞌo̱ho̱ pa bi yꞌofo. ꞌÑenä nꞌa rä dada näꞌä di mändabi rä tꞌu̱ dä yꞌofo nꞌa rä karta. Mäske go ofo näꞌä rä tꞌu̱, näꞌä karta go rä me̱ti näꞌä rä dada ngeꞌä go xipäbi te dä yꞌofo. Njabu̱ ꞌnehe, Jeoba bä pe̱hni rä espiritu santo ꞌne bi gu̱hni nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ pa bi yꞌofo näꞌä mi xipäbi. Rꞌabu̱, Jeoba bi nzofo nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ po mäde de yä tꞌi o yä visión.

▸ Rä ntheke 2, rä parr. 5

Ha rä Biblia hutsꞌi rꞌa yä ntꞌudi nuꞌu̱ mängä näꞌä xa mäjuäni. Por ejemplo, ora enä: «Oxki hophu̱ toꞌo dä hyaꞌäꞌhu̱, ngeꞌä nuꞌä toꞌo dä ntsixkui yä tsꞌo jäꞌi, dä japi dä tsꞌoki ꞌnehe» (1 Corintios 15:33). Nunä ntꞌudi faxkägihu̱ gä handihu̱ ge nuꞌu̱ yä amigo di huahnihu̱, dä za dä maxkägihu̱ o dä za dä perjudikagihu̱. ꞌNehe ora rä Biblia enä «gatꞌho nuꞌä gä pothu̱, geꞌä ma gä xofohu̱» (Gálatas 6:7). Nunä ntꞌudi faxkägihu̱ pa gä handihu̱ ge mu̱ hindi portahu̱ xä ñho, hingä ma gä kꞌotꞌihu̱ de nuꞌu̱ yä xuñha dä ꞌñekägihu̱.

▸ Rä ntheke 2, rä parr. 12

Nꞌa rä profesia geꞌä nꞌa rä mensaje bi ehe de Äjuä. Nuya yä mensaje mää te ma dä thogi mꞌe̱fa. Ha rä Biblia hutsꞌi ndunthi yä profesia nuꞌu̱ ya xä kumpli, märꞌaa ja di kumpli mäpaya, ꞌne märꞌaa tobe ꞌme̱di dä kumpli.

▸ Rä ntheke 2, rä parr. 13

Ho̱nse̱ rä Hesu go geꞌä bi kumpli gatꞌho nuꞌu̱ yä profesia ñä de rä Mesia. Hyandi rä tabla « Nuꞌu̱ yä profesia ñä de rä Mesia».

▸ Rä ntheke 2, rä nota de rä parr. 17

Jeoba bi hyoki yä jäꞌi pa dä mꞌu̱i pa nzäntho ha rä Xiꞌmhai. Jeoba hinxä paati rä mfeni; Näꞌä ma dä hñäki nuꞌu̱ yä sufrimiento ja mäpaya, ꞌne ma dä umbäbi rä te pa nzäntho nuꞌu̱ yä jäꞌi pe̱päbi rä bolunta.

▸ Rä ntheke 3, rä parr. 1

Satanas go geꞌä näꞌä e̱nxe̱ bi mu̱di bi nju̱tsꞌi kontra Äjuä. Satanas o Zithu signifika «nkontra». Näꞌä tsꞌomꞌu̱i gä e̱nxe̱ tꞌembäbi njabu̱ ngeꞌä di ntuhni kontra Jeoba. ꞌNehe tꞌembäbi Diablo. Nunä thuhu signifika «gu̱xä nkꞌuamba» o «gu̱xä nhemhñä». Tꞌembäbi njabu̱ ngeꞌä ju̱ꞌspäbi yä nkꞌuamba Äjuä ꞌne yä jäꞌi.

▸ Rä ntheke 3, rä parr. 4

Rä Zi Dada Jeoba bi hyoki yä e̱nxe̱ änte de xä hyoki rä Xiꞌmhai. Jeoba bi hyoki yä e̱nxe̱ pa dä mꞌu̱i ha mähetsꞌi. Rä Biblia enä ge ꞌmu̱i thogi de 100 yä miyon yä e̱nxe̱ (Daniel 7:10). Kada nꞌa de geꞌu̱ ja yä thuhu ꞌne di nꞌañꞌo yä mꞌu̱i. Nuꞌu̱ yä e̱nxe̱ Äjuä yä umilde ꞌne nuꞌu̱ hingi ne ge go dä tꞌespäbi yä nsu. Kada nꞌa rä e̱nxe̱ xä tꞌumbäbi nꞌa rä nsu ꞌne nꞌa rä ꞌme̱fi. Rꞌaa pe̱päbi Jeoba nthetsꞌi de geꞌä, rꞌaa di nkargo dä hñätsꞌi yä mensaje Äjuä, rꞌaa di nkargo dä su ꞌne dä gu̱hni nuꞌu̱ yä ꞌme̱go Äjuä ꞌmu̱kua ha rä Xiꞌmhai, rꞌaa di nkargo dä me̱fi nuꞌu̱ yä juisio xä mända Äjuä ꞌne märꞌaa faxte pa di tꞌungä ntꞌo̱de rä Noya Äjuä (Salmo 34:7; Apocalipsis 14:6; 22:8, 9). Mänꞌitꞌho, nuꞌu̱ yä e̱nxe̱ Äjuä ma dä matsꞌi rä Hesu xti ntuhni ha rä gerra de Armagedón (Apocalipsis 16:14, 16; 19:14, 15).

