1, 2. a) ¿Te mä ntꞌani di o̱tꞌehu̱ nuꞌmu̱ di handihu̱ di nthäti nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne nꞌa rä ꞌme̱hñä? b) ¿Ndaꞌu̱ nuꞌu̱ goho yä ntꞌani ma gä thädihu̱?

¿GI HO gi ma ha yä nthäti? Zäi ge hää ngeꞌä nuꞌu̱ yä ngoꞌu̱ xa mähotho. Ora tso̱ho̱ näꞌä paꞌä, nuꞌu̱ toꞌo ma dä nthäti xä ñhoki xa xä ñho ꞌne xa di johya ngeꞌä to̱ꞌmi dä me̱ꞌtsi nzäntho nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho.

² Pe mähyoni gä rekonosehu̱ ge mäpaya, yä medinthäti di ñhandui ndunthi yä xuñha ꞌne ndunthi de gehyu̱ asta di ñhe̱gi. Hänge mäske ko ndunthi rä johya di ntinihu̱ ora di nthäti nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne nꞌa rä ꞌme̱hñä, rꞌabu̱ di ñꞌanise̱hu̱: «¿Xa mäjuäni ma dä mꞌu̱i ko rä johya nunä medinthäti ꞌne nunka ma dä ñhe̱gi?». Nde, depende mu̱ tanto rä däme ꞌne rä ꞌme̱hñä dä me̱fi nuꞌu̱ yä tsꞌofo uni rä Mäkä Tꞌofo (hñeti Proverbios 3:5, 6). Hää, geꞌä mähyoni dä me̱fi yä medinthäti pa dä mꞌu̱i xä ñho ꞌne pa hindä hye̱gi näꞌä rä mhäte xä rꞌakägihu̱ Äjuä. Hänge ma gä hanthu̱ te mä tsꞌofo uni rä Mäkä Tꞌofo pa nuya goho yä ntꞌani: ¿Por hanja gi ne gi nthäti? ¿Toꞌo ma gi huahni pa gi nthätui? ¿Hanja dä za gi ñhoki mꞌe̱tꞌo pa gi nthäti? Mu̱ ya xkä nthäti, ¿te ma dä maxꞌäꞌi pa gi ꞌmu̱i ko rä johya?

3. a) ¿Te bi mää rä Hesu ꞌne rä apostol Pablo de rä nthäti? b) ¿Te mä bentaja pe̱ꞌtsi nuꞌu̱ toꞌo hinxä nthäti?

³ Ndunthi yä jäꞌi di mbeni ge pa dä mꞌu̱i ko rä johya,  pe̱ꞌtsi te dä nthäti. ¿Mäjuäni njabu̱? Hinä. Ma gä handihu̱ näꞌä rä ejemplo rä Hesu. Rä Hesu nunka bi nthäti, ꞌne bi ꞌñenä ge toꞌo hinxä nthäti pe̱ꞌtsi nꞌa rä regalo, ꞌne asta bi animäbi nuꞌu̱ toꞌo hinxä nthäti ge mu̱ dä za, dä sigi njabu̱ (Mateo 19:11, 12). Rä apostol Pablo ꞌnehe bi mää te mä bentaja pe̱ꞌtsi nuꞌu̱ hinxä nthäti (1 Corintios 7:32-38, TNM). Pe mähyoni gä benihu̱ ge tanto rä Hesu ꞌne rä apostol Pablo bi ꞌñenä ge ho̱nse̱ toꞌo dä ne, pe himbi proibi toꞌo dä nthäti. Rä Mäkä Tꞌofo enä ge nuꞌu̱ toꞌo di proibi rä nthäti, näꞌä nꞌa rä ntꞌudi bi ehe yä tsꞌondähi o yä u̱xjua (1 Timoteo 4:1-3, TNM). Nuꞌu̱ toꞌo xä desidi hinxä nthäti, pe̱ꞌtsi mä ndunthi yä bentaja ngeꞌä mänꞌa tsa dä me̱päbi mä ndunthi rä Zi Dada Jeoba. Hänge hingä nꞌa rä hogä desision mu̱ nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ o nꞌa rä ꞌme̱hñä dä nthäti ho̱nse̱ ngeꞌä märꞌa di presionabi.

4. ¿Por hanja rä nthäti geꞌä nꞌa rä hogä simiento pa toꞌo ne dä me̱ꞌtsi yä bätsi?

⁴ Pe, ¿dä za gä mäñhu̱ ge hää ja yä raso pa dä nthäti nꞌa rä jäꞌi? Hää. Rä nthäti geꞌä ꞌnehe mä nꞌa rä regalo bi ehe de Äjuä (hñeti Génesis 2:18). Rä nthäti uni rä johya ꞌne märꞌa yä jäpi. Por ejemplo, mu̱ nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne nꞌa rä ꞌme̱hñä xä nthäti, ja nꞌa rä hogä simiento pa dä me̱ꞌtsi yä bätsi, dä tede, dä umbäbi rä mhäte ꞌne yä hogä tsꞌofo (Salmo 127:3; Efesios 6:1-4). Pe nuꞌu̱ toꞌo ne dä nthäti, rꞌabu̱ pe̱ꞌtsi märꞌa yä raso.

5, 6. a) Ja ngu udi Eclesiastés 4:9-12, ¿hängu rä muui pe̱ꞌtsi nꞌa rä amigo? b) ¿Te mähyoni dä me̱fi nꞌa rä medinthäti pa dä zo̱ho̱ dä nja ngu nꞌa rä nthähi näꞌä pe̱ꞌtsi hñuu yä mꞌetꞌe?

⁵ Ma gä handihu̱ te mängä nuꞌu̱ märꞌa yä testo hutsꞌi änte de Eclesiastés 4:12. Nuya yä testo enä: «Mänꞌa xä ñho yoho ke nꞌatho, ngeꞌä pe̱ꞌtsi nꞌa rä hogä thähä po nuꞌu̱ yä ꞌme̱fi. Ngeꞌä mu̱ nꞌa de geꞌu̱ dä dagi, näꞌä mä nꞌaa dä za dä gu̱tsꞌi. Pe, ¿hanja ma dä mabi näꞌä yꞌose̱ mu̱ joꞌo toꞌo dä gu̱tsꞌi ora dä dagi? ꞌNehe, mu̱ yoho dä ñꞌähä mähye̱gi, nuꞌmu̱ ma dä patꞌi. Pe, ¿hanja ma dä za dä patꞌi nꞌa rä jäꞌi  mu̱ äse̱? ꞌNehe, nꞌa rä jäꞌi dä za dä däpäbi näꞌä toꞌo yꞌose̱, pe mu̱ di yoho dä za dä mfatsꞌi ꞌne dä ze̱ti kontra geꞌä. ꞌNe nꞌa rä nthähi näꞌä pe̱ꞌtsi hñuu yä mꞌetꞌe, hindä za dä xe̱gi nguntꞌä» (Eclesiastés 4:9-12).

⁶ Näꞌä toꞌo bi yꞌofo nuya yä testo de rä Mäkä Tꞌofo, bi yꞌofo pa dä ꞌñudi hängu rä muui pe̱ꞌtsi nꞌa rä amigo. Pe ¿dä za gä usahu̱ nuya yä testo pa yä medinthäti? Hää, ngeꞌä nuꞌu̱ xä nthäti dä za dä me̱ꞌtsi nꞌa rä däta ntsitsꞌi entre geꞌu̱, näꞌä hindä za dä dini ha mä nꞌa rä luga. Ja ngu udi nuya yä testo de Eclesiastés, yä medinthäti ꞌñenä nꞌa rä nthähi näꞌä ja yoho yä mꞌetꞌe, ngeꞌä dä za dä mfatsꞌi, dä nupä mfeni ꞌne dä nsu nꞌa ngu mänꞌaa. Pe pa mänꞌa dä ze̱di näꞌä rä hogä ntsitsꞌi ja ha nꞌa rä medinthäti, di ja mꞌe̱di mä nꞌa rä mfatsꞌi o mꞌetꞌe. Rä mfistꞌofo Eclesiastés mää ge nꞌa rä nthähi näꞌä pe̱ꞌtsi hñuu yä mꞌetꞌe, mänꞌa ma dä ze̱di ke näꞌä pe̱ꞌtsi ho̱nse̱ yoho. Pe, ¿ndañꞌä näꞌä rä hñuu rä mꞌetꞌe di japäbi mꞌe̱di yä medinthäti? Geꞌä rä Zi Dada Jeoba. Mu̱ yä medinthäti he̱gi ge rä Zi Dada Jeoba dä yu̱tꞌi ha yä mꞌu̱i ꞌne di yoho o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä me̱fi näꞌä di hoꞌä, mänꞌa ma dä ze̱di näꞌä rä ntsitsꞌi ja entre geꞌu̱.

7, 8. a) ¿Te mä tsꞌofo bi uni rä apostol Pablo pa nuꞌu̱ yä soltero pe̱ꞌtsi o tso̱päbi yä kꞌatꞌä jäꞌi ꞌne handi ge di japäbi xä ñhei dä ze̱ti? b) ¿Te xikägihu̱ rä Mäkä Tꞌofo ge thogi ko yä medinthäti?

⁷ ꞌNehe, ante yä da Äjuä, nuꞌu̱ toꞌo xä nthäti ho̱nse̱ geꞌu̱ dä za dä me̱ꞌtsi rä johya de dä mꞌe̱ngui rä ꞌme̱hñä o rä däme (Proverbios 5:18). Hänge, ¿te mä opción pe̱ꞌtsi nꞌa rä soltero näꞌä ya ja rä je̱ya pa dä nthäti ꞌne hingä ja fu̱di di mbäsjäꞌi? Mu̱ pe̱ꞌtsi o tso̱päbi yä kꞌatꞌä jäꞌi ꞌne handi ge di japäbi xä ñhei dä ze̱ti, rä apostol Pablo bi uni nunä tsꞌofo: «Pe mu̱ hingi tsa gi dominähu̱ ri ndoyꞌohu̱, nthätihu̱, ngeꞌä mänꞌa xä ñho toꞌo dä nthäti ke dä ñꞌobu̱ xa di tsu̱di yä nkꞌatꞌä jäꞌi» (1 Corintios 7:9, 36, TNM; Santiago 1:15, TNM). Hää, mu̱ di japäbi xä ñhei dä ze̱ti nuꞌu̱ yä nkꞌatꞌä jäꞌi, mänꞌa xä ñho dä nthäti pa hindä dagi ha nuꞌu̱ yä pekado o̱tꞌe yä ꞌñätsa jäꞌi ko yä ndoyꞌo.

 ⁸ Pe hindi mporta te mä raso pe̱ꞌtsi nꞌa rä jäꞌi pa dä nthäti, mähyoni dä bädi ge mäjuäni näꞌä bi yꞌofo rä apostol Pablo nuꞌmu̱ bi ꞌñenä ge yä medinthäti «ma dä thogi ndunthi yä dumu̱i» (1 Corintios 7:28). Hää, yä soltero hingi pe̱ꞌtsi nuꞌu̱ yä xuñha ꞌne yä dumu̱i di ñhandui yä medinthäti. Pe, ¿te dä za dä me̱fi nuꞌu̱ xä desidi dä nthäti, pa mänꞌa dä me̱ꞌtsi ndunthi yä johya ꞌne hindä xu nuꞌu̱ yä dumu̱i di ñhandui yä medinthäti?

9, 10. a) ¿Hanja bi ꞌñudi rä apostol Pablo ge nꞌa rä kristianu hinxä ñho dä nthäti ko nꞌa rä jäꞌi näꞌä hingi pe̱päbi Jeoba? b) ¿Te mä xuñha thogi nuꞌu̱ hinxä jamäsu näꞌä rä tsꞌofo uni Jeoba ꞌne xä nthäti ko nuꞌu̱ hingä yä kristianu?

⁹ Rä apostol Pablo bi uni nꞌa rä tsꞌofo näꞌä xa mähyoni dä jamäsu nuꞌu̱ honi kontoꞌo dä nthätui. Näꞌä xki hyandi hanja yä jäꞌi mi usa nꞌa rä ntꞌe̱i o yunta pa dä fu̱xä yä huähi ꞌne dä mpotꞌi. Hänge näꞌä bi ꞌñenä: «Ogi nju̱nihu̱ mähye̱gi ha nꞌa rä yugo ko nuꞌu̱ hingä yä gamfri» (2 Corintios 6:14, TNM). ¿Te dä thogi mu̱ drä ju̱ni ha nꞌa rä yugo nꞌa rä doro näꞌä tse̱di ko nꞌa näꞌä hingi tse̱di? Di yoho ma dä sufri ꞌne xa ma dä japäbi xä ñhei dä ndude näꞌä yugoꞌä. Njabu̱ thogi mu̱ nꞌa rä kristianu dä nthätui nꞌa rä jäꞌi näꞌä hingi pe̱päbi Jeoba; mähye̱gi ma dä nju̱ni ha nꞌa rä yugo, pe ma dä me̱ꞌtsi yä xuñha ꞌne yä dumu̱i ngeꞌä hingä mähye̱gi di mbeni. Nꞌa de geꞌu̱ ma dä ne dä me̱päbi Jeoba, mientra näꞌä mä nꞌaa hinte ne o kontrabajo ne dä me̱päbi. Po rängeꞌä, di yoho hingä ma dä za dä mꞌu̱i xä ñho ꞌne xa ma dä sufri. Hänge rä apostol Pablo mi pe̱ꞌtsi nraso ora bi ꞌñembäbi nuꞌu̱ yä kristianu de rä mu̱di siglo ge dä nthäti ho̱nse̱ ko nꞌa rä jäꞌi näꞌä rä gamfri (1 Corintios 7:39).

¹⁰ Rꞌabu̱, rꞌa yä kristianu dä nehmä dä nthäti pe tobe hinxä dini kontoꞌo, hänge pa hindä sigi dä mꞌu̱se̱ o dä gose̱, xä desidi hindä jamäsu näꞌä rä tsꞌofo uni Jeoba ꞌne  xä nthäti ko nuꞌu̱ hingä yä kristianu. Pe xä uadi xä da ngue̱nda ge yä mꞌu̱i de gä medinthäti hinxä bo̱ni ja ngu mi to̱ꞌmi, ꞌne xä da ngue̱nda ge himbi hogi bi nthäti ko nꞌa rä jäꞌi näꞌä hingi fatsꞌi dä me̱päbi Jeoba, ꞌne nubye̱ di senti ge mänꞌa ꞌmu̱se̱ ke änte de xä nthäti. Pe ꞌmu̱i ndunthi yä kristianu nuꞌu̱ hinxä dagi ha näꞌä rä errorꞌä, ngeꞌä xä yꞌo̱te nuꞌu̱ yä mhända Jeoba ꞌne xä me̱ꞌspäbi rä komfiansa (hñeti Salmo 32:8). Hää, nuꞌu̱ yä kuꞌu̱ hinxä ꞌme̱di rä humu̱i de dä dini nꞌa rä jäꞌi näꞌä di mädi ꞌne pe̱päbi Jeoba.

11. ¿Te dä za dä matsꞌi nꞌa rä kristianu pa dä huahni xä ñho kontoꞌo dä nthäti? (Hyandi rä rekuadro « Jamäsu nuya yä tsꞌofo mu̱ gi ne gi nthäti».)

¹¹ Pe nꞌa rä kristianu hingä ho̱nse̱ mähyoni dä huahni nꞌa rä jäꞌi näꞌä pe̱päbi Jeoba, ꞌnehe mähyoni dä hyandi ge mähye̱gi yä mfeni, yä meta ꞌne näꞌä rä mhäte pe̱ꞌtsi po Jeoba. Rä hnini Jeoba xä uni ndunthi yä tsꞌofo de rä Mäkä Tꞌofo pa nuꞌu̱ toꞌo ne dä nthäti. Hänge nuꞌu̱ yä kristianu ne dä nthäti, dä hogi ge po mäde de rä sadi, dä nxadi nuꞌu̱ yä tsꞌofoꞌu̱ ꞌne dä hyopäbi ge Jeoba dä gu̱hni pa dä huahni nꞌa rä hogä desision (hñeti Salmo 119:105). *

12. ¿Te thogi ha ndunthi yä luga ꞌne te mä ejemplo dä hogi dä de̱ni yä dada?

¹² Ha ndunthi yä luga, yä dada go geꞌu̱ di huahni kontoꞌo ma dä nthäti yä bätsi. Tꞌenä ge koꞌmu̱ yä dada mänꞌa pe̱ꞌtsi rä esperiensia ꞌne rä mfädi, nuyu̱ mänꞌa pädi dä huahni toꞌo dä nthätui yä bätsi. ¿Te xä thogi? Nuyu̱ yä bätsi hää xä mabi xä ñho ha yä medinthäti ja ngu rꞌa de nuꞌu̱ yä medinthäti no̱ni rä Mäkä Tꞌofo. Mäyaꞌmu̱, nꞌa rä ꞌme̱go Äjuä mi rä thuhu Abrahán, bi me̱hni nꞌa rä ꞌme̱go pa bä honi nꞌa rä nxutsi pa bi nthätui Isaac. ¿Te bi yꞌadi Abrahán de näꞌä nxutsiꞌä? Abrahán himi mportabi mu̱ näꞌä nxutsi mi ehe de nꞌa rä familia näꞌä mi pe̱ꞌtsi ndunthi rä bojä o yä däta nsu. Abrahán bi mända dä thoni nꞌa rä nxutsi näꞌä mi  xo̱kämbeni ꞌne mi pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba. ¿Hänge nunä xa nꞌa rä hogä ejemplo näꞌä dä hogi dä de̱ni nuꞌu̱ yä dada di huahni kontoꞌo ma dä thäti yä bätsi? (Génesis 24:3, 67.) *

13-15. a) Mu̱ nꞌa rä tsꞌu̱ntꞌu̱ di mbeni dä nthäti, ¿hanja dä za dä matsꞌi näꞌä tsꞌofo uni Proverbios 24:27? b) ¿Te di debe dä me̱fi nꞌa rä ꞌme̱hñä änte de dä nthäti?

¹³ Mu̱ nuꞌi gi beni gi nthäti, mähyoni gi ñꞌanise̱: «¿Xa mäjuäni ge ya xtä ñhoki pa gä nthäti?». Hingä ma gi thädi ge hää ho̱nse̱ ngeꞌä gi senti ge ya dä za. Por ejemplo, rꞌa yä jäꞌi di senti ge ya dä za dä nthäti ho̱nse̱ ngeꞌä ne dä me̱ꞌtsi yä bätsi, ngeꞌä hingi ne dä mꞌu̱se̱, ngeꞌä di senti ge xa di mädi näꞌä toꞌo ne dä nthätui, o ngeꞌä tsu̱di yä nkꞌatꞌä jäꞌi. Pe toꞌo di senti njabu̱, hindi signifika ge ya xä ñhoki pa dä nthäti. Toꞌo ne dä nthäti, pe̱ꞌtsi te dä mbeni mu̱ ya xä ñhoki pa dä kumpli ko nuꞌu̱ yä responsabilida ma dä me̱ꞌtsi xti nthäti.

¹⁴ Nꞌa rä tsꞌu̱ntꞌu̱ näꞌä ne dä nthäti, pe̱ꞌtsi te dä jamäsu mꞌe̱tꞌo nunä tsꞌofo: «Hyoki näꞌä ri ꞌme̱fi ja thi, ꞌne hyoki ri hai. ꞌNepu̱ pe̱ꞌtsi te gi ju̱tsꞌi ri nguu» (Proverbios 24:27). ¿Te ne dä xikägihu̱ nunä tsꞌofo? Mäyaꞌmu̱, nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ näꞌä mi ne dä nthäti, pe̱ꞌtsi te mi ñhoki mꞌe̱tꞌo pa dä su ꞌne dä mäntene nꞌa rä familia. Änte de dä nthäti, mꞌe̱tꞌo mi mpe̱fi pa mi hoki yä hai. ꞌNehe mäpaya, nuꞌu̱ yä ñꞌo̱ho̱ ne dä nthäti, pe̱ꞌtsi te dä ñhoki mꞌe̱tꞌo pa dä kumpli ko nuꞌu̱ yä responsabilida ma dä me̱ꞌtsi xti nthäti. Mientra di ja rä nzaki, pe̱ꞌtsi te dä mpe̱fi. Rä Mäkä Tꞌofo enä ge nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ näꞌä hingi mäntene rä ꞌme̱hñä ꞌne yä bätsi, hingi nupäbi  yä mfeni o hingi fatsꞌi pa dä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko Äjuä, näꞌä ñꞌo̱ho̱ꞌä mänꞌa xä ntsꞌo näꞌä pe̱fi ke nꞌa rä jäꞌi näꞌä otho rä jamfri (hñeti 1 Timoteo 5:8, TNM).

¹⁵ Nꞌa rä ꞌme̱hñä näꞌä ne dä nthäti, pe̱ꞌtsi te dä ñhoki ꞌnehe pa dä kumpli ko nuꞌu̱ yä responsabilida ma dä me̱ꞌtsi xti nthäti. Rä Mäkä Tꞌofo udi te mä hogä mꞌu̱i di debe dä me̱ꞌtsi nꞌa rä ꞌme̱hñä pa njabu̱ dä matsꞌi rä däme ꞌne dä su rä familia (Proverbios 31:10-31). Mu̱ nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ o nꞌa rä ꞌme̱hñä di nthäti ꞌne tobe hinxä ñhoki pa dä kumpli ko yä responsabilida, udi ge nꞌa rä egoista ngeꞌä honi rä ñhose̱ ꞌne hingi hombäbi rä ñho näꞌä toꞌo ma dä nthätui. Pe de gatꞌho nuꞌu̱ yä responsabilida di debe dä kumpli nuꞌu̱ beni dä nthäti, ¿ndaꞌä mänꞌa xa mähyoni? Hää, änte de dä nthäti, tanto rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne rä ꞌme̱hñä, mꞌe̱tꞌo di debe dä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko rä Zi Dada Jeoba ꞌne dä me̱päbi ja ngu ri ꞌñehe.

16, 17. ¿Te mä tsꞌofo di debe dä jamäsu nuꞌu̱ toꞌo ne dä nthäti?

¹⁶ Toꞌo ne dä nthäti, mähyoni dä bädi xä ñho te mä responsabilida umbäbi rä Zi Dada Jeoba tanto rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne rä ꞌme̱hñä. Rä ñꞌo̱ho̱ pe̱ꞌtsi te dä bädi hanja di debe dä kumpli yä responsabilida nꞌa rä ñäxu de rä familia. Nꞌa rä ñäxu de rä familia ma dä gu̱tꞌi rä ꞌñuu, pe hingä ma dä abusa de rä tsꞌe̱di nixi ma dä ntsꞌomꞌu̱i, sino ke ma dä de̱mbäbi rä ejemplo rä Hesu (Efesios 5:23, TNM). ꞌNehe, nꞌa rä ꞌme̱hñä pe̱ꞌtsi te dä ntiende xä ñho te ri ꞌñepäbi dä me̱fi. Mähyoni dä ñꞌanise̱: «¿Ya xtä ñhoki ꞌne di ꞌmu̱i dispuesta gä o̱te “rä ley mä däme”?» (Romanos 7:2, TNM). Nꞌa rä kristiana ya o̱te rä ley Jeoba ꞌne rä Hesu (Gálatas 6:2, TNM). Pe näꞌä autorida pe̱ꞌtsi rä däme ha rä nguu, geꞌä di representa mä nꞌa rä ley näꞌä di debe dä yꞌo̱te. Mänꞌaki pe̱ꞌtsi te dä ñꞌanise̱: «¿Di ꞌmu̱i dispuesta gä o̱te rä ley nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ näꞌä rä imperfecto?». Mu̱ nꞌa rä ꞌme̱hñä hingi ꞌmu̱i dispuesta, mänꞌa dä hogi ge hindä nthäti.

 ¹⁷ Nuꞌu̱ ne dä nthäti, mähyoni dä bädi hanja dä jamäsu ꞌne dä umbäbi näꞌä di japäbi mꞌe̱di rä däme o rä ꞌme̱hñä (hñeti Filipenses 2:4). Rä apostol Pablo bi yꞌofo: «Kada nꞌa de geꞌähu̱, pe̱ꞌtsi te dä mädi rä ꞌme̱hñä ja ngu di mädise̱; ꞌnehe, rä ꞌme̱hñä pe̱ꞌtsi te dä umbäbi rä tꞌekꞌei rä däme». Ja ngu di handihu̱, rä apostol Pablo bi ꞌñudi ge nꞌa rä däme xa di ho ꞌne to̱ꞌmi dä tꞌumbäbi rä tꞌekꞌei, pe nꞌa rä ꞌme̱hñä xa di ho ꞌne to̱ꞌmi dä tꞌumbäbi rä mhäte (Efesios 5:21-33, TNM).

18. ¿Por hanja mähyoni dä dominä yä mfeni ꞌne yä ndoyꞌo nuꞌu̱ di nobio?

¹⁸ Hänge mu̱ nꞌa rä tsꞌu̱ntꞌu̱ di nobioui nꞌa rä nxutsi, näꞌä tiempoꞌä hindi debe dä usa ho̱nse̱ pa dä diberti. Pe̱ꞌtsi te dä aprobecha näꞌä tiempo pa dä nkonose xä ñho ꞌne dä hyandi mu̱ hää dä hogi dä nthäti o hinä. Durante näꞌä tiempo ma dä nobio, ꞌnehe pe̱ꞌtsi te dä dominä yä mfeni ꞌne yä ndoyꞌo pa njabu̱ näꞌä rä mhäte di senti nꞌa ngu mänꞌaa, hindä zitsꞌi dä me̱fi nꞌa rä pekado. Nꞌa rä jäꞌi näꞌä xa mäjuäni di mädi näꞌä toꞌo beni dä nthätui, hingä ma dä me̱fi nꞌa rä tsꞌo tꞌo̱tꞌe näꞌä dä za dä tsꞌombäbi näꞌä rä hogä ntsitsꞌi pe̱ꞌtsi ko rä Zi Dada Jeoba (1 Tesalonicenses 4:6, TNM). Mu̱ dä bädi dä dominä yä mfeni ꞌne yä ndoyꞌo, ma dä mabi xä ñho durante yä mꞌu̱i tanto mu̱ dä nthäti o hinä.

19, 20. a) ¿Te di mbeni ndunthi yä jäꞌi de rä nthäti? b) ¿Hanja di debe dä hyandi rä nthäti nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu?

¹⁹ Änte de dä nthäti, tanto rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne rä ꞌme̱hñä, pe̱ꞌtsi te dä yꞌe̱ntꞌä ha yä mfeni ge rä nthäti hingä ho̱nse̱ pa nꞌa ratotho. Ha rꞌa yä mfistꞌofo, ha rꞌa yä pelikula ꞌne ha yä novela, huadi nuꞌmu̱ di nthäti nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne nꞌa rä ꞌme̱hñä. Pe hingä mäjuäni thogi njabu̱, ngeꞌä näꞌä rä pa di nthäti nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne nꞌa rä ꞌme̱hñä, ja penä fu̱di yä mꞌu̱i de gä medinthäti ꞌne rä Zi Dada Jeoba to̱ꞌmi ge nuyu̱ hindä ñhe̱gi  (Génesis 2:24). Mäpaya, yä jäꞌi ya hingi handi njabu̱. Ha rꞌa yä luga tꞌembi «lazo conyugal» ora di nthäti nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne nꞌa rä ꞌme̱hñä, pe yä jäꞌi di mbeni ge rä nthäti ho̱nse̱ ngu yoho yä nthähi nuꞌu̱ xä nthuꞌtsi mientra di kombienebi, pe nuꞌu̱ di mbeni ge dä za dä xoꞌti nguntꞌä ora go dä neꞌu̱.

²⁰ ꞌNehe, mäpaya ndunthi yä jäꞌi di mbeni ge rä nthäti ho̱nse̱ ngu nꞌa rä kohi o kontrato näꞌä dä za dä dura ho̱nse̱ po nꞌa ratotho. Hänge mäske nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne nꞌa rä ꞌme̱hñä di nthäti ko ndunthi rä johya, nuꞌu̱ di mbeni ge mu̱ ya  hindä ntsitsꞌi xä ñho o mu̱ dä me̱ꞌtsi yä xuñha, dä za dä ñhe̱gi. Pe rä Mäkä Tꞌofo udi ge rä nthäti ꞌñenä nꞌa rä nthähi näꞌä xä mꞌetꞌe xä ñho. Mäpaya ja rꞌa yä nthähi nuꞌu̱ xä thoki pa dä ze̱ti ndunthi. Por ejemplo, nuꞌu̱ yä jäꞌi di yꞌe̱tꞌi yä barko, di usa rꞌa yä nthähi nuꞌu̱ hindi xe̱gi mäske di ñhandui yä däta bu̱nthi o yä däyꞌe. Njabu̱ ꞌnehe rä nthäti, ꞌñenä nꞌa rä nthähi näꞌä xä hyoki rä Zi Dada Jeoba pa dä dura ꞌne hindä xe̱gi. Rä Hesu bi ꞌñenä: «Nuꞌä dä pe̱hnä Äjuä, hindä za go dä ꞌuekä nꞌa rä jäꞌi» (Mateo 19:6). Nuꞌu̱ xa mäjuäni yä kristianu di debe dä hyandi njabu̱ ꞌnehe rä nthäti. Pe ora di pädihu̱ ge rä nthäti hindi debe dä dura ho̱nse̱ nꞌa ratotho, ¿di debe gä handihu̱ ngu nꞌa rä ndu näꞌä xä ñhu̱ o ngu nꞌa rä däta responsabilida näꞌä hindä za gä kumplihu̱? Hinä, ma gä handihu̱ por hanja.

21. ¿Te di debe dä me̱fi yä medinthäti pa dä me̱ꞌtsi ndunthi yä jäpi ꞌne rä johya?

²¹ Nuꞌu̱ di nthäti dä za dä me̱ꞌtsi ndunthi yä jäpi ꞌne rä johya. Pe pa geꞌä, mähyoni ge tanto rä ñꞌo̱ho̱ ꞌne rä ꞌme̱hñä dä yꞌe̱ntꞌä ha yä mfeni ge hingä yä perfecto. Kada nꞌaa pe̱ꞌtsi te dä bädi dä hyandi nuꞌu̱ yä hogä mꞌu̱i pe̱ꞌtsi näꞌä toꞌo xä nthätui, hingä ho̱nse̱ näꞌä hingi pe̱fi xä ñho. Mähyoni ge yä medinthäti dä de̱mbäbi rä ejemplo rä Zi Dada Jeoba. Mäske näꞌä pädi ge nuju̱ dyä imperfectohu̱ ꞌne handi ge rꞌabu̱ hingä geꞌä di pe̱fihu̱, Näꞌä handi ko ndunthi rä muui nuꞌu̱ yä hogä tꞌo̱tꞌe di pe̱fihu̱. Hänge rä salmista bi ꞌñenä: «Mu̱ ho̱nse̱ yä error gi hyandi, oh Jah, oh Jeoba, ¿toꞌo dä za dä mꞌai ante geꞌi?» (Salmo 130:3). Yä medinthäti mähyoni dä mbeni njabu̱ ꞌnehe, ꞌne dä komprendebi rä ꞌme̱hñä o rä däme ora hingä geꞌä pe̱fi, ꞌne dä mpumbäbi nꞌa ngu mänꞌaa (hñeti Colosenses 3:13).

22, 23. ¿Te mä hogä ejemplo bi zoogi Abrahán ꞌne Sara pa yä medinthäti?

²² Näꞌä rä johya pe̱ꞌtsi yä medinthäti, dä za dä te ja ngu thogi yä je̱ya. Rä Mäkä Tꞌofo xikägihu̱ ge Abrahán  ꞌne Sara bi thogi ndunthi yä xuñha ha yä medinthäti nuꞌmu̱ ya mi yä zi däta jäꞌi. Sara ya mi pe̱ꞌtsi ngu 60 yä je̱ya nuꞌmu̱ bi tꞌembi dä zopu̱ rä nguu ꞌne näꞌä rä hogä mꞌu̱i mi pe̱ꞌtsi ha rä hnini Ur. ¿Dä za gi imäjinä te bi senti Sara? Zäi ge bi japäbi xä ñhei mi bädi ge nubye̱ ma xä mꞌu̱i pa nzäntho ha yä ngu de gä dutu. Pe mäske njabu̱, näꞌä bi yꞌo̱te Abrahán ꞌne nzäntho bi matsꞌi. Njabu̱, gatꞌho näꞌä bi me̱fi Abrahán bi bo̱ni xä ñho. Sara mi fatsꞌi rä däme hingä ho̱nse̱ pa dä gohi xä ñho ko märꞌaa, näꞌä mi o̱te rä däme ko ngatꞌho rä koraso ꞌne asta mi embäbi «mä hmuu» (Génesis 18:12; 1 Pedro 3:6). Hää, näꞌä tꞌekꞌei mi umbäbi Abrahán, mi po̱ni dende ha rä koraso.

²³ Pe hindi signifika ge Sara ꞌne Abrahán nzäntho mi mbeni mähye̱gi o nzäntho mi ꞌmu̱i de acuerdo ko näꞌä mi pe̱fi nꞌa ngu mänꞌaa. Nꞌa rä pa, Sara bi yꞌapäbi Abrahán dä me̱fi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe näꞌä xa himbi ho. Pe Jeoba bi ꞌñembäbi Abrahán dä me̱fi näꞌä xki mängä Sara. Abrahán bi yꞌo̱de ꞌne gatꞌho rä familia bi mabi xä ñho (Génesis 21:9-13). Mäpaya, gatꞌho yä medinthäti dä za dä bädi ndunthi de Abrahán ꞌne Sara, hindi mporta mu̱ pe̱ꞌtsi tsꞌu̱tho o ndunthi yä je̱ya de xä nthäti.

24. ¿Te mähyoni dä me̱fi yä medinthäti pa dä ꞌñeꞌspäbi rä nsu rä Zi Dada Jeoba ꞌne pa hindä hye̱gi näꞌä rä mhäte xä rꞌakägihu̱?

²⁴ Ha rä hnini Jeoba, ꞌmu̱i yä mꞌotho yä medinthäti habu̱ tanto rä däme ꞌne rä ꞌme̱hñä o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi; rä däme di mädi ndunthi rä ꞌme̱hñä, ꞌne rä ꞌme̱hñä pe̱ꞌspäbi ndunthi rä tꞌekꞌei rä däme. Di yoho o̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä me̱päbi mꞌe̱tꞌo rä bolunta rä Zi Dada Jeoba. Hänge mu̱ nuꞌi gi ne gi nthäti, pe̱ꞌtsi te gi ñhoki mꞌe̱tꞌo ꞌne pe̱ꞌtsi te gi huahni xä ñho kontoꞌo ma gi nthäti. Mu̱ ya xkä nthäti, pe̱ꞌtsi te gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä nja rä mhäte ꞌne nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho ha ri medinthäti. Nuꞌu̱ yä medinthäti ꞌmu̱i njabu̱, eꞌspäbi rä nsu rä Zi Dada Jeoba ꞌne di mfatsꞌi nꞌa ngu mänꞌaa pa hindä ꞌme̱di näꞌä rä mhäte xä rꞌakägihu̱ Jeoba.