Nꞌa rä pa, nse̱kitho nꞌa rä ꞌñätsa jäꞌi bi yꞌentꞌi Annette. Annette nixi mi pädi te mi thogi. Annette enä: «Xa dä nju̱tꞌmee pa xtä kꞌotꞌi de yä yꞌe̱. Ndi tsapi gä mafi pe himbi za. Dä entꞌi, dä netꞌi, dä pu̱ni ꞌne dä xaꞌmi... pe näꞌä bi su̱ngägi ko nꞌa rä juai ꞌne oraꞌä ngu dä ꞌme̱di mä mfeni ꞌne ya himbi za te dä pe̱fi».

Xiꞌmu̱ go gi thogi njabu̱, ¿te ma gi pe̱fi?

Mäske nzäntho xa gi jamäsu habu̱ gi yꞌo —ngu nuꞌmu̱ gi po̱ni de gä xui—, rꞌabu̱ dä za gi pe̱ꞌtsi yä tsꞌo thogi. Rä Mäkä Tꞌofo enä: «Nuꞌu̱ xa di tihi hingä nzäntho täte rä nhextꞌi, nixi nuꞌu̱ ja yä tsꞌe̱di hingi tähä rä tuhni [...], nixi nuꞌu̱ xa pädi ndunthi hingä nzäntho yä riko, nixi nuꞌu̱ ja yä mfädi hingä nzäntho pabi xä ñho; ngeꞌä rä tiempo ꞌne nuꞌu̱ yä nthogi hinto to̱ꞌmi, tso̱päbi gatꞌho» (Eclesiastés 9:11).

Ndunthi yä mꞌiki hingi fädi toꞌo nuꞌu̱ yä ꞌñätsa jäꞌi —ja ngu Annette himbi bädi toꞌo näꞌä ꞌñätsa jäꞌi bi xaxi—. Pe rꞌabu̱ dä za dä ehe de nuꞌu̱ yä jäꞌi ya gi pädi o asta de nuꞌu̱ ri familia. Natalie mi pe̱ꞌtsi ho̱nse̱ 10 nje̱ya, nuꞌmu̱ nꞌa rä besinu bi biola. Natalie enä: «Nuꞌmu̱ dä thogi njabu̱, xa ndi tsu ꞌne xa ndi pe̱ꞌtsi mä tsa, hänge hinto xti xipäbi».

Annette tobe di senti ge go bi du rä tsꞌoki po näꞌä bi thogi. Annette enä: «Hingi tsa gä pumfri näꞌä bi thogi näꞌä xuiꞌä, ꞌne rꞌabu̱ di mbeni ge hindä pädi dä defende xä ñho. Mäjuäni ge ngu dä ꞌme̱ ma mfeni nuꞌmu̱ bi su̱ngägi ko nꞌa rä juai, pe mäske njabu̱, di kamfri ge xä za te xtä o̱tꞌe pa hinte xä yꞌo̱tkägi».

Natalie ꞌnehe di senti ge go bi du rä tsꞌoki, ꞌne enä: «Nuga hingä ndi handi näꞌä peligro mi ja. Mä dada ꞌne mä nänä mi hopkägi gä ñꞌeni thi ho̱nse̱ nuꞌmu̱ ndi ñꞌoꞌmee mä nju, pe näꞌä paꞌä hindä jamäsu, hänge njabu̱ mä besinu bi probecha ngeꞌä bi hyandi ge ndi yꞌose̱. Di senti ge go dä tu rä tsꞌoki de hängu bi sufri mä familia po näꞌä dä thogi. Geꞌä xa jaki gä tsamäñꞌu̱».

Mu̱ nuꞌi gi senti ngu Annette o Natalie, beni ge nꞌa rä biolasio nzäntho di tꞌo̱tꞌe kontra rä bolunta nꞌa rä jäꞌi. Ndunthi yä jäꞌi hingi handi njabu̱ ꞌne asta mää ge yä ñꞌo̱ho̱ xä njabu̱ yä mꞌu̱i o ge toꞌo thogi nꞌa rä biolasio go bi hyonse̱. Pe ni nꞌa rä jäꞌi hindi merese dä thogi nꞌa rä tsꞌo xuñha ngunä. Mu̱ nuꞌi xkä thogi nꞌa rä biolasio, mähyoni gi ntiende ge nuꞌi hingo gä tu rä tsꞌoki.

Hinxä ñhei toꞌo dä mää, pe hää xä ñhei toꞌo dä gamfri. Rꞌa de nuꞌu̱ yä jäꞌi xä thogi yä biolasio hingi mää ꞌne di ndudese̱ näꞌä sufrimiento. Pe, ¿toꞌo go di johya nuꞌmu̱ hinte gi mää? ¿Nuꞌi o näꞌä ꞌñätsa jäꞌi? ¿Hingi kamfri ge mänꞌa dä hogi gi mää ꞌne gi hyoni rä mfatsꞌi?

Rä Mäkä Tꞌofo pede de nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ näꞌä mi yꞌo mänjuäntho ha rä ꞌñuu Äjuä, ꞌne nunä ñꞌo̱ho̱ mi rä thuhu Job. Nꞌa rä pa nuꞌmu̱ xa bi thogi po ndunthi yä sufrimiento näꞌä bi ꞌñenä: «¡Ma gä ñä de nuꞌu̱ mä dumu̱i!» (Job 10:1). Dä hogi gi pe̱fi njabu̱ ꞌnehe. Mu̱ gi xipäbi nꞌa rä jäꞌi näꞌä gi pe̱ꞌspäbi rä komfiansa dä za dä maxꞌäꞌi pa gi ñhandui näꞌä xuñha gä thogi ꞌne ma gi senti xä ñho.

Annette bi me̱fi njabu̱ ꞌne geꞌä bi japi bi senti mänꞌa xä ñho. Annette enä: «Dä xipäbi nꞌa mä amiga näꞌä ndi pe̱ꞌspäbi rä komfiansa, ꞌne näꞌä bi xikägi ge xä hogi xtä ñäꞌmee yä ansiano de rä mhuntsꞌi, ꞌne geꞌä dä pe̱fi. Yä ansiano bi hñudi bi ñä kongeki ndunthi yä mꞌiki, ꞌne nuꞌu̱ bi rꞌakägi näꞌä rä mfatsꞌi xa mi jakägi mꞌe̱di: bi maxkägi pa dä ntiende ge nuga hingo xti tu rä tsꞌoki».”

Natalie ꞌnehe bi xipäbi yä dada näꞌä xki thogi. Näꞌä enä: «Mä dada ꞌne mä nänä bi rꞌakägi gatꞌho rä mfatsꞌi. Bi ꞌñengägi ge xä za xtä xipäbi te xti thogi. Geꞌä bi maxkägi ndunthi pa bi thogi näꞌä dumu̱i ꞌne näꞌä kue̱ ndi senti».

Natalie ꞌnehe bi matsꞌi ndunthi dä xatuäbi Äjuä. Näꞌä enä: «Gä xatuäbi Äjuä bi maxkägi ndunthi, mänꞌa nuꞌmu̱ ndi senti ge hinto ndi pe̱ꞌspäbi rä komfiansa pa gä xipäbi näꞌä xti thogi. Nuꞌmu̱ di xatuäbi Äjuä, di xipäbi gatꞌho näꞌä di senti ꞌne geꞌä hubgägi mä mu̱i».

Nuꞌi ꞌnehe ma gi da ngue̱nda ge ja «nꞌa rä tiempo de gä ntꞌo̱the» (Eclesiastés 3:3). Su ri nzaki ꞌne ri mfeni, ꞌne trata gi ähä xä ñho. Pe mänꞌa xa mähyoni: yꞌapäbi rä mfatsꞌi Jeoba, näꞌä rä Zi Dada di hubgä mä mu̱ihu̱ (2 Corintios 1:3, 4).

Mu̱ ri nobio jaꞌi gi pe̱fi nꞌa rä tsꞌoki kongeꞌä, ogi tsu gi ꞌñembäbi: «¡Ogi pe̱fi njabu̱!» o «¡Hñäki ri yꞌe̱ de geki!». Ogi hopi dä datꞌäꞌi ho̱nse̱ ngeꞌä gi tsu dä hye̱kꞌäbu̱. Mu̱ dä hye̱kꞌäbu̱, ogi turimu̱i, näꞌä hingä nꞌa rä hogä jäꞌi. Nuꞌi gi merese nꞌa rä jäꞌi näꞌä dä mäꞌi ꞌne dä ꞌñudi rä tꞌekꞌei po geꞌi ꞌne po näꞌä gi kamfri.

«Nuꞌmu̱ ndi pe̱ꞌtsi ngu 13 o 14 nje̱ya, rꞌa yä tsꞌu̱ntꞌu̱ mi ehe de mä xu̱tha, mi ju̱ꞌtkꞌägi de mä brasier o ntꞌoꞌma ꞌne mi xikägi yä ñhädondo. Mi engägi: “Mu̱ gi mꞌe̱ni kongeki gi nuhmä ge ma gi tsa xä ñho”.» (Coretta.)

¿Te gi mbeni? ¿Gi kamfri ge nuꞌu̱ yä tsꞌu̱ntꞌu̱...

1. ... mi ñꞌäntꞌu̱tho?

2. ... mi ne dä konkista näꞌä nxutsi?

3. ... mi yä ꞌñätsa jäꞌi ꞌne mi o̱tpäbi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe xä ntsꞌo?

«Ha rä autobus, nꞌa rä tsꞌu̱ntꞌu̱ bi xikägi yä ñhädondo ꞌne bi mu̱di bi datkꞌägi. Nuga dä fe̱kuäbi rä yꞌe̱ ꞌne dä embäbi ge dä ꞌuege de geki. Näꞌä bi nu̱tꞌkägi ꞌñenä go xti ꞌme̱ mä mfeni ꞌne hingo ndi pädi näꞌä ndi mää.» (Candice.)

¿Te gi mbeni? ¿Gi kamfri ge näꞌä tsꞌu̱ntꞌu̱...

1. ... mi ñꞌäntꞌu̱tho?

2. ... mi ne dä konkista näꞌä nxutsi?

3. ... mi nꞌa rä ꞌñätsa jäꞌi ꞌne mi o̱tpäbi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe xä ntsꞌo?

«Mä je̱ya, nꞌa rä tsꞌu̱ntꞌu̱ mi xaxkägi ꞌne njatꞌä mi adi gä nobiohe, pe nuga nzäntho ndi embi ge hinä. Rꞌabu̱ mi koskägi mä yꞌe̱, nuga ndi embi ge hingä ndi ho toꞌo dä jagäbu̱, pe näꞌä himbi yꞌo̱de. Nꞌa rä pa, mientra xti yuki pa ndi thätꞌi mä zapato, näꞌä bi rꞌakägi nꞌa rä mfe̱tꞌi ha mä poho ko rä yꞌe̱.» (Bethany.)

¿Te gi mbeni? ¿Gi kamfri ge näꞌä tsꞌu̱ntꞌu̱...

1. ... mi ñꞌäntꞌu̱tho?

2. ... mi ne dä konkista näꞌä nxutsi?

3. ... mi nꞌa rä ꞌñätsa jäꞌi ꞌne mi o̱tpäbi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe xä ntsꞌo?

Ha nuya hñuu yä ejemplo, nuꞌu̱ yä tsꞌu̱ntꞌu̱ mi pe̱fi näꞌä hutsꞌi ha rä letra C.

¿Por hanja nuꞌu̱ yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe pe̱fi yä ꞌñätsa jäꞌi, hindä za gä handihu̱ ngu di ñꞌäntꞌu̱tho o ge ho̱nse̱ ne dä konkista nꞌa rä nxutsi?

Näꞌä pe̱fi yä ꞌñätsa jäꞌi, japi xa dä mfada näꞌä toꞌo di xaxi. ꞌNe nuꞌu̱ yä ꞌñätsa jäꞌi hingi ntiende mäske tꞌembäbi ge hinä.

Nuꞌu̱ yä ꞌñätsa jäꞌi xa nꞌa rä däta peligro: ngeꞌä nuꞌu̱ fu̱di xaxi nꞌa rä jäꞌi ꞌne mꞌe̱fa asta di biola.