▸ Rä ntheke 3, rä parr. 5; rä ntheke 10, rä parr. 1

Nꞌa rä jäꞌi o̱tꞌe nꞌa rä pekado ora näꞌä mbeni, senti o pe̱fi, di nkontraui ko rä bolunta Jeoba. Koꞌmu̱ rä pekado di ꞌuegägihu̱ de Äjuä, näꞌä xä rꞌakägihu̱ yä mhända ꞌne yä tsꞌofo pa dä maxkägihu̱ gä ꞌuegehu̱ de yä pekado. Jeoba bi hyoki Adán ꞌne Eva nsi rä pekado, pe nuꞌu̱ bi huahnise̱ hindä yꞌo̱te Jeoba ꞌne njabu̱ bi zoo ha rä pekado, hänge nuꞌu̱ bi nxita ꞌne bi du. Koꞌmu̱ nuju̱ xti ꞌñehu̱ de Adán ꞌne Eva, ꞌnehe di nxitahu̱ ꞌne di tuhu̱.

▸ Rä ntheke 3, rä parr. 7; rä ntheke 5, rä parr. 3

Geꞌä näꞌä gerra ma dä hä Äjuä pa dä huati nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe xä me̱fi rä Zithu ha rä Xiꞌmhai. ꞌNehe ma dä huati gatꞌho nuꞌu̱ yä ntsꞌomꞌu̱i ja mäpaya.

▸ Rä ntheke 3, rä parr. 13; rä ntheke 8, rä parr. 18

Näꞌä nꞌa rä gobiernu xpä hutsꞌi Jeoba ha mähetsꞌi. Jeoba xä hñutsꞌi rä Hesu ngu nꞌa rä Rey de näꞌä Tsꞌu̱tꞌhuiꞌä. Mänꞌitꞌho, Jeoba ma dä usa rä Tsꞌu̱tꞌhui pa dä huati gatꞌho nuꞌu̱ yä ntsꞌomꞌu̱i ja mäpaya. Rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä go geꞌä ma dä mända po gatꞌho rä Xiꞌmhai.

▸ Rä ntheke 3, rä parr. 14

Änte de dä hyoki gatꞌho yä tꞌo̱tꞌe, Jeoba mꞌe̱tꞌo bi hyoki rä Hesu. Jeoba bä pe̱hni rä Hesu ha rä Xiꞌmhai pa bi uni rä te po gatꞌho yä jäꞌi. Rä Hesu bi tho, pe Jeoba bi gu̱tsꞌi de rä du. Mäpaya, rä Hesu bi mända ha mähetsꞌi ngu rä Rey de rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä.

▸ Rä ntheke 4, rä parr. 2

Rä Biblia bi mää te mä je̱ya ma xä zo̱ho̱ rä Mesia. Näꞌä profesia bi mää ge rä Mesia ma xä zo̱ho̱ xti thogi 69 yä semänä. Nuya yä semänä bi mu̱di bi mꞌede dende rä je̱ya 455 antes de rä era común (a.e.c.), ꞌne bi uadi ha rä je̱ya 29 de rä era común (e.c.). ¿Hanja di pädihu̱?

Nde, rä profesia udi ge nuꞌu̱ 69 yä semänä bi mu̱di nuꞌmu̱ Nehemías bi zo̱ni ha Jerusalén pa bi gu̱tsꞌi näꞌä rä hnini xki yo̱tꞌe (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8). ¿Pe hängu tiempo signifika nuꞌu̱ 69 yä semänä? Ma gä huxu̱ nꞌa rä ejemplo: ora di o̱dehu̱ rä noya nꞌa dosenä, di pädihu̱ ge di signifika 12. Njabu̱ ꞌnehe, di pädihu̱ ge nꞌa semänä pe̱ꞌtsi 7 yä pa. Rä Biblia udi ge kada «nꞌa rä pa ri bo̱ni nꞌa nje̱ya» (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Hänge nꞌa semänä dä za gä eñhu̱ ge ri bo̱ni 7 yä je̱ya. Nuꞌmu̱, ¿hängu nje̱ya pe̱ꞌtsi nuꞌu̱ 69 yä semänä bi no̱ni rä profeta Daniel? Nde, mu̱ gä multiplikahu̱ 69 por 7 geꞌä 483 yä je̱ya. Mu̱ gä pedehu̱ 483 yä je̱ya dende rä je̱ya 455 antes de rä era común, —koꞌmu̱ himbi nja rä  je̱ya sero— ma dä zixkägihu̱ ha rä je̱ya 29 de rä era común, ꞌne geꞌä rä je̱ya bi nxixtehe rä Hesu ꞌne bi zo̱ho̱ bi Mesia (Lucas 3:1, 2, 21, 22).

Ha nunä profesia, no̱ni mä 1 semänä ꞌne geꞌä ri bo̱ni mä yoto yä je̱ya nuꞌu̱ ma xä mu̱di xä mꞌede mꞌe̱fa de rä je̱ya 29. Durante nunä semänä —ha rä je̱ya 33 de rä era común—, geꞌmu̱ bi tho rä Mesia. Nunä semänä o nuꞌu̱ 7 yä je̱ya bi uadi ha rä je̱ya 36. Ha nunä je̱ya, nubye̱ ꞌnehe bi tꞌumbäbi  rä oportunida yä jäꞌi de gatꞌho yä hnini pa dä zo̱ho̱ dä bädi de Äjuä, ꞌne ya hingä ho̱nse̱ yä judío (Daniel 9:24-27).

▸ Rä ntheke 4, rä nota de rä parr. 7

Rä Biblia udi ge Jeoba go geꞌä rä Hyokäte, ꞌne änte dä hyoki märꞌa yä tꞌo̱tꞌe mꞌe̱tꞌo bi hyoki rä Hesu (Colosenses 1:15, 16, TNM). Rä Hesu hingo geꞌä Äjuä. Näꞌä nunka xä mbeni dä ñhe̱hui rä Dada, en lugar de geꞌä näꞌä bi ꞌñenä: «Mä Dada, [...] mänꞌa hä rä tsꞌe̱di de geke» (Juan 14:28; 1 Corintios 15:28, TNM). Rꞌa yä relijion udi de rä trinida. Nuꞌu̱ enä ge rä Dada, rä Tꞌu̱ ꞌne rä espiritu santo di forma nꞌadä Äjuä. Pe rä noya trinida hingi hutsꞌi ha rä Biblia. Hänge nunä ntꞌudi himbi ehe de Äjuä.

Rä espiritu santo, geꞌä rä tsꞌe̱di Äjuä ꞌne di usa pa dä me̱fi rä bolunta. Rä espiritu santo hingä mähye̱gi ko Äjuä ngu di mbeni rꞌa yä jäꞌi. Por ejemplo, rä Biblia enä ge ha rä mu̱di siglo, yä kristianu «bi ñudi de rä espiritu santo». ꞌNe Jeoba bi ꞌñenä: «Ma gä pe̱mpäbi de mä espiritu yä jäꞌi de gatꞌho yä klase» (Hechos 2:1-4, 17, TNM).

▸ Rä ntheke 4, rä parr. 12; rä ntheke 15, rä parr. 17

Nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu hingi usa yä ponza pa dä xo̱kämbeni Äjuä. ¿Por hanja?

1. Dende mäyaꞌmu̱, ndunthi yä relijion di usa yä ponza. Rꞌa de geꞌu̱ mi usa yä ponza pa dä xo̱kämbeni rä Hyadi o mientra mi o̱tꞌe yä pekado ko yä ndoyꞌo. Nuꞌu̱ yä mu̱di kristianu nunka bi usa yä ponza pa dä xo̱kämbeni Äjuä. Pe mi thogi ngu 300 yä je̱ya de xki du rä Hesu, nꞌa rä ndä de Roma mi rä thuhu Constantino, bi ꞌñenä ge rä ponza geꞌä ma xä representabye̱ yä kristianu. Nꞌa rä mfistꞌofo rä thuhu New Catholic Encyclopedia enä: «Yä jäꞌi ya mi usa yä ponza dende änte de nuꞌu̱ yä pa rä Hesu. ꞌNe asta nuꞌu̱ yä jäꞌi  hingä mi yä kristianu, mi usa yä ponza pa mi xo̱kämbeni yä zidada».

2. Rä Hesu himbi du ha nꞌa rä ponza. Ha rä idioma griego rä noya «ponza» signifika «poste» o «zaa näꞌä xä njuäni». Nꞌa rä Biblia rä thuhu The Companion Bible enä: «Ha näꞌä [Rꞌayꞌo Testamento] de gä griego hinte mä noya hutsꞌi habu̱ udi ge ja yoho yä zaa di mpontꞌi». Hää, ja yä prueba nuꞌu̱ udi ge rä Hesu himbi du ha nꞌa rä mpontꞌä zaa.

3. Rä Zi Dada Jeoba hingi ne dä hyandi gä usahu̱ yä imagen, yä ponza o märꞌa yä tꞌo̱tꞌe pa gä xo̱kämbenihu̱ (Éxodo 20:4, 5; 1 Corintios 10:14).

▸ Rä ntheke 5, rä parr. 12

Rä Hesu bi mändabi yä de̱ni dä yꞌo̱tꞌe nꞌa rä Fenäte de rä du. Hänge nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu geꞌä pe̱fi tatꞌä je̱ya, ha näꞌä rä pa 14 de rä zänä nisán. Gehnä rä fecha habu̱ yä israelita mi o̱tꞌe rä ngo de rä Paskua. Ha nunä Fenäte dri thoꞌtsi rä thuhme ꞌne rä binu entre gatꞌho nuꞌu̱ xä ntini. Rä thuhme di representa rä ndoyꞌo rä Hesu, ꞌne rä binu di representa rä ji. ¿Toꞌo tsi rä thuhme ꞌne rä binu ha nunä Fenäte? Ho̱nse̱ nuꞌu̱ ma dä ma mähetsꞌi pa dä mända ko rä Hesu. Pe nuꞌu̱ to̱ꞌmi dä mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai nuꞌu̱ ho̱nse̱ thoꞌtsi näꞌä rä thuhme ꞌne rä binu pe hingi tsi.

▸ Rä ntheke 5, rä parr. 21

La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo, usa rä noya alma nuꞌmu̱ no̱ni 1) yä jäꞌi, 2) yä zuꞌue o 3) näꞌä rä te pe̱ꞌtsi tanto yä jäꞌi ꞌne yä zuꞌue. Ma gä handihu̱ rꞌa yä ejemplo:

• Yä jäꞌi. «Ha nuꞌu̱ yä pa rä Noé, [...] ho̱nse̱ hñäto yä alma bi bongi de rä nzo̱the» (1 Pedro 3:20, TNM). Ja ngu di handihu̱, ha nunä testo rä noya alma di referi yä jäꞌi: Noé, rä ꞌme̱hñä, nuꞌu̱ hñuu yä tꞌu̱ ꞌne nuꞌu̱ hñuu yä tsꞌihue̱.

•  Yä zuꞌue. «Äjuä bi ꞌñenä: “Rä xiꞌmhai dä uni rꞌanꞌañꞌo yä zuꞌue [«alma», nota]: yä zuꞌue nuꞌu̱ yä mänxo ꞌne nuꞌu̱ yä zuꞌue di gu̱tꞌi yä ndoyꞌo ꞌne rꞌanꞌañꞌo yä mbängä zuꞌue”. ꞌNe geꞌä bi thogi» (Génesis 1:24).

• Rä te nꞌa rä jäꞌi o nꞌa rä zuꞌue. Jeoba bi ꞌñembäbi Moisés: «Xä du gatꞌho nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ mi hoñꞌäꞌi pa xä hyoꞌi [«mi honi ri alma», nota]» (Éxodo 4:19). Rä Hesu ꞌnehe bi ꞌñenä: «Nuga go gekägi drä hogä mayꞌo, ngeꞌä nꞌa rä hogä mayꞌo di ungä rä te [«alma», nota] po ränge yä de̱ti» (Juan 10:11, TNM).

  ꞌNehe, rä Biblia enä ge ora nꞌa rä jäꞌi pe̱fi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe ko ngatꞌho rä «alma», signifika ge di ja ko ngatꞌho rä ganä ꞌne o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä hyoki xä ñho (Mateo 22:37, TNM; Deuteronomio 6:5). Ha rä Biblia ꞌnehe embäbi «nꞌa rä alma näꞌä xä du» nꞌa rä jäꞌi näꞌä ya xä du (Números 6:6, nota; Ageo 2:13, nota). Hää, rä Biblia udi ge rä alma tu (Ezequiel 18:4, 20; Santiago 5:20, nota, TNM).

▸ Rä ntheke 6, rä nota de rä parr. 5; rä ntheke 15, rä parr. 17

Ndunthi yä jäꞌi kamfri ge ora di tuhu̱ po̱ni nꞌa rä espiritu näꞌä sigi te, pe hingä mäjuäni. La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo, di usa rä noya «espiritu» de rä idioma hebreo ꞌne griego, pe ho̱nse̱ pa dä referi ngu yä e̱nxe̱, yä u̱xjua, o rä mäkä tsꞌe̱di Äjuä näꞌä fädi ngu rä espiritu santo (Mateo 12:43, TNM; Lucas 11:13, TNM). Hänge mäske rꞌa yä relijion udi ge ora tu nꞌa rä jäꞌi po̱ni rä espiritu, hingä geꞌä udi rä Biblia.

▸ Rä ntheke 6, rä nota de rä parr. 5; rä ntheke 15, rä parr. 17

Rꞌa yä Biblia en lugar de dä usa rä noya Gehena, usa rä noya «infierno» o «nidu». Mäyaꞌmu̱, mi ja nꞌa rä luga getbu̱  de Jerusalén mi tꞌembäbi Gehena. Ha yä pa rä Hesu, ha nunä luga ja mi tsꞌätꞌini yä paxi, pe himi tsꞌätꞌini yä zuꞌue o yä jäꞌi ora mi tetho. Hänge rä Gehena hingä nꞌa rä luga habu̱ di sufri pa nzäntho nuꞌu̱ xä du. Nuꞌmu̱ rä Hesu bi ꞌñenä ge rꞌa yä jäꞌi ma dä ma ha rä Gehena, mi ne dä mää ge nuꞌu̱ yä tsꞌomꞌu̱i jäꞌi hingi ne dä paati yä mꞌu̱i, hinte mä oportunida pe̱ꞌtsi de dä nuhu mänꞌaki, sino ke xti du, ja ma dä uahnitho yä te (Mateo 5:22, TNM; 10:28, TNM).

▸ Rä ntheke 7, rä parr. 20

Nunä rä sadi go bi mää rä Hesu pa bi ꞌñuti yä de̱ni hanja ri ꞌñehe dä xatuäbi Äjuä. Rä Hesu bi xadi njaua:

• «Hyopi drä nsunda ri thuhu»

  Rä Hesu bi ꞌñudi ge mähyoni gä apäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba ge dä xu̱ki rä thuhu de gatꞌho nuꞌu̱ yä nkꞌuamba ꞌne yä tsꞌo noya xä mhää de Geꞌä, pa njabu̱ gatꞌho nuꞌu̱ bi ꞌmu̱i mähetsꞌi ꞌne gatꞌho nuꞌu̱ ꞌmu̱kua ha rä Xiꞌmhai, dä nsunda ꞌne dä me̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei rä thuhu Jeoba.

• «Hyopi dä ehe ri Tsꞌu̱tꞌhui»

  Rä Hesu bi ꞌñudi ge mähyoni gä apäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba dä hä rä Tsꞌu̱tꞌhui o Gobiernu pa dä huati gatꞌho näꞌä xä me̱fi rä Zithu, ꞌne gä adihu̱ ge näꞌä Gobiernuꞌä dä mända ha rä Xiꞌmhai ꞌne dä hyoki xa mähotho.

• «Hyopi dä tꞌo̱tꞌe ri bolunta [...] ha rä xiꞌmhai»

  Rä Hesu bi ꞌñudi ge mähyoni gä apäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba ge dä hyoki mähotho rä Xiꞌmhai, habu̱ nuꞌu̱ yä jäꞌi yä hogä yꞌo̱de dä za dä mꞌu̱i pa nzäntho ꞌne nsi rä pekado, ja ngu mi ne Jeoba dende ri mu̱di nuꞌmu̱ bi hyoki nuꞌu̱ yä mu̱di jäꞌi.

▸ Rä ntheke 8, rä parr. 2

Rä Zi Dada Jeoba bi uni nꞌa rä rescate o njutꞌi po nuya yä raso: nꞌaa, pa bi ñäni yä jäꞌi de rä pekado ꞌne de rä du.  Koꞌmu̱ näꞌä rä te bi ꞌme̱di Adán himi ñꞌoui rä pekado, mi ja mꞌe̱di mä nꞌa rä te nsi rä pekado. Yoho, mi ja mꞌe̱di nꞌa rä rescate o njutꞌi pa bi mengi bi nja mänꞌaki nꞌa rä hogä ntsitsꞌi entre Jeoba ꞌne yä jäꞌi. Rä Zi Dada Jeoba bä pe̱hni rä Tꞌu̱ pa bi uni rä te po gatꞌho yä yꞌo̱tꞌä tsꞌoki. Po näꞌä rä te bi uni rä Hesu, gatꞌho yä jäꞌi pe̱ꞌtsi rä oportunida de dä mꞌu̱i pa nzäntho ꞌne nsi rä pekado.

▸ Rä ntheke 8, rä parr. 21; rä ntheke 9, rä parr. 13

Ha mfistꞌofo Daniel rä capítulo 4 hutsꞌi nꞌa rä profesia näꞌä utkägihu̱ ge po rä je̱ya 1914, Äjuä ma xä hñutsꞌi rä Tsꞌu̱tꞌhui o Gobiernu.

Rä profesia. Rä Zi Dada Jeoba bi japäbi dä me̱ꞌtsi nꞌa rä tꞌi Nabucodonosor, näꞌä mrä rey de Babilonia. Ha näꞌä tꞌi, Nabucodonosor bi hyandi ge bi tsꞌe̱tꞌi nꞌa rä däta arbol ꞌne ho̱nse̱ rä ndu̱nza bi gohi. Mꞌe̱fa, ha rä ndu̱nza näꞌä arbol bri fospäbi nꞌa rä aro de gä kobre ꞌne nꞌa rä aro de gä bo̱jä durante «yoto yä tiempo», pa njabu̱ näꞌä ndu̱nzaꞌä hinxä rꞌoho mänꞌaki. Mi uadi näꞌä tiempoꞌä, bi thäkuäbi nuꞌu̱ yä aro pa bi rꞌoho mänꞌaki näꞌä arbol (Daniel 4:1, 10-16).

Te signifika näꞌä profesia. Näꞌä arbol ri bo̱ni rä Gobiernu Äjuä. Po ndunthi yä je̱ya Äjuä go mi hutsꞌi nuꞌu̱ yä rey mi mända ha Israel (1 Crónicas 29:23). Pe nuꞌu̱ yä reyꞌu̱ himbi de̱mbäbi yä mhända Äjuä, hänge Jeoba bi hyopäbi ge mä nꞌa rä hnini bi huati Jerusalén ha rä je̱ya 607 antes de rä era común (a.e.c.). Dende nunä je̱ya, Äjuä ya hingo bi huahni nuꞌu̱ yä rey ꞌne geꞌmu̱ bi mu̱di nuꞌu̱ «yoto yä tiempo» (2 Reyes 25:1, 8-10; Ezequiel 21:25-27). Rä Hesu bi ꞌñenä: «ꞌNe yä nzo̱ho̱ jäꞌi ma dä sigi dä mända rä hnini Jerusalén, asta hindä uadi nuꞌu̱ yä pa xä umbä nse̱ki Äjuä dä ndäꞌu̱» (Lucas 21:24). Jeoba bi promete ge xti uadi nuꞌu̱ yoto yä tiempo, ma xä hñutsꞌi mänꞌaki nꞌa rä Rey. Näꞌä Reyꞌä go geꞌä Hesu. Geꞌä rä Rey ma dä hä ndunthi yä jäpi pa nuꞌu̱ yä ꞌme̱go Äjuä di ꞌmu̱kua ha rä Xiꞌmhai (Lucas 1:30-33).  Pe mi mꞌu̱kua rä Hesu ha rä Xiꞌmhai, tobe hixki zo̱ho̱ rä ora pa dä Nrey, ngeꞌä tobe hixki uadi nuꞌu̱ «yoto yä tiempo».

Hängu nje̱ya bi dura nuꞌu̱ «yoto yä tiempo». Nuꞌu̱ «yoto yä tiempo» bi dura 2.520 yä je̱ya. ¿Hanja di pädihu̱? Rä Biblia mää ge hñuu tiempo mädee geꞌä 1.260 yä pa (Apocalipsis 12:6, 14). Hänge hñuu tiempo mädee ꞌne mä hñuu tiempo mädee, geꞌä «yoto yä tiempo» o 2.520 yä pa. Pe mähyoni gä benihu̱ ge ha yä profesia, rä Biblia udi ge kada «nꞌa rä pa ri bo̱ni nꞌa nje̱ya» (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Hänge nuꞌu̱ 2.520 yä pa, geꞌä 2.520 yä je̱ya.

Mu̱ dende rä je̱ya 607 antes de rä era común gä fu̱dihu̱ gä pedehu̱ 2.520 yä je̱ya, ma dä zo̱ni ha rä je̱ya 1914 (mähyoni gä benihu̱ ge himbi nja rä je̱ya sero). Ha rä je̱ya 1914, rä Zi Dada Jeoba bi hñutsꞌi rä Hesu de gä Rey ha mähetsꞌi.

▸ Rä ntheke 8, rä parr. 23

Rä noya arcángel signifika «rä ndä de yä e̱nxe̱». Rä Biblia ho̱nse̱ no̱ni nꞌa rä arcángel ꞌne näꞌä rä thuhu Miguel (Daniel 12:1; Judas 9).

Jeoba pe̱ꞌtsi nꞌa rä däta ejército de gä e̱nxe̱ ꞌne Miguel go geꞌä di gu̱tꞌi rä ꞌñuu. Ha Apocalipsis 12:7, enä: «Rä Miguel, mähye̱gi ko yä e̱nxe̱ꞌä bi ntunkui rä dängä mbängä zuꞌue ꞌne yä tsꞌo e̱nxe̱». Ha rä mfistꞌofo Apocalipsis ꞌnehe mää ge rä Hesu, go geꞌä di gu̱tꞌi rä ꞌñuu ha rä ejército Äjuä. Hänge di pädihu̱ ge Miguel go geꞌä rä Hesu (Apocalipsis 19:14-16).

▸ Rä ntheke 9, rä nota de rä parr. 4

Rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä ma dä huati gatꞌho nuꞌu̱ yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe xä me̱fi rä Zithu ha rä Xiꞌmhai. Pe änte de dä zo̱ho̱ näꞌä pa, ma dä nja nꞌa rä tiempo habu̱ ma dä thogi ndunthi yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe. Näꞌä tiempoꞌä tꞌembäbi «yä gäxä pa». Ha Mateo 24:3, 27 ꞌne 37 usa yä noya «rä uadi rä xiꞌmhai» ꞌne xti «yopa ꞌñehe  Nuꞌä Toꞌo bi e bi Njäꞌi», pa dä referi ꞌnehe näꞌä tiempo fädi ngu «yä gäxä pa». Nuꞌu̱ «yä gäxä pa» bi mu̱di ha rä je̱ya 1914, nuꞌmu̱ bi hñudi rä Hesu de gä Rey ha rä Tsꞌu̱tꞌhui Äjuä, ꞌne ma dä uadi xti zo̱ho̱ rä Armagedón nuꞌmu̱ rä Hesu dä huati gatꞌho nuꞌu̱ yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe xä me̱fi rä Zithu ha rä Xiꞌmhai (2 Timoteo 3:1; 2 Pedro 3:3).

▸ Rä ntheke 9, rä parr. 5

Tꞌembäbi resurrección ora Äjuä umbäbi rä te mänꞌaki nꞌa rä jäꞌi näꞌä xä du. Ha rä Biblia no̱ni 9 nuꞌu̱ yä jäꞌi bi nuhu de rä du. ¿Toꞌo bi gu̱tsꞌi de rä du nuꞌu̱ yä jäꞌi xki du? Äjuä bi umbäbi rä tsꞌe̱di Elías, Eliseo, rä Hesu, rä apostol Pedro ꞌne rä apostol Pablo pa bi gu̱tsꞌi yä jäꞌi de rä du. Rä Zi Dada Jeoba di promete ge ma dä gu̱tsꞌi de rä du tanto «yä justo» ngu «yä injusto» pa dä mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai (Hechos 24:15, TNM). Rä Biblia ꞌnehe udi ge Äjuä ma dä gu̱tsꞌi rꞌa yä jäꞌi de rä du pa dä mꞌu̱i ha mähetsꞌi. Äjuä go xä huahnise̱ nuya yä jäꞌi pa dä mꞌu̱i ha mähetsꞌi ꞌne dä mända ko rä Hesu (Juan 5:28, 29, TNM; 11:25; Filipenses 3:11; Apocalipsis 20:5, 6, TNM).

▸ Rä ntheke 9, rä parr. 13

Fädi ngu rä espiritismo ora yä jäꞌi honi yä bruho o yä ꞌñete pa dä ñäui yä espiritu. Rꞌaa huyämu̱i ge tsa dä ñäui nuꞌu̱ yä jäꞌi ya xä du, pe hingä mäjuäni. ꞌNehe, rꞌa yä jäꞌi kamfri ge mu̱ dä usa rꞌa yä tꞌo̱tꞌe ngu yä amuleto, ma dä umbäbi rä hogä suerte ꞌne ma dä su de yä tsꞌondähi. Märꞌaa pe̱ꞌtsi yä creencia ge ma dä ꞌñepäbi yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe ora ja te thogi. Por ejemplo, ora tuhu yä tukru rꞌa yä jäꞌi enä ge ja toꞌo ma dä du, ora fo̱ge de gä tsꞌoni yä tsatꞌyo enä ge ma nja nꞌa rä tsꞌo thogi. Pe yä u̱xjua usa nuya yä creencia, yä horóscopo, yä ntꞌete ꞌne yä mäjia pa dä ꞌueke yä jäꞌi de Äjuä. Ndunthi yä jäꞌi o̱de yä thuhu o heti yä he̱ꞌmi, yä pelikula nuꞌu̱ no̱ni yä  mäjia, yä u̱xjua ꞌne yä espiritu. Pe nuꞌu̱ yä jäꞌi hingi da ngue̱nda ge xi nꞌa rä däta peligro toꞌo dä nthintꞌi ko yä u̱xjua. Yä u̱xjua ꞌnehe di usa nuꞌu̱ yä ngo di tꞌo̱tꞌe ora tu nꞌa rä jäꞌi o pa dä feni nuꞌu̱ xä du. Pe hingä ho̱nse̱ꞌä, rꞌa yä jäꞌi usa yä droga, yä yꞌu̱i o yä ithe ora hombäbi yä mfatsꞌi yä tsꞌondähi (Gálatas 5:20; Apocalipsis 21:8).

▸ Rä ntheke 10, rä parr. 10; rä ntheke 16, rä parr. 4

Ho̱nse̱ rä Zi Dada Jeoba go geꞌä pe̱ꞌtsi gatꞌho rä tsꞌe̱di ꞌne go geꞌä bi hyoki gatꞌho näꞌä ja tanto ha mähetsꞌi ngu ha rä Xiꞌmhai (Apocalipsis 15:3). Hänge go geꞌä rä ue̱nda gatꞌho näꞌä ja, ꞌne pe̱ꞌtsi gatꞌho rä autorida pa dä mända gatꞌho näꞌä xä hyoki (Salmo 24:1; Isaías 40:21-23; Apocalipsis 4:11). Rä Zi Dada Jeoba xä hñuxä yä ley pa gatꞌho näꞌä xä hyoki. ꞌNehe pe̱ꞌtsi rä autorida pa dä hñuxä yä gobernante. Mu̱ di mädihu̱ rä Zi Dada Jeoba, ma gä o̱tehu̱ yä mhända ꞌne njabu̱ ma gä udihu̱ ge di apoyahu̱ ngu mä gobernantehu̱ (1 Crónicas 29:11).

▸ Rä ntheke 11, rä parr. 10

Rꞌa yä zi bätsi tu ora odä ha yä mu̱i yä nänä po nꞌa rä aksidente o ngeꞌä yä nänä di hñeni. Pe ora nꞌa rä jäꞌi a proposito häkuäbi rä te nꞌa rä zi bätsi nuꞌmu̱ tobe odä ha rä mu̱i rä nänä, fädi ngu rä aborto. Dende ora fu̱di di forma nꞌa rä zi bätsi ha rä mu̱i rä nänä, pa rä Zi Dada Jeoba näꞌä ya nꞌa rä jäꞌi. Hänge toꞌo di aborta, näꞌä nꞌa rä hyote ante yä da Äjuä.

▸ Rä ntheke 13, rä parr. 5

Geꞌä rä tratamiento uni yä mediko ora xiꞌtpäbi rä ji ha rä ndoyꞌo nꞌa rä jäꞌi. Yä mediko rꞌabu̱ di usa gatꞌho rä ji, o ho̱nse̱ nꞌa de nuꞌu̱ yä componente fädi ngu: yä plasma, yä glóbulos  rojos, yä glóbulos blancos ꞌne yä plaquetas. Rꞌabu̱ yä mediko di usa näꞌä rä ji di donä märꞌa yä jäꞌi, o rꞌabu̱ yä mediko ju̱kuäbi rä ji näꞌä jäꞌi di hñeni pa mꞌe̱fa di xiꞌtpäbi mänꞌaki.

▸ Rä ntheke 13, rä parr. 13

Rä Biblia udi ge rä noya disciplina hingä ho̱nse̱ ri bo̱ni nꞌa rä kastigo. Ora Jeoba rꞌakägihu̱ rä disciplina, näꞌä rꞌakägihu̱ yä tsꞌofo, utkägihu̱ hanja gä mꞌu̱ihu̱, ꞌne xikägihu̱ habu̱ hingä geꞌä di pe̱fihu̱, pe nzäntho di ja ko rä mhäte hingä de gä mbo̱ka (Proverbios 4:1, 2). Po geꞌä, ndunthi yä jäꞌi xä zo̱ho̱ xä mädi näꞌä rä disciplina uni rä Zi Dada Jeoba (Proverbios 12:1). Rä Zi Dada Jeoba di mäkägihu̱ hänge rꞌakägihu̱ yä tsꞌofo ꞌne xikägihu̱ habu̱ hingä geꞌä di pe̱fihu̱, pa njabu̱ gä paati mä mfenihu̱ ꞌne gä ꞌmu̱ihu̱ ja ngu di mändaꞌä. Yä dada ꞌne yä nänä debe dä de̱mbäbi rä ejemplo rä Zi Dada Jeoba ora tsu̱i o umbäbi yä tsꞌofo yä bätsi. Pe̱ꞌtsi te dä esplikabi yä bätsi por hanja hingä geꞌä bi me̱fi, ꞌne dä matsꞌi dä ntiende por hanja mänꞌa xä ñho dä yꞌo̱de. Mähyoni dä ꞌñuti hanja dä mädi rä Zi Dada Jeoba, dä mädi rä Biblia ꞌne dä matsꞌi dä ntiende xä ñho nuꞌu̱ yä tsꞌofo ꞌne nuꞌu̱ yä mhända uni.

▸ Rä ntheke 14, rä parr. 13

Yä u̱xjua hingi nheki ngeꞌä nuꞌu̱ yä espiritu ꞌne pe̱ꞌtsi ndunthi rä tsꞌe̱di. Yä u̱xjua nuꞌu̱ yä tsꞌomꞌu̱i gä e̱nxe̱. Nuꞌu̱ bi zo̱ho̱ bi ntsꞌomꞌu̱i nuꞌmu̱ bi huahni hindä yꞌo̱te rä Zi Dada Jeoba (Génesis 6:2; Judas 6). Yä u̱xjua bi mfaxkui rä Zithu pa gi nkontraui rä Zi Dada Jeoba (Deuteronomio 32:17; Lucas 8:30; Hechos 16:16; Santiago 2:19